استفتائات جلد اول
پیش‌گفتار
بسم‌الله الرحمن الرحیم
فقهای شیعه رضوان‌الله علیهم در طول عصر غیبت کبری و در دورانی که دسترسی مردم به امام معصوم (عجل الله تعالی فرجه) دشوار شده است، همواره وظیفۀ هدایتگری و راهنمایی مردم را به عهده داشته‌اند و با تکیه بر قرآن و ثقل بی‌بدیل عترت (علیهم السلام) و در پرتو اجتهاد و فقاهت شیعی، مردم را برای عمل به وظایف و احکام دینی خود یاری کرده‌اند و پاسخگوی پرسش‌ها و نیازهای آنان بوده‌اند؛ چنانکه نگارش صدها کتاب و رسالۀ فقهی با عناوین مختلف و انتشار آنها در فرازها و فرودهای تاریخ تشیع، با وجود محدودیت‌های بسیار و دشواری شرایط، گویای این حقیقت بزرگ بوده و به شکل‌گیری سرمایه‌ای عظیم و تراث علمی ارزشمندی انجامیده است.
یکی از سنت‌های حسنه‌‌‌ای که به دست فقهای عظیم‌الشأن شیعه بنا نهاده شد تا جامعه دینی را در مسیر بندگی خدای متعال هدایت کند و آنها را در انجام تکالیف الهی یاری نماید، پاسخگویی به پرسش‌های متداول مؤمنان و راهنمایی آنها در پیش‌آمدها و حوادث گوناگون اجتماعی و همچنین مسائل روزمره و زندگی شخصی است. این پرسش و پاسخ‌ها که توسط مردم مطرح می‌شد و از زندگی واقعی آنها به دست آمده بود، به مرور پاسخ داده می‌شد و نهایتاً به صورت کتاب‌هایی به طبع می‌رسید تا سؤال‌های دینی پرتکرار، به گوش دیگران هم برسد و پاسخ‌های آن سؤال‌ها شنیده و خوانده شود.
به پیروی از این سنت ارزنده، مرکز فقهی امام محمد باقر (علیه السلام) بر آن شد تا پرسش‌های پرتکرار و مسائل مورد نیاز افراد را که در طول سالیان متمادی به دفتر مرجع عالی‌قدر حضرت آیت‌الله‌العظمی شبیری زنجانی؟دظ؟ ارسال گردیده و توسط معظمٌ له یا تحت اشراف ایشان پاسخ داده شده، گردآوری نماید و به دست عموم مؤمنان برساند. بدین منظور، سؤالاتِ مطرح‌شده گردآوری شد و پس از گزینش و دسته‌بندی، با رعایت اصول امانت‌داری و با نثری روان و شیوا ویرایش شد و مطابق آخرین آرای فقهی مرجع عالی‌قدر مورد بازبینی چندباره قرار گرفت.
در کتاب حاضر که جلد نخست از یک مجموعه چندجلدی است، تلاش شده تا نگاهی جامع به موضوعات و احکام مورد نیاز شکل بگیرد و موضوع‌بندی‌ها و عنوان‌گذاری‌ها بتواند همه مسائل و پرسش‌های فقهی را در برگیرد. همچنین ترتیب‌بندی مجموعه و تنظیم فهرست و ترتیب مطالب، منطبق بر همان شیوۀ مرسوم و شناخته‌شدۀ رساله‌های عملیه است تا مراجعه‌کنندگان به این کتاب بتوانند به راحتی پاسخ پرسش‌های مورد نظر خود را بیابند.
این کتاب، بخش آغازین مجموعه‌ای بزرگتر است که دو جلد ابتدای آن اختصاص به عبادات (تکلیف، تقلید، طهارت، نماز و...) دارد و هم‌اینک تکمیل شده است. مجلدات دیگر این مجموعه شامل مسائل حج و معاملات به معنای عام (تجارت، ازدواج، دیات، ارث، مسائل مستحدثه و...) است که در مراحــل برنامه‌ریـزی و آماده‌سـازی قرار دارد و بـه یـاری خداونـد متعـال به‌زودی منتشـر خواهـد شـد.
با توجه به این‌که هدف از آماده‌سازی و انتشار این کتاب، استفادۀ عموم مردم و پاسخگویی به نیاز روزانۀ علاقه‌مندان بوده است، نظرات و پیشنهادات شما به عنوان خوانندۀ این اثر، می‌تواند در بهبود مجلدات بعدی و همچنین اصلاح همین کتاب در ویراست‌های بعدی مؤثر باشد و قطعاً مورد توجه دست‌اندرکاران تولید این اثر خواهد بود. بنابراین، صمیمانه منتظر دیدگاه‌ها و نظرات سازنده و راهگشای شما هستیم.
امیدواریم این مجموعه مورد عنایت حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه) واقع شود و عموم مؤمنان و علاقه‌مندان به معارف اهل بیت (علیهم السلام) به خوبی از آن بهره‌مند شوند و برکت الهی شامل آن گردد.
در پایان از محققان و پژوهشگران بخش استفتائات مرکز فقهی امام محمد باقر (علیه السلام) که ما را در تنظیم و نشر این کتاب یاری رسانده‌اند، به ویژه حجج اسلام آقایان میثم جواهری، محمدحسین کاظمی و حمیدرضا خراسانی قدردانی میشود.
مرکز فقهی امام محمّد باقر (علیه السلام)
وابسته به دفتر آیت‌الله العظمیٰ شبیری زنجانی
استفتائات
بلوغ
سن بلوغ، رشد و تمییز
سن بلوغ
پسر و دختر در چه سنی بالغ می‌شوند؟ آیا داخل شدن در سن بلوغ کافی است یا اتمام سال معیار است؟
در صورت نبود علائم دیگر، پسر با اتمام پانزده سال قمری و دختر با اتمام نُه سال قمری بالغ میشود.
محاسبه سن بلوغ بر اساس سال قمری یا شمسی
مبناى محاسبه در مورد سن بلوغ دختر و پسر، سال قمرى است یا شمسى؟
سال قمری ملاک است. سال شمسى تقریباً سیصد و شصت و پنج روز و سال قمرى تقریباً سیصد و پنجاه و چهار روز است؛ لذا پانزده سال قمرى حدود صد و شصت و سه روز از پانزده سال شمسى و نُه سال قمرى حدود نود و هشت روز از نُه سال شمسى کمتر است.
معلوم نبودن تاریخ تولد برای تشخیص بلوغ
تاریخ دقیق تولد فرزندم معلوم نیست؛ از نظر بلوغ، وی چه وظیفه‌اى دارد؟
چنانچه شک دارد که سنش به حد بلوغ رسیده یا نه و دو نشانۀ دیگر (موى خشن زیر شکم و خروج منی) را ندارد، مکلف نشده است. تحقیق هم لازم نیست.
سنّ تکلیف افراد کم‌توان ذهنی
افراد کم‌توان ذهنی که سنّ عقلی آنان در مقایسه با افراد عادی هم سنّ خود پایین‌تر است (به‌عنوان‌مثال، سنّ آنها بیست سال، ولی سنّ عقلی آنان ده سال است)، آیا سن تکلیف ایشان مانند افراد عادی ملاحظه میشود؟
تا زمانی که شخص توان انجام تکالیف و اوامر و نواهی الهی را اگرچه با کمک تعلیم دیگری نداشته باشد، تکلیف ندارد.
سنّ تکلیف در صورت تغییر جنسیّت
اگر دختر ده‌ساله‌ای تغییر جنسیت دهد، آیا انجام تکالیف تا پانزده‌سالگی از او برداشته میشود و نمازهایی را که قبلاً نخوانده قضا ندارد؟
ایجاد این‌گونه تغییرات ظاهری در بدن، موجب تغییر واقعی جنسیّت فرد نمی‌شود و شخص باید به وظایفی که قبل از انجام عمل بر عهده‌اش بوده، عمل کند.
سن تمییز
بچه در چه سنی ممیز به‌حساب می‌آید؟ آیا پسر یازده ساله ممیز است؟
ممیز کسی است که خوب و بد را متوجه میشود. معمولاً پسران یازده‌ساله ممیز هستند.
سن رشد
آیا با بلوغ، رشد هم حاصل میشود؟
زمان رشد و تشخیص مصلحت، تلازمی با سن بلوغ ندارد و به‌حسب افراد، مختلف است.
نشانه‌های بلوغ
تفاوت نشانه‌های بلوغ دختر و پسر
آیا غیر از سنّ، دو علامت دیگر بلوغ بین دختران و پسران تفاوت دارد؟
تفاوتی نیست و غیر از سنّ بلوغ، روییدن موی درشت در زیر شکم، بالای عورت و بیرون آمدن منی در خواب یا بیداری از نشانه‌های بلوغ است.
دیدن خون، قبل از نُه‌سالگی در دختران
آیا دیدن خونى که داراى صفات حیض است، قبل از نُه‌سالگی، علامت بلوغ دختر است؟
خیر، علامت بلوغ نیست. ولی اگر در این که نه سالش شده شک داشته باشد، آن خون، خون حیض، و نشانه‌ی بلوغ است.
روییدن مو روی آلت
آیا روییدن موی خشن بر خود آلت تناسلی بدون این‌که بالای عورت، مو روییده شده باشد، علامت بلوغ است؟
خیر.
روییدن مو در سینه و کلفت شدن صدا
آیا روییدن موی خشن در جاهای دیگر بدن مانند سینه و زیر بغل و همچنین کلفت شدن صدا از علائم بلوغ محسوب میشود؟
امور مذکور نشانۀ بلوغ نیست.
وجود نشانه‌های بلوغ در پسربچۀ نُه ساله
در پسربچۀ نُه‌ساله‌ای علائمی از قبیل موى بالاى عورت و علامت جنابت در لباس زیرین دیده‌شده است. آیا او مانند افراد مکلف باید نماز و روزه و سایر واجبات را انجام دهد؟
چنانچه داراى تمییز متناسب با بلوغ باشد و دیدن این علائم به خاطر بیماری نباشد، مکلف خواهد بود.
بلوغ کسی که لواط داده
آیا شخصی که قبل از رسیدن به سن بلوغ -نعوذ بالله- با او لواط شده و منی هم داخل شده است، بالغ میشود و باید عبادات خود را انجام دهد؟
خیر، تا منی خودش خارج نشده، بالغ نشده است.
بررسی درشت بودن موی زیر شکم
یکی از نشانه‌های بلوغ، روییدن موی درشت زیر شکم است. حال کسی که نمی‌داند موی روییده شدۀ زیر شکم درشت است یا خیر، لازم است بررسی و پرس‌وجو کند؟
بنابر عدم بلوغ می‌گذارد و بررسی لازم نیست.
وجود تعداد معدودی موی خشن بر عانه
الف) آیا وجود چند تار موی خشن بر عانه برای حکم به بلوغ کافی است؟ ب) اگر استفاده از داروی خاصی سبب نروییدن مو باشد، حکمش چیست؟
الف) خیر، باید به نحوی باشد که عرفاً بگویند بر عانه موی خشن روییده است.
ب) اگر به نحو متعارف اطمینان حاصل شود که اگر این مانع نبود، روییدن موی عانه محقق می‌شد، حکم به بلوغ وی می شود.
وظیفۀ والدین در مورد آموزش تکالیف به فرزندان نابالغ
سنّ آموزش دادن احکام شرعی به فرزندان
در چه سنّی لازم است پدر و مادر به فرزندانشان احکام شرعى و عبادات را تعلیم دهند؟
پدر و مادر باید احکامی را که مورد ابتلای فرزندان است و در هنگام عمل، فرصت یادگیری آنها وجود ندارد، پیش از بلوغ به آنها تعلیم دهند.
آموزش تکالیف شرعی به کر و لال غیر بالغ
آیا بر ولیّ و یا خانواده و اطرافیان شخصی که کر و لال است لازم است که قبل از بلوغ، تکالیف شرعی را به وی آموزش دهند؟
واجب است تکالیف مورد ابتلایی را که مکلف قبل از زمان عمل فرصت تعلّم آن را ندارد، به وی آموزش دهند.
تنبیه کودک برای یادگیری تکالیف
آیا مى‌توان بچه را براى یادگیرى تکالیفی که بعد از بلوغ بر او واجب میشود، تنبیه کرد؟
ضرب و تنبیه تنها در صورتی جایز است که احسان به کودک حساب شود. البته در غالب موارد چنین نیست و در فرض توقف تربیت بر تنبیه نیز غیر ولیّ اجازه ندارد بدون اجازۀ ولیّ بیش از سه ضربه بزند وگرنه قصاص میشود.
برخی از احکام مربوط به قبل از بلوغ
عبادات غیر بالغ
آیا عباداتی که غیر بالغ انجام می‌دهد، صحیح است؟
عبادات نابالغ ممیز صحیح است.
یادگیری تکالیف شرعی برای کودک مراهق
آیا بر کودک مراهق واجب است تکالیف شرعی خود مانند طهارت و نماز را قبل از بلوغ بیاموزد؟
لازم نیست.
کفر و اسلام اطفال نابالغ
آیا اطفال، پیش از بلوغ، متصف به صفت اسلام و کفر مى‌شوند؟
طفل ممیّز اگر اظهار کفر کند کافر و اگر اظهار اسلام کند مسلمان است و طفل غیر ممیّز و طفل ممیّزى که نه اظهار کفر کرده و نه اظهار اسلام، چنانچه پدر و مادر و نیز جد و جدۀ نزدیک وى کافر باشند، آن بچه هم حکم کافر را دارد و اگر یکى از آنان مسلمان باشند، بچه حکم مسلمان را دارد و پاک است.
بیان گناهانی که قبل از بلوغ انجام گرفته
از آنجا که قبل از بلوغ، تکلیفی نیست، آیا بیان گناهانی که در آن زمان، انجام داده‌ایم، اشکال دارد؟
اگر موجب هتک شخصیتتان شود یا سبک شمردن گناه محسوب گردد، جایز نیست.
توقف برخی احکام بر تحقق بلوغ
جریان احکام حدود و دیات با بلوغ
آیا با رسیدن به سن بلوغ، تمام احکام، حتی حدود و دیات بر شخص جاری میشود؟
در برخی از احکام مثل نفوذ معامله، رشد هم معتبر است ولی در سایر احکام، تحقق بلوغ کافی است.
عقل
تکلیف ناتوانان ذهنی و تکلیف دیگران در قبال آنها
وظیفۀ والدین در مورد نماز و روزۀ عقب‌افتادۀ ذهنی
دختر نوزده‌ساله‌ای عقب‌افتادۀ ذهنی و بسیار کم‌حافظه است، به‌نحوی‌که پس از چندین سال دبستان رفتن و باوجود معلم خصوصی، به‌اندازۀ یک بچۀ کلاس اول ابتدایی رشد نکرده است و پدر و مادرش هم نتوانسته‌اند او را با اصول دین و وظایف مذهبی‌اش آشنا کنند. پدر و مادر در مورد نماز و روزه و سایر واجبات او چه تکلیفی دارند؟
در فرض سؤال، پدر و مادر دختر، تکلیفی دربارۀ وی، از نظر نماز و روزه و اصول دین و امثال آن ندارند.
وظیفۀ کودکان عقب‌ماندۀ ذهنی در مورد نماز
آیا بر کودکان عقب‌ماندۀ ذهنى نماز واجب است؟
درصورتی‌که قدرت انجام تکلیف، هرچند با تعلیم و تلقین دیگری را ندارندیا تعلیم و تلقین دیگری، برای این افراد حرجی باشد، واجب نیست وگرنه در حد توان، نماز بر آنها واجب است.
دیوانه شدن پس از بلوغ و نداشتن اعتقاد صحیح
اگر کسى پس از بلوغ درصدد تحصیل یقین نسبت به اعتقادات صحیح برنیاید و پس از آن دیوانه شود، آیا حکم به مسلمان بودن او مى‌توان کرد؟
همین‌که اظهار اسلام کرده و دلیلی در بین نباشد که در یگانگی خداوند تعالی و نبوت حضرت خاتم (صلی الله علیه و آله و سلم) تردید داشته، مسلمان است هرچند نسبت به اعتقادات خود تحقیق نکرده باشد.
قدرت
ناتوانی از انجام صحیح تکالیف شرعی
ناتوانی از یادگرفتن نماز در ابتدای بلوغ
اگر کسى در اوایل بلوغ نتواند نماز را به‌درستی یاد بگیرد و بخواند، چه وظیفه‌ای دارد؟
باید هر طور که می‌تواند، بخواند و بنا بر احتیاط مستحب، نمازش را به جماعت بخواند.
ناتوانی از انجام صحیح تکالیف
آیا دختر نُه‌ساله‌ای که قدرت بر انجام تکالیف به‌طور صحیح ندارد، مکلّف است؟
نسبت به انجام عمل به‌طور صحیح وظیفه‌ای ندارد ولی اگر برای معذور تکلیفی وجود داشته باشد، باید به آن عمل کند. مثلاً در مورد روزه تکلیف ندارد اما اگر تا قبل از ماه رمضان سال آینده توانایی پیدا کند، باید قضای آن را بجا آورد.
مسائل متفرقه
انجام ندادن تکالیف به تصور عدم بلوغ و کشف خلاف
حدود سن سیزده‌سالگی، یکی از نشانه‌های بلوغ در من ظاهر شد ولی به تصور آن‌که در پانزده‌سالگی بالغ می‌شوم در انجام وظایف شرعی کوتاهی کردم. حال وظیفه‌ام نسبت به اعمال گذشته چگونه است؟
نمازها و روزه‌هایی را که بجا نیاورده‌اید یا باطل بوده است، باید قضا کنید.
تکالیف قبل از تحقیق از اصول دین
شخصی در پى تحقیق از اصول دین است و هنوز یقین به حقانیت اسلام پیدا نکرده است و از آنجا که در صحت عبادات، اسلام شرط است، قادر بر انجام نماز نیست. آیا بااین‌حال، نماز بر او واجب است؟
می‌تواند رجاءً نماز بخواند ولی پس از اسلام باید نمازهایش را قضا کند.
استفتائات تقلید
احکام تقلید
معنای تقلید
تحقق تقلید
آیا باور داشتن و التزام به تقلید از مجتهد، تقلید محسوب میشود؟
تقلید با عمل کردن به فتوای مجتهد محقق میشود و صرف التزام قلبی کافی نیست.
لزوم تقلید
تقلید در آغاز تکلیف
وظیفۀ نوجوانانی که در آغاز سن بلوغ هستند، در مسألۀ تقلید چیست؟
باید در مسألۀ تقلید و شرایط آن، از مجتهد اعلم تقلید کنند.
محدوده و سابقۀ تقلید
محدودۀ تقلید
آیا در مستحبّات و مکروهات نیز تقلید لازم است؟
در اموری که استحباب یا کراهت آنها معلوم نیست، برای نسبت دادن حکم آنها به دین، باید تقلید کند ولی درصورتی‌که احتمال مبغوضیت عمل را ندهد، می‌تواند آن را به امید ثواب بجا آورد.
گسترۀ تقلید
آیا تقلید از مجتهد، شامل مسائل حکومتى و سیاسى نیز مى‌شود یا منحصر به مسائل فقهى است؟
به‌طورکلی لازم است در همۀ احکام و مسائل شرعی، تقلید یا احتیاط کرد اما تشخیص اکثر موضوعات و مصادیق بر عهدۀ خود مکلف است.
تقلید در مسائل مورد اتفاق
آیا تقلید کردن در مسائلی که همۀ مراجع یا کسانی که احتمال اعلمیت در آنها وجود دارد، در حکم آن اتفاق نظر دارند، لازم است؟
لازم نیست.
تقلید در اصول دین
آیا اصول دین را با دلیل باید اثبات کرد یا اعتقاد به آن از راه تقلید کافى است؟
از هر طریقى یقین به اصول دین پیدا کند، کافى است.
سابقۀ تقلید در مذهب تشیع
دلیل تقلید چیست و مرجعیت تقلید از چه زمانی در مذهب تشیع وارد شد؟
اصل مسألۀ تقلید و افتاء در زمان ائمۀ معصومین (علیهم السلام) -حتی در بین عامه- به‌عنوان یک امر شایع وجود داشته است و این تصور که تمام مسائل شرعی باواسطه یا بی‌واسطه از خود ائمه (علیهم السلام) سؤال می‌شد، صحیح نیست. ائمه (علیهم السلام) علاوه بر تقریر اصل مراجعه به مجتهد، برخی از اصحاب خود را امر به افتاء کرده‌اند تا بر اساس قواعد و کلیات اخذشده از ایشان احکام فروع را استنباط کنند و فتوا دهند. باوجود آن‌که حتی در برخی موارد، فتاوای این اصحاب با یکدیگر متفاوت بوده است -و اطمینان به نظر امام (علیه السلام) پیدا نمی‌شده- بازهم برای مقلدین‌شان حجیت و اعتبار داشته است.
تقلید مجتهد از مجتهد دیگر
تقلید برای مجتهد
آیا بر کسی که ملکۀ اجتهاد را داراست، لازم است احکام را استنباط نماید و یا این‌که می‌تواند تقلید کند؟
لازم نیست، مگر آن‌که بداند در صورت استنباط، نظر او أقرب به واقع خواهد بود. بلکه اگر دیگری را اعلم از خود بداند و احتمال عقلایی بدهد به جهت مخفی ماندن نکته‌ای برای او، نتیجۀ اجتهادش خلاف اجتهاد أعلم خواهد شد، اجتهاد او حجیّت ندارد.
تقلید متجزی از مجتهد مطلق
مجتهد متجزی کیست؟ و آیا تقلید مجتهد متجزی از مجتهد مطلق، واجب است؟
مجتهد متجزی کسی است که قدرت استنباط همۀ مسائل را ندارد. وی باید در مسائلی که نظر ندارد تقلید یا احتیاط کند.
تقلید از میّت
تقلید ابتدایی از میّت
آیا از نظر حضرت‌عالی تقلید ابتدایی از مرجع تقلید میّت جایز می‌باشد؟
تقلید ابتدایی از مجتهد جایز التقلیدی که از دنیا رفته است و مکلف در زمان حیات او ممیز بوده، جایز است ولی بنابر احتیاط از مجتهدی که در زمان تمییز نیز او را درک نکرده، تقلید نکند. البته در اصل مسألۀ تقلید لازم است از اعلم -حی باشد یا میّت- تقلید شود.
تقلید ابتدایی از میّتی که حتی در زمان تمییز، او را درک نکرده
برخی معتقدند تقلید ابتدایی از میّت، خلاف مسلّم شیعه است، آیا نکته‌ای در اینجا وجود داشته است که حضرت‌عالی، منع از تقلید ابتدایی از میّتی که مقلد حتی در زمان تمییز، وی را درک نکرده است را مبتنی بر احتیاط کرده‌اید؟
از آنجا که اتصال اجماع ادعا شده به زمان ائمه هدی (علیهم السلام) برایمان ثابت نبود، احتیاط کردیم.
تقلید از مجتهدی که در زمان تمییز مکلف از دنیا رفته است
آیا از نظر جناب‌عالی افرادی که در زمان مراجع گذشته بالغ نشده و ممیز بودند، می‌توانند از همان مراجع که از دنیا رفته‌اند، تقلید کنند؟
کسی که در حال حیات مجتهد متوفی ممیز بوده است، بعد از وفات نیز می‌تواند از وی تقلید کند هرچند قبلاً تقلید نکرده باشد.
اختلاف نظر بین مجتهد متوفی و زنده در مسأله بقا بر تقلید وظیفه مکلف
اگر در مسألۀ بقای بر تقلید میّت بین مجتهد متوفی و حیّ، اختلاف نظر باشد وظیفه چیست؟
اگر مجتهد حی اعلم باشد باید از وی تقلید شود.
اگر مجتهد میّت اعلم باشد در صورت امکان باید در مسأله تقلید بین نظر مجتهد حی و مجتهد میّت جمع کند والا باید در صورت امکان بین فتاوای دو مجتهد جمع کند و اگر احتیاط بین فتاوای دو مجتهد ممکن نباشد یا نوعاً حرجی باشد، از مجتهد میّت اعلم تقلید کند.
و اگر مجتهد حی و مجتهد میّت مساوی باشند، باید در صورت امکان بین فتاوای ایشان در مسأله تقلید جمع کرد و اگر جمع بین نظر دو مجتهد ممکن نباشد یا نوعاً حرجی باشد، باید در مسائل بین دو مجتهد احتیاط کرد و اگر احتیاط در مسائل ممکن نباشد یا همراه با مشقت شدید باشد، مخیّر است در مسائل از هر یک از دو مجتهد تقلید کند.
با دقت در پاسخ فوق، حکم صورت‌های دیگر (مثلاً مجتهد میّت بقا در بعض مسائل را جایز یا حرام بداند) معلوم میشود.
شک در حیات مرجع تقلید
اگر مشکلی به وجود آید که نداند مرجع تقلید وی در قید حیات است یا خیر، نسبت به ادامه تقلید از آن مرجع چه تکلیفی دارد؟
بنا بر حیات او می‌گذارد، البته وفات مرجع تقلید وظیفه مقلّد را در بحث تقلید عوض نمی‌کند.
بقا بر تقلید میّت در احتیاط‌های واجب
آیا می‌توان پس از فوت مرجع تقلید نیز در موارد احتیاط وجوبی به مرجع فالأعلم رجوع نمود؟
مانعی ندارد.
بقا بر تقلید میّت و مسائل مستحدثه
آیا بقا بر تقلید از میّت اعلم جایز است؟ در صورت جواز، نسبت به مسائل مستحدثه که نمى‌توان نظر وی را به دست آورد چگونه باید عمل کرد؟
باید از مجتهد اعلم در همۀ مسائل تقلید کرد. نسبت به مسائلى که فتواى میّت معلوم نیست به فالأعلم از زمان تمییز به بعد مراجعه کند.
از دنیا رفتن مجتهدی که مکلّف با اجازۀ او بر تقلید از میّت باقی بود
شخصى با اذن و اجازۀ مجتهد زنده، در تقلید از میّت باقى ماند؛ اکنون مجتهد دومش هم فوت نموده است. آیا مى‌تواند با اذن و اجازۀ حضرت‌عالی که شما را از بین موجودین اعلم می‌داند بر تقلید مجتهد اوّلى باقى بماند؟
اگر مجتهد حی، اعلم از میّت هم باشد در این فرض باید از حی تقلید شود.
اگر سه مجتهد مساوی یا مجتهد اول و مجتهد زنده مساوی (و نسبت به مجتهد دوم اعلم) باشند باید بر مجتهد اول باقی بماند. بله اگر مجتهد اول بقای بر تقلید را جایز نمی‌داند در صورت عدم امکان احتیاط بین فتاوای ایشان و مجتهد زنده -یا این‌که نوعا حرجی باشد- در تقلید از مجتهد اول و مجتهد زنده مخیر است.
و اگر مجتهد دوم با مجتهد زنده مساوی (و نسبت به مجتهد اول، اعلم) باشند باید بر مجتهد دوم باقی بماند با تفصیلی که در فرض قبل گفته شد.
