الجمعة 18 رَمَضان 1445 - جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳


اهل بیت علیهم السلام و شب قدر

اهل بیت علیهم السلام و شب قدر

قال الصادق (عليه السلام)راس السنة ليلة القدر يكتب فيها ما يكون من السنة الى السنة.

امام صادق (عليه السلام) فرمود:آغاز سال (حساب اعمال) شب قدر است. در آن شب برنامه سال آينده نوشته مي شود.(وسائل الشيعه، ج 7 ص 258 ح 8)

سیره عملی اهل بیت علیهم السلام بهترین گواه بر اهمیت و جایگاه ویژه لیالی قدر می باشد. در روایات مختلف نمونه های متعددی از این سیره عملی مشاهده می شود که در ادامه به چند نمونه در خصوص عبادت و شب زنده داری در این شب مهم اشاره می شود :

از اعمالى كه در طول سال، مخصوصا شبهاى مبارك رمضان و على الخصوص در شب قدر بدان سفارش اكيد ‏شده است، اِحْيا و شب زنده ‏دارى است. پيامبر اكرم صلى ‏الله‏ عليه ‏و‏آله فرمود: «مَنْ اَحْيا لَيْلَةَ الْقَدْرِ حُوِّلَ عَنْهُ ‏الْعَذابُ اِلَى السَّنَةِ الْقابِلَةِ؛(1)كسى كه شب قدر را زنده بدارد، عذاب تا سال آينده از او روى مى ‏گرداند.»‏

و معصومان عليهم‏ السلام همه اين سنت حسنه را پاس و گرامى مى‏ داشتند و از آن بهره مى‏ بردند: ‏

‏1. پيامبر اكرم صلى‏ الله ‏عليه ‏و‏آله نه تنها در شب قدر بيدار بود، بلكه دهه سوم ماه مبارك رمضان كاملاً بستر ‏خواب را جمع مى ‏كرد و به عبادت مى‏ پرداخت. حضرت على عليه ‏السلام در اين باره فرموده است: «أنَّ رَسُولَ ‏اللّهِ كانَ يَطْوى فِراشَهُ وَ يَشُدُّ مِئْزَرَهُ فِى الْعَشْرِ الاْءَواخِرِ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ وَ كانَ يُوقِظُ أَهْلَهُ لَيْلَةَ ثَلاثٍ وَ عِشْرينَ ‏وَ كانَ يَرُشُّ وُجُوهَ النِّيامِ بِالْماءِ فى تِلْكَ اللَّيْلَةِ؛(2)رسول خدا صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏آله [اين چنين] بود كه رخت‏خواب ‏خويش را جمع مى ‏كرد و كمربند [همّت براى عبادت] را در دهه آخر از ماه رمضان محكم مى ‏بست و هميشه ‏اين گونه بود كه اهل و عيالش را در شب بيست و سوم بيدار نگه مى ‏داشت و بر روى خواب رفتگان در آن ‏شب آب مى ‏پاشيد [تا از درك شب قدر، و درك شب زنده‏ دارى محروم نشوند].»‏

حتى در شبهاى بارندگى در حالى كه مسجد مدينه سقف نداشت، عبادت و شب‏ زنده ‏دارى را ترك نمى ‏كرد و ‏ديگران را با رفتار خويش وا مى ‏داشت كه در همان گل و باران بيدار باشند و نماز گزارند.(3)‏

‏2. امام على عليه ‏السلام نيز در طول سال، شب هنگام آن گاه كه شب پرده ‏هاى تاريكى را انداخته بود، بيدار ‏مى‏ شد و مشغول عبادت و شب‏ زنده‏ دارى مى ‏گشت.(4) اما در شبهاى قدر حال ويژه‏اى داشت و در بدترين ‏وضعى كه مسجد مدينه را آب و گل فرا گرفته بود، مشغول عبادت و شب ‏زنده ‏دارى مى ‏شد و به ويژه در شب ‏قدر آخر عمر خويش، حال فوق العاده عجيبى داشت كه بعدا به آن اشاره مى ‏شود. ‏

‏3. فاطمه زهرا عليهاالسلام نيز آن قدر عبادت مى ‏كرد كه امام حسن عليه‏ السلام مى ‏فرمايد: «ما كانَ فِى الدُّنْيا ‏اَعْبَدَ مِنْ فاطِمَةَ عليهاالسلام ، كانَتْ تَقُومُ حَتّى تَوَرَّمَ قَدَماها؛(5) عابدتر از فاطمه عليهاالسلام در دنيا نبود؛ ‏هميشه اين گونه بود كه آن قدر به عبادت مى ‏ايستاد كه پاهاى [مباركش[ ورم مى ‏كرد.»‏

