با جاری فرات (پنجم محرم)

تحلیل واقعه عاشورا در پرتو

«امر به معروف و نهی از منکر»

امام علی بن موسی علیه السلام :

اِنَّ يَوْمَ الْحُسَيْنِ أَقْرَحَ جُفُونَنَا وَ أَسْبَلَ دُمُوعَنَا وَ أَذَلَّ عَزِيزَنَا بِأَرْضِ كَرْبٍ وَ بَلَاءٍ وَ أَوْرَثَتْنَا الْكَرْبَ [وَ] الْبَلَاءَ إِلَى يَوْمِ الِانْقِضَاءِ فَعَلَى مِثْلِ الْحُسَيْنِ فَلْيَبْكِ الْبَاكُون‏

همانا روز مصیبت حسین ع چشمان ما را خسته و مجروح کرده و اشک های ما را ریزان نموده و عزیزان ما را در آن سرزمین غم بارگرفتار خواری شدند و مصایب آن روز به گونه ای است که برای همیشه ما را غمگین و داغدار کرده است .(امالی صدوق ص 128)

هدف امام حسین ع از قیام عاشوراء:

هر چند برای تحلیل واقعه عاشورا حرف و حدیث های زیادی گفته شده، اما بهترین منبع برای فهم هدف یا اهداف امام حسین ع از قیام در روز عاشورا ، کلمات و سخنان خود حضرت می باشد .

به طور کلی، اهم تحلیل های ارائه شده ، از این قرار می باشد :

تحلیل اول :

امر به معروف و نهی از منکر .

امام حسین علیه السلام مکرر در موقعیت های مختلف ، امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان یکی از دلائل اصلی قیام خویش معرفی میکند . از جمله هنگام خروج از مدینه ، در وصیت خویش به محمد بن حنفیه ، چنین فرمود :

أنّي لم أخرج أشرا و لا بطرا و لا مفسدا و لا ظالما، و إنّما خرجت لطلب الإصلاح في أمّة جدّي صلّى اللّه عليه و آله و سلم أريد أن آمر بالمعروف و أنهى عن المنكر، و أسير بسيرة جدّي و أبي علي بن أبي طالب(بحار ج44 ص 329 )

و البته واضح است که معروف و منکر صرفا منحصر به امور فردی نبوده بلکه شامل معروف اجتماعی و فکری و عقیدتی نیز می شود .برهیمن اساس با توجه به انحراف مسیر جامعه و حکومت از مسیر حق و علنی شدن منکرات در جامعه اسلامی ، اقامه این فریضه مهم می نمود.

تحلیل دوم :

اعتراض بر خلافت غاصب و بیان احقیت حضرتش نسبت به حکومت

طبق این تحلیل علت اساسی قیام حضرت اقامه امامت الهی و اعلام نارضایتی و عدم مشروعیت کسانی که در صدر اسلام بذر نفاق را کاشته و موجبات انحراف جامعه اسلامی را فراهم کردند.

هنگامی که ولید بن عتبه در مدینه ، حضرت را به بیعت با یزید فراخواند حضرت در پاسخ ، چنین فرمود :

«نحن أهل بيت النبوة و معدن الرسالة، و يزيد فاسق شارب الخمر و قاتل النفس، و مثلي لا يبايع لمثله و لكن نصبح و تصبحون أينا أحق بالخلافة و البيعة» (بحار ج 44ص 325)

همچنین در جواب به مروان بن حکم در دعوت به بیعت با یزید چنین فرمود:

إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ‏ وَ عَلَى الْإِسْلَامِ السَّلَامُ إِذْ قَدْ بُلِيَتِ الْأُمَّةُ بِرَاعٍ مِثْلِ يَزِيدَ وَ لَقَدْ سَمِعْتُ جَدِّي رَسُولَ اللَّهِ ص يَقُولُ الْخِلَافَةُ مُحَرَّمَةٌ عَلَى آلِ أَبِي سُفْيَان‏ (همان ،ص 326)

تحلیل سوم : عامل دیگری که در تحلیل این واقعه باید مد نظر باشد ، ارسال نامه های متعدد و مختلف به حضرت از جانب اهل کوفه می باشد . با توجه به آموزه های شیعی ، چنانچه زمینه قیام و تشکیل حکومت حق برای معصوم فراهم باشد ، اقدام برای تشکیل آن بر معصوم واجب خواهد بود .