اگر یکی از دو مجتهد میّت اعلم از حی باشند در این صورت باید بر تقلید از ایشان باقی بماند مگر آن‌که ایشان بقای بر تقلید میّت را جایز نداند که در این فرض باید بر تقلید از مجتهد اعلم باقی بماند. البته در صورت امکان احتیاط و حرجی نبودن آن، باید بین نظر میّت اعلم و نظر حی احتیاط کند.
استصحاب اعلمیت متوفی
در مواقعی که مجتهد متوفی اعلم باشد اما با گذر زمان و ظهور دیگر مجتهدین، اعلمیت وی در مقایسه با دیگران مشکوک شود، آیا می‌توان بنا بر این گذاشت که مجتهد متوفی هنوز اعلم است و باید از وی تقلید کرد؟
بله.
اعتبار اجازۀ مرجع تقلید متوفی برای حقوق شرعیه
شخصى از مجتهدى اجازه حقوق شرعیه گرفته و اکنون آن مجتهد از دنیا رفته است. آیا می‌تواند طبق آن اجازه‌نامه عمل کند یا این‌که باید از مجتهد زنده اجازه بگیرد؟
باید از مجتهد زنده اجازه بگیرد.
رجوع از مجتهد زنده به مجتهدی دیگر و احکام مترتب بر آن
عدول از مجتهد زنده به اعلم
آیا رجوع کردن از مجتهد زنده به مجتهد دیگر درصورتی‌که مجتهد دوم اعلم باشد جایز است؟
رجوع در صورت مزبور، جایز بلکه واجب است.
عدول از مجتهد به خاطر سختی فتوا
آیا جایز است به دلیل سخت بودن برخی از فتاوای مرجع تقلید، به دیگری عدول نمود؟
سخت بودن فتاوا مجوز عدول نیست.
عدول به مساوی
آیا عدول از تقلید مجتهد به مساوی وی، جایز است؟
جایز نیست.
عدول به مساوی در فرض عمل نکردن به فتوا
فردی رسالۀ مجتهدی را تهیه کرده، ولی به فتاوای او عمل نکرده است؛ بعد از مدتی می‌خواهد از مجتهد دیگری که در علم و فقاهت، هم‌ردیف مجتهد قبلی است تقلید نماید. آیا این کار جایز است؟
جایز است.
محاسبۀ وجوهات سابق، پس از عدول
در مورد جواز عدول به مجتهد دیگر، آیا محاسبۀ وجوهاتی که با نمایندۀ مرجع قبلی دستگردان کرده و هنوز نپرداخته کفایت میکند یا طبق نظر مرجع تقلید بعدی باید محاسبه کند؟
اگر تقلید سابق، مطابق وظیفه یا بر اساس شهادت عدلین بوده است، چنانچه مبلغ دستگردان را به مجتهد فعلی تحویل دهد، کفایت میکند. البته اگر خمس چیزی اساساً محاسبه نشده یا مجتهد قبلی قائل به تعلق خمس به آن نبوده و مجتهد فعلی قائل به تعلق خمس به آن است، باید طبق نظر مجتهد فعلی محاسبه و پرداخت شود.
وظیفۀ کسی که عدول او جایز نبوده
اگر شخصی از روی ندانستن مسأله در مسائل حج و غیره به دیگری عدول کرده باشد، وظیفۀ شرعی او چیست؟
گاهی عمل انجام‌گرفته بر اساس تقلید اشتباه، قابل تصحیح است که در این مورد از مرجع اول سؤال کند.
تقلید بدون تحقیق و عدول به محتمل الأعلمیه
شخصی بدون تحقیق، از مجتهدی تقلید کرده است؛ پس از تحقیق، اعلمیت مجتهد دیگری را محتمل دانسته و از او تقلید میکند. اگر بعداً بفهمد اشتباه کرده است و هر دو مجتهد مساوی‌اند و مجتهد اول عدول را جایز نمی‌دانسته، آیا به نظر حضرت‌عالی باید به مجتهد اول برگردد و یا می‌تواند از مجتهد دوم تقلید کند؟ در این فرض اعمال گذشتۀ وی چه حکمی دارد؟
باید از مجتهد اول تقلید کند و صحت اعمال گذشته تابع نظر مجتهد فعلی است.
اجازۀ مجتهد برای عدول
کسی که می‌خواهد از مجتهد زنده به مجتهد زندۀ دیگر که از نظر علمی مساوی با اوست عدول کند، آیا باید نظر مجتهد اول را لحاظ کند یا مجتهد دوم؟ اگر فقط مجتهد دوم اجازه دهد چطور؟
باید نظر مجتهد اول را رعایت کند و اجازۀ مجتهد دوم کفایت نمی‌کند.
تحقق عدول به ترک تقلید
شخصى از مجتهدى تقلید کرده و سپس مدّتى بدون تقلیدِ صحیح، عمل نموده است. آیا به‌صرف ترک تقلید، عدول محقّق شده است تا اگر این شخص بخواهد دوباره از همان مجتهد تقلید کند، حکم تقلید ابتدایى را داشته باشد؟
اگر تقلید سابق او صحیح بوده، باید بر تقلید از همان مجتهد باقی بماند.
حکم اعمال سابقه، پس از رجوع به مرجع جدید
تصحیح عملی که از نظر مرجع تقلید متوفی باطل بوده، با رجوع به زنده
شخصى به‌قصد قربت، نماز یا حجّ بجا آورده ولى طبق فتواى مجتهدى که از او تقلید مى‌کرده باطل بوده است. پس از مدتی این مجتهد رحلت کرده و شخص به اعلم بعد از او رجوع نموده است؛ حال اگر طبق فتواى مجتهد دوم، عمل او صحیح باشد، آیا مى‌تواند عمل خود را به وسیلۀ فتواى وی تصحیح کند یا باید اعاده نماید؟
اگر تقلیدش از مجتهد دوم صحیح باشد عمل سابقش تصحیح میشود.
حکم عبادات و معاملاتی که طبق تقلید گذشته انجام‌شده
برخی عبادات یا معاملات را به‌گونه‌ای انجام داده‌ام که طبق نظر مرجع تقلید سابقم صحیح بوده است. اکنون‌که از حضرت‌عالی تقلید می‌کنم متوجه شده‌ام که آن اعمال را صحیح نمی‌دانید. آیا باید اعمال سابق را اعاده کنم؟
اگر در آن زمان، تقلید از مجتهد قبلی صحیح بوده یا از مجتهد سابق بر اساس شهادت عدلین یا استصحاب تقلید کرده‌اید، مجزی است و در غیر این صورت کافی نیست.
گمان به مطابقت نظر مرجع زنده با نظر مرجع متوفی
من در وضو طبق فتوای مرجع تقلید خود، مسح پا را تا برجستگی روی پا انجام می‌دادم. پس از درگذشت ایشان و رجوع به مرجع حی، به گمان این‌که نظر مرجع حی با مرجع متوفی یکی است به همین صورت عمل می‌کردم و اخیراً متوجه شدم مرجع حیّ مسح پا را تا قوزک لازم می‌داند؛ آیا آن وضوها صحیح است یا نه؟
صحیح نیست مگر آن‌که اکنون تقلیدتان از مجتهد متوفی صحیح باشد.
تکلیف امور مالی که به استناد فتوای مرجع گذشته بر عهده آمده
شخصی از مرجعی تقلید می‌کرده که کفارۀ نذر را خصال کفارۀ ماه رمضان می‌دانست و وی در آن زمان مرتکب حنث نذر شد. مرجع کنونی وی کفارۀ نذر را همان کفاره قسم می‌داند، وظیفۀ او چیست؟ در موردی که مرجع گذشته، هدیه را متعلق خمس می‌دانسته و او با این‌که از زمان گرفتن هدیه، یک‌سال گذشته، خمس آن را نپرداخته است و مرجع کنونی هدیه را متعلق خمس نمی‌داند، آیا خمس هدیه بر عهدۀ او باقی است؟
بر طبق نظر مرجع تقلید فعلی عمل میکند.
تبعیض در تقلید
آیا به نظر حضرت‌عالی رجوع به مجتهد دیگر در بعض یا تمامی مسائل جایز است؟
جایز نیست مگر در آن ابواب فقهی که دیگری اعلم است، که در این فرض عدول در این ابواب واجب است.
رجوع مقلد از مجتهدی که عدول به مساوی را جایز می‌داند به مجتهدی که جایز نمی‌داند
حضرت‌عالی در باب تقلید، رجوع از مجتهدی به مجتهد مساوی دیگر را جایز نمی‌دانید، حال اگر شخصی که از دیگری تقلید میکند و ایشان رجوع به مساوی را جایز می‌داند، می‌تواند در برخی مسائل از شما تقلید کند؟
جایز است.
ملاک جواز تبعیض در تقلید
ملاک جواز تبعیض در تقلید چیست؟ آیا باید در بابی از ابواب فقه اعلم باشد و یا این‌که اگر در یک مسأله نیز اعلم از دیگری باشد، تقلید از او در آن مسأله واجب است؟
خیر باید در یک باب اعلم باشد و تبعیض در مسألۀ واحد صحیح نیست مگر آن‌که اطمینان داشته باشد که نظر مجتهد دیگر مطابق واقع است.
رجوع به مجتهدی دیگر در موارد احتیاطی
رجوع به فالأعلم متوفی
در مسائل احتیاطی مرجع تقلید، آیا می‌توان به فالأعلمی که از دنیا رفته است، رجوع نمود؟
اگر در زمان حیات او ممیز بوده، رجوع جایز است. البته همان مسائل تقلید از میّت در اینجا نیز جاری است.
رجوع به فتوای فالأعلم غیر معین در احتیاط واجب
در مسائلی که مرجع تقلید، احتیاط واجب داده است و اجمالاً ما بدانیم که در میان مراجع زنده دیگر، مرجعی که این عمل را جایز بداند وجود دارد ولی آن مرجع را مشخصاً نشناسیم، آیا می‌توان در این مسأله به مرجع غیر مشخص رجوع نمود؟
اگر بدانید در تراز مجتهد فالأعلم است، جایز است.
کفایت تطابق عمل با نظر فالأعلم در صورت ترک احتیاط
مرجع تقلیدی در مسأله‌ای احتیاط در ترک دارد. مرجع بعد از او (فالأعلم) در همان مسأله فتوای به جواز دارد؛ اگر مقلد مرجع اول بدون رجوع به فتوای مرجع دوم، برخلاف احتیاط مرجعش عمل نماید، آیا عمل او محکوم به صحت است؟
بله، اگر بعداً هم بفهمد ولی هنوز بتواند در احتیاط‌ها به وی رجوع کند، عمل سابق او محکوم به صحت است.
برخی از شرایط مرجع تقلید
وجوب تشخیص اعلم
شناخت اعلم بر چه کسی واجب است؟
بر هرکسی که وظیفه‌اش تقلید کردن است یا بین احتیاط و تقلید، تقلید را انتخاب نموده است.
تکلیف شخص در انتخاب مرجع تقلید در صورت تفاوت آرا در شرایط مرجع
اگر نظر مراجع تقلید نسبت به شرایط مرجع و راه‌های شناخت وی مختلف باشد، وظیفۀ کسی که هنوز مرجعی انتخاب نکرده، چیست؟
باید به فتوای اعلم آنها عمل کند و اگر اعلم مجتهدین از زمان تمییز به بعد متوفی باشد و نظر وی در مسألۀ تقلید از میّت با نظر اعلم احیا، متفاوت باشد، در صورت امکان باید بین دو نظر آنها در تقلید احتیاط کرد وگرنه بین مسائلشان احتیاط شود و اگر احتیاط ممکن نباشد یا حرجی باشد، در مسأله تقلید از میّت از مجتهد متوفی تقلید شود.
مراد از اعلم و دلیل تقلید از او
اعلم چه کسی است و به چه دلیل باید از او تقلید کرد؟
مجتهد اعلم کسی است که حکم خدا را از سایر مجتهدهای زمان خود بهتر بفهمد و به جهت آن‌که حجیت تقلید از غیر اعلم مشکوک است، عقل تقلید از غیر اعلم را تجویز نمی‌کند. البته برتری این مجتهد از دیگر مجتهدین باید به‌گونه‌ای باشد که متعارف افراد اهل فضل بتوانند آن را تشخیص دهند.
اعتماد به گفتۀ مجتهد در اعلم بودنش
آیا در تشخیص اعلم می‌توان به نظر خود مجتهد در اعلم بودنش اعتماد کرد؟
کلام خود مجتهد بر اعلمیتش کافی نیست؛ مگر آن‌که اطمینان از کلام وی اطمینان حاصل شود و قول وی به اعلمیت خودش به‌عنوان یکی از دو عادل هم معتبر نیست.
کسی که به نظر ما أعلم است دیگری را أعلم می‌داند
آیا در اعلمیت مجتهد یا عدم آن می‌توان از شخصی که فعلاً او را اعلم می‌دانیم تقلید کرد؟ مثلاً اگر مجتهدی که ما او را اعلم می‌دانیم، خود به اعلمیت شخص دیگری معتقد باشد، تبعیت از او لازم است؟
اگر مکلف اطمینان به اعلمیت مجتهد پیدا کند و این اطمینان غیر عقلایی نباشد می‌تواند مادامی‌که بر این اطمینان باقی است از آن مجتهد تقلید کند. همچنین است اگر بر اساس شهادت دو عادل از آن مجتهد تقلید کند و شهادت یک عادل (یعنی آن مجتهد) برخلاف آن، موجب سلب حجیت شهادت نمی‌شود.
تعارض شهادت اهل خبره به اعلمیّت
در صورت تعارض شهادت اهل خبره نسبت به اعلمیت مجتهدین، وظیفه چیست؟
اگر یقین داشته باشد که یکى از مجتهدین اعلم است، و یکی از دو مجتهد سابقاً اعلم نباشد باید در صورت امکان، احتیاط نماید و اگر یقین ندارد یا احتیاط برای او امکان نداشته باشد یا حرجی باشد از کسی که گمان به اعلمیت وی دارد تقلید کند. در غیر این صورت از یکی از مجتهدین تراز اول تقلید کند.
تعارض چهار نفر با دو نفر از اهل خبره
اگر دو نفر از اهل خبره، مجتهد «الف» را اعلم بدانند و چهار نفر مجتهد «ب» را به عنوان اعلم معرفی کنند؛ وظیفه چیست؟
کلام هر دو دسته از حجیت می‌افتد و اگر یکی از دو مجتهد استصحاب اعلمیت دارد باید از وی تقلید شود و گرنه باید نسبت به تقلید از این دو نفر احتیاط شود بله اگر احتیاط غیر ممکن یا حرجی باشد از کسی که گمان به اعلمیت وی دارد تقلید کند و گرنه مخیر است.
علم اجمالی به وجود اعلم در بین سه مجتهد و اقامۀ بینه بر اعلمیت برخی از آنها
می دانیم یکی از سه مجتهد اعلم است ولی عده‌ای از اهل خبره شهادت می‌دهند مجتهد اول اعلم است، و عده‌ای شهادت می‌دهند که مجتهد دوم اعلم است، و بینه‌ای نسبت به اعلمیت یا تساوی مجتهد سوم در بین نیست. آیا در اینجا بعد از تعارض بینه‌ها، وظیفه احتیاط یا تخییر بین مجتهد اول و دوم است یا بین هر سه مجتهد؟
بین مجتهد اول و دوم.
شناخت اعلم از راه شیاع و نظر اهل خبره
اگر شخصی از روی معروفیت و شهرت تقلید کند و سپس متوجه شود که اهل خبره شخص دیگری را معرفی کرده‌اند؛ از کدام مرجع باید تقلید نماید؟
باید به نظر اهل خبره عمل کند.
اعتبار ظن و گمان به اعلمیّت، بدون فحص
فرموده‌اید که اگر اعلم (نه به صورت تفصیلی و نه به صورت اجمالی) معلوم نباشد، کسی که گمان به اعلمیت وی دارید مقدم است، حال سوال این است که آیا اگر برای فرد عامی بدون فحص و بررسی از اهل خبره، گمان به اعلمیت کسی حاصل شود، آیا این گمان معتبر است؟
گمان از باب نزدیکتر بودن فتاوای وی به واقع معتبر است و در خود گمان هم اگر قسمی از آن نزدیکتر به واقع باشد مانند ظن و گمانی که با فحص حاصل میشود، مقدّم است و باید فحص کند.
ملاک خبرویت برای تشخیص اهل خبره
امام جماعت مسجد ما، سال‌ها درس خوانده؛ آیا ایشان از اهل خبره محسوب میشود؟ اگر شک کنیم که صلاحیت تشخیص اعلم را دارد یا نه؛ آیا به عنوان یکی از دو شاهد عادل، کلامش حجت است؟
اگر مدت طولانی مثلـاً پانزده-بیست سال در درس آقایان شرکت کرده و با مبانی ایشان آشنا شده و از تلاش و استعداد خوبی برخوردار است از اهل خبره است و در فرض شک نیز کلام وی به عنوان شاهد حجت است.
عمل بر اساس نظر خبره بدون اظهار نظر وی
اگر فردی از اهل خبره، به هر دلیلی نظر خود را پیرامون اعلم نمی‌گوید؛ اما بدانیم به اعلمیت فردی خاص معتقد است؛ آیا دانستن نظر وی کفایت میکند؟
بله.
تقلید از مجتهدی به استناد تحقیق دیگری
آیا کسانی که در روستاها و شهرهای کوچک زندگی می‌کنند و دسترسی به علمایی که اهل خبره هستند و اعلم را تشخیص می‌دهند، ندارند، می‌توانند به استناد تحقیق یک طلبه، تقلید کنند؟
درصورتی‌که از گفتۀ وی در چنین شرایطی اطمینان به اعلمیت مجتهد یا اطمینان به قیام بیّنۀ شرعیّه بر اعلمیت، نزد آن طلبه حاصل شود، تقلید صحیح است.
نقش اطلاع از موضوعات جدید در تحقق اعلمیت
آیا در تشخیص اعلم، اموری مانند اطلاع از امور جوامع مختلف مسلمین و مشکلات آنها و تسلط بر موضوعات جدید دخیل هستند؟
اموری که اطلاع از آنها در فهم بهتر حکم شرعی مؤثر باشد، در اعلمیّت مؤثر است.
شرایط لازم برای تشخیص اعلم
آیا براى تشخیصِ اعلم، اجتهاد لازم است؟
لازم نیست مجتهد باشد، ولى باید در حدّى از علمیّت باشد که مجتهد را از غیر مجتهد و اعلم را از غیر اعلم تشخیص دهد.
تقلید از اورع غیر اعلم
آیا می‌توان از کسى که از نظر علم، کمتر از دیگرى است ولى از نظر تقوا و ورع، بر او برترى دارد، تقلید کرد؟
خیر. باید از اعلم متقی تقلید کند.
شک در بقای صلاحیت افتاء
اگر شک کند مرجع تقلیدی صلاحیت خود را جهت إفتا و تقلید از دست داده، وظیفه‌اش چیست؟
در فرض شک، به تقلید سابق خود باقی می‌ماند.
احراز عدالت مجتهد
درصورتی‌که مکلف در بین کسانی که با مجتهد در معاشرت هستند، با شخص عادلی ارتباط نداشته باشد، چگونه می‌تواند عدالت مجتهد را احراز نماید؟
همین‌که از قول دیگران ،هرچند عادل نباشند، اطمینان به عدالت یا حسن ظاهر وی -این‌که از وی خلاف شرع دیده نشود- پیدا کنند کافی است.
مرجع تقلید زن برای زنان
آیا خانم‌ها می‌توانند از خانمی که مجتهده است تقلید کنند؟
مرجع تقلید باید مرد باشد.
تبعیت در انتخاب مرجع
اختیار افراد خانواده در انتخاب مرجع
آیا تقلید افراد خانواده (همسر و فرزند) تابع سرپرست خانواده است؟
در تقلید و انتخاب مرجع هر کس باید طبق وظیفۀ خود عمل کند.
لزوم رعایت نظر دو مرجع تقلید در برخی اعمال
وظیفۀ نایب در رعایت نظر مرجع تقلید منوب‌عنه
کسى که نایب مى‌شود براى انجام عباداتى چون نماز و روزه و حج، آیا باید به فتواى مرجع تقلید خودش عمل کند یا به فتواى مرجع تقلید منوب‌عنه؟
نباید مرتکب حرام یا ترک واجبی طبق نظر مجتهد خودش شود و شروط صحت را باید طبق نظر مجتهد منوب‌عنه رعایت کند.
تفاوت نظر مرجع معامله‌کنندگان
اگر دو طرف معامله، هرکدام مقلد مرجعی باشند که یکی حکم به صحّت معامله و مرجع دیگر حکم به بطلان آن میکند، متعاملین چه وظیفه‌ای دارند؟
هرکدام به وظیفۀ خود عمل می‌کنند.
رعایت نظر مرجع تقلید متوفی در محاسبۀ دیون برای وصی یا ورثه
اگر مرجع تقلید ورثه میت یا وصیّ او با مرجع تقلید خود میت متفاوت باشد، دیون میت را طبق نظر کدام مرجع باید محاسبه و پرداخت نمایند؟
در ورثه، تقلید خود آنها میزان است اما در وصی تقلید متوفی میزان است.
حکم اعمال بدون تقلید یا از روی تقلید اشتباه
حکم تقلید نکردن
آیا تقلید نکردن و انجام اعمال بدون تقلید حرام است؟
در صورت عدم مطابقت عمل با واقع در مورد تکالیف الزامی، معصیت کرده است و اگر مطابق باشد چنانچه عدم تقلید او ناشی از کوتاهی باشد، از مصادیق تجرّی است.
چگونگی تصحیح عملی که بدون تقلید انجام گرفته
مکلّفى که مدتى اعمال خود را بدون تقلید انجام داده است، آیا اعمالش صحیح است؟
چنانچه عملش مطابق فتوای مرجع فعلی او باشد، صحیح است. در غیر این صورت صحیح نیست.
اعمالی که از روی تقلید باطل انجام گرفته است
بدون تحقیق از مرجعی تقلید می‌کردم و بعد از فوت ایشان دوباره بدون تحقیق از مرجع دیگری تقلید نمودم. تکلیف اعمال گذشتۀ بنده مثل حج و خمس‌هایی که پرداخت‌نموده‌ام چیست؟
اگر تقلید از آن مجتهد در واقع مطابق وظیفه بوده است یا مرجع فعلی شما آن اعمال را صحیح بداند، اعمال شما صحیح میشود وگرنه محکوم به بطلان است البته در مورد خمس، اگر به مصرفش رسیده اجازه داده میشود.
تکلیف اعمالی که با برداشت اشتباه از رساله انجام شده است
اگر شخصی مقصود مسأله‌ای از رساله را اشتباه متوجه شود و طبق برداشت خود عمل کند، آیا اعمالی را که صحیح بجا نیاورده است، باید قضا نماید؟
حکم کسی را دارد که عمداً آن جزء را بجا نیاورده؛ مگر آن‌که دلیل خاصی در این زمینه وارد شده باشد مثل بعضی از فروعات حج.
دسترسی نداشتن به مرجع و رجوع به دیگری
اینجانب دسترسى به نظرات فقهی یا فتاوای مرجع تقلید خود ندارم، آیا مى‌توانم به مرجع دیگر رجوع کنم یا خیر؟
خیر باید احتیاط کنید مگر این‌که تأخیر واقعه و احتیاط ممکن نباشد یا با حرج همراه باشد که جایز است از مجتهد دیگر بر اساس ضوابط تقلید نمایید. البته اگر مجتهد در آن مسأله نظر نداشته باشد یا نتواند نظرش را ابراز کند، احتیاط لازم نیست و می‌توانید بر اساس ضوابط از مجتهد دیگر تقلید کنید.
انضمام مبنای مرجع حی به مبنای میّت اعلم
در مواردی که مبنای مرجع متوفی مشخص نیست، آیا می‌توان مبنای مرجع حی را به مبنای او ضمیمه کنیم و فتوای او را نتیجه بگیریم؟
خیر، از روایات تنها حجیت فتوا استفاده میشود نه مبانی.
رجوع به کتب تفصیلی و استفتائات، برای پیدا کردن نظر مجتهد
درصورتی‌که فتوای مجتهد متوفی را نتوان از رسالۀ عملیه به دست آورد، آیا می‌توان در آن مسأله به مجتهد زنده رجوع کرد، یا این‌که لازم است در کتب تفصیلیه و یا حواشی و استفتائات وی تفحص کرد؟
باید از هر راه معتبری فتوای وی را تحصیل نمود، مگر این‌که حرجی باشد.
ندانستن حکم مسأله در حین نماز
اگر در بین نماز مسأله‌ای رخ دهد که حکم آن برای مقلد روشن نیست، وظیفۀ او چیست؟
اگر امکان احتیاط باشد باید مطابق احتیاط عمل نماید.
در غیر این صورت اگر احتمال می‌دهد بعد از نماز در داخل وقت به صحت و بطلان نمازش عالم شود بنابر احتیاط، مطابق طرفی که احتمال صحت آن را بیشتر می‌دهد عمل کند و اگر احتمال‌ها مساوی باشد مخیر است و در صورت خواندن نماز چنانچه پس از نماز کشف شود عمل او مطابق فتوای مرجع تقلیدش نبوده، باید نماز را اعاده کند.
اگر احتمال نمی‌دهد بعد از نماز در داخل وقت به صحت و بطلان نمازش عالم شود باید نمازش را دوباره بخواند و به احتیاط مستحب مطابق صورت قبل عمل کند و بعد از اتمام نماز، آن را اعاده کند.
ترک تقلید و پیروی از برداشت خویش
تقلید نکردن و پیروی از حکم عقل
آیا در برخی از احکام می‌توان بدون رجوع به مجتهد به حکم عقل عمل کرد؟
خیر، طبق روایات متعدد که از ائمه معصومین (علیهم السلام) رسیده است، عقل محدود انسان توانایی احاطه بر علل حکم شرعی و حکمت آن را ندارد و مؤمن دین خود را از خداوند متعال أخذ میکند نه از رأی و نظر شخصی خود یا با تکیه بر قیاس و استحسان.
اشکال در مستند فتوای مجتهد
اگر مکلفی که خود عالم و فاضل است و به ادلّۀ احکام آشنایی دارد، اشکالی را متوجه مستند رأی مجتهد ببیند هرچند نکته‌ای مانند استظهار از روایت، آیا در آن مسأله نیز لازم است تقلید کند؟
اگر مستند مجتهد در این مسأله منحصر در همین وجهی باشد که علم به خطای او پیداکرده، تقلید از وی در این مسأله صحیح نیست.
اطمینان مقلد به عدم مطابقت فتوای مجتهد با واقع
مقلدی که از مسائل فقهی و مبانی احکام آگاهی ندارد، اگر در مسأله‌ای اطمینان پیدا کند که فتوای مرجع با واقع مطابقت ندارد، تکلیف چیست؟
فتوای مجتهد بر اساس اصول و قواعد فقهی است و این اطمینان اعتباری ندارد.
عمل مکلف بر اساس سیره‌ای که خود احراز کرده
گاهی مجتهد حکم مسأله‌ای را بر چیزی مبتنی میکند و مثلاً می‌گوید:«بستگی دارد سیره در اینجا وجود داشته باشد یا خیر»، حال اگر مقلد در کبرای مسأله تقلید کند ولی صغری را خودش احراز کند، آیا می‌تواند طبق فتوای تقدیری مجتهد عمل کند؟
بله.