علت نام‏گذارى او به «زهرا» نيز اين است كه شبها نور عبادت و شب بيدارى او به سوى آسمان مى ‏تابيد(6) و ‏امّا در شب قدر، حال به خصوصى داشت، نه تنها بيدار بود كه بچه‏ ها و فرزندان خويش را نيز وادار مى ‏كرد ‏كه شب بيدار باشند؛ چنان كه در روايتى مى ‏خوانيم: «وَ كانَتْ فاطِمَةُ عليهاالسلام لا تَدَعُ اَحَدا مِنْ اَهْلِها يَنامُ ‏تِلْكَ اللَّيْلَةَ وَ تُداويهِمْ بِقِلَّةِ الطَّعامِ وَ تَتَأَهَّبُ لَها مِنَ النَّهارِ وَ تَقُولُ مَحْرُومٌ مَنْ حُرِمَ خَيْرَها؛(7) روش فاطمه ‏عليهاالسلام اين بود كه هيچ فردى از خانواده خويش را نمى ‏گذاشت در آن شب (بيست و سوم) بخوابد و ‏‏[مشكل خواب] آنها را با كمى غذا و آمادگى در روز درمان مى ‏نمود و مى‏ فرمود: محروم است كسى كه از ‏خير [و بركت] آن شب محروم شود.»‏

‏4. امام باقر عليه ‏السلام فرمود: «هر كس شب قدر را احيا بدارد، خداوند مهربان گناهان او را مى‏ آمرزد.»(8) و ‏شيخ عباس قمى نقل كرده كه «امام باقر عليه ‏السلام در شب بيست و يكم و بيست و سوم تا نيمه شب دعا ‏مى ‏خواند و آن گاه به نماز مى‏ پرداخت.»(9)‏

‏5. امام هفتم عليه ‏السلام نيز اهل شب‏ زنده‏ دارى و عبادت در طول سال بود. در زيارت‏نامه آن حضرت ‏مى‏ خوانيم: «او شبها تا سحر بيدار بود، و طلب آمرزش مى‏ كرد و همدوش سجده ‏هاى طولانى، چشم گريان و ‏اشكبار، و مناجات بسيار و زاري هاى پيوسته و پى‏ درپى بود.»(10)وقتى حضرت در غير رمضان چنان باشد، ‏حالِ آن حضرت در شب قدر براى ما قابل توصيف نخواهد بود. ‏

او نه تنها خود شب‏ زنده‏ دارى و عبادت داشت كه به ديگران نيز مى ‏فرمود: «مَنِ اغْتَسَلَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ وَ أَحْياها اِلى ‏طُلُوعِ الْفَجْرِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ؛(11)كسى كه در شب قدر غسل كرده و تا سپيده صبح شب ‏زنده ‏دارى كند، ‏گناهانش آمرزيده مى ‏شود.»‏

‏6. امام حسن عسكرى عليه‏ السلام نيز چون پدران خود، اهل مناجاتهاى طولانى و شب‏ زنده‏ دارى در طول سال ‏و مخصوصا در شب قدر بود.(12) و به شيعيان خود نيز اين اعمال را اكيدا سفارش مى‏ كرد. ‏

از جمله، مى ‏فرمود:«فَلا يَفُوتُكَ إِحْياءُ لَيْلَةِ ثَلاثٍ وَ عِشْرينَ؛(13)پس بيدارى در شب بيست و سوم را از دست ‏نده!» ‏

1. بحار الانوار، ج 95، ص 145.

2. همان، ج 95، ص 10.

3. همان، ص 10.

4. همان، ج 41، ص 21.

5. همان، ج 43، ص 76.

6 همان، ص 12.

7. بحار الانوار، ج 94، ص 10؛ مستدرک الوسائل، ج 7، ص 470.

8. وسائل الشیعة، ج 7، ص 261.

9. مفاتیح الجنان، اعمال شب 21، ص 425.

10. مفاتیح الجنان، ص 720.

11. بحار الانوار، ج 80، ص 128.

12. ر. ک: مصباح المتهجد، ص 227؛ نهج الدعوات، ص 277.

13. وسائل الشیعة، ج 7، ص 261