در نهج البلاغه چنین می خوانیم :

وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَوْ لَا حُضُورُ النَّاصِرِ وَ قِيَامُ الْحُجَّةِ وَ مَا أَخَذَ اللَّهُ تَعَالَى عَلَى الْعُلَمَاءِ أَنْ لَا يَقِرُّوا عَلَى كِظَّةِ ظَالِمٍ وَ لَا سَغَبِ مَظْلُومٍ لَأَلْقَيْتُ حَبْلَهَا عَلَى غَارِبِهَا وَ لَسَقَيْتُ آخِرَهَا بِكَأْسِ أَوَّلِهَا وَ لَأَلْفَيْتُمْ دُنْيَاكُمْ أَزْهَدَ عِنْدِي مِنْ عَفْطَةِ عَنْز

برهمین اساس هنگامی که حضرت از امتناع مردم کوفه نسبت به با بیعت یزید مطلع شد ، شرائط را برای قیام و اقامه عدل مناسب دیده این در حالیست که مردم کوفه عقیده خاصی نسبت به اهل بیت علیهم السلام داشتند .

تحلیل چهارم:دفاع از خویش و از حریم رسول خدا ص در مقابل دشمنی که قصد جان حضرت را داشتند . در روز عاشورا حضرت چنین فرمود :

«الا و انّ الدّعى بن الدّعى قد ركزنى بين اثنتين بين السّلة و الذّلة هيهات من الذّله يأبى اللَّه ذلك لنا و رسوله و المؤمنون و حجور طابت و طهرت و انوف حميّة و نفوس ابيّه من ان نؤثر طاعة اللّئام على مصارع الكرام .(همان ص322)

صرف نظر از بررسی تفصیلی هر یک از تحلیل های مذکور، آنچه مسلم است ، جایگاه ویژه عنصر امر به معروف و نهی از منکر در تحلیل این واقعه عظیم می باشد . چرا که در واقع بازگشت سایر تحلیل ها به عنصر امر به معروف و نهی ازمنکر می باشد .

تشکیل حکومت حق و اقامه عدل از مصایق بارز معروف و اعلام برائت از خلافت باطل و مسیر منحرف ، از مصادیق بارز منکر می باشد . برهمین اساس شاید بتوان چنین گفت که «امر به معروف و نهی ازمنکر » شاه کلید تحلیل و بررسی قیام حضرت می باشد . فریضه ای که از اهم مصادیق آن امور اعتقادی مانند امامت و توحید بوده و سائر عبادات نیز در پرتو عمل به این فریضه مهم ، اقامه خواهد شد .

روضه روز پنجم :

وقتی غلام امام حسین ع نقش بر زمین شد امام حسین ع به بالین غلام سیاهش رفت .صورت به صورت او گذاشت . باورش نمی شد . خدایا!من کجا و سر به زانوی امام حسین گداشتن کجا !امام حسین ع دعا کرد . «خدایا چهره جَون را زیبا و پیکرش را خوشبو گردان و او را با محمد ص و آلش محشور فرما و بین او و محمد ص و آلش آشنایی بیشتر عطا کن » . به برکت دعای امام آنچنان بدن پاکش خوشبو شد که در قتلگاه بوی خوش پیکر او خوشبوتر از مشک و عنبر به مشام می رسید .

یا اباعبدالله صورت و سیرت ما هم از گناه سیاه شده است . بوی بد گناه تمام بدن ما را فرا گرفته است . چهره ما را هم سفیدکن ….

منبع : مقتل الحسین . مقرم. ص 304