تبیین نظر مرجع تقلید برای مقلّدین
پاسخگویی به مسائل شرعی بر طبق نظر مرجع سائل
کسی که در جایگاه پاسخگویی به سؤالات شرعی است، آیا واجب است نظرات مراجع گوناگون را ببیند و با توجه به مرجع تقلید سؤال‌کننده پاسخ گوید یا می‌تواند بر اساس نظر مشهور یا مجتهدی که خود، او را اعلم می‌داند جواب دهد؟
باید بر اساس نظر مرجع تقلید سائل پاسخ دهد، مگر این‌که قرینه‌ای در بین باشد که نظر مرجع یا مراجع خاصی را بیان میکند.
بیان مسائل شرعی از روی گمان یا اطمینان
کسى که در مقام بیان مسائل شرعى است، آیا باید به نظریات مجتهد یقین داشته باشد یا اطمینان و گمان کافى است و در صورت کشف خلاف تکلیف او چیست؟
اطمینان کافى است. درصورتی‌که مسأله را اشتباه بیان کند، اگر آن شنونده برخلاف وظیفۀ شرعی‌اش عمل کند یا سکوت وی دلالت عرفى بر این باشد که نظر مجتهد همان است که سابق گفته تا جایى که برایش مشقت شدید ندارد باید اشتباه را برطرف کند.
راه‌های به دست آوردن فتوای مرجع تقلید
اعتبار راه‌های متعارف دسترسی به فتوای مرجع
آیا به‌دست‌آوردن نظر مرجع از راه‌های معمول همچون سؤال کتبی، رساله، کتب آموزش احکام، تماس با دفتر یا از طریق اینترنت برای مقلد معتبر است؟
از هر راهی که به فتوای مرجع خود اطمینان حاصل کند، معتبر خواهد بود.
حجیت نقل حدسی در برخی موارد
چنانچه فردی در اثر تسلط بر مبانی مجتهد، فتوایی را به‌صورت قطعی اما از روی حدس به وی نسبت دهد، آیا می‌توان بر اساس نظر ایشان عمل نمود؟
خیر.
تغییر نظر مرجع تقلید
شک در تغییر نظر مرجع
اگر شک کنیم که شاید نظر مرجع نسبت به برخی از مسائل رساله تغییر کرده باشد یا هنگامی که برخی از مسائل را از دفتر می‌پرسیم با نظر مرجع مطابقت نداشته باشد، تکلیف چیست؟
اگر احتمال عقلایی بدهید که فتوای مجتهد عوض شده است لازم نیست تحقیق کنید و می‌توانید به فتوای سابق عمل کنید البته اگر این احتمال مثلاً از گفتۀ دیگری برایتان ایجاد شده باشد و تحقیق کردن حرجى نباشد لازم است تحقیق کنید، و در زمان تحقیق اگر احتیاط مقدور است باید احتیاط کنید و گرنه به فتواى سابق عمل کنید.
بی‌خبری از تغییر نظر مجتهد
اگر مجتهد از نظر سابق خود عدول کرده باشد اما مقلد با جهل نسبت به عدول، به همان نظر سابق وی عمل کند، آیا اعمال او صحیح خواهد بود؟
اگر بر اساس حجت شرعی مانند استصحاب، به رأی سابق عمل کرده باشد، صحیح است اما اگر بر اساس قطع یا اطمینان یا بدون حجت به رأی سابق عمل کرده است، عملش مجزی نیست.
معیار پیروی از مرجع تقلید در احکام ثانوی و موضوعات
حکم ثانوی
اگر مجتهدی بر اساس تطبیق عناوین ثانویه نظری را برخلاف حکم اولی اعلام کند، آیا رعایت آن برای دیگران لازم است؟
اگر با عمل به حکم ثانوی نمی‌توان به حکم اولی عمل نمود، تبعیت جایز نیست و درصورتی‌که حکم اولی -گرچه الزامی نیست- اباحه و جواز آن اقتضایی باشد و حکم ثانوی برخلاف آن باشد، از مجتهد دیگر تقلید شود و اگر حکم اولی جواز و اباحه لااقتضایی باشد بنابر احتیاط، نظر مجتهد برای مقلدین لازم است رعایت شود.
حکم ثانوی و تشخیص موضوع آن
هنگامی‌که یک مرجع تقلید، نظر خود را بر اساس حکم ثانوی اظهار میکند، آیا شخص مسلمان درصورتی‌که مجاب نشده باشد، می‌تواند علت نهی یا عدم نهی آن حکم را بپرسد؟
تشخیص تحقق موضوع حکم ثانوی مانند اضطرار یا اکراه در غیر موضوعات پیچیده با مقلد است، البته اگر مجتهد حکم کند، درجایی که حکم، خلاف حکم اولی الزامی نیست بنابر احتیاط باید تبعیت شود.
مرجع تشخیص اهم و مهم برای تعیین وظیفۀ مکلف
در موارد تزاحم اهم و مهم، تشخیص اهم برای تعیین وظیفۀ مکلف، به عهدۀ کیست؟
بر عهدۀ مجتهد است.
تردید در وجه اجازۀ مجتهد متوفّی
در مواردی که مرجع متوفی کاری را جایز می‌دانسته، اگر شک کنیم که آیا این جواز از باب فتوا و حکم شرعی بوده یا از باب اجازه؛ آیا می‌توانیم اکنون بر اساس آن عمل کنیم؟
خیر.
شناسایی موضوعات توسط عرف
آیا تشخیص موضوعات احکام بر عهدۀ مکلف است یا مجتهد؟
تشخیص موضوعات احکام در غیر موضوعات مستنبطه بر عهدۀ مکلف است و تبعیت از نظر مجتهد صحیح نیست مگر آن‌که نسبت به آن اطمینان پیدا کند.
احکام احتیاط
جواز احتیاط با استلزام تکرار
آیا احتیاط در عبادات -درحالی‌که قادر بر به دست آوردن فتوا هستیم- درجایی که مستلزم تکرار باشد، جایز است؟
جایز است.
رعایت نظر مراجع متوفی در عمل به احتیاط
آیا کسى که عمل به احتیاط مى‌کند باید احکام صادره از مجتهدانی که از دنیا رفته‌اند را هم لحاظ کند؟
احتیاط مطلق با لحاظ همه احتمالات در مسأله محقق میشود ولی اگر هدفش، احتیاط بین حجج باشد، باید بین اقوال علماى زنده و مجتهد میّتی که حداقل در زمان تمییز، او را درک کرده است، احتیاط کند. بلکه احتیاط تام این است که فتوای تمام مجتهدانی که احتمال حجیت تعیینی فتوایشان را می‌دهد، رعایت کند هرچند در زمان تمییز، آنها را درک نکرده باشد.
نحوۀ احتیاط در مسائل اختلافی
اگر مجتهدی در مسأله‌ای به‌طور قطعی فتوا بدهد و مجتهدین دیگر احتیاط کنند، آیا برای عمل به احتیاط باید به نظر اکثریت توجه کرد؟
اگر مجتهدش به جواز و ترخیص فتوا داده، برای عمل به احتیاط باید نظر دیگران‌هم لحاظ شود ولی اگر مجتهدش به حکم الزامی (وجوب یا حرمت) فتوا داده درصورتی‌که رعایت احتیاط باعث مخالفت با نظر مجتهدش میشود مثل این‌که دیگری حکم الزامی به خلاف آن دهد -مثلاً یکی به وجوب فتوا داده یکی به حرمت- باید از مجتهد خودش تقلید کند.
متفرقات و اصطلاحات
وجه فتوا به احتیاط
چرا در برخی از احتیاط‌های حضرت‌عالی نمی‌توان به دیگری رجوع کرد؟
گاهی برخی ادله که دیگران مستند افتاء قرار داده‌اند ناتمام است ولی از آنجا که در خود مسأله فتوا داده نشده، (به جهت بررسی نکردن بعضی مقدمات یا ...) و رجوع به دیگران هم به جهت خطایشان جایز نیست، فتوا به احتیاط داده شده است.
رجوع در احتیاط مجتهدی که ادلۀ دیگران را تخطئه کرده است
گاهی حضرت‌عالی در مسأله‌ای احتیاط قابل عدول به غیر دارید. وقتی به مجتهد فالاعلم شما رجوع می‌کنیم ایشان هم احتیاط کرده‌اند ولی این مجتهد فرقی بین احتیاط واجب و احتیاط قابل عدول نمی‌گذارد و می‌دانیم در این مسئله با این‌که ادلۀ دیگران را تخطئه کرده است باز احتیاط کرده است. آیا در اینجا می‌توانیم با توجه به احتیاط وی به مجتهد فالاعلم ایشان رجوع کنیم؟
جایز نیست.
عدول در احتیاط وجوبی فقیهی که تتبع کامل نکرده
فقیه در پاره‌ای از مسائل رساله احتیاط غیر قابل عدول می‌نماید که معنای آن طبعاً این است که تمام ادله را تتبع فرموده و ادلّه دیگران را تخطئه نموده است. حال اگر مقلّد صاحب‌نظری یقین پیدا کند یا احتمال دهد که ادلّه‌ای بوده که مورد بررسی قرار نگرفته است، آیا می‌تواند در آن مسائل به دیگران رجوع نماید؟
اگر احتمال عقلایی بدهد که مستند فتوای فالاعلم دلیلی است که مجتهد اعلم ضمن تتبعات خود به آن دلیل برخورد نکرده، عدول مانعی ندارد.
عمل به احتیاط به نیّت فتوا
اگر کسی از روی جهل، عملی را که به احتیاط، واجب است به نیّت واجب انجام دهد یا بالعکس، آیا عملش صحیح است؟
در توصلّیات اشکالی ندارد ولی در عبادات موارد مختلف است. در نماز اگر قصد ورود کرده و مرادش این بوده که در واقع واجب است، باید نمازش را دوباره بخواند.
تکلیف ولیّ نسبت به شخصی که مسائل تقلید را متوجه نمی‌شود
آیا ولیّ یا اطرافیان شخص گنگی که معنای تقلید را متوجه نمی‌شود یا توانایی تشخیص اعلم را ندارد، می‌توانند طبق نظر مجتهدی که خودشان وی را اعلم می‌دانند او را آموزش دهند؟ اگر از مجتهد اعلم متوفی تقلید می‌کنند چطور؟
باید مطابق وظیفۀ مکلف در تقلید، او را آموزش دهند.
وظیفۀ اشخاص در قبال تقلید اشتباه دیگران
آیا در قبال شخصی که نحوۀ تقلید یا انتخاب مرجعش اشتباه است وظیفه‌ای داریم؟
وظیفه‌ای ندارید مگر این‌که بدانید بر اساس حجت شرعی مثل اطمینان یا دو شاهد عادل، مرجع تقلید را انتخاب نکرده است که در این صورت در صورت احتمال تأثیر و حرجی نبودن، ارشاد وی نسبت به مسأله لازم است.
منظور از تعبیر «اشکال دارد»
آیا منظور شما از تعبیر «اشکال دارد» در پاسخ برخی از مسائل، حرمت است؟
تعبیر اشکال دارد به معنای احتیاط مطلق است که مکلف می‌تواند به آن عمل نکند و مطابق فتوای مجتهد دیگر با رعایت شرط اعلمیّت نسبی رفتار نماید.
مقصود از حاکم شرع
مقصود از حاکم شرع در رسالۀ توضیح المسائل حضرت‌عالی چیست؟
مراد مجتهد جامع‌الشرایط است.
منظور از نسبت دادن حکم به مشهور
منظور از نسبت دادن حکمی به مشهور در رسالۀ عملیه چیست؟
فقیه در این مسأله رأی خود را آشکار نکرده است یا فتوا نداده است لذا مقلد در این مسأله از مجتهد فالأعلم تقلید کند.
مراد از جاهل مقصّر
مراد از جاهل مقصّر چه کسى است؟
جاهل مقصر کسی است که در یادگرفتن مسأله کوتاهی کرده است.
تفاوت حکم و فتوا
فرق بین حکم و فتوا چیست؟
فتوا رأی مجتهد است در مورد حکم کلی ولى حکم، انشاء است در موضوع خاص جزئى.
مراد از احتیاج در حکم به «لزوم یادگرفتن مسائل مورد احتیاج»
در رساله‌ها نوشته شده است مسائلی که انسان غالباً احتیاج دارد باید یاد بگیرد. مراد از احتیاج، احتیاج فعلى است یا شأنى؟
مسائلى را که انسان احتمال عقلایى مى‌دهد به آنها احتیاج پیدا کند و نتواند احتیاط کند، باید پیش از عمل، یاد بگیرد تا در هنگام عمل، برخلاف وظیفۀ شرعى خود رفتار نکند.
تفاوت احتیاط در فتوا با فتوا به احتیاط
فرق بین احتیاط در فتوا با فتوا به احتیاط چیست؟
گاهی مجتهد به هر دلیلی در مسأله فتوا نمی‌دهد ولی اجازۀ رجوع به مجتهد دیگر را می‌دهد مانند احتیاط در مسأله مسح قدمین تا مفصل که در توضیح‌المسائل آمده و در آن مقلد می‌تواند به فالأعلم رجوع کند.
و گاهی مجتهد فتوا به احتیاط می‌دهد که در این احتیاط مقلد نمی‌تواند به دیگری رجوع کند.
استفتائات طهارت
احکام آب‌ها
مقدار کرّ
مقدار آب کرّ چقدر است؟
اگر مقدار وزن آب چهارصد و هشتاد کیلوگرم باشد حتماً کر است و در فرض شک در تحقق این مقدار، به لحاظ حجمی اگر داخل مکعبی که طول اضلاع آن سه وجب ونیم است، آب بریزند و پر شود در حکم کر است.
آب دریا
آیا آب دریا، آب جاری به‌حساب می‌آید؟
بله.
آب‌لوله‌کشی
آب لوله‌کشی شهری آیا آب کر محسوب میشود یا جاری و یا بستگی به منبع آن دارد؟
آب جاری است.
ملاک آب چاه و جاری
آبی که با پمپ از چاه می‌کشند و در جوی آب جاری میشود، در حکم آب چاه است یا جارى؟
تا وقتی‌که متّصل به مادّه و آب چاه است، حکم آب جاری را دارد.
باران مصنوعی
باران مصنوعی که در اثر بارور کردن ابرها رخ می‌دهد در احکام مربوط به تطهیر، چه حکمی دارد؟ آیا این کار (بارور کردن ابرها) جایز است؟
احکام باران طبیعی را دارد. اصل این کار نیز اگر برای مسلمانان -حتی آیندگان- موجب ضرر نشود، جایز است.
کرّ بودن مجموع آب منبع و حوض متصل به آن
از منبع آبی به داخل حوضچه‌ای لوله‌کشی شده است. گاهی با باز کردن شیر آب، آب منبع از کر کمتر میشود ولی مجموع آب منبع و حوضچه به‌اندازۀ کر است. آیا احکام آب کر بر آن جاری است؟
در فرض مذکور احکام کر را دارد. البته اگر حوضچه قبل از اتصال نجس بوده و آب منبع قبل از تطهیر آب دیگر، کمتر از کر شده باشد، اگرچه اتصال مجموع بالا و پایین کر شود، آب حوضچه پاک نمی‌گردد.
حکم قطرات جاری از آب کرّ
آیا آبی که از دوش حمام یا شیری که خراب شده است به‌صورت قطرات پشتسرهم و بدون فاصله جاری میشود حکم آب لوله‌کشی را دارد؟
مادامی‌که در نظر عرف، متصل به‌حساب آید، حکم همان آب قبل را دارد.
شک در کر بودن آب مخزن قطار
حکم آبی که در قطارها استفاده میشود، درصورتی‌که علم به کر بودن آن وجود ندارد، چگونه است؟
آب قلیل محسوب میشود مگر آن‌که قبلاً کر بوده و قلیل شدن آن مشکوک باشد که در این صورت حکم آب کر را دارد.
نحوۀ تطهیر آب قلیل متنجّس
آیا به‌محض اتصال آب لوله‌کشی شهری به آب قلیل داخل حوض که متنجّس شده است، آب حوض پاک میشود یا باید کاملاً با آب داخل حوض مخلوط شود؟
اتصال کافی است.
طهارت با آب‌معدنی و آب‌های شور
آیا آب دریاچه‌ها که با نمک مخلوط است که حتى آثار نمک بر بدن انسان باقى مى‌ماند، جزو آب‌های مطلق هستند یا مضاف؟ آیا مى‌توان با آن آب‌ها غسل و تطهیر نمود؟
غسل و تطهیر با آن صحیح است مگر این‌که فقط به آن آب‌نمک گفته شود.
مضاف بودن آب دارای کف صابون
آیا آب دارای کف صابون و پودر رخت‌شویی مضاف محسوب میشود؟
اگر بدون قید و اضافه به آن «آب» گفته نشود، مضاف محسوب می‌گردد.
تغییر رنگ آب دارای کلر
گاهی آب‌لوله‌کشی بر اثر این‌که به آن کلر زده<span lang=AR-SA style='
'>اند شیری‌رنگ میشود که پس از مدتی رنگ آن عادی میشود.آیا باید حتماً آب، رنگ خود را از دست بدهد تا برای شست‌وشو و تطهیر از آن استفاده شود؟مطلق است و وضو و تطهیر با آن اشکالی ندارد.
اتصال به آب کر برای تطهیر
بخشی از فاضلاب شهری را پس از تصفیه، از حوضچه‌هایی بزرگ عبور می‌دهند و دریاچه‌هایی از آب فاضلاب تصفیه شده، تشکیل می‌گردد. آیا همین اتصال به آب کر برای تطهیر کافی است یا باید با آن مخلوط شود؟
بله؛ هرچند احتیاط مستحب آن است که مزج و اختلاط هم رخ دهد.
تطهیر چاه آبی که مردار در آن افتاده
چاه آبی را که گربه یا گوسفندی در آن افتاده و مرده است، چگونه باید تطهیر نمود؟
اگر بو، رنگ یا مزۀ نجاست نگرفته باشد و یا تغییر آن از بین رفته باشد، پاک است. البته در صورت دوم بنا بر احتیاط مستحب با آبی که از چاه می‌جوشد مخلوط گردد. درهرحال مستحب است هفت دلو از آن چاه آب بکشند و بعد مصرف نمایند.
احکام تخلّی
روبه‌قبله بودن هنگام تخلّی
میزان در روبه‌قبله بودن هنگام تخلّی
دستشویی منزل ما به‌گونه‌ای ساخته‌شده که کاسۀ توالت آن، هم‌جهت با قبله دیده میشود ولی اگر قبله‌نما گذاشته شود در حدود ده درجه با قبله اختلاف جهت دارد. آیا همین مقدار اختلاف کافی است؟
اگر در هنگام تخلی عرفاً روبه‌قبله باشد حرام است اگرچه با اندازه‌گیری دقیق رو به قبله نباشد.
نشستن روبه‌قبله پس از تخلی
اگر انسان در دستشویی قبل و پس از خروج فضولات، روبه‌قبله بنشیند، آیا کار حرامی انجام داده است؟
اشکال ندارد.
رو به زمین قرار گرفتن جلوی بدن هنگام تخلی
در رساله آمده است که در وقت تخلی نباید جلو بدن یعنی شکم و سینه روبه‌قبله باشد. درجایی که توالت روبه‌قبله است آیا می‌توان هنگام تخلی خم شد به‌گونه‌ای که شکم و سینه رو به زمین قرار بگیرد؟
جایز نیست.
شک در روبه‌قبله بودن توالت
اگر شک کنیم که توالت موجود در بلاد اسلامی را به سمت قبله ساخته‌اند یا نه، آیا تحقیق لازم است؟
اگر ساختن توالت عرفاً خبر دادن به این‌که روبه‌قبله نیست، محسوب شود و احتمال دهیم جهت قبله را از مبادی حسیه تشخیص داده‌اند، تحقیق لازم نیست.
توالت فرنگى روبه‌قبله
در بسیاری از کشورها که برای نصب توالت فرنگی سمت قبله رعایت نمى‌شود، تکلیف چیست؟
مسلمان باید هنگام تخلّی به وظیفۀ خود عمل نماید و مطمئن شود که روبه‌قبله یا پشت به قبله نیست.
مشقت در یافتن قبله
اگر انسان توانایى تفحص از جهت قبله را نداشته باشد(مانند مسافر هواپیما یا قطار که نمی‌تواند جهت قبله را تشخیص دهد)، وظیفۀ او چیست؟
اگر جهت‌هایی که محتمل است قبله در آن‌سو باشد، کم باشد باید در آن جهت‌ها احتیاط کند وگرنه اشکال ندارد.
تطهیر
آب کشیدن نجاست بول با آب قلیل
در تطهیر محل بول که با آب قلیل باید دومرتبه شست، آیا استمرار آب ریختن به‌اندازه‌ای بیش از مقدارى که در چند مرتبه شستن آب مصرف میشود، کافی است یا باید آب را قطع و وصل کرد؟
استمرار از تعدد کفایت نمی‌کند.
ترشحات در حال تطهیر موضع بول و غائط
در هنگام طهارت و آب ریختن اگر آبی از آلت یا سنگ دستشویی به جایی از بدن یا لباس بپاشد (ترشح کند)، حکم چیست؟ آیا فرقی میکند که تطهیر با آب جاری باشد یا آب قلیل؟
مادامی‌که مطمئن نباشید که این ترشحات نجس است، بدن و لباستان پاک است.
تطهیر با یخ و برف
آیا مخرج بول و غائط با یخ یا برف تطهیر میشود؟
تطهیر مخرج بول با غیر آب و تطهیر مخرج غائط با برف محقق نمی‌شود ولی تطهیر مخرج غائط با یخ، درصورتی‌که امکان برطرف شدن عین نجاست باشد و رطوبت مسریّه نداشته باشد، صحیح است.
تطهیر با دستمالکاغذی
آیا تطهیر محل غائط با دستمالکاغذی صحیح است؟
با شرایط مذکور در رساله صحیح است.
تطهیر مخرج بول با پارچه برای معذورین
مریض یا کسى که به عللى نتواند بعد از بول، خود را با آب بشوید اگر با پارچه‌اى محل را تمیز کند مى‌تواند نماز بخواند؟
نجاست برطرف نمی‌شود ولی معذور می‌تواند بااین‌حال نماز بخواند.
تفاوت تطهیر محل غائط با آب و سنگ
آیا تطهیر محل غائط با آب با تطهیر آن به وسیلۀ سنگ از نظر برطرف شدن عین نجاست متفاوت است؟
در تطهیر با آب حتی ذرّه‌هاى کوچکى که دیده نمى‌شود نیز باید پاک گردد ولی در تطهیر با سنگ لازم نیست.
شک در صحت تطهیر مجرای بول
کسی که بعد از خروج از دستشویی شک کند که موضع بول را به مقدار دفعات لازم شسته است یا خیر، چه تکلیفی دارد؟ اگر بعد از تطهیر و قبل از خروج از محل شک کند چه حکمی دارد؟
بنا می‌گذارد که به مقدار لازم شسته است.
استبرا و احکام مترتب بر آن
استبرا با دست راست
آیا استبرا کردن با دست راست اشکال دارد؟
اشکال ندارد.
شک در تعداد مسحات استبرا
اگر در هنگام استبرا شک کند که مثلاً دو بار دست کشیده یا سه بار حکمش چیست؟
بنا بر اقل گذاشته شود.
خارج شدن مایع مشکوک بعد از استبرا
اگر موضع بول شسته شود و بعد از آن استبرا گردد ولی با آب‌کشی دوباره چیزی از مجرا خارج شود، آیا آن مایع نجس است؟
خیر، پاک است مگر آن‌که اطمینان کند که بول خارج شده است.
آب مشکوک بعد از استبرا در مریض
بنده بیماری التهاب پروستات دارم و ادرار به درستی و کامل تخلیه نمی‌شود. البته پس از تخلی همیشه استبرا می‌کنم و گاهی آبی خارج میشود که به دلیل این بیماری نمی‌دانم پاک است یا نجس. تکلیف بنده چیست؟حکم مسأله در فرض بیمار نبودن چگونه است؟
آب مشکوک پس از استبرا پاک است و در این جهت فرقی بین مریض و غیر او نیست.
متفرقات
فاضلاب مشترک برای آشپزخانه و توالت
آیا از نظر شرعی اشکال دارد که برای آشپزخانه و توالت فقط یک چاه فاضلاب حفر کنیم؟
اشکال ندارد.
افتادن انگشتر دارای حرز در فاضلاب
انگشتری که در داخل آن حرز جوادالائمه (علیه السلام) وجود داشته در داخل چاه فاضلاب افتاده است، درصورتی‌که آب به داخل انگشتر نفوذ نکند یا شک داشته باشیم در نفوذ آب، بازهم باید چاه بسته شود؟
اگر وجود این حرز در چاه بی‌احترامی به اسماء متبرکه محسوب گردد، بیرون آوردن و آب کشیدن آن، هرچند خرج داشته باشد واجب است، و اگر بیرون آوردن آن ممکن نباشد، باید به آن دستشویی نروند تا یقین کنند از بین رفته است البته اگر به‌گونه‌ای باشد که رفتن به آنجا بی‌احترامی محسوب نشود مثلاً دستشویی به فاضلاب شهری متصل است و به‌قدری آب ریخته شده که حرز مذکور مقدار زیادی از آن دستشویی دور شده است، مانعی ندارد.
قرار گرفتن نوار قرآن در جای آلوده
اگر نوار یا سیدی قرآن و ادعیه در جای کثیفی (مانند سرویس‌های بهداشتی) بیفتد چه وظیفه‌ای داریم؟
اگر عرفاً هتک و بی‌احترامی به قرآن شمرده نشود وظیفه‌ای ندارید.
ذکر گفتن موقع تخلی
آیا در هنگام تخلى ذکر گفتن اشکال دارد؟
خیر، اشکال ندارد.
پوشاندن سر در حال تخلی
این‌که مستحب است در حال تخلی سر را بپوشانند، آیا فقط قسمتی را که به‌طور معمول موی سر روییده، شامل میشود یا شامل صورت هم میشود؟
شامل صورت نمی‌شود.
همراه داشتن قرآن و کتب ادعیه هنگام تخلی
همراه داشتن قرآن، اسامی معصومین (علیهم السلام) و کتب ادعیه هنگام تخلی چه حکمی دارد؟
اگر موجب بی‌احترامی نشود، اشکال ندارد.
کشف عورت جهت معاینات قبل از استخدام
استخدام در بعضى از شرکت‌ها و مؤسسات مستلزم معاینات پزشکى است که گاهى مشتمل بر کشف عورت است، آیا این عمل در صورت نیاز جایز است؟
جایز نیست، مگر در ضرورت‌هایى که رفع آن منحصر بر کشف عورت باشد.
نجاسات و احکام آنها
ادرار، مدفوع، منی
مذی
خصوصیات مذی چیست؟ آیا نجس و مبطل وضو می‌باشد یا خیر؟
مذی آبی است که گاهی به واسطۀ تحریک از شخص خارج میشود و به‌خودی‌خود پاک است و مبطل وضو نیست.
ودی و وذی
ویژگی‌های ودی و وذی چیست و آیا در حکم، با هم تفاوت دارند؟
ودی آبی است که گاهی بعد از بول خارج میشود وذی آبی است که گاه بعد از منی خارج میشود و همانند مذی به‌خودی‌خود پاک است و وضو را باطل نمی‌کند.
آبی که با دیدن منظرۀ شهوت‌انگیز خارج میشود
آیا آبی که بر اثر دیدن منظرۀ شهوت‌انگیز خارج مى شود پاک است؟
اگر شک کند منی است و علائم منی را نداشته باشد پاک است.
رطوبت مشکوک در لباس
اگر در لباس انسان رطوبتی پیدا شود و نداند که ادرار است یا رطوبت دیگر، چه وظیفه‌ای دارد؟
پاک است مگر آن‌که بداند رطوبت از مجرای بول خارج شده است و عرفاً احتمال بدهد بقایای بولش بوده و بعد از بول هم استبرا نکرده باشد.
شک در خروج بول از مجرا
اگر انسان احساس کند آبی در مجرای بول حرکت کرد ولی شک دارد که خارج شده یا خیر، آیا لازم است خود را وارسی کند؟
لازم نیست و بنا بر طهارت می‌گذارد.
شک در تطهیر مجرای بول
اگر هنگام تطهیر مجرای بول یا بعد از آن شک کند که آیا آب درست به قسمت نجس رسیده است یا خیر، حکم چیست؟
اگر قبل از انصراف از تطهیر شک کند و شکش متعارف باشد، باید دوباره آب بکشد؛ ولی اگر بعد از انصراف از تطهیر شک کند، احتیاط مستحب آن است که به شکش اعتنا نکند.
آب مشکوک با اطمینان به خالی بودن مجرای بول
اگر انسان مطمئن باشد در مجرا چیزی نمانده است، آب مشکوک بعد از تخلی چه حکمی دارد؟
پاک است.
آب مشکوک بعد از استبرا با علم به بودن بول در مجرا
کسی که می‌داند پس از استبرا، به‌طور معمول در مجرا بول وجود دارد اگر پس از استبرا آب مشکوکی از او خارج شود، چه حکمی دارد؟
پاک است.
ادرار بچۀ شیرخوار
آیا ادرار بچۀ سه‌ماهه پاک است واگر به بدن یا لباس نمازگزار سرایت کند نماز با آن صحیح است؟
ادرار پسربچه یا دختر بچۀ شیرخوار نجس است و نمی‌توان با آن نماز خواند؛ اما اگر چیزی به ادرار بچۀ شیرخواری که غذاخور نشده نجس شود، چنانچه یک مرتبه آب روی آن بریزند که به تمام جاهای نجس آن برسد پاک میشود و نیازی به آب‌کشی دوباره یا فشار دادن نیست.
رسوبات ادرار در سنگ دستشویی
آیا لایۀ نازکی که در سنگ توالت بعد از خشک شدن بول تشکیل میشود، حکم نجسالعین را دارد؟
اگر لایه مذکور در حقیقت همان ادرار باشد که خشک شده، نجس العین است.
رنگ نجاست بر روی لباس
گاهی لباس زیر انسان رنگ غائط می‌گیرد با این‌که همیشه محل غائط را تطهیر می‌کرده است. آیا باید از آن لباس اجتناب کند؟
اجتناب از آن لازم نیست.
گرد و غبار خاک نجس
اگر روی زمین خاکی ادرار کنند و با جارو کردن یا باد و گرد و غبار آن بلند شود. آیا این گردوغبار نجس است؟
اگر محل نجاست در زمان تری به واسطۀ آفتاب خشک شده باشد، یا باران باریده باشد، محکوم به طهارت است و گردوغبار آن نجس نیست. در غیر این صورت نیز اگر شک کند که این گردوغبار از خصوص محل نجس بلند شده است یا خیر، محکوم به طهارت است.
فضولات حیوانات حرام‌گوشت
حکم فضولات حیوانات حرام‌گوشت؛ مانند کلاغ و زاغ و عقاب و طوطی چیست؟
فضولات پرندگان پاک است اما حیوانات حرام‌گوشت دیگر اگر خون جهنده دارند فضولات آنها نجس است و اگر خون جهنده ندارند مانند ماهی، بنا بر احتیاط باید از فضولات آنها اجتناب شود.
مدفوع لاک‌پشت
آیا مدفوع لاک‌پشت نجس است؟
بنابر احتیاط نجس است.
فضلۀ پرندۀ نجاست‌خوار
آیا فضلۀ مرغ نجاست‌خوار نجس است؟
پاک است.
وطی حیوان حلال‌گوشت توسط حیوان یا انسان نابالغ
آیا وطی حیوان حلال‌گوشت، توسط حیوان دیگری غیر از جنس خودش از حلال‌گوشت یا حرام‌گوشت یا توسط انسان، در حکم مسائل مربوط به بول و غائط و گوشت آن حیوان تأثیر دارد؟
حیوان حلال‌گوشت، به وطی حیوان دیگر، حرام نمی‌شود؛ ولی درصورتی‌که انسان -هرچند بالغ نباشد- حیوان حلال‌گوشتی که خوردن شیر و گوشت آن مرسوم است را -نعوذ بالله- وطی کند گوشتش حرام شده و بول و سرگین آن نجس میشود. همچنین است بچۀ آن حیوان‌که در هنگام نزدیکى در شکم حیوان بوده یا پس از آن تولید شود،
نطفۀ حیوان موطوء
اگر -نعوذ بالله- حیوان نر مورد وطی انسان قرار گیرد، آیا بره‌هایی که از نطفۀ آن متولد می‌شوند، احکام حیوان موطوء را دارند که فضولات آن نجس و گوشتش حرام باشد؟
حکم خود حیوان را ندارد.
خوردن شیر حیوان موطوء
آیا خوردن شیر حیوانی که -نعوذ بالله- مورد وطی قرار گرفته، حرام است؟ آیا این شیر نجس هم هست؟
نجس و حرام است.
خون
خون‌مردگی
آیا خون مرده که جامد شده و به شکل پوست درآمده، نجس است؟
درصورتی‌که آن‌چه خون مرده نامیده شده سیاهی حاصل از کوبیدگی گوشت نباشد بلکه خونی باشد که از رگ خارج شده و زیر پوست باقی مانده است، حکم خون را دارد مگر این‌که به حالتی تبدیل شود که از نظر عرف خون نامیده نشود.
خون بسته شده روی زخم
آیا خون منجمدی که روی زخم تشکیل میشود، پاک است؟
خون منجمد نجس است ولی آن‌چه روی زخم به رنگ خون تشکیل شده و سفت می‌گردد، خون نیست و پاک است.
برخورد آب با خون داخل زخم
گاهی اوقات در قسمت زخم‌های باز که لای آن قرمز و خونی است، هنگام آب کشیدن خون لای زخم از بین نمی‌رود. آیا آب قلیلی که با آن خون تماس پیدا میکند، نجس است؟
نجس است.
خون پشه و مگس
گاهی پس از کشتن مگس یا پشه خونی از آنها خارج میشود، این خون چه حکمی دارد؟
پاک است مگر این‌که بداند خون نجس مکیده و عرفاً خون آن حساب نشود.
خون همراه با گوشت ذبیحه
خونی که در حال کباب کردن گوشت یا جگر می‌چکد، چه حکمی دارد؟
پاک است.
خون موجود در گوشت پس از ذبح
خونی که بعد از ذبح حیوان در گوشت دیده میشود، پاک است یا نجس؟
خون گوشت در هر صورت پاک است. خونی هم که بعد از ذبح حیوان در رگ‌ها و در بدن حیوان باقی می‌ماند پاک است مگر آن‌که به هنگام ذبح به‌طور متعارف خون خارج نشده باشد. البته خونی که هنگام ذبح خارج میشود یا با اعضا -مثلاً محل ذبح- تماس پیداکرده نجس است.
تخم‌های باقی‌مانده در شکم مرغ
در شکم مرغی که بر اساس دستور شرعی ذبح شده، تخم‌هایی باقی مانده است که تعدادی از آنها دارای پوستۀ نازک و خونی است. آیا این تخم‌ها نجس هستند؟
پاک است. البته در فرضی که پس از ذبح، به‌طور متعارف خون حیوان خارج نشده باشد، در صورت تماس با خون، ظاهر آن نجس است.
خون داخل تخم پرندگان
خونی که در تخم برخی از پرندگان دیده میشود، نجس است؟
بنا بر احتیاط از آن اجتناب شود. البته اگر مثلاً خون در زرده باشد تا پوست نازک روی آن پاره نشده باشد، سفیده پاک است.
خوراندن پودر خون خرگوش به حیوانات
آیا می‌توان خون خرگوش را به‌صورت پودر تبدیل کرد و به خورد حیوانات داد؟
اشکال ندارد.
غذا خوردن با دندان خونی
کسی که بین دندان‌هایش خونی شده است آیا می‌تواند آب و غذا بخورد؟ و اگر خورد آیا دهانش هم نجس میشود؟
خوردن خون جایز نیست. خوردن غذایی که با این خون برخورد کرده نیز بنابر احتیاط جایز نیست ولی قسمت‌های دیگر پاک است.
نجس شدن غذای در دهان
اگر دندان مصنوعى یا غذا در دهان، با خون لثه تماس پیدا کند، آیا حتماً باید آنها را آب کشید؟
غذایی که در فضای دهان با خون لثه برخورد میکند نجس و خوردن آن حرام است. دندان مصنوعی غیر ثابت نیز با برخورد به خون بنا بر احتیاط نجس میشود.
تطهیر نجاست دندان مصنوعی
آیا دندان مصنوعی- اعم از ثابت و غیر ثابت و نیز موادی که با آن دندان را پر می‌کنند- جزو باطن است که با ملاقات نجاست نیاز به تطهیر نداشته باشد، یا آن‌که در صورت ملاقات با خون یا غیر آن باید تطهیر شود؟
دندان مصنوعی ثابت و نیز پرکردگی‌های دندان، حکم باطن را دارد اما در دندان مصنوعی غیر ثابت، احتیاط شود.
خون خارج شده از درختان در عزای امام حسین (علیه السلام)
در ایّام عاشورای حضرت سید الشهدا (علیه السلام) از تربت شریف یا از شاخه‌ها و برگ‌های بعضی از درختان خون جاری میشود. آیا این خون نیز حکم خون‌های دیگر را دارد؟
پاک است.
مردار
سرایت نجاست با لمس بدن میّت
آیا دست زدن به بدن میّت قبل و بعد از سرد شدن بدن او، موجب نجاست دست مى‌شود؟
اگر قبل از غسل دادن میّت باشد و در هنگام تماس، تری از میّت به‌جایی برسد، موجب نجاست میشود، خواه قبل از سرد شدن بدن میّت باشد یا بعد از آن.
نجاست لباس‌های میّت هنگام مرگ
آیا لباس‌هایی که میّت هنگام مرگ بر تن داشته، نجس هستند؟
اگر تری از بدن میّت به لباس وی برسد، موجب نجاست آن قسمت میشود.
جنین سقط شده
آیا جنین سقط شده‌ای که چهار ماه آن تمام نشده، پاک است؟ و آیا لمس نمودن آن، موجب غسل میشود؟
نجس است؛ ولی برای مسّ آن غسل لازم نیست هرچند مطابق احتیاط است.
چرم‌های وارداتی
آیا چرم‌های خالص طبیعی که از کشورهای غیر اسلامی وارد میشود (اعم از حیوانات حلال گوشت یا حرام‌گوشت)، نجس است؟
اگر از بازار مسلمان‌ها خریداری شود و احتمال بدهیم در مورد پاکی آن تحقیق شده محکوم به طهارت است. همچنین است اگر فروشنده با گفتار یا رفتار خود به پاکی آن خبر دهد و احتمال دهیم که بیش از آن‌چه ما می‌دانیم خبر دارد.
آب خارج شده از کیسه‌آب جنین
آیا مایعاتى که از کیسه‌آب جنین قبل از زایمان خارج میشود، نجس است؟
فی حد نفسه پاک است.
طهارت لوازم تهیه شده از جفت جنین
با توجّه به این‌که امروزه بسیارى از لوازم آرایش و برخی از داروها از جفت جنین تهیه مى‌گردد، استفاده و مصرف آن چه حکمى دارد؟
نجس است بنابراین خوردن داروی ساخته‌شده از آن در غیر حال اضطرار و استیصال جایز نیست البته تزریق و یا استفاده آن به‌صورت پماد، اشکال ندارد اما برای نماز باید برطرف و تطهیر شود.
پوست کنده‌شده از بدن
پوست کنار ناخن یا پوست لب که حتی گاهی با سوزش و درد از بدن جدا میشود، نجس است؟
اگر دارای روح باشد که علامتش این است که با سوزش یا درد کنده میشود بنابر احتیاط نجس است.
تکه‌های جدا شده از پوست، هنگام رنده کردن
گاهى هنگام خرد کردن یا رنده کردن مواد غذایى، تکه‌هاى کوچکى از پوست انگشتان دست، با چاقو یا رنده بریده مى‌شود، آیا این تکّه‌هاى کوچک نجس هستند؟
بنا بر احتیاط نجس است.
مغز استخوان
مغز استخوان که خورده میشود، حکم خود استخوان را دارد که میته‌اش هم پاک است؟
بله.
کرم‌های میوه
آیا کرم‌هایی که در بعضی میوه‌ها وجود دارد نجس‌اند و خوردن آنها اشکال دارد؟
نجس نیستند ولی خوردن آنها حرام است.
سگ و خوک
مخلوط شدن موی سگ با پشم گوسفندان
اگر بدانیم به خاطر وزیدن باد، پشم گوسفندان با موی سگ مخلوط شده است، استفاده از این پشم چه حکمی دارد؟
درصورتی‌که علم به مخلوط شدن موی سگ با پشم‌ها داشته باشد نماز با لباس تهیه شده از این پشم جایز نیست اما استفاده از نمد تهیه شده و مانندآن، اشکال ندارد، مگر در صورت اطمینان به سرایت تری نجاست به محل سجده یا به لباس در حال نماز.
قلم‌موهای تهیه شده از سگ و خوک
آیا قلم‌موهاى نقاشى وارداتی که از موی سگ و خوک تهیه شده، نجس هستند؟ خرید و فروش این‌ها چه حکمى دارد؟
نجس است و خرید و فروش آنها جایز نیست.
بچۀ متولد از سگ و گرگ
آیا حیوانی که از اختلاط گرگ و سگ به وجود می‌آید و شباهت زیادی به گرگ دارد، پاک است؟
اگر به آن سگ گفته نشود نجس نیست.
تغذیۀ حیوان حلال‌گوشت از شیر سگ و خوک
اگر بره يا گوساله از شير سگ یا خوک بخورد، چه حکمی دارد؟
اگر شير خوک بخورد به حدى كه گوشت و استخوانش از آن محكم شود، آن بره و نسل آن حرام میشود و بول و سرگین آن هم نجس است. همچنین است اگر کمتر از این مقدار بخورد؛ البته در این صورت اگر هفت روز استبراء شود، حلال میشود و بول و سرگینش پاک است.
در هر صورت اگر از شير سگ بخورد دليلى بر حرمت آن یا نجاست بول و مدفوع آن نیست.
حیوان نجاست‌خوار
تخم پرندۀ نجاست‌خوار
آیا گوشت و تخم پرندۀ نجاست‌خوار نجس است؟
فضلۀ پرنده‌ای که به خوردن نجاست انسان عادت کرده پاک و گوشت آن نیز در صورت تذکیه پاک است اما برای خوردن گوشت و تخم آن باید استبراء شود.
جنین حیوان نجاست‌خوار
آیا جنین حیوان نجاست‌خوار هم حکم حیوان نجاست‌خوار را دارد؟ اگر به او شیر بدهد چطور؟
جنین و بچۀ شیرخوار حیوان نجاست خوار درصورتی‌که رشد و نموشان از نجاست باشد حکم حیوان نجاست خوار را دارند.
مست‌کننده‌ها
ریختن انگور در آب انگور به جوش آمده
از آب انگور به جوش آمده، قبل از ذهاب ثلثین حدود ده کیلوگرم برداشته و حدود چهار یا پنج کیلوگرم دانه‌های انگور را داخل آن ریخته با هم می‌پزیم و به‌عنوان یک غذا از آن استفاده می‌کنیم، حکم شرعی آن چگونه است؟
خوردن آن حرام و بنا بر احتیاط نجس است حتی بنابر احتیاط اگر بعد از آن به اندازۀ دو سوم تبخیر شود.
انگوری که براثر گرما باد کرده و مویز شده
خوردن انگوری که در جای گرم (مثل پشت پنجره) گذاشته‌اند تا مویز شود، والان باد کرده و تبدیل به مویز شده، چه حکمی دارد؟
با شک در جوش آمدن، پاک است و خوردن آن اشکال ندارد.
به جوش آوردن آب غورۀ شیرین
اگر آب غوره‌ای را که شیرین شده بگیرند وجوش بیاورند، آیا نجس است؟و آیا فرقی بین انگور شیرین وترش هست یا نه؟
درصورتی‌که به آن انگور بگویند با جوش آمدن بنا بر احتیاط نجس میشود و خوردن آن حرام است وفرقی بین انگور ترش و شیرین نیست. اما اگر معلوم نباشد که غوره است یا انگور، با جوش آمدن، نجس نمى‌شود و حرام هم نیست.
استفاده از خرما و کشمش سرخ شده
برای تهیۀ برخی غذاها، خرما یا کشمش را سرخ می‌کنند، به گونه‌ای که به جوش می‌آید؛ استفاده از این غذاها چه حکمی دارد؟
مانعی ندارد.
شک در جوش آمدن انگور
مقدارى انگور در مقابل آفتاب گذاشته‌اند تا خشک شده و مويز شود، اکنون دانه‌های آن باد کرده و به صورتی در آمده که نه به آن انگور گفته میشود و نه مویز. آیا خوردن آن جایز است؟
اشکال ندارد.
مست‌کننده‌هایی که از انگور گرفته نشده
آیا مسکراتی که از انگور گرفته نمی‌شوند، نجس هستند؟
هرچیزی که انسان را مست میکند چنانچه به‌خودی‌خود روان باشد نجس و حرام است هرچند بر آن اطلاق خمر نشود.
ماءالشعیر داخلی
برخی از شرکت‌های داخلی تولید ماءالشعیر یا بعضی نوشیدنی‌های دیگر، به وجود نیم درصد الکل در محصولات خود اذعان داشته‌اند آیا این سبب میشود که این نوشیدنی‌ها نجس باشد؟
ظاهراً تولید الکل به‌صورت عمده در حال حاضر به دو صورت انجام می‌گیرد: 1- تخمیر و تقطیر 2- روش ترکیب و هیچ‌کدام از دو روش به‌خودی‌خود سبب نمی‌شود که الکل موجود در این نوشیدنی‌ها به خاطر شیوۀ تهیۀ آن حرام شود و از طرفی این درصد از الکل موجود در نوشیدنی‌ها نه خودش مست‌کننده است نه این‌طور است که اگر کسی زیاد از این نوشیدنی‌ها را بخورد مست شود لذا پاک و استفاده از آن جایز است.
الکل صنعتی
مادۀ روان مست‌کننده‌ای مثل الکل صنعتی رایج که به عللی مانند سمی بودن یا بدمزه بودن، خورده نمی‌شود، نجس است؟
هر ماده روان مست‌کننده هرچند خوردن آن معمول نباشد نجس است. الکل صنعتی و مواد دیگر به دست آمده از آن درصورتی که انسان اطمینان نداشته باشد که از مست‌کننده‌ای که در اصل مایع بوده تهیه شده است -بلکه احتمال بدهد از مادۀ جامد مست‌کننده یا مایع غیر مست‌کننده به دست آمده- و از مخلوط شدن آن با نجس نیز مطمئن نباشد، پاک است.
ادکلن و مواد دیگر تهیه شده از الکل
محصولاتی که از مخلوط شدن الکل (اتیل الکل یا همان اتانول) با مواد دیگر بدون تغییر ترکیب شیمیایی الکل ساخته‌اند، مانند بسیاری ادکلن‌ها، شیشه‌شوی‌ها، برخی پمادها و... چه حکمی دارند؟
اگر نمی‌داند که در تهیه این محصولات از الکل مست‌کننده استفاده کرده‌اند، پاک است.
ادکلن‌های خارجی
ادکلن‌های خارجی پاک است یا نجس؟
تا اطمینان به نجاست آن پیدا نشود محکوم به طهارت است هرچند از کشورهای کفار وارد شده باشد.
مواد روان‌گردان
مواد روان‌گردان که موجب اختلال در مغز و ایجاد هیجان کاذب می‌گردد، نجس هستند؟
درصورتی‌که به‌خودی‌خود مایع مست‌کننده نباشد، نجس نیست.
عرق جنب از حرام
اجتناب از عرق جنب از حرام
منظور از عرق جنب از حرام چیست و آیا عرق جنب از حرام، نجس است؟
اگر انسان -نعوذ بالله- از حرام جنب شود و تا قبل از غسل جنابت، عرق کند، این عرق پاک است اگرچه احتیاط مستحب در اجتناب از آن است.
کفار و منحرفین
نجاست اهل کتاب و زردشتیان
آیا یهودیان و مسیحیان و زردشتیان نجس هستند؟
اهل کتاب (یهودیان و مسیحیان) و زردشتیان بنابر احتیاط نجس هستند.
نجاست بهایی
پیروان فرقه ضالۀ بهائیت از نظر پاکی و طهارت چگونه‌اند؟
نجس هستند.
غُلات
آیا طایفه‌ای به نام غُلات که در برخی از نواحی افغانستان زندگی می‌کنند نجس هستند و آیا مباشرت با آنها و استفاده از ذبیحه‌شان، جایز است؟
درصورتی‌که یکی از معصومین (علیهم السلام) را خدا بخوانند یا بگویند خدا در او حلول کرده است، نجس‌اند و ذبیحۀ آنها حرام است و از اموری که باعث تقویت آنها یا تضعیف مذهب حقّه تشیّع میشود باید اجتناب کرد.
انکار ضروری دین
آیا منظور از انکار ضروری دین، انکار مطلبی است که تمام مسلمانان ضروری می‌دانند یا ضروری بودن آن در منطقۀ خاصی مدّ نظر می‌باشد؟
همین که در منطقۀ مورد ابتلای مکلف ضروری باشد، کافی است.
نجاست سب‌کنندۀ اهل بیت (علیهم السلام)
آیا شخصی که -نعوذ بالله- از روی مزاح یا امور دیگر بدون عناد، سب ائمه (علیهم السلام) میکند، نجس است؟
مزاح حکم سبّ را ندارد اگرچه هر کاری که عرفاً بی‌احترامی به حضرات معصومین (علیهم السلام) محسوب شود، گناهی بس بزرگ است.
هتک مقدسات
شخصی که در قالب شعر و طنز در مجالس عمومی یا در رسانه، اصل دین و دینداری و پیامبران اولوالعزم و ادیان الهی را مسخره نماید، چه حکمی دارد؟
توهین به انبیای الهی و هتک مقدسات دینی به هر نحوی، از گناهان بزرگ است و کسی که به یکی از معصومین (علیهم السلام) دشنام دهد حتی اگر از روی دشمنی نباشد بنابر احتیاط نجس است.
طهارت تارک الصلاة
اگر کسی عمداً نماز نخواند ولى منکر آن‌هم نباشد، آیا کافر و نجس است؟
اگرچه معصیت بزرگى را مرتکب شده ولى مسلمان و پاک است.
کفایت اعتقاد به اسلام در ترتب احکام آن
آیا همین که فردی معتقد به اسلام باشد، برای ترتب احکام مسلمان کافی است یا باید این اعتقاد را اظهار کند؟
اگر یکی از پدر یا مادر یا جدّ یا جدّه نزدیک او مسلمان‌اند، اظهار لازم نیست ولی اگر همه کافر باشند، اظهار لازم است.
اعتقاد به حقانیت اسلام بدون ابراز شهادتین
شخصی مسیحی قائل به حقانیت اسلام است امّا از روی تقیه آن را ابراز نکرده و شهادتین هم نگفته است، آیا می‌توان احکام اسلام را بر او جاری دانست؟
با شک در پذیرفتن دین اسلام، احکام اسلام جاری نیست.
کفایت تشهد نماز از اقرار به شهادتین
برخی فقها معتقدند اگر مرتد یا کافر نماز بخواند؛ حکم به اسلام وی نمی‌شود؛ بلکه برای حکم به اسلام آنان، لازم است شهادتین را به قصد مسلمان شدن اظهار نمایند؛ نظر حضرت‌عالی در این مورد چیست؟
برای حکم به اسلام کافر، همین که شهادتین را با التفات به معنای آن بگوید کافی است هرچند در تشهد نماز باشد.
نجاست مرتد
اگر مسلمانی به یکی از ادیان مسیحی یا یهودی پیوست، آیا حکم به طهارت او میشود؟
بنا بر احتیاط نجس میشود.
کفر‌گوئی در حال احتضار
اگر کسی در حال احتضار، خدا و پیامبر و قرآن را انکار کند آیا حکم به ارتداد او میشود و باید بدون غسل و کفن او را در گورستان کفّار دفن کرد؟
انکار خداوند و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) درحالی‌که انسان از خود اختیاری ندارد، موجب کفر نمی‌گردد.
اعتقاد به تفویض یا شریک برای خدا در تدبیر
آیا کسی که برای خداوند در تدبیر عالم شریک قائل است یا قائل به تفویض امور می‌باشد، نجس است؟
خیر
اعتقاد به تأثیر استقلالی نجوم
برخی از دعانویسان از ستارگان و نجوم کمک می‌گیرند و به استقلال تأثیر آنها و تفویض امور اعتقاد دارند، آیا کافر به شمار می‌روند؟
اگرچه عقائد باطلی دارند اما حکم به کفر آنها نمی‌شود.
تکالیف بهایی پس از اسلام آوردن
اگر فرد بهایی مسلمان شود، آیا قاعدۀ «الإسلام یجبّ ما قبله» شامل او میشود؟
اگر کسی پس از مسلمان شدن، مرتد شود و سپس اسلام آورد، حدیث شامل او نیست.
اسلام آوردن بچۀ نابالغ
اگر بچۀ نابالغی که پدر و مادرش مسیحی هستند، شهادتین بگوید و اسلام بیاورد، آیا از او پذیرفته و حکم به پاکی او میشود؟
چنانچه ممیز باشد، صحیح است و محکوم به طهارت است.
پیوند زدن جزئی از بدن کافر به مسلمان
اگر جزئى از بدن کافر یا نجسالعین دیگری مانند سگ را به بدن مسلمانى پیوند بزنند، چه حکمى دارد؟
اگر عرفاً جزو بدن شخص مسلمان محسوب شود، پاک است.
راه ثابت شدن نجاست
کفایت اطمینان نوعی در امر طهارت و نجاست
آیا شیاع مفید اطمینان در امر نجاست و طهارت معتبر است، هرچند برای فردی اطمینان نیاورد؟
اگر معمول افراد از شواهد و قرائنی اطمینان پیدا کنند، آن اطمینان برای شخص، معتبر است گر چه خود او اطمینان پیدا نکرده باشد.
تحقیق برای اثبات طهارت
اگر به راحتی بتوان با تحقیق به پاک یا نجس بودن شئ مشکوک الطهارة پی برد، آیا جستجو کردن از پاکی و نجاست آن واجب است یا بنا بر طهارت آن گذاشته میشود؟
بنا بر طهارت آن گذاشته میشود مگر آن‌که حالت سابقۀ آن نجاست باشد. درهرحال تحقیق و تفحص، اگرچه راحت باشد، لازم نیست.
تعارض شهادت چند نفر بر طهارت اشیا
اگر دو نفر شهادت بر پاکی و دو نفر دیگر شهادت بر نجاست چیزی دهند آن شیء چه حکمی دارد؟ و اگر در یک طرف دو نفر و در طرف دیگر سه یا چهار نفر باشند، حکم آن چیست؟
آن شیء محکوم به طهارت است، مگر آن‌که حالت سابق آن نجاست باشد.
تعارض اخبار دو نفر در طهارت اشیا
اگر شخصی بگوید فلان لباس پاک است و شخص دیگر بگوید یکی از آن دو نجس است آیا می‌توان با آن لباس‌ها نماز خواند؟
اگر از گفتۀ این‌ها اطمینان حاصل نشود مسأله دو فرض دارد:
الف) کسی که لباس‌ها در اختیار اوست (که به وی ذوالید گفته میشود) -مثل همسر انسان- یا یک مرد عادل بگوید یکی از دو لباس (اوّل یا دوّم) نجس است در این فرض باید از هر دو لباس اجتناب کرد مگر آن‌که حالت سابق لباس دوّم نجاست باشد و حالت سابق لباس اول یا پاکی باشد (یا حالت سابق آن معلوم نباشد) یا ذوالید به پاکی آن خبر دهد (که حکم به پاکی لباس اول میشود و باید از لباس دوم اجتناب کرد.)
ب) در غیر این صورت حکم به طهارت هر لباسی میشود که حالت سابقۀ آن نجاست نباشد.
اعلام نجاست اشیا به دیگران
آیا نسبت به اعلام نجاست فرش، لباس و وسایل دیگر به اشخاص وظیفه‌ای داریم؟
اعلام لازم نیست مگر این‌که نجاست در معرض آن باشد که به چیزهای خوردنی و آشامیدنی سرایت کند و شما آن را در اختیار دیگری قرار داده باشید.
آگاه کردن دیگری به نجاست لباس امانتی
آیا لازم است شخصی را که از ما لباسی به امانت گرفته است، نسبت به نجاست لباس آگاه کنیم؟
لازم نیست.
اطلاع دادن مهمان به نجس کردن فرش میزبان
اگر من به‌عنوان مهمان باعث نجاست فرش میزبان شوم که مدت زیادی در خانه‌شان اقامت دارم آیا لازم است به صاحب‌خانه خبر دهم و آیا نمازخواندن من و خود میزبان و مهمان‌های دیگر که از موضوع اطلاع ندارند روی همین فرش اشتباه است؟
لازم نیست گفته شود ولی اگر باعث نجس شدن چیزی شده باشید که به‌طور متعارف در معرض نجس کردن آب یا غذای دیگران است باید اطلاع دهید. همچنین است اگر نگفتن نجاست و تطهیر نکردن باعث میشود که نجاست به خاطر معاشرت به خودتان سرایت کند و عملتان باطل شود یا غذایتان نجس گردد.
نماز خواندن روی فرش نجس تا زمانی که موجب سرایت نجاست به لباس و بدن نمازگزار نشود مانعی ندارد.
اِخبار وسواسی به نجاست
آیا گفتار شخص وسواسی در خصوص پاک بودن یا نجس بودن اشیا، معتبر است؟
در اخبار به طهارت مانند دیگران است اما اخبار او به نجاست قبول نمی‌شود.
راه نجس شدن چیزهای پاک
سرایت نجاست به‌واسطۀ رطوبت بدن
اگر قسمتی از بدن مانند نوک آلت به واسطۀ ادرار نجس شود و بدن رطوبت داشته یا خیس باشد آیا قسمت‌های خیس یا رطوبتی بدن بعد از چند دقیقه نجس میشود یا فقط همان قسمت، نجس باقی می‌ماند؟
قسمت‌های دیگر تا تری نجاست به آنها نرسد، نجس نمی‌شود.
افتادن قطره‌ای از نجاست در منبع شیر
در کارخانۀ لبنیات، داخل منبعی که مشتمل بر ده‌ها هزار لیتر شیر است، قطره‌ای نجاست می‌افتد. آیا همۀ آن شیرها نجس میشود؟
خیر.
دست دادن با دست نجس
آیا می‌توان با دست نجس و خیس، بدون اطلاع دیگران با آنها مصافحه کرد و دست داد؟
اگر در معرض نجس کردن آب یا غذای وی نشود، جایز است.
نجس شدن قالب پنیری که روی پنیرها قرار گرفته
قالب‌هایی از پنیر در ظرف آبی روی هم چیده شده و فضله موشی بر لبه یکی از قالب‌ها که بیرون از آب مانده، افتاده است؛ حال اگر این قالب را از ظرف خارج کنیم آیا مابقی پنیرها پاک است یا خیر؟
فقط قسمتی از همین قالب که نجاست به آن برخورد کرده، نجس شده است.
ریختن قطرۀ نجس در چشم
آیا ریختن قطرۀ نجس در چشم، سبب نجاست چشم میشود و نیاز به طهارت دارد؟
نیازی به تطهیر داخل چشم نیست و اگر عین نجاست یا متنجس از بین برود، پاک است.
سرایت نجاست با برطرف شدن عین نجاست
قسمتی از پیشانی‌ام خونی شد و پس از مدتی خون آن خشک شد و از بین رفت. قبل از تطهیر آن قسمت، صورتم عرق کرده است، آیا تمام صورتم نجس شده و باید همۀ صورت را بشویم؟
تا تری آنجا به قسمت دیگر سرایت نکند، آن قسمت را نجس نمی‌کند.
تأثیر تعدد واسطه در سرایت نجاست
آیا چیز پاکی که با متنجس مرطوب برخورد نموده نجس است؟ در صورت نجس بودن، تا چند واسطه نجس است؟
متنجس مطلقاً نجس‌کننده است.
ملاقات با اطراف شبهۀ محصوره
آیا ملاقی بعضی از اطراف شبهۀ محصوره نجس میشود؟
پاک است.
شک در نجاست رطوبت موجود در لباس
اگرانسان بعد از بیدار شدن از خواب متوجه رطوبتی در لباس خود شود و نداند که این رطوبت چیست، چه باید بکند و این آب یا رطوبت چه حکمی دارد؟
اگر علائم منی را داشته باشد، در حکم منی است در غیر این صورت اگر بول یا منی از وی خارج شده باشد و احتمال دهد بقایای آن است چنانچه استبرا نکرده باشد نجس وگرنه پاک است.
تماس با رطوبت مشکوک به نجاست
اگر لباس آلوده به نجاست، مرطوب باشد ولى ندانیم دقیقاً کجاى آن نجس است، در این صورت آیا تماس با جایى که شک دارد نجس است موجب نجاست دست مى‌شود؟
موجب نجاست دست نمی‌شود.
شک در سرایت نجاست فرش
فرش نجسی درخانه داشتیم که پدرم به علت نفیس بودن فرش متاسفانه مدت‌ها اجازه تطهیر نمی‌داد و در طی این مدت اشخاص و چیزهای مرطوب زیادی با فرش برخورد داشتند؛ درحال حاضر حکم من و خانواده‌ام در رابطه با این فرش چیست؟
هر چیزی که برخوردش با تری به محل نجس فرش، مشکوک باشد، پاک است.
راه رفتن با پای خیس بر روی فرش نجس
بر روی فرشی که نمی‌دانیم کجای آن نجس است می‌توان با پای خیس راه رفت یا این‌که لازم است پا را بعد از آن آب‌کشی کنیم؟
تا اطمینان به سرایت نجاست به پا نداشته باشید، لازم نیست پا را آب بکشید.
پهن کردن لباس بر طناب مشکوک به نجاست
استفاده از بند لباسی که چند نفر برای پهن کردن لباس از آن استفاده می‌کنند در فرض شک در طهارت لباس‌های دیگران چه حکمی دارد؟
لباس‌های شما پاک است.
نجس کردن صندلی اتوبوس توسط کودک
اگر کودک صندلی اتوبوس را نجس کند، آیا والدین وی وظیفۀ اعلام یا تطهیر آن صندلی را دارند؟ اگر شخصی بداند یکی از صندلی‌های اتوبوس به‌طور نامعین نجس است می‌تواند با لباس خیس روی صندلی‌ها بنشیند؟
اعلام یا تطهیر آن لازم نیست و نشستن روی صندلی مشکوک نیز باعث نجس شدن نمی‌شود.
سرایت نجاست فضله موش
آیا مکانی که موش فضله انداخته نجس است؟
درصورتی‌که رطوبت از فضله سرایت کرده باشد، آن مکان نیز نجس میشود.
برخورد حشرات نجس با لباس
اگر حشرات و پشه‌ها از روی نجاسات بلند شوند و به بدن یا لباس انسان بخورند چه حکمی دارد؟
لباس و بدن پاک است مگر آن‌که اطمینان داشته باشد که عین نجاست همراه حیوان بوده و اطمینان به ارتفاع نجاست در هنگام برخورد نداشته باشد و بداند تری آن به بدن یا لباس سرایت کرده است.
نجاست مصالح ساختمان
در هنگام ساختن دیوار منزل متوجه شدیم که مصالح آن با مدفوع گربه مخلوط شده است. آیا آن دیوار نجس است؟
بله نجس است مگر آن‌که بدانید پس از برطرف شدن عین نجاست، به وسیلۀ تابش نور خورشید، پاک شده است.
احکام نجاسات
سپردن قرآن به دست کافر جهت تحقیق
دادن قرآن یا ترجمۀ آن به دست کافری که قصد تحقیق در رابطه با اسلام را دارد، و احتمال می‌رود که با قرائت قرآن مسلمان شود، چه حکمی دارد؟
درصورتی‌که موجب هتک قرآن نشود و علم به مسّ قرآن نیز نباشد، مانعی ندارد بلکه در این صورت با احتمال تأثیر، واجب نیز میشود.
فروش فرش‌های منقوش به آیات قرآن
فروش و یا صادر نمودن فرش‌هایی با نقش آیات شریفۀ قرآن، به کشورهای غیرمسلمان با علم به این‌که کفّار به آیات قرآن دست می‌زنند و یا حرمت آیات را نگه نمی‌دارند، چه حکمی دارد؟
جایز نیست.
نوشتن آیات قرآن بر روی چرم نجس
آیا نوشتن آیات قرآن بر روی چرم نجس جایز است؟ در صورت عدم جواز آیا هدم آن نوشته‌ها لازم است؟
اگر به وسیلۀ حک باشد و موجب بی‌احترامی یا تنجیس نشود اشکال ندارد و گرنه باید به صورتی که بی‌احترامی شمرده نشود، هدم گردد.
خوراندن و فروش طعام نجس به کافر
آیا شخص مسلمان می‌تواند، طعام متنجس را به کافر بخوراند یا برای خوردن به او بفروشد؟
مانعی ندارد.
صابون‌های وارداتی از بلاد کفر
آیا صابون‌های وارداتی از کشورهای غیر اسلامی پاک هستند؟
اگر اطمینان به نجاست آن نباشد پاک است.
استفاده از رنگ مو یا حنای نجس
آیا می‌توان از رنگ یا حنای نجس برای رنگ کردن موی سر و ریش استفاده نمود؟ رنگی که مو آن را به خود گرفته، چه حکمی دارد؟
اشکال ندارد و موی رنگ شده پس از شستن پاک میشود، هرچند رنگ گرفته باشد.
باقی ماندن رنگ خون پس از شستشو
آیا لباس خونی که بعد از شستن، رنگ خون در آن باقی مانده، پاک است؟ و آیا در این مورد خون حیض با خون‌هاى دیگر فرق مى کند؟
اگر خون برطرف شود پاک است هرچند رنگ آن باقى بماند. در این مسأله فرقی بین انواع خون نیست.
بخار آب نجس
اگر آب نجس، بخار شود و دوباره به‌صورت مایع درآید، آیا آن بخار و مایع جدید، پاک است؟ و اگر بخار به یخ تبدیل شود، مانند بخار داخل یخچال، و سپس مایع شود، حکم یخ و این مایع چیست؟
بخار و مایع یا یخ درست شده از آن پاک است.
بخار برخاسته از عین نجس
اگر از مردار نجسی بخار بلند شود و به مایع تبدیل گردد، حکم آن چگونه است؟بخار ادرار و غائط چطور؟
پاک است.
شک در نجاست بدن
شخصی یقین دارد که قسمتی از بدنش نجس شده است ولی آن را تطهیر نمی‌کند. پس از مدتی شک میکند که آیا یقین اولیه‌اش به نجاست، صحیح بوده است یا خیر، حال چه تکلیفی دارد؟
تکلیفی ندارد.
نامعلوم بودن زمان تنجیس و تطهیر شئ
شیئی هم نجس شده و هم تطهیر شده است ولی تقدم و تأخر آنها معلوم نیست. حال، وظیفۀ ما نسبت به حکم طهارت و نجاست آن چیست؟
در فرض سوال، حکم به طهارت میشود مگر آن‌که زمان نجاست معلوم باشد.
معلوم نبودن شیء نجس
اگر شخصی یکی از دو ظرف یا دو لباس نجس را آب بکشد و فراموش کند که کدام را تطهیر نموده است، آیا می‌تواند از ظرف‌ها استفاده نماید یا با لباس‌ها نماز بخواند؟ و اگر چیز دیگری با رطوبت به یکی از آن دو برخورد کند، پاک است؟
در فرض سؤال، اگر چیز دیگری فقط با یکی از این دو ظرف یا دو لباس ملاقات کند، نجس نمی‌شود. اگر بخواهد از این لباس در چیزی که شرط آن طهارت است، استفاده کند، مثلاً با آن نماز بخواند، باید در هر دو لباس، نماز را تکرار کند؛ ولی از هیچ یک از ظرف‌ها نمی‌تواند برای خوردن و آشامیدن یا وضو استفاده کند.
اجارۀ آپارتمانی که در آن سگ نگهداری میشده
قصد اجارۀ آپارتمانی را دارم که ساکن فعلی آن در خانه سگ نگهداری میکند. نسبت به تطهیر خانه چه وظیفه‌ای دارم؟
در فرض شک در سرایت نجاست، وظیفه‌ای ندارید.
طهارت گرفتن کودک
بچۀ سه-چهار سالهای که به تطهیر خود می‌پردازد، لباس‌ها و دست‌هایش چه حکمی دارند؟
درصورتی‌که اطمینان به تطهیر صحیح وی حاصل نشود، موضع، نجس است ولی بقیۀ جاها در فرض شک به سرایت نجاست، پاک است.
مطهِّرات و احکام آنها
آب
تطهیر لباس و فرش نجس
شستن فرش و لباس متنجس به منی
برای پاک شدن لباس و فرش از نجاست (منی) فقط شستن آنها با آب کفایت میکند؟
بعد از بر طرف شدن عین نجاست، یک مرتبه شستن کفایت میکند ولی اگر با آب قلیل شسته میشود، بنا بر احتیاط باید فشار داده شود تا غساله‌ای آن خارج شود.
خروج غساله در تطهیر با آب قلیل
در مواردی که شیء نجس باید دو بار با آب قلیل شسته شود آیا در دفعۀ اول باید غساله خارج شود یا در دفعۀ دوم هم که شی پاک شده است باید غساله خارج شود؟
در فرض سؤال، لزوم خروج غسالۀ آب قلیل در مثل فرش، لباس و مانند آن، در مرتبه اول لازم و در مرتبه دوم -که بعد از آن لباس پاک می شود-، مبنی بر احتیاط است.
خروج غساله در تطهیر با آب کرّ
آیا خارج شدن غساله در شستشو با آب کرّ هم لازم است؟
لازم نیست.
استفاده از آب جدید در مرتبۀ دوم تطهیر با آب کرّ
اگر لباسی به بول نجس شده باشد با دوبار وارد کردن در یک آب کر پاک میشود یا باید در دفعه دوم آب دیگری روی آن ریخته شود؟
لازم نیست.
باقى ماندن اثر منى پس از تطهیر
گاهی پس از تطهیر لباس آلوده به منی، رنگ و اثر آن باقى مى‌ماند. آیا این مقدار شستن کافى است؟
اگر فقط رنگ آن باقی مانده، پاک است.
امتداد داشتن آب به‌جای تعدد شستن
در مواردی که برای شستن، تعدد شرط است آیا می‌توان به‌جای آن به مقدار متعارف، آب امتداد داشته باشد، یعنی به‌جای شستن دوباره، مدت بیشتری متنجس را زیر شیر آب نگه داریم؟
کافی نیست.
خروج غساله بدون فشار دادن
اگر غسالۀ لباس یا فرش نجس در اثر فشار آب خارج شود و یا این‌که از شدت حرارت، بخار شود، آیا لباس و فرش پاک می‌شوند یا حتماً باید با دست یا وسیلۀ دیگری فشار دهیم؟
در غیر آب قلیل فشار دادن لازم نیست؛ در آب قلیل هم فشار دادن برای خروج غساله است و به هر طریقی که غساله به‌صورت دفعی نه تدریجی خارج شود، کافی است.
خارج کردن غساله با شئ نجس
در مواردی که برای تطهیر لباس، فشار دادن و خروج غساله شرط است، آیا لازم است وسیله‌ای که با آن فشار داده میشود، طاهر باشد؟
بله.
آب کشیدن پتوی نجس
اگر برای شستن پتویی که به بول نجس شده است، آن را داخل تشت قرار داده و بعد از داخل کردن آب قلیل در تشت و لگد مال نمودن، از تشت بیرون نموده، آب آن را تعویض کرده و دوباره داخل تشت قرار دهیم و دوباره آب روی آن ریخته و لگد مال کنیم و بعد آن را روی بند پهن کنیم. آیا پتو و تشت پاک شده است؟
اگر در هر بار شستن، آب داخل پتو خارج شود، پاک میشود.
ماشین لباسشویی
آیا ماشین لباسشویی لباس‌های نجس را پاک میکند؟
اگر قبل از قطع آب کر یا قطع آب لوله‌کشی شهری، این آب قسمت نجس لباس را فرا بگیرد و عین نجاست هم زائل شده باشد و آب، رنگ، بو یا مزۀ نجاست را هم به خود نگرفته باشد، لباس پاک میشود البته در متنجس به بول اگر با آب کر -نه آب لوله‌کشی شهری- شسته میشود بنابر احتیاط دو بار شسته شود.
شک در تطهیر لباس توسط خشکشویی
اگر لباس نجسی به خشکشویی داده شود و پاک شدن آن معلوم نباشد لباس از نظر طهارت و نجاست چه وضعیتی دارد؟
اگر بداند شسته ولی در صحیح شستن آن شک باشد محکوم به طهارت است.
تطهیر موکت چسبیده به زمین
موکتی که به زمین چسبیده، نجس شده است. آیا تطهیر آن با آب قلیل یا کر امکان دارد؟
در تطهیر با آب قلیل، بعد از برطرف کردن عین نجاست، آب را در موضع بریزند و بنا بر احتیاط پس از فشار دادن آن را از موکت خارج کنند. در متنجس به ادرار باید دو بار این کار صورت گیرد و بنابراحتیاط هر بار فشار دهد تا غسالۀ آن بیرون آید (البته غسالۀ بار اول، نجس است). در آب کر به صرف ریختن آب روی محل، پاک میشود (البته در متنجس به ادرار، بنابر احتیاط دو مرتبه شستن لازم است) و جدا کردن غساله لازم نیست.
غساله فرش نجس در تطهیر با آب لوله‌کشی
اگر آب شلنگ را بدون فشار روی فرش نجس بگیریم و بعد آن را قطع کنیم، غساله‌ای که گرفته میشود، پاک است یا نجس؟
پاک است.
خارج کردن غساله در تطهیر فرش نجس با آب قلیل
اگر قسمتی از فرش نجس شده باشد، وقتی‌که آب قلیل را به آن قسمت می‌ریزیم به دلیل بافت متراکم فرش، آب از طرف دیگر بیرون نمی‌زند، آیا آن قسمت پس از خشک شدن، هنوز هم نجس است؟
در صورت تطهیر با آب قلیل، بنابر احتیاط باید پس از شستن غساله آن را بیرون کشید و خشک شدن کافی نیست. با تا زدن فرش و یا کمک گرفتن از ظرف، می‌توان غساله را هنگام تطهیر خارج کرد.
توجه شود اگر به ادرار نجس شده، خروج غساله در بار اول الزامی است.
فشار دادن لباس در داخل آب برای خروج غساله
اگر لباس را درون آب فشار دهیم تا غساله‌اش خارج شود کفایت مى‌کند یا حتماً باید خارج از آب فشار دهیم؟
در تطهیر با آب قلیل بنابر احتیاط باید فشار داده شود تا غساله آن خارج شود و فشار دادن در داخل آب کفایت نمی‌کند.
تطهیر فرش با وجود گرد و غبار نجس
فرش خشکی که گرد و غبار نجس بر آن نشسته است چگونه پاک میشود؟
تا آن قسمت خیس نشده است همین که گرد و خاک نجس برطرف شود، کفایت میکند و شستن فرش لزومی ندارد.
تطهیر نجاست بدن
تطهیر نجاست داخل دهان
اگر داخل دهان انسان نجس شود و شخص فقط به شستن لب‌ها و صورت اکتفا کند، آیا طهارت و پاکی حاصل میشود و لازم نیست داخل دهان را نیز بشوید؟
اگر داخل دهان نجس هم بشود با زوال نجاست پاک میشود و نیازی به آب کشیدن ندارد.
تطهیر عضوی که ظاهر یا باطن بودن آن مشکوک است
اگر جایی از بدن که مشکوک است از ظاهر است یا باطن، نجس شود آیا برای تطهیر آن، زوال نجاست کافی است یا باید شسته شود؟
باید شسته شود.
فشار دادن مو برای خارج کردن غساله آن
آیا در تطهیر موی سر خانم‌ها و نیز ریش آقایان، فشار دادن نیز نیاز است؟
اگر آب درون آن می‌ماند در تطهیر با آب قلیل، بنابر احتیاط آن را فشار دهند تا غساله‌اش خارج شود.
تطهیر خوراکی‌های نجس
نجاست باطن حبوبات
آب کشیدن حبوبات و مواد خوراکى که باطن آنها نجس شده است، چگونه است؟
اگر آب کر یا جارى به باطن آنها نفوذ کند و در هنگام رسیدن به باطن آنها مطمئن نباشیم که آب از مطلق بودن خارج شده است، پاک مى‌شود.
پاک نمودن برنج خیس‌خورده
اگر مواد غذایى خیس‌خورده -مثل برنج- نجس شود، آیا با ملاقات با آب کر پاک مى‌شود، یا نفوذ آب به داخل برنج لازم است؟
ظاهر آن به وسیلۀ ریختن آب قلیل بر آن یا فرو بردن در آب کر یا جارى پاک مى‌شود. اگر باطن آنها نجس شده باشد باید آب کر یا جارى به باطن آنها نفوذ کند و در هنگام رسیدن به باطن آنها اطمینان نداشته باشیم که آب از مطلق بودن خارج شده است.
پنیر تهیه شده از شیر نجس
پنیرى که با شیر نجس تهیه شده است، آیا با نفوذ آب کر به تمام اجزاى آن قابل تطهیر است؟
با نفوذ آب کر یا جاری مطلق -نه آب مضاف- به باطن آن، پاک مى‌شود.
تطهیر شیر نجس
آیا می‌توان به نحوی شیر نجس را تطهیر کرد؟
خیر؛ تطهیر شیر نجس ممکن نیست.
تطهیر اشیای نجس
تطهیر میز نجس
میز چوبی نجس را چگونه می‌توان تطهیر کرد؟
اگر فقط ظاهرش نجس شده باشد با یک مرتبه شستن پاک میشود.
صابون دارای چربی خوک
برخی از صابون‌های خارجی، دارای پنج درصد چربی خوک است. آیا می‌توان حکم به استحاله کرد و یا این‌که به نجاست گذشته باقی است؟
نجس است.
تطهیر ظرف نیم‌خوردۀ سگ
مراد از ظرف نیم خوردۀ سگ
تطهیر دهان خوردۀ سگ چگونه است؟ آیا حکم ظرف با غیر آن تفاوت دارد؟
ظرف و غیر ظرف -مانند دست انسان- که سگ لیسیده یا از آن چیز روان خورده، باید پیش از شستن خاک‌مالی شود و همچنین بنابر احتیاط اگر آب دهان سگ در آن ریخته باشد.
این حکم شامل چیزهایی که به نسبت ظرف به‌طور معمول میزان کمتری رطوبت دهان سگ را جذب می‌کنند، نمی‌شود و آنها را مانند سایر اشیا باید تطهیر نمود.
حوضی که سگ از آب آن خورده
آیا برای پاک شدن حوضی که آب آن کمتر از کر بوده و سگ از آن خورده است، خاک‌مالی نمودن لازم است؟
لازم نیست.
زمین
شرایط پاک‌کننده بودن زمین
ته کفشم هنگام پیاده‌روی به نجاست آلوده شده بود و بر اثر فراموشی با آن کفش به قسمت‌های مختلف منزل رفتم. آیا باید همه آن قسمت‌هایی که به نجس شدن آن مشکوک هستم را آب بکشم؟
فقط مقداری که یقین به سرایت نجاست دارید، نجس است.
البته ته کفش با چند شرط به‌واسطه راه رفتن پاک میشود:
1. زمینی که بر روی آن راه می‌رود پاک و خشک باشد.
2. اگر عین نجس مانند خون (یا متنجس مانند گِل نجس) در ته کفش باشد، برطرف شود و بنابراحتیاط به‌واسطه این راه رفتن برطرف شود.
3. مقداری -و بهتر است حدود هفت متر و نیم- روی زمین یا چیزی که فرش کردن زمین با آن متعارف است مثل آسفالت و... راه برود.
4. با راه رفتن، ته کفش خشک شود البته خشک بودن قبلی هم مانعی ندارد.
سنگ فرش خیابان
آیا سنگ فرش خیابان مثل آجر، موزاییک، آسفالت و... کف کفش را پاک میکند؟
بله، پاک‌کننده است.
تطهیر چرخ‌های وسیلۀ نقلیه با عبور از روی زمین
چرخ وسایل نقلیه مثل چرخ‌های درشکه و تایر ماشین، موتور و دوچرخه یا اسکیت، به‌واسطۀ عبور بر روی زمین پاک میشود یا خیر؟
بله، قسمتی از چرخ که با زمین تماس دارد اگر با حرکت روی زمین نجس شده باشد پاک میشود.
آفتاب
پاک شدن سنگ فرش به‌واسطۀ آفتاب
آیا آفتاب، سنگ فرش یا سنگ مرمر و موزاییکی که در ساختمان به‌کار رفته را پاک میکند؟
با وجود سایر شرایط پاک میکند.
تابش آفتاب از پشت شیشه
اگر آفتاب از پشت شیشه بر چیز متنجس بتابد، آیا پاک مى‌شود یا نه؟
اگر شیشه نازک و شفاف باشد به‌گونه‌ای که بگویند نور خورشید بدون واسطه آن را خشک کرده است، پاک میشود.
خیس کردن زمین قبل از تابش آفتاب
آیا برای پاک شدن موزاییک، آسفالت یا سنگی که با ادرار نجس شده است، ابتدا باید آنها را خیس کرد تا آفتاب بر آن بتابد؟
بله، برای پاک شدن توسط آفتاب، باید آفتاب آن را خشک کند.
استحاله
فرق استحاله، انقلاب و استهلاک
فرق استحاله، انقلاب و استهلاک چیست و آیا از نظر حکم با یکدیگر تفاوت دارند؟
استحاله آن است که جنس چیز نجس عوض شود، همانند این‌که چوب نجس بسوزد و خاکستر گردد.
انقلاب به خصوص تبدیل شراب به سرکه گفته میشود.
استهلاک نیز آن است که اجزای چیزی در چیز دیگر به‌صورتی پراکنده شود و از بین برود که حقیقت خود را از دست بدهد همانند مخلوط شدن اندکی خون در آب دهان.
استفاده از خمیرمایه و مانند آن در تهیۀ سرکه
گاهی برای عمل آوردن سرکه، از تکه نان یا مقداری خمیر ترش یا همان خمیرمایه استفاده میشود. از لحاظ شرعی این کار چه حکمی دارد؟
اگر از زمان ائمه اطهار (علیهم السلام)، اضافه کردن این چیزها یا مشابه آنها مرسوم بوده، اشکال شرعی ندارد. در غیر این صورت اگر فرایند تبدیل به سرکه، از شراب به سرکه باشد، حلال نمی‌شود و بنابراحتیاط اگر از آب انگوری که دو سوم آن بر اثر جوشیدن کم نشده -با اضافه کردن چیزی که متعارف نبوده- سرکه تهیه کنند، اجتناب شود.
وجود مواد الکلی در سرکه
اینجانب از انگور و خرما، سرکه تهیه می‌کنم. همیشه همان اول بر روی میوه‌ها سرکه و نمک ریخته و بعد از دو-سه ماه که در ظرف را باز می‌کنم، سرکه‌ها آماده شده؛ این دفعه بعد از حدود یک ماه در ظرف‌ها را باز کردم و با آزمایش کردن متوجه شدم که شش درصد الکل دارد. لطفا حکم شرعی آن را بیان نمایید.
چنانچه اکنون یا پس از گذشتن مدتی به آن عرفاً سرکه گفته شود، از زمان سرکه شدن پاک و حلال است. البته این حکم در صورتی است که چیزی غیر از آن‌چه در زمان قدیم متعارف بوده، در سرکه وجود نداشته باشد.
تجزیۀ خون
در صورت تجزیۀ خون، آیا مواد تجزیه شده محکوم به طهارت است و مصداق استحاله محسوب میشود یا خیر؟
اگر تجزیه تدریجی باشد و اجزای آن به نحوی جدا گردد که اتخاذ و گرفته شدن از خون صدق کند، نجس خواهند بود اما اگر یک‌باره اجزاء جدا گردند و به هیچ جزئی خون اطلاق نشود پاک هستند، به شرطی که در حین تجزیه با خون دیگری تماس نداشته باشند تا متنجس گردند.
انجام تغییرات شیمیایی در روغن‌های نجس
گاهی رنگ یا روغن‌های صنعتی نجس میشود و با انجام برخی فعل و انفعالات شيميايى می‌توان در ترکیب آن تغییرات اساسی ایجاد کرد تا خواص جدیدی داشته باشد، آیا در این‌صورت حکم استحاله را پيدا مى‌کند و پاک میشود؟
بله.
گازوییل متنجّس
الف) آیا استفاده از مواد نفتی و روغن‌های متنجس جایز است؟ ب) برخی از مواد نفتی متنجس مانند گازوییل، پس از سوخته شدن به صورت دوده در مى‌آیند. آیا در این صورت استحاله شده و پاک هستند؟
الف) مانعی ندارد. ب) بله.
اسلام
اجتناب از لباسی که در زمان کفر بر تن داشته
آیا اگر کافری مسلمان شود باید از لباس‌هایی که بر تن دارد یا در گذشته پوشیده و در آنها عرق کرده، اجتناب کند؟
نجس است حتی اگر بر بدن او هم باشد.
حضانت کودک غیرمسلمان
اگر ولایت و حضانت و تربیت بچۀ نابالغ غیرمسلمان (اهل کتاب و غیره) به عهدۀ مسلمانی باشد، آیا موجب طهارت آن بچه خواهد شد؟
حکم کفار را دارد.
استبرا
استبرا بچۀ حیوانی که مادرش نجاست‌خوار است
چنانچه بخواهند بچۀ حیوانی را که مادرش از اول انعقاد نطفۀ او تا ولادتش نجاست‌خوار بوده، استبرا نمایند آیا لازم است از شیر غیر مادر به او داده شود یا به خوردن شیر مادر هم استبرا حاصل میشود و در صورت دادن شیر غیر جَلال، آیا با استبرای مادر، استبرای بچه که شیر او را نمی‌خورد حاصل میشود یا باید استبرای بچه پس از انقضای مدت استبرای مادر و از غیر شیر مادر باشد؟
استبرای مادر درصورتی‌که از شیر وی رشد و نمو کند موجب استبرای بچه میشود، در غیر این صورت باید با شیر غیر مادر حلال گوشت یا غذای دیگر رشد و نمو یابد تا استبرا حاصل شود.
احکام طهارت
وسواس در طهارت و نجاست
زنی هستم شصت و پنج ساله که به دلیل انجام عمل جراحی سه بار در یک ماه، بیهوش شدم و مغزم دچار آسیب شد. تحت تأثیر این آسیب، مغزم به دلیل هورمون‌هایی که ترشح میکند دچار اختلال شده و عملکرد اشتباه مغز، باعث وسواس در من شده است و بارها برای طهارت، آب‌کشی می‌کنم و اصلا دست خودم نیست بلکه مغز این‌گونه فرمان می‌دهد. مرا راهنمایی کنید.
اگر به‌گونه‌ای که مردم معمولی آب کشیدن را کافی می‌دانند عمل کنید کفایت میکند و نمازتان صحیح است اگرچه درواقع نیز بدن یا لباستان نجس باشد.
تردید در سبب نجاست لباس بین ادرار شیرخوار با ادرار غیر او
درصورتی‌که انسان بداند لباسى با ادرار نجس شده است ولى نمى‌داند آیا با بول شیرخوار نجس شده که احتیاج به خارج نمودن غساله ندارد و یا با بول غیر شیرخوار نجس شده که احتیاج به خارج نمودن غساله دارد، تکلیف چیست؟
لازم است غساله خارج شود.
شک در تنجّس لباس به بول یا غیر آن
اگر ندانیم لباسی که نجس شده در اثر برخورد به ادرار بوده یا خون، چگونه باید آن را تطهیر نمود؟
بنا بگذارید که به خون نجس شده است هرچند احتیاط خوب است.
مطلع کردن رخت‌شویی از نجاست لباس
لباس شخصی نجس است و می‌خواهد آن را به رخت‌شویی بدهد تا شسته بشود. آیا واجب است نجاست لباس را اطلاع دهد؟
اگر به‌طور متعارف، موجب نجاست غذای وی شود یا خلاف قرارداد (مثل قرارداد اجاره) باشد، لازم است به وی گفته شود. چنانکه در فرض انجام دادن کار به‌صورت مجانی نیز اگر مطابق رضایت وی نباشد، باید به وی خبر داد.
احکام ظرف‌ها
پذیرایی در ظروف نقره‌ای
پذیرایی شیرینی و میوه در ظروف نقره‌ای چه حکمی دارد؟ آیا برداشتن شیرینی از این ظروف، حکم خوردن غذا در ظرف نقره‌ای را دارد؟
اگر به‌قصد خوردن از آن ظروف بردارد و بلافاصله هم بخورد به‌طوری‌که عرفاً صدق خوردن از آن کند حرام است درغیر این صورت هم بنابر احتیاط جایز نیست.
ظروف غذاخورى شراب‌خوار
ظروف غذاخورى شخص شراب‌خوار پاک است یا نجس؟
پاک است مگر آن‌که به سرایت شراب یا نجاست دیگر، مطمئن شود و شک در تطهیر آن داشته باشد و مالک نیز به پاکی آن به قول یا فعل خبر ندهد یا در اخبار به پاکی، متهم به دروغ‌گویی باشد.
تزیین قرآن به طلا و نقره
نوشتن قرآن و یا تزیین آن با طلا و نقره یا گذاشتن آن در قاب طلا، چه حکمی دارد؟
حرام نیست ولی بهتر است اجتناب شود.
چوب‌سیگار طلاکاری شده
آیا استفاده از چوب‌سیگار قدیمی طلاکاری شده، اشکال دارد؟
اشکال ندارد.
نگهداری ظروف نقره‌ای در ویترین
آیا نگهداری از ظروف نقره‌ای در ویترین اشکال دارد؟
بنا بر احتیاط از کاسه و ظروف شرب نقره‌ای برای تزیین استفاده نکنند.
استفاده از ظرف مشکوک
استفاده از کاسه‌ای که شک داریم از طلا و نقره باشد چه حکمی دارد؟ و آیا لازم است دربارۀ آن پرس‌وجو کنیم؟
استفاده مانعی ندارد و پرس‌وجو نیز لازم نیست.
استفاده از ظروف دارای روکش آب طلا یا مخلوط طلا
آیا استفاده از ظروفی که روکش طلا و نقره دارند یا مخلوطی از طلا و نقره با فلز دیگر است جایز است؟
اشکال ندارد؛ البته اگر در فرض دوّم مقدار فلز دیگر، آن قدر کم باشد که به آن ظرف طلا و نقره بگویند استفاده از آن جایز نیست.
استفاده از مَشک ساخته‌شده از پوست مردار
آیا می‌توان مَشکی را که از مردار تهیه شده است در اموری مانند تزیین یا بردن آب غیر شرب و...استفاده نمود؟
احتیاط آن است که هیچ استفاده‌ای از آن نشود.
تطهیر ظروف غیر شرب متنجّس به شراب
می‌دانیم لیوانی که به شراب نجس شده است، باید سه بار شسته شود. آیا این حکم شامل ظروف غیر گود مثل سینی و نعلبکی هم میشود؟
شامل سینی‌های متعارف که نوشیدن از آن متعارف نیست نمی‌شود اما نعلبکی از ظروف شرب محسوب میشود و برای تطهیر آن سه بار شستن شرط است و فرقی بین آب قلیل و غیر قلیل نیست.
مقصود از ظرف شرب
در رساله آمده است برای تطهیر ظرف شرب نجس با آب قلیل سه مرتبه شستن لازم است. مراد از ظرف شرب چیست آیا مثل قابلمه و خمره و مانند این ظروف بزرگ را هم شامل میشود؟
شامل ظروف بزرگ که نوشیدن از آن متعارف نیست نمی‌شود.
تطهیر ظرفی که معلوم نیست سگ آن را لیسیده
تکه استخوانی را داخل کاسه<span lang=AR-SA style='
'>ای جلوی سگ گذاشتیم آیا لازم است کاسه را خاک‌مالی کنیم؟اگر یقین ندارید که کاسه را لیسیده است، خاک‌مالی کردن لازم نیست.
وضو
شیوۀ وضو گرفتن
نیّت
وضو به نیّت مطلق طهارت
فردى به نیّت طهارت براى نماز مغرب وضو می‌گیرد، آیا می‌تواند با این وضو مسّ قرآن کریم کند یا نماز عشا بخواند؟
بله، جایز است.
وضو برای خنک شدن بدن
آیا وضو با انگیزۀ خنک شدن بدن صحیح است؟
اگر بخواهد وضو بگیرد ولی وضو با آب سرد را ترجیح دهد وضویش صحیح است ولی اگر بدون انگیزۀ خنک شدن قصد وضو گرفتن نداشته وضویش باطل است.
ریا در وضوی تجدیدی
شخصی که وضو دارد اگر دوباره از روی ریا در مسجد وضو بگیرد، حکم وضوی اول او چیست؟ آیا باید دوباره وضو بگیرد؟
وضوی اول صحیح است و لازم نیست دوباره وضو بگیرد.
قصد باطل کردن وضو
آیا قصد باطل نمودن وضو موجب بطلان آن میشود؟
خیر، تا یکی از مبطلات وضو از انسان سر نزند، وضو باطل نمی‌شود. البته اگر در اثنای وضو گرفتن از وضو منصرف شده وضوی جدید بگیرد، وضوی دومش صحیح است.
نیّت با وضو بودن
در هنگام وضو آیا صرف نیّت با وضو بودن کفایت مى‌کند و آیا با این وضو مى‌توان نماز خواند؟
کفایت مى‌کند و مى‌توان با آن نماز خواند.
شستشوی اعضای وضو بدون قصد
شخصی به مدت طولانی در هنگام وضو دست‌هایش را فقط تا مچ شسته است ولی می‌داند خودبهخود آب تا سر انگشتان هم می‌رسیده، هرچند نسبت به آن قصد وضو نکرده است. نمازهایی که خوانده چه حکمی دارد؟
باید آنها را اعاده کند.
شستن صورت و دست‌ها
جریان آب در وضو
آیا در وضو، جاری شدن آب به هنگام شستن صورت و دست‌ها لازم است؟
همین‌که تری اعضا به‌قدری باشد که بگویند آنها را شسته، کافى است و جاری شدن آب لازم نیست.
محل ریختن آب برای شستن صورت در وضو
برای شستن صورت در وضو حتماً باید آب را از محل رویش مو بریزیم یا این‌که مى‌شود از پایین‌تر -مثلاً بالاى ابروها- ریخت و بعد دست کشید؟
ریختن آب از پایین‌تر مانعی ندارد ولی باید از بالا بشوید.
از پایین به بالا رفتن آب در وضو
آیا در وضو، هنگام شستن صورت یا دست اگر آب از پایین به بالا برود، اشکال دارد؟
همین مقدار که به‌قصد وضو از بالا به پایین بشوید، صحیح است.
شستن سه بار در وضو
شستن بار سوم که در وضو حرام است، آیا باطل‌کنندۀ وضوی نماز نیز هست؟
درصورتی‌که مسح با تری شستن سوم صورت گیرد، وضو صحیح نیست.
خشک بودن اعضای وضو
آیا هنگام وضو باید دست و صورت خشک باشد؟
لازم نیست.
از سر گرفتن وضو بدون خشک‌کردن اعضا
کسی که در وسط وضو می‌خواهد احتیاطاً از اول، وضو بگیرد آیا باید صورت و دست‌ها را خشک کند یا می‌تواند بدون آن‌هم دوباره وضو بگیرد؟
لازم نیست. همین‌که بگویند با آب دوم شسته شده، کافی است.
رساندن آب به لای انگشتان در وضو
شخصی از روی جهل، در موقع وضو گرفتن تا مچِ دست را می‌شسته و از آنجا که فکر مى‌کرده با شستن دست، قبل از صورت، نیازی به شستن مجدّد نیست، آب را به لاى انگشتان نمی‌رسانده است، آیا نمازهایى که خوانده قضا دارد؟
باید نمازهایی را که برای آن با این کیفیت وضو گرفته، اعاده کند.
مخلوط شدن آب باران با آب وضو
اگر در حال شستن دست‌ها در وضو، قطرات باران‌هم بر آنها بریزد، آیا می‌توان با آن قطرات نیز به نیّت وضو، دست و صورت را شست؟
اگر شستن معتبر در وضو با آن حاصل شود یا اگر بعد از تکمیل شستن است در رطوبت برای مسح عرفاً مؤثر نباشد، مانعی ندارد.
ریختن آب وضوی دیگری بر اعضای وضو
اگر هنگام وضو گرفتن، آب وضوی دیگری روی دست شخص بریزد، آیا وضوی وی اشکال پیدا میکند؟
اگر در بار اول یا دوم شستن دست به نیّت وضو به کار برده شود یا مستهلک شود مانعی ندارد در غیر این صورت نباید در مسح کردن دخالت پیدا کند وگرنه وضو باطل است.
شستن صورت با دو دست
معمولاً در وضو صورت را با یک دست مى‌شویند آیا تفاوتى بین شستن با یک دست و شستن با دو دست وجود دارد؟
خیر.
حکم وضو و غسل با کاشتن مژه
آیا کاشت مژه به روش اکستنشن (چسباندن مژه مصنوعی با چسب بر روی مژه‌های اصلی) برای وضو یا غسل مشکلی ایجاد میکند؟
شستن مژه در وضو و غسل لازم است. لذا چنین کاری جایز نیست و اگر برداشتن آن مشقت شدید ندارد، باید برداشته شود و تا زمانی که نمی‌تواند بردارد باید به دستور تیمم عمل نماید.
شستن ریش بلند در وضو
کسی که ریش بلندی دارد، شستن چه مقداری از آن در وضو واجب است؟ آیا می‌توان در مواردی که برای مسح کردن نیاز به آب گرفتن از اعضاست از تری این‌چنین ریشی استفاده کرد؟
اگر بلندی ریش به مقدار متعارف باشد، باید شسته شود و تنها از همان مقدار متعارف می‌تواند برای مسح تری بگیرد.
شستن مواضعی که شک درظاهر بودن آن داریم
آیا در وضو، شستن جایی که نمی‌دانیم از ظاهر بدن است یا از باطن، واجب است؟
چنانچه قبلاً از ظاهر بوده شستن آن لازم است و گرنه شستن آن لازم نیست.
شستن مکرّر دست در وضوی ارتماسی
آیا در وضوى ارتماسى مى‌توانیم چند بار دست‌ها را داخل آب فرو کنیم؟
بیش از دومرتبه شستن اعضا، به نیّت وضو جایز نیست و مسح با آبی که بعد از تکمیل مرتبۀ دوم به دست می‌رسد، موجب بطلان وضو است.
نحوۀ شستن دست در وضو با گرفتن زیر شیر آب
به علت بیماری، انگشتان دستم جمع نمی‌شوند و نمی‌توانم برای وضو، با کف دست روی دست دیگر آب بریزم و دست بکشم. آیا می‌توانم برای شستن دست، آن را زیر شیر آب بگیرم یا در آب فرو ببرم؟
با رعایت شستن از بالا به پایین، هر دو صورت صحیح است ولی باید به‌گونه‌ای بشویید که باقی‌مانده‌ی آب وضوی دست در مسح استفاده شود.
بستن شیر آب در اثنای وضو
چگونه می‌توانیم در اثنای وضو شیر آب دارای رطوبت را ببندیم که در صحت وضو اشکالی پیدا نشود؟
اگر خیسی جزو شستن وضویی باشد یا رطوبتش برای مسح مؤثر نباشد اشکالی ندارد. در غیر این صورت باید با رطوبت سمت دیگر انگشتان یا کف دست مسح نمایید.
از سر گرفتن وضو در بین انجام آن بدون فوت موالات
شخصی که در حین انجام وضو سهواً به‌جای دست راست، دست چپ را می‌شوید، می‌تواند بدون فوت موالات، دست راست را بشوید و وضو را ادامه دهد؟
مانعی ندارد.
شستن بعض اجزای وضو به‌صورت ارتماسی
آیا جایز است برخی اعضای وضو را ارتماسی و بعضی را ترتیبی بشوییم؟
بله، جایز است.
مسح سر
وصل شدن مسح سر به آب صورت
آیا اگر مسح سر به آب صورت وصل شود، وضو را باطل مى‌کند؟
باطل نیست ولی با آبی که از صورت به دست رسیده، نمی‌تواند پا را مسح کند.
وضو با رطوبت اعضای مسح
اگر اعضای مسح رطوبت داشته باشند اما رطوبت کف دست بر آنها غالب شود، آیا مسح صحیح است؟
اگر ترى آن به‌قدری کم باشد که رطوبتى را که بعد از مسح در آن دیده مى‌شود بگویند از ترى کف دست است، اشکال ندارد ولی مجرد غلبه رطوبت کفایت نمی‌کند.
جریان آب در مسح
اگر در مسح به واسطۀ تری زیاد دست، آب بر اعضای مسح جاری شود، آیا وضو صحیح است؟
صحیح است.
مسح بر موی سر
آیا در مسح سر، مرطوب شدن مو کافى است یا این‌که رطوبت باید به پوست برسد؟
لازم نیست مسح بر پوست سر باشد.
مسح سر روی فرق کج
اگر فرق سر از وسط نباشد بلکه کج باشد آیا مسح کشیدن درست است؟
مانعی ندارد.
تر شدن مو با آب وضو
شخصى براى این‌که بیخ موهاى سر را مسح کند، موها را کنار مى‌زند و در نتیجه موهایش تر مى‌شود، آیا می‌تواند بر روی همان تری مسح کند؟
اگر ترى آن به‌قدری کم باشد که رطوبتى که بعد از مسح در آن دیده مى‌شود، عرفاً اثر ترى کف دست به‌حساب آید، مانعی ندارد.
مسح بر موی بلند
اشخاصی که موی سرشان بلند است، چگونه مسح کنند؟
با بازکردن فرق، بر پوست سر مسح نمایند و یا بر قسمتی از موی جلوی سر که بر اثر شانه زدن به‌صورت نمی‌ریزد مسح کنند.
کوتاه بودن موی سر برای مسح
آیا برای مسح بر موی سر لازم است موها بلند نباشد و به قدری کوتاه باشد که مسح بر آن، مسح بر پوست سر شمرده شود؟
خیر، لازم نیست.
مسح بر موی کاشته شده یا مصنوعی
مسح بر موی کاشته شده و یا کلاه گیس چه حکمی دارد؟
مسح بر موی کاشته شده‌ای که رشد و نمو میکند اشکالی ندارد ولی مسح بر کلاه گیس و موی مصنوعی صحیح نیست. اگر امکان مسح بر خود سر نباشد باید تیمم کند.
مسح سر از پایین به بالا
اگر مسح سر از پایین به بالا کشیده شود چه حکمی دارد؟
بنابر احتیاط کافی نیست.
مسح سر با دست چپ
آیا مسح سر با دست چپ جایز است؟
خلاف احتیاط است.
مسح با دست مصنوعی
آیا فردی که دستش از مچ قطع شده است با دست مصنوعی می‌تواند مسح بکشد؟
اگر هردو دستش با هم قطع شده است درصورتی‌که مچ دست باقی است با همان مچ دست مسح کند،در غیر این صورت با دست مصنوعی مسح نماید.
مسح پاها
مسح پای راست با دست چپ و بالعکس
آیا مى‌شود با دست راست، پاى چپ و با دست چپ، پاى راست را مسح کشید؟
اشکال ندارد.
مسح پا بر روی یک انگشت
خانمی به انگشتان پا لاک زده و تنها یک انگشت را برای مسح پا باقی گذاشته است. آیا این مقدار برای مسح کافی است؟
خلاف احتیاط است. مقدار مسح پا بنابر احتیاط باید لااقل به اندازۀ پهنای سه انگشت بسته دست باشد.
مسح پا در فرض قطع بودن چند انگشت
اگر شخصی چند انگشت پایش قطع شده باشد، چگونه باید مسح کند؟
بر باقی‌مانده انگشتان مسح بکشد.
مسح معکوس پا
آیا مى‌شود مسح پا را از مفصل پا تا نوک انگشتان (به‌صورت عکس) کشید؟
اشکالی ندارد.
مسح پا از روی جوراب نازک
اگر خانمی از روی جوراب نازک مسح بکشد به‌گونه‌ای که پا تر شود، آیا کافی بوده و وضو صحیح است؟ در فرض ضرورت چطور؟
کافی نیست و باید دست هم روی پا کشیده شود. بله، در فرض ضرورت -مثل سرمای شدید که نتواند در تمام وقت جورابش را درآورد- جایز است.
مسح همزمان پاها در وضو
آیا در وضو می‌توان پاها را همزمان مسح نمود؟ اگر به این صورت وضو گرفته و نماز خوانده است، حکم آن نمازها چیست؟
بنابر احتیاط صحیح نیست و باید احتیاطاً آن نمازها را قضا کند.
مسح پا تا بر آمدگی
آیا مى توان براى مسح پا، تا برآمدگى روى آن را مسح کرد یا این‌که مى بایست تا مفصل مسح نمود؟
بنا بر احتیاط تا مفصل مسح شود.
لزوم مسح برآمدگی پا
در مسح پا، آیا تر شدن برآمدگی پا موضوعیت دارد و یا این‌که می‌توان از انگشت کوچک به موازات کعبین به‌طوری‌که برآمدگی پا تر نشود، مسح کرد؟
مانعی ندارد اما بنابر احتیاط باید تا مفصل را مسح کند.
مسح پا با کف دست
آیا کشیدن مسح پا با کف دست صحیح است یا باید با انگشتان دست مسح نماید؟
به هر دو شکل صحیح است.
مسح پا به وسیلۀ پشت دست
کسی که کف دستش خشک شده است، آیا می‌تواند برای مسح، با پشت دست مسح کند یا می‌بایست از محاسنش آب بگیرد؟
بنا بر احتیاط از محاسنش آب بگیرد.
به سمت چپ و راست کشیدن دست در مسح پا
گذاشتن تمام دست روی پاها و کشیدن به سمت چپ و راست، برای مسح کافی است یا باید حتماً به سمت بالا کشید؟
در این‌که به کدام جهت بکشد فرقی ندارد بلکه از این‌جهت که تمام دست را روی پا بگذارد و بعد کمی به‌طرف بالا یا چپ و راست بکشد، خلاف احتیاط است و بنابر احتیاط باید دست را بر سر انگشتان یا مفصل گذاشته و بعد بکشد.
مسح پای چپ قبل از پای راست
شخصی به‌اشتباه مدت زیادی در هنگام مسح، ابتدا پای چپ و سپس پای راست را مسح می‌نموده است. حکم نمازهایی که خوانده، چگونه است؟
باید اعاده کند.
وضوی معلولانی که از کفش‌های طبی استفاده می‌کنند
معلولانی که باید از کفش‌های طبی به‌طور ثابت استفاده کنند، حکم وضوی آنها چگونه است؟
اگر نمی‌توانند کفش‌ها را در آورند روی همان‌ها مسح کنند وبنابر احتیاط مستحب، تیمم هم بنمایند.
مسح پا برای کسی که یک دست دارد
کسی که دست راست ندارد آیا مسح سر و پای راست از او ساقط است یا باید با دست چپ مسح کند؟
با دست چپ مسح کند.
ناتوانی از خم شدن برای مسح پا
کسی که نمی‌تواند برای مسح پا خم شود، چگونه باید عمل کند؟
در صورت عدم تمکن از مسح -حتی به این صورت که مثلاً روی صندلی بنشیند و با جمع کردن پایش مسح کند- یا حرجی بودن آن، برای مسح نایب بگیرد.
وضوى فرد داراى دست و پاى زاید
شخصى که دست و پاى اضافى دارد، چگونه باید وضو بگیرد؟
اگر یکی از آنها به‌عنوان عضو اصلی شناخته شود، باید همان را وضو دهد وگرنه می‌تواند به هر کدام اکتفا نماید.
وضوی فرد فاقد دست
شخصی دو دستش تا آرنج قطع است، در مورد شستن صورت و دست‌ها و مسح، تکلیفش چیست؟
صورت را به نحو ارتماسی یا گرفتن زیر شیر آب، بشوید و نایبی با تری ریش او، سر و پاها را مسح کند. و اگر ریش ندارد به احتیاط، با تری صورت او، سر و پاها را مسح کند.
وضوی کسی که دستش از پایین آرنج قطع شده
اگر مقداری از هر دو دست کسی (پایین‌تر از آرنج) قطع شده باشد وظیفه‌اش در وضو چیست؟
صورت و دست‌ها را به‌صورت ارتماسی یا گرفتن زیر آب بشوید و اگر به تنهایی نمی‌تواند، کمک بگیرد و بنابر احتیاط با هر کدام از دست‌ها که می‌تواند سر و پاها را مسح کند و نایب هم بگیرد که با تری ریش او، سر و پاها را مسح بکشد. و اگر ریش ندارد به احتیاط با تری صورت او سر و پاها را مسح کند.
وضو با نقص عضو در هر دو دست
اگر یکی از دست‌های شخص از بالای آرنج و دست دیگرش از پایین آرنج قطع شده باشد، وظیفه‌اش در وضو چیست؟
بعد از شستن صورت و دستی که از پایین آرنج قطع شده است، بنابر احتیاط با همان دست مسح سر و پا را انجام دهد و نایبی هم با رطوبت ریش او (و اگر ریش ندارد با رطوبت سایر اعضای وضو) سر و پاهای او را مسح کند.
وضوی کسی که دست و پایش قطع شده
اگر دو دست کسی از بالای آرنج و دو پایش از بالای برآمدگی روی پا قطع شده باشد، وظیفه‌اش در وضو چیست؟
بعد از شستن صورت، بنابر احتیاط، نایبی با رطوبت ریش او (و اگر ریش ندارد با رطوبت جاهای دیگر صورت) قسمت سر و سپس باقیماندۀ پاهای او را تا مفصل مسح کند.
تکرار احتیاطی مسح
تکرار چند باره مسح براى احتیاط چگونه است؟
اگر به حدّ وسواس نرسد اشکالى ندارد ولی مسح بعدی وضو نباید از رطوبت مسح قبلی متأثر باشد.
مسح با آب غیر وضو
اگر در هنگام وضو آبی از خارج بر صورت و محاسن انسان بپاشد آیا می‌تواند در صورت خشک شدن کف دست برای تأمین رطوبت مسح، از آب محاسنش استفاده کند؟
خیر، نمی‌تواند مگر آن‌که رطوبت به‌اندازه‌ای کم باشد که در آب محاسن از بین برود.
گرفتن آب از صورت برای مسح
کسی که یقین دارد رطوبت باقی‌مانده بر دستش برای مسح کافی است، آیا می‌تواند از ریش خود آب بگیرد؟ درصورتی‌که شک داشته باشد، چطور؟
در هر دو صورت نمی‌تواند.
شرایط وضو
پاک و مطلق بودن آب وضو
وضو با آب نجس
وضوی شخصی که از روی سهو یا جهل با آب نجس وضو گرفته است چه حکمی دارد؟
باطل است.
وضو با علم به نجاست یکی از دو ظرف آب
شخصی که می‌داند یکی از دو ظرف آب نجس است، نسبت به وضو چه تکلیفی دارد؟
با هیچ‌کدام نمی‌تواند وضو بگیرد و در صورت فقدان آب دیگر، باید تیمم کند.
وضو با آب دارای کلر
آب لوله‌های شهری گاهی اوقات براثر موادی مانند کلر که به آب می‌زنند سفید میشود و پس از مدتی صاف می‌گردد گرفتن وضو و تطهیر در آن حال چه حکمی دارد؟
صحیح است.
نبود مانع در اعضای وضو
چربی بدن هنگام وضو و تطهیر
آیا چربی طبیعی بدن مانع از وضو است و باید برطرف شود؟ برای تطهیر نجاست چطور؟
چربی‌های متعارف بدن مانع نیست.
چربى مو
آیا روغن زیتون یا نارگیل یا هر روغن دیگر، مانع مسح سر است؟
ملاک این است که عرفاً مانع رسیدن آب به محل مسح نباشد.
مانعیت چربی کرم‌ها برای وضو و سجده
در حالی‌که برخی از اعضای وضو با کرم‌های مرطوب‌کننده یا کرم‌های آرایشی چرب شده است، آیا وضو در این حالت صحیح است؟ سجده چطور؟
اگر مانع رسیدن آب به پوست یا قرار گرفتن پیشانی بر چیزی که سجده بر آن صحیح است نباشد، مانعی ندارد.
به دست داشتن انگشتر در حال وضو و غسل
آیا می‌توانیم وضو یا غسل را در حالی که انگشتر به دست داریم انجام دهیم؟
بله، همین که اطمینان داشته باشید آب به زیر آن می‌رسد، کافی است اما در وضو باید توجه داشت که آب وضو از بالا به پایین به زیر انگشتر برسد البته اگر پس از شروع در نماز شک کنید که آیا آب به زیر آن رسیده یا نه، به این شک اعتنا نکنید.
وضو با چشم سرمه کشیده
اگر کسى به چشمان خود سرمه بکشد می‌تواند بدون پاک کردن آن وضو بگیرد؟
درصورتی‌که سرمه بیرون از چشم بوده و اطمینان به رسیدن آب به پوست نباشد، لازم است برطرف شود.
ناخن مصنوعی
استفادۀ خانم‌ها از ناخن‌های کاشتنی که تا ماه‌ها غیر قابل برداشت می‌باشد، چه حکمی دارد؟ وضوی آنها چگونه است؟
استفاده از چنین ناخن‌هایی جایز نیست و باید برداشته شود و در فرض استفاده باید وضو بگیرد و بنا بر احتیاط مانند وضوی جبیره‌ای روی مانع دست بکشد.
تاتو و خالکوبی
تاتو کردن ابرو و خالکوبی در اعضای وضو چه حکمی دارد؟
تاتو و خالکوبی که زیر پوست انجام میشود از آنجا که مانع از رسیدن آب به اعضا نیست خللی برای وضو و غسل ایجاد نمی‌کند.
شک در وجود مانع پس از نماز
اگر کسی بعد از وقت نماز یا بعد از نماز شک کند که مانع موجود در اعضای وضو، هنگام وضو وجود داشته یا بعد از وضو ایجاد شده، چه تکلیفی دارد؟
به شک خود اعتنا نکند و وضو و نمازش صحیح است.
شک مجدد در صحت وضو پس از پایان آن
فردی دراثنای وضو، هنگام شستن دست چپ، در صحیح شستن صورت شک کرده و همان وقت مطمئن شده که صورتش را صحیح شسته است، اما بعد از فراغ از وضو دوباره همان شک برای او ایجاد شده، آیا باید به این شک اعتنا کند؟
بله، باید به شک خود اعتنا کند و نمی‌تواند به آن وضو اکتفا نماید.
جریان قاعدۀ فراغ با شک در علم به مسأله
در مواردی که مکلف پس از پایان عمل، نباید به شک خود اعتنا کند، کسی که مسأله را نمی‌دانسته یا شک دارد که نسبت به مسأله عالم بوده یا نه؛ چه وظیفه‌ای دارد؟
در فرض سؤال، باید به شک خود اعتنا کند.
مانع مشکوک در اعضای وضو
آیا برطرف نمودن چیزی که احتمال می‌دهیم مانع از رسیدن آب به اعضای وضو شود، لازم است؟
لازم است مگر این‌که شک غیرمتعارف باشد.
رساندن آب به زیر پوستی که گاهی از بدن جدا میشود
گاهی مقداری از پوست لبم کنده میشود به‌گونه‌ای که قسمتی از آن به لب چسبیده و گاهى از آن جدا مى‌شود، برای وضو باید چگونه عمل کنم؟
باید آب را به زیر آن قسمت برساند و همین‌که نوعاً گفته شود آب به زیر پوست رسیده است کافی است.
عدم امکان برطرف نمودن مانع مسح سر
اگر مانع موجود در سر قابل برطرف شدن برای مسح نباشد، وظیفه چیست؟
اگر به مقداری که مسح بر آن صحیح است، باقی نمانده باشد، باید تیمم کند.
وضو با عدم امکان قطع دستگاه‌های تنفسی
کسی که دستگاه تنفسی به او وصل است و نمی‌تواند آن را از خود جدا کند، برای وضوی نماز چگونه باید عمل کند؟
با تیمم نماز بخواند وبرای اذکار هم اگر نمی‌تواند با صدا بگوید در قلب بگذراند و چنانچه مقدور است زبانش را هم حرکت دهد.
برطرف کردن مانع از وضو برای نقاش و مکانیک
صاحبان شغل‌هایی مانند نقاشی و یا مکانیکی که می‌دانند معمولاً در اطراف ناخن و یا در نوک انگشتان آثار رنگ و بتونه و غیر آن باقی می‌ماند و با هیچ وسیله‌ای زائل نخواهد شد، در وضو و غسل چه وظیفه‌ای دارند؟
اگر بتوانند با استفاده از دستکش از ایجاد مانع جلوگیری کنند این کار لازم است. درهرحال پس از ایجاد مانع باید وضو بگیرند و بنا بر احتیاط مانند وضوی جبیره‌ای روی مانع را مسح کنند.
التفات به وجود مانع در اعضای وضو پس از نماز
مقداری چسب روی دستم چسبیده بود و به گمان خود آن را پاک کرده و نماز را بجا آوردم اما پس از گذشتن وقت نماز متوجه مقدار دیگری چسب بر روی دست شدم، آیا وضو و نماز خوانده شده باطل است؟
بله، باطل است.
پاک بودن اعضای وضو
طهارت اعضای وضو در حین وضو
آیا اعضای وضو باید قبل از وضو پاک باشند یا پاک شدن آنها همزمان با وضو گرفتن کافی است؟
پاک شدن آنها در حین وضو هم کفایت میکند.
وضو در حال نجاست اعضای غیر وضو
آیا وضوی کسی که عضوی غیر از اعضای وضو مثلاً زانوی پایش نجس است، صحیح است؟
بله، وضو صحیح است.
وضو روی دمل بسته شده روی زخم
آیا زخمی که خون آن بند آمده و شسته شده است و فقط دمل باقی مانده، پاک است و وضو روی آن اشکالی ندارد؟
پاک است؛ و مانع از صحت وضو نیست.
موالات
راه رفتن بین وضو
برخی از برادران جانباز هنگام گرفتن وضو مجبورند برای مسح پا مقداری حرکت کنند که در نتیجه چند لحظه بین افعال فاصله میشود. آیا این فاصله موجب بطلان وضو میشود ؟
خیر.
به‌هم خوردن موالات در وضوی شخص ناتوان
شخصی به علت کمردرد نمی‌تواند مسح پاها را به‌طور عادی انجام دهد و باید با سختی و درد بنشیند و با دست چپ پای راست و بالعکس را مسح نماید که در این صورت موالات به‌هم می‌خورد. تکلیف وی در بارۀ وضو چیست؟
اگر بین افعال وضو قدری فاصله نشود که رطوبت تمام جاهایی که شسته و مسح نموده است خشک شود، وضو صحیح است و در هر صورت اگر وضو گرفتن به تنهایی برای او مشقت زیاد دارد می‌تواند از دیگری کمک بگیرد و اگر ممکن نشد، نایب بگیرد.
مباح بودن آب و فضای انجام وضو
وضو با آب غصبی
شخصی بدون مجوز از سازمان آب، لوله‌ای از خیابان به منزل خود کشیده است. غسل و وضوی انجام شده با آن آب چه حکمی دارد؟
اگر از هنگام وضو و غسل تا آخر وقت نماز، انجام وضو و غسل به نحو مشروع برایش ممکن نبوده باشد، وظیفه‌اش تیمم بوده، وضو و غسل انجام شده باطل است و اگر ممکن بوده، بنابر احتیاط باطل است البته در هر دو صورت اگر اطلاعی از غصبی بودن آن نداشته -مانند مهمانی که خبر ندارد- وضو و غسلش صحیح است.
وضو با آب غصبی از روی جهل
شخصی از روی فراموشی یا ناآگاهی با آب غصبی وضو گرفته است، آیا وضوی او صحیح است؟
اگر معذور نباشد -مثلاً خودش آب را غصب کرده و هنگام وضو، غصبی بودن آن را فراموش کرده باشد- چنانچه از هنگام گرفتن وضو تا پایان وقت، امکان وضوی مشروع نداشته، وضویش باطل است و اگر این امکان را داشته، بنابر احتیاط وضویش باطل است و در غیر این موارد صحیح است.
وضو و غسل با آب حاصل از نصب پمپ فشار
آیا نصب پمپ فشار بر سر انشعاب ورودی منزل جهت استفاده از آب بیشتر، از نظر شرعى جایز است؟ و در صورت عدم جواز، وضو و غسل با آن آب چه حکمى دارد؟
اگر ادارۀ مذکور فقط آن را تخلف از قانون بداند، نه این‌که رضایت به استفاده از آب در فرض تخلف وی نداشته باشد، وضو و غسل صحیح است.
وضو با آب وقفی مسجد بدون نماز خواندن در آن
اگر شخصی از وضوخانۀ مسجدی که برای همان مسجد وقف شده است وضو بگیرد و فراموش کند در آن جا نماز بخواند وضو و نماز وی چه حکمی دارد؟
صحیح است.
وضو گرفتن در مسجد بدون قصد نماز در آن
شخصى در مسجدى وضو مى‌گیرد ولی قصد دارد نماز خود را در منزل یا مسجد دیگرى اقامه کند، حکم وضوى او چگونه است؟
اگر استفاده از آن فضا و آب، مختص نمازگزاران آن مسجد نباشد، اشکال ندارد و در غیر این صورت جایز نیست؛ البته اگر به خیال جواز، وضو گرفته، وضویش صحیح است.
وضو و غسل در نهرهای آب
وضو و غسل در نهرهای بزرگ یا کوچک، اگر انسان نداند که صاحب آنها راضی است، چه حکمی دارد؟
وضو و غسل در نهرهای بزرگ جایز است هرچند مالک آنها از وضو گرفتن در آنها نهی کند، یا این‌که انسان بداند که راضی نیست، اما در نهرهای کوچک بدون احراز رضایت آنها جایز نیست.
وضو از چاه‌های مزارع بدون احراز رضایت صاحبان آنها
وضو گرفتن از چاه‌ها یا جوى‌هایى که در مزارع مردم وجود دارد، با عدم علم به رضایت صاحبان آن، چه حکمى دارد؟
جایز نیست.
وضو از شیر آب جلوی مغازه‌ها
آیا از شیر آبی که جلوی مغازه‌ها یا منازل است، می‌توان وضو گرفت؟
با احراز رضایت مالک آن، وضو صحیح است.
وضو گرفتن از آب سردکن‌ها
آیـا وضـو گرفتـن از آب‌سردکن‌هایی که در خیابان و جاهای دیگر قرار داده شده یا از کلمن‌هـای آبـی کـه در داخـل مسـجد الحـرام و مسـجد النبـی (صلی الله علیه و آله و سلم) وجود دارد، جایـز اسـت؟
وضو گرفـتن از آب‌سردکن‌ها و هـر چـه بـرای آشـامیدن (نـه وضـو گرفـتن) اختصـاص داده شـده اسـت، جایـز نیسـت و حکـم وضـو بـا آب غصـبی را دارد.
دست‌کاری کنتور آب و صحت وضو
اگر شخصی کنتور آب را دست کاری کند و شمارۀ کنتور کمتر از میزان مصرف شده را نشان دهد، وضو و غسل او چه حکمی دارد؟
از آنجا که اصل استفاده با خرید انشعاب برای وی مجاز است، وضو صحیح است. البته کار حرامی کرده و ضامن است.
وضو در مکان غصبی از روی فراموشی یا جهل
اگر از روی فراموشی یا ناآگاهی در مکان غصبی وضو بگیرد و پس از اتمام وضو متذکر شود، آیا وضوی او صحیح است؟
بلی، صحیح است مگر این‌که در غصب کردن معذور نباشد که حکم وضو با آب غصبی را دارد.
وضو بر سنگ فرش غصبی
وضو در خانه‌ای که سنگ فرش آن غصبی است، چه حکمی دارد؟
اگر وضو موجب تصرف بیشتر در سنگ‌فرش شود، حکم وضو با آب غصبی را دارد.
استفاده از کفش دیگران در هنگام وضو
آیا استفاده کردن از کفش یا دمپایی دیگران هنگام وضو، بدون اجازه آنان، وضو را باطل میکند؟
اگر چه جایز نیست ولی موجب بطلان وضو نمی‌شود البته اگر وضو گرفتن سبب تصرف در این کفش شود مثلاً قطراتی از آب وضو بر آن بریزد و این عرفاً تصرف بیشتری در کفش باشد که مالک نسبت به آن رضایت ندارد، در حکم وضو با آب غصبی است.
وضو با آب مباحی که از مکان غصبی برداشته شده
هرگاه شخصی از زمین غصبی آب مباح بردارد و در مکان مباحی وضو بگیرد یا غسل نماید، چه حکمی دارد؟
وضو و غسل صحیح است.
ضرری نبودن وضو
وضو با جهل به ضرری بودن آن
اگر نداند که وضو براى او ضرر شدید دارد و وضو بگیرد و بعد بفهمد ضرر شدید داشته است، وضوی او چه حکمی دارد؟
وضویش صحیح است.
احتمال ضرری بودن وضو
اگر شخصی احتمال اندکی بدهد که آب برایش ضرر دارد، می‌تواند وضو بگیرد و نماز بخواند؟ اگر وضو بگیرد و بعد از آن بفهمد که آب، ضرر زیادی برای او داشته است، آیا وضویش صحیح است؟
اگر خوف ضرر اساسی نداشته باشد، هرچند بعداً بفهمد ضرر اساسی داشته، وضوی گرفته شده صحیح است وگرنه در تنگی وقت وضویش باطل است و در وسعت وقت وضویش بنابر احتیاط باطل است.
وضو پس از جراحی چشم
برای جراحی چشم، مدتی باید چشمم بسته باشد؛ در این مدت باید تیمم کنم یا وضو بگیرم یا هر دو؟ بعد از چند روز که باند را بر می‌دارم با توجه به این‌که محل زخم نیست ولی آب ضرر دارد؛ وظیفه‌ام چیست؟
اگر بیرون چشم زخم دارد و بسته است، وضوی جبیره‌ای بگیرید ولی اگر زخمی وجود ندارد، سه حالت دارد:
اگر آب ضرر دارد، تیمم نمایید و اگر آب ضرر ندارد در صورتی که مانعی بر پیشانی باشد و قابل رفع نباشد، وضو بگیرید و بنابر احتیاط مثل جبیره روی مانع دست بکشید. اما اگر مانع فقط ابرو را گرفته است، بنا بر احتیاط تیمم کنید و وضو بگیرید و بر مانع دست بکشید.
وضو با توهم ضرر و کشف خلاف
اگر کسی بترسد که وضو گرفتن برایش ضرر بسیار مهم داشته باشد ولی بااین‌حال وضو بگیرد و بعد متوجه شود که ضرر نداشته، وضو و غسلش چه حکمی دارد؟
در تنگی وقت باطل است و در وسعت وقت، بنا بر احتیاط باطل است.
وضوی شخص مبتلا به سینوزیت
شخصی که مبتلا به سینوزیت است و به حدی رسیده که وضو گرفتن برای او حرجی است، چه باید بکند؟
می‌تواند تیمم کند و می‌تواند مشقت را تحمل نموده وضو بگیرد.
وضوی کسی که وظیفه‌اش تیمم بوده
کسى که به دلیل تنگی وقت باید تیمم کند، اگر برخلاف وظیفۀ خود عمل کند و وضو بگیرد، آیا وضویش صحیح است؟
درصورتی‌که وضویش به‌قصد آن نماز بوده است، صحیح نیست.
اعتبار نظر پزشک در ضرری بودن وضو
آیا توصیه پزشک و پرستار در مواردی از قبیل ضرر داشتن حرکت اعضا و استعمال آب در هنگام وضو برای بیمار، از نظر شرعى مجوّز ترک وضو محسوب مى‌شود؟
اگر از گفتۀ آنها برای بیمار ترس ضرر ایجاد شود، معتبر است.
احکام وضو
شک در وضو
شک در انجام صحیح بخشی از وضو و تیمم
اگر شک کنیم که وضو یا تیمم عضوی را صحیح انجام داده ایم یا خیر، تکلیف چیست؟
اگر احتمال می‌دهید هنگام عمل حواستان بوده که مطابق وظیفه عمل کنید و بعد از اتمام عمل شک حاصل شده، به شک خود اعتنا نکنید، ولی اگر در بین خود وضو یا تیمم شک کنید باید مطابق احتیاط عمل کنید بنابراین در وضو نمی‌توانید به شستن قبلی اعضای مشکوک اکتفا کنید. همچنین اگر این شستن دوباره با لحاظ شستن قبلی، شستن غیر وضویی حساب شود، نمی‌توانید از تری آن برای مسح استفاده کنید. در تیمم باید دوباره آن عضو مشکوک و عضو بعدی آن را مسح کنید.
قاعدۀ تجاوز در وضو، غسل و تیمم
اگر بین وضو، غسل یا تیمم شک کنیم که اجزای قبلی را بجا آورده‌ایم یا خیر، تکلیف چیست؟
قاعدۀ تجاوز در وضو جاری نیست. در غسل و تیمم نیز بنابر احتیاط جاری نیست. بنابراین به فتوا یا احتیاط باید آن جزء را بجا آورید.
شک در تقدم و تأخر حدث از وضو
اگر در انجام یک حدث و یک طهارت مطمئن باشیم، ولی در تقدیم وتأخیر حدث شک داشته باشیم، آیا محدث محسوب می‌شویم یا متطهّر؟
باید برای نماز وضو بگیرید، مگر آن‌که بعد از نماز شک کنید.
وضو با شک در تطهیر نجاست اعضای وضو
اگر شخصی لبش خونی شود و بعد از نماز شک کند که آیا قبل از وضو، لبش را تطهیر نموده است یا خیر، چه وظیفه‌ای دارد؟
اگر بداند در هنگام وضو متوجه پاک یا نجس بودن لبش نبوده یا از اصل نجاست خبردار نبوده است، وضو باطل است. اگر اصل نجاست را مى‌دانسته و مى‌داند یا شک دارد که متوجّه رعایت آن بوده، وضو و نمازش صحیح است و همچنین است اگر پس از خروج وقت نماز شک کرده است. در هر صورت باید محل نجاست را آب بکشد.
شک در انجام وضو هنگام نماز یا بعد از آن
اگر کسی در بین نماز یا بعد از آن در انجام وضو شک کند، چه تکلیفی دارد؟
اگر احتمال دهد که در حال شروع به نماز متوجه بوده -هر چند اجمالاً- که باید وضو داشته باشد، نمازش صحیح است؛ ولی احتیاط آن است که برای نمازهای بعد وضو بگیرد.
وظیفۀ کثیرالشک نسبت به وضو
آیا شخص کثیرالشک فقط در نماز به شک خود اعتنا نمی‌کند یا در وضو، غسل و دیگر مسائل نیز همین گونه است؟
کثیرالشک -به جز در نماز- باید به شکش اعتنا کند اما وسواسی نباید به شک خود اعتنا کند.
تکرار وضو در اثر احساس حدث
شخصی بعد از وضو، احساس میکند که بادی از او خارج شده و مرتب وضو می‌گیرد، تا جایی که برای هر نماز، چند مرتبه وضو می‌گیرد. آیا وظیفه‌اش همین کار است؟
نباید به این‌گونه وسوسه‌ها اعتنا کند؛ بلکه اگر به مسأله آگاه باشد و بتواند به وسواس عمل نکند، گناه‌کار است.
بیماران معذور در حفظ طهارت
عدم توانایی در جلوگیری از بروز حدث
اگر کسى مبتلا به مرضى باشد که نتواند از خروج بول و غائط جلوگیرى کند تکلیفش برای نماز چیست؟
اگر می‌تواند باید زمانی را برای نماز انتخاب کند که تمام نماز -هرچند با حذف مستحبات- با وضو خوانده شود. در غیر این صورت با همان حالت، نماز بخواند ولی تا حد امکان از خروج بول و غائط جلوگیری کند و مانع نجاست بدن و لباس شود. در مورد خروج غائط نیز اگر حرجی نباشد باید پس از خروج غائط با حفظ شرایط نماز مجدداً وضو بگیرد و نماز را ادامه دهد.
ناتوانی فرد از کنترل باد معده و خواندن چندین نماز با یک وضو
شخصی معذور است و نمی‌تواند از خارج شدن باد معده جلوگیری کند، و در یک نماز دو یا سه مرتبه این اتفاق برایش رخ می‌دهد. آیا می‌تواند با یک وضو چند نماز واجب، قضا یا مستحب بجا آورد؟
بله.
جلوگیری از خروج باد معده
بیماری که مرتباً از او باد معده خارج میشود؛ برای نماز چه باید بکند؟ البته اگر چند ساعت قبل از نماز چیزی نخورد یا با وسایلی خود را ببندد می‌تواند از خروج آن در هنگام نماز خودداری کند آیا لازم است این کارها را انجام دهد؟
در صورت امکان و حرجی نبودن به اندازۀ نماز از خروج باد جلوگیری کند -حتی اگر لازم باشد برای جلوگیری از بطلان وضو، قبل از وقت نماز کاری را انجام دهد، در صورت حرجی نبودن باید انجام دهد- وگرنه با همان حال نماز بخواند و خروج غیر اختیاری باد، وضویش را باطل نمی‌کند.
خروج باد از موضع نامتعارف
روده بزرگ شخصی را برداشته‌اند. آیا باد معده و روده که از موضع غیرمتعارف خارج میشود، وضو را باطل میکند؟
در صورت اطمینان به خروج باد، وضو باطل میشود.
بطلان وضو در اثنای آن
اشخاص قطع نخاعی اگر در میان اعمال وضو یا بلافاصله بعد از اتمام وضو، بول یا غائط یا باد معده از آنها خارج شود، آیا برای نماز باید وضو را تجدید کنند یا خیر؟
باید دوباره وضو بگیرند مگر این‌که مسلوس یا مبطون باشند.
نیابت در انجام وضو
مساعدت در انجام وضو
اگر شخصی شیر آب را براى کسی که می‌خواهد وضو بگیرد، باز کند یا شلنگ و مانند آن را برای او نگهدارد، آیا وضوى وی اشکال پیدا مى‌کند؟
اگر آب را مستقیم بر روی عضو بریزد صحیح نیست اما اگر در مشت او بریزد، وضو صحیح است؛ هرچند این عمل مکروه است.
نیابت ممیز در انجام وضو
درجایی که باید نایب وضو بدهد، آیا نایب می‌تواند بچۀ ممیز باشد؟
بله، می‌تواند.
تقدم وضوی ارتماسی بر وضوی ترتیبی نیابتی
شخصی است که اگر بخواهد وضوی ترتیبی بگیرد باید برای قسمتی از وضو نایب بگیرد ولی اگر وضوی ارتماسی بگیرد نیازی به نایب ندارد وظیفه‌اش چیست؟
وضوی ارتماسی بگیرد.
تقدم وضوی نیابتی بر تیمم
کسی که می‌تواند بدون نایب تیمم کند ولی برای وضو به نایب نیاز دارد وظیفه‌اش تیمم است یا وضو؟
باید وضو بگیرد.
نمازهایی که بخاطر جهل مسأله با تیمم خوانده
کسی که وظیفه‌اش وضو گرفتن به کمک دیگری بوده است ولی به واسطۀ ندانستن مسأله، تیمم کرده و نماز خوانده است، آیا نمازهای او صحیح است یا باید آنها را اعاده نماید؟
باید اعاده کند.
ناتوانی از انجام وضو و تیمم، حتی با نایب گرفتن
شخصی که از گردن به پایین فلج است و نمی‌تواند به تنهایی وضو بگیرد و کسی هم برای کمک به وی نباشد، وظیفه‌اش برای نماز چیست؟
اگر نمی‌تواند نایب بگیرد، با تیمم نماز بخواند و اگر قدرت بر تیمم هم ندارد، بنابر احتیاط مستحب بدون وضو و تیمم نماز بخواند. اگر توانایی قضای این نمازها را با تحصیل طهارت پیدا کرد باید نمازها را قضا کند، در غیر این صورت از راهی مانند وصیت مطمئن شود که بعد از مرگش نمازهایش را قضا می‌کنند.
مشقت در وضوی به کمک دیگری
شخصی برای وضو نیاز به نایب دارد و این کار مقداری برای هر دو طرف (وضو‌گیرنده و وضو‌دهنده) مشقت دارد. در چنین شرایطی وظیفۀ او وضو است یا تیمم؟
باید هرچند با پرداخت اجرت، نایب بگیرد و اگر در این صورت به مشقت شدید می‌افتد، وظیفۀ او تیمم است.
مشقت در گرفتن نایب برای وضو
اگر نایب گرفتن فرد بستری در بیمارستان به خاطر کمی پرسنل و پرستار مشکل باشد، وظیفه چیست؟
درصورتی‌که گرفتن نایب مشقت شدید داشته باشد، تیمم کند.
منّت کشیدن در گرفتن نایب برای وضو
اگر وظیفۀ شخصی وضو به کمک نایب است اما گرفتن نایب مستلزم رو انداختن و تقاضای آن موجب منّت میشود وظیفه چیست؟
اگر تحمل این منّت برای او مشقت شدید دارد یا باعث هتک حیثیت وی میشود و با پرداخت مال هم منّت مرتفع نمی‌شود، وظیفۀ او تیمم است.
بطلان وضوی نایب
وظیفۀ فردی وضو به کمک نایب بوده ولی به خاطر ندانستن نحوۀ وضوی نیابتی، آن را غلط انجام داده است. آیا نمازهایی را که خوانده صحیح است یا باید آنها را قضا نماید؟
باید قضا کند.
متفرقات
وضو گرفتن قبل از وقت نماز
آیا صحیح است وضوی نمازهای واجب را چند ساعت قبل از اذان انجام داد؟
مانعی ندارد.
خواندن نماز مغرب با وضوی به‌قصد نماز ظهر
فردی نیّت وضوی خود را مقید به خصوص نماز ظهر و عصر کرده است، آیا با این وضو می‌تواند نماز مغرب و عشا بخواند؟
بله می‌تواند.
وضو گرفتن قبل از غسل واجب
آیا وضو گرفتن قبل از غسل حیض و نفاس و میّت، جایز است؟
وضو گرفتن قبل از هر غسلی (غیر از غسل جنابت) جایز، بلکه أفضل است. البته این غسل‌ها از وضو کفایت میکند.
وضوی احتیاطی پس از غسل جنابت
شخصی بعد از غسل جنابت شک میکند حدثی که وضو را باطل میکند از او سرزده است یا خیر، آیا می‌تواند احتیاطاً وضو بگیرد؟
اشکال ندارد.
اولویت مصرف آب در وضو یا رفع نجاست
اگر آبی که در دسترس است، فقط برای وضو یا برای تطهیر بخشی از نجاست بدن یا لباس کافی باشد نه تمام آن، در این جا وضو مقدّم است یا رفع نجاست؟
بنابر احتیاط باید بدن یا لباس را تطهیر کند و با تیمم نماز بخواند مگر آن‌که چیزی برای تیمم نداشته باشد.
کراهت وضو با آب گرم شده با نور خورشید
آیا کراهت وضو با آبی که با نور خورشید گرم شده، پس از این‌که خودبهخود یا با وسیلۀ خاصی سرد شود نیز باقى است؟
ظاهراً پس از سرد شدن نیز کراهت باقی است.
خشک کردن دست و صورت پس از وضو
خشک کردن دست و صورت پس از وضو چه حکمی دارد؟ آیا این کار مکروه است؟
بهتر است اگر عذری ندارد، خشک نکند.
وضوی زن در حضور نامحرم
اگر زنی در محلی که نامحرم او را می‌بیند وضو بگیرد، وضویش چه حکمی دارد؟ اگر مضطر به این کار باشد چطور؟
وضویش صحیح است، هرچند گناه کرده است. البته اگر تنها راه وضو، قرار گرفتن در منظر نامحرم باشد، باید تیمم کند و وضویش باطل است.
وضوی مرد در منظر زن نامحرم
آیا مرد می‌تواند در جایى که چشم زن نامحرم به دست و بازوى او مى‌افتد وضو بگیرد و اگر گرفت آیا وضو باطل است؟ در صورت ناچارى چطور؟
اشکالی ندارد و وضو صحیح است.
استفاده از چاه دستشویی برای وضوخانه
آیا از چاهی که قبلاً برای دستشویی (توالت) استفاده میشده است می‌توان برای وضوخانه استفاده نمود؟
جایز است.
وضو گرفتن در سرویس‌های بهداشتی
آیا کراهت وضو در محل استنجا، شامل وضو گرفتن در محل شستن دست در سرویس‌های بهداشتی نیز میشود؟
شامل نمی‌شود، البته وضو گرفتن درجایی که خطر ترشح نجاست وجود داشته باشد مکروه است.
وضو گرفتن زن در ایام عادت
آیا وضو گرفتن زن در ایام عادت صحیح است؟
بر زن حائض مستحب است در اوقات نماز وضو بگیرد و در جای نمازش روبه‌قبله بنشیند و مشغول ذکر، دعا و صلوات شود. همچنین مستحب است هنگامی‌که می‌خواهد غذا بخورد با وضو باشد هرچند با آن نمى‌توان اعمالى را که باید با وضو انجام داد، بجا آورد.
گفتن اذکار وضو به فارسی
آیا اذکار وضو را میشود فارسی خواند؟
ترتب ثواب مخصوص بر آن معلوم نیست ولی دعا کردن به‌طور کلی مطلوب است.
وضوی جبیره‌ای
نحوۀ وضو در صورت گچ گرفتن تمام دست
شخصی که تمامى یک دست وی گچ گرفته شده و تنها نصف انگشتانش بیرون است به چه شیوه‌ای باید وضو بگیرد؟
باید به دستور وضوی جبیره عمل کند.
کیفیت تحصیل طهارت باوجود پانسمان در صورت
شخصی در چشم خود زخمی دارد که به خاطر ترشحات زخم، روی آن را بسته است، وضو یا تیمم وی به چه کیفیتی است؟
باید تیمم کند البته اگر در اعضای تیمم هم مانعی باشد که رفع آن ممکن نیست باید وضو بگیرد و اطراف آن را بشوید و بر چیزی که روی زخم قرار داده شده، بنابر احتیاط مانند وضوی جبیره دست تر بکشد.
پانسمان تمام صورت
براثر سوختگی تمام صورت شخصی را بسته‌اند وظیفۀ او برای وضو یا تیمم چیست؟
به دستور وضوی جبیره عمل کند ولى احتیاط مستحب آن است که تیمم نیز بنماید.
فراگرفتن اطراف زخم به وسیلۀ جبیره
معمولاً چسب زخم اطراف زخم را هم می‌گیرد در این صورت وضوی جبیره‌ای با آن چه حکمی دارد؟
اگر در حد معمول اطراف زخم را گرفته وضوی جبیره‌ای بگیرد اما اگر بیشتر از آن باشد و امکان جدا کردن نباشد، چنانچه مانع مذکور در اعضای تیمم است، به دستور وضوی جبیره عمل کند. در غیر این صورت باید تیمم کند و وضوی جبیره هم بگیرد.
وجود خون جراحت در اعضای وضو
کسی که زالو درمانی کرده و در محل نیش زالو اثر خون باقی است، چگونه باید وضو بگیرد؟
اگر امکان تطهیر آن وجود ندارد و امیدی به بهبودی آن تا آخر وقت نماز نیست به دستور وضوی جبیره عمل کند.
نجس بودن اعضای وضو
شخصی که دستش خونی است و امکان تطهیر آن را ندارد، برای وضو و نماز چه وظیفه‌ای دارد؟
مسأله صورت‌های مختلف دارد:
• صورت اول: خون به جهت زخم باشد و اطراف زخم را بیشتر از متعارف نگرفته، که باید به دستور وضوی جبیره عمل کنید.
• صورت دوم: اگر خون به جهت غیر زخم باشد یا زخم خوب شده باشد یا خون بیشتر از متعارف اطراف زخم را گرفته باشد، سه فرض دارد:
• فرض اوّل: این‌که خون در غیر اعضای تیمم باشد؛ در این فرض باید تیمم کنید.
• فرض دوم: خون در اعضای تیمم باشد و بتوان پارچه‌ای روی آن قرار داد و روی آن را مسح کرد به طوری که نجس نشود که در این فرض باید وضو بگیرید و بنا بر احتیاط روی پارچه را مسح کنید.
• فرض سوم: خون در اعضای تیمم باشد ولی نتوان پارچه‌ای روی آن قرار داد و روی آن را مسح کرد به طوری که نجس نشود؛ در این فرض بنا بر احتیاط مستحب در وضو با شستن بقیه قسمت‌ها نماز بخوانید. ولی بعد از وقت باید با گرفتن وضوی صحیح، نماز را قضا کنید.
وضوی کسی که هر دو دستش پانسمان شده
کسی که دو دستش پانسمان شده است چگونه وضو بگیرد؟
وضوی جبیره‌ای بگیرد و بنابر احتیاط مستحب، تیمم نیز بنماید.
وضوی جبیره‌ای بر روی چسب زخم
آیا براى وضوى جبیره‌اى باید روى زخم را حتماً پارچه گذاشت یا دست کشیدن بر روی چسب زخم هم صحیح است؟
به هر چیزی که عرفاً جزو جبیره و روی زخم باشد و نجس نباشد، دست بکشد کفایت میکند.
شستن جبیره در وضوی جبیره‌ای
شخصى براى وضوى جبیره‌اى دستش را در کیسه پلاستیکى کرده وضوى ارتماسى گرفته است و یا به جاى دست کشیدن، آن را شسته و نماز خوانده است، آیا نمازهاى او صحیح است؟
خیر.
استفاده از آب جدید در وضو یا غسل جبیره‌ای
آیا در وضوی جبیره‌ای باید با همان آب وضو موضع را مسح نماید یا می‌تواند از آب جدید استفاده کند؟ در غسل چطور؟
مسح با آب دیگر هم جایز است مگر آن‌که جبیره در مواضع مسح مانند روی پا باشد که در این صورت مسح آن باید با آب وضو باشد.
استفاده از پارچۀ ابریشمی برای جبیره
آیا از پارچۀ ابریشمى براى جبیره مى‌توان استفاده کرد؟
مانعى ندارد ولی مرد در هنگام نماز باید آن را کنار بگذارد.
استفاده از پلاستیک برای جبیره
آیا می‌توان از پلاستیک به عنوان جبیره استفاده کرد؟
مانعى ندارد ولی باید جبیره محسوب شود یعنی پلاستیک بر عضو بچسبد و مانند پارچه‌ای باشد که با آن زخم یا شکستگی را می‌بندند.
وضوی دستی که سوخته و پماد زده شده
قسمت مچ دستم سوخته است و اکنون پماد زده‌ام، چگونه باید وضو بگیرم؟ اگر تیمم کنم اشکال دارد؟
اگر شستن پماد و رساندن آب به پوست، ممکن نیست یا مشقت شدید دارد باید به دستور وضوی جبیره عمل کنید. به این گونه که بقیۀ قسمت‌های دست را بشویید و در قسمت پماد زده شده یا خود پماد را مسح کنید یا پارچه‌ای روی آن قرار دهید به‌طوری‌که جزو جبیره حساب شود و روی پارچه را با خیسی مسح نمایید.
لزوم تیمم علاوه بر وضوی جبیره‌ای
در صورت وجود جبیره در اعضای وضو، آیا ممکن است در فرضی علاوه بر وضوی جبیره‌ای تیمم نیز لازم شود؟
بله ممکن است در برخی موارد به جهت روشن نبودن موضوع یا حکم، از باب احتیاط لزومی یا استحبابی تیمم نیز ضمیمه شود.
بجا آوردن نماز قضا و نماز استیجاری با وضوی جبیره‌ای
کسی که با وضوی جبیره‌ای نماز می‌خواند آیا می‌تواند نمازهایی را که از او (در زمان سلامتش) فوت شده، قضا نماید و یا از طرف میّتی برای خواندن نماز اجیر شود؟
نمی‌تواند نماز استیجاری بخواند ولی نسبت به نمازهای قضای خودش در فرضی که مأیوس از بهبودی باشد، جایز است با جبیره آنها را بخواند.
نماز با وضوی جبیره و کشف ضرر نداشتن آب
شخصی از ترس ضرر، بر روی زخمی که نجس نیست آب نریخته و وضوی جبیره‌ای گرفته است. حال متوجه شده که ضرری در کار نبوده و باید به‌طور معمول وضو می‌گرفت. وظیفه‌اش نسبت به نمازی که خوانده چیست؟
اگر بعد از وقت فهمیده است نیاز به اعاده ندارد.
عمل نکردن به وظیفۀ وضوی جبیره و نماز با وضوی معمولی
حکم نمازهای شخصی که وظیفه‌اش وضوی جبیره‌ای بوده، ولی وضوی عادی گرفته است چیست؟
نمازی که خوانده صحیح نیست و باید اعاده یا اگر وقتش گذشته، قضا کند.
اسماء متبرکه
مسّ کلمه‌ای که رمز برای اسم جلاله است
آیا برای مسّ آن‌چه مانند (ا...) و (ال...) عرفاً رمز برای اسم جلاله است، طهارت لازم است؟
برای مسّ (الف) یا (ال)، بنابر احتیاط طهارت لازم است ولی مسّ نقطه‌ها اشکال ندارد.
مسّ «باسمه تعالی»
آیا برای مسّ «باسمه تعالی» باید طهارت کسب کرد؟
بنا بر احتیاط برای مسّ ضمیر «ه»، لازم است.
مس اسم جلاله در اسامی مرکب
مس کلمه‌های عبدالله و نصرالله بدون وضو چه حکمى دارد؟
مس بدون طهارت کلمۀ «الله» حتی در اسامی مرکب، بنابر احتیاط جایز نیست.
مسّ کلمه «پروردگار» و عبارت «ئیل»
آیا لمس بدون وضوی کلمه «پروردگار» و همچنین عبارت «ئیل» به معنی خدا در کلمات جبرائیل، میکائیل و اسرافیل جایز است؟
مسّ «پروردگار» بدون طهارت، بنابراحتیاط جایز نیست اما «ئیل» مانعی ندارد.
تشکیل کلمۀ «الله» با کنار هم قرار گرفتن اشخاص
اگر با کنار هم قرار گرفتن افراد در کنار یکدیگر کلمۀ «الله» شکل بگیرد، آیا می‌توان به آنها بدون وضو دست زد و آیا جایز است که یکی از این افراد جنب باشد؟
مس طرفی که نشان دهنده اسم جلاله است، بنابر احتیاط جایز نیست. ولی جنب بودن این افراد منعی ندارد.
مس کاغذ ریزریز شده دارای لفظ جلاله
اگر کاغذی را که لفظ جلاله در آن نوشته شده، با دستگاه به قطعات بسیار ریز تبدیل کنند، مسّ و یا دور ریختن آن جایز خواهد بود؟
جواز و عدم جواز دور ریختن تابع صدق بی‌احترامی در نظر عرف معمولی است. جواز مسّ نیز -در فرضی که مسّ آن بی‌احترامی محسوب نشود- تابع این است که قطعات ریز‌شده هنوز عرفاً حروف لفظ جلاله محسوب شود یا خیر.
پول‌هاى منقّش به نام‌هاى معصومین (علیهم السلام)
لمس کردن پول منقّش به نام‌هاى معصومین (علیهم السلام) و یا اسم جلاله براى شخص بدون وضو چه حکمى دارد؟
اشکال ندارد.
مسّ اسامی انبیاء
مسّ اسامی انبیاء بدون طهارت چه حکمی دارد؟
خلاف احتیاط استحبابی است.
دست کشیدن به ترجمه قرآن
آیا دست کشیدن به قرآن انگلیسى طهارت مى‌خواهد؟
اگر الفاظ قرآن به خط انگلیسی هم نوشته شود مسّ آن بدون طهارت جایز نیست ولی دست زدن به ترجمه انگلیسی آیات قرآن اشکالی ندارد مگر آن‌که به اسم خداوند تعالی که به هر زبانی که نوشته شود بنابر احتیاط مسّ آن بدون وضو جایز نیست.
مس سایۀ آیات قرآن
آیا دست زدن بدون وضو به سایۀ آیۀ قرآن‌که در خطاطی برجسته یا حکاکی روی گچ و آهن و... دیده میشود، اشکال دارد؟
اگر عرفاً صدق قرآن کند نه سایه قرآن، دست زدن به آن جایز نیست.
مس سطح بیرونی و درونی کنده‌کاری اسماء متبرکه
اسماء متبرکه را بر روی چوب و امثال آن کنده‌کاری و حکاکی می‌کنند. آیا برای لمس سطح بیرونی آن لازم است وضو گرفته شود یا لمس قسمت تو رفتگی؟
لمس سطح بیرونی نیز بدون وضو جایز نیست.
بافتن آیات قرآن
اگر بخواهم آیات قرآن را با نخ ابریشم بافته و به‌صورت قالیچه درآورم، حکم آن چیست؟ آیا طهارت داشتن لازم است؟
بافتن قرآن با ابریشم یا با غیر آن، مانعی ندارد و درصورتی‌که در معرض لمس باشد، طهارت لازم است.
نشستن روى روزنامه با احتمال وجود اسماء متبرکه در آن
آیا نشستن بر روى روزنامه‌اى که ممکن است حدیث یا اسماء متبرکه روى آن نوشته شده باشد، اشکال دارد؟
درصورتی‌که بی‌احترامی به مقدسات محسوب نشود، جایز است.
از بین بردن اسماء متبرکه
از چه طریقى مى‌شود اسامى متبرکه را از بین برد؟ آیا خط کشیدن روى آنها کافى است؟
هر طریقی که عرفاً بی‌احترامی محسوب نشود، جایز است مانند این‌که در رودخانه یا چاه تمیز انداخته شود. بعید نیست خط کشیدن هم کافی باشد.
غسل
موجبات غسل
جنابت
موجبات جنابت و احکام آنها
نزدیکی بدون خروج منی
اگر در نزدیکی، دخول صورت بگیرد اما منی از مرد خارج نشود، آیا غسل جنابت لازم است؟
اگر به اندازۀ ختنه‌گاه یا بیشتر داخل شود غسل جنابت لازم است.
خروج غیر اختیاری منی به علت عمل جراحی
کسانى که براثر عمل جرّاحى پروستات، در بیشتر اوقات، همراه ادرارشان منى خارج مى‌شود، آیا با خروج یقینى، غسل بر آنها واجب مى‌گردد، هرچند دفعات آن فراوان باشد؟ یا دلیل وجوب غسل فقط شامل خروج متعارَف مى‌شود؟
بله، غسل لازم میشود و به مقدار حرجی بودن غسل، تیمم کند.
مقصود از بیماری در احکام جنابت
مقصود از بیماری که با وجود آن، بدون جستن منی و سستی بدن حکم به جنابت میشود، چیست؟ مطلق بیماری (هرچند سرماخوردگی ساده) یا مریضی سست‌کنندۀ بدن یا مریضی کاهش‌دهندۀ قوۀ شهوانی یا ...؟
مراد هرگونه بیماری است که سبب کاهش توان جسمی میشود.
خروج دائمی منی
اگر از شخصی به‌طور دائم منی خارج شود و به همراه جستن و سست شدن بدن نیز نباشد، آیا باید برای اعمالی که نیاز به طهارت دارد غسل کند؟
بله، مگر در مواردی که انجام غسل حرجی باشد که در این صورت باید تیمم کند.
خارج کردن منی با دستگاه
اگر با دستگاه از آلت، منی خارج کنند، آیا غسل واجب میشود؟
بله لازم است.
خروج منی همراه با بول
کسی که بعد از غسل جنابت بول کند و همراه بول قطرات باقی مانده از منی از او خارج شود چه وظیفه‌ای دارد؟
اگر بقایاى منى چنان در بول مستهلک شده باشد که عرفاً خروج منی صادق نباشد، حکم منى را ندارد وگرنه باید دوباره غسل کند.
خروج آب لزج به همراه ادرار
آیا آب چسبناکی که پس از تحریک شدن به همراه ادرار از انسان خارج میشود، حکم منی را دارد؟
خیر.
بستن مجاری منی و خروج آب لزج
افرادی که با عمل طبی مجاری خروج منی را بسته‌اند و منی از آنها خارج نمی‌شود، اگر هنگام مقاربت مقداری آب لزج از آنها خارج شود، چه حکمی دارند؟
اگر خروج منی احراز نشود و به اندازه ختنه‌گاه نیز دخول صورت نگیرد، غسل واجب نیست.
احساس شهوت کسی که قطع نخاع شده
شخصی که قطع نخاع شده، در برخی اوقات احساس شهوت میکند، ولی بدن حس ندارد و تشخیص نمی‌دهد که جنب شده است یا خیر، وظیفه‌اش چیست؟
اگر آبی با شهوت خارج شود که احتمال بدهد منی است حکم منی را دارد و باید غسل کند.
وجود منی در ادرار
شخصی براثر مصرف قرص، مدت زیادی است محتلم نمی‌شود و در نزدیکی نیز منی از او خارج نمی‌شود. طبق تشخیص پزشک و آزمایشگاه، مشخص شده که در ادرار او که کمی چسبناک است اسپرم و منی وجود دارد. آیا بعد از هر ادرار این‌چنینی باید غسل کند؟
وجود مجرد اسپرم، حکم منى را ندارد، مگر آن‌که علم پیدا کند که منى خارج شده است.
خروج منی بعد از انجام غسل
اگر بعد از غسل جنابت، منی از انسان خارج شود، حکمش چیست؟
اگر یقین دارد منی خارج شده باید دوباره غسل کند.
نزدیکی همراه با وسایل پیشگیری از بارداری
آیا نزدیکی کردن همراه با وسایل جلوگیری، بدون خروج منی، موجب غسل برای زن و مرد میشود؟
بر هر دو غسل واجب میشود.
شک در دخول به اندازۀ ختنه‌گاه
اگر در جماع شک و یا ظن پیدا شود که به اندازۀ ختنه‌گاه دخول شده است، آیا غسل جنابت بر طرفین واجب میشود؟
غسل جنابت تنها بر فردی که اطمینان دارد دخول به اندازۀ ختنه‌گاه صورت گرفته است، واجب میشود.
ملاک جنابت برای زن
معیار جنابت در زن‌ها چیست؟
اگر در اوج لذت جنسى که غالباً بدن سست میشود، مایعی از محل جدا شود و سپس خارج گردد، جنب شده است. چنانکه با نزدیکی و جماع هم جنب میشود، هرچند منی از مرد یا زن خارج نشده باشد.
احتلام برای زن
اگر زن درخواب لرزشی از روی شهوت در بدن خود احساس کند، آیا محتلم میشود و غسل بر او واجب است؟
خیر، مگر آن‌که اطمینان پیدا کند در اوج شهوت، آب از او خارج شده و نشانۀ آن این است که معمولاً بدن بعد از آن سست میشود.
استمناء زن
اگر زنی با خودش بازی کند آیا برای نماز باید غسل کند؟
اگر با این کار به اوج لذت برسد و رطوبتی از محل جدا شود و سپس خارج گردد، جنب شده و باید برای نماز غسل کند.
عدم لزوم غسل برای ترشحات زنانه
آیا ترشحات زنانه باعث غسل میشود؟ خانم‌ها معمولاً تفاوت آنها را با خروج منی نمی‌دانند و دچار شک و وسواس می‌شوند و گاهی این امر مشقت زیادی برای شخص به همراه دارد. چگونه علم پیدا کند که از او منی خارج شده و بر او غسل لازم است؟
خروج ترشحات موجب غسل نمی‌گردد و غسل زمانی بر زن واجب می‌گردد که دخول انجام گیرد یا در اوج شهوت آبی از محل جدا و سپس خارج شود.
خروج منی مرد از زن پس از انجام غسل
اگر بعد از غسل جنابت مقداری از منی مرد از فرج زن خارج شود، حکمش چیست؟
فقط موضع خروج نجس میشود و غسل لازم نیست.
خروج منی مشکوک از زن بعد از انجام غسل
اگر زنی بعد از غسل جنابت متوجه خروج منی از خود بشود و شک دارد که منی مربوط به خود اوست یا شوهرش، چه وظیفه‌ای دارد؟
همین‌که موضع خروج را تطهیر کند، کافی است.
تعمّد در ادامه یافتن خواب شهوانی و تحقق احتلام
شخصی خواب شهوانی می‌بیند. بین خواب براثر صدایی درحالت بین خواب و بیداری قرار می‌گیرد که می‌تواند بیدار شود ولی برای این‌که لذت ببرد دوباره خود را به خواب می‌زند و براثر آن خواب محتلم میشود. آیا کار حرامی انجام داده و جنب از حرام است؟
مرتکب حرامی نشده است هرچند احتیاط مستحب در ترک آن است.
کاری که موجب انزال شود
شخصی خواب شهوانی دیده و قبل از انزال بیدار شده است اگر دست خود را روی آلت بگذارد تا انزال صورت گیرد، آیا این کار استمنا به‌حساب می‌آید؟
اگر خروج منی مستند به آن باشد، استمنا و حرام است.
انزال با نگاه به عکس و فیلم همسر
آیا صحبت تلفنی یا نگاه به عکس و فیلم همسر اگر منجر به خروج منی شود، استمنا و حرام است؟
خیر، حرام نیست.
خود ارضایى بدون خروج منى
آیا بر کسى که خودارضایى مى‌کند ولى نمى‌گذارد منى خارج شود، غسل واجب است؟
غسل واجب نیست.
تحریک بدون خروج منی
آیا مجرد تحریک عضو و طلب منی حرام است و یا این‌که مشروط به انزال است؟
اگر خوف انزال یا وقوع در زنا و... باشد، جایز نیست در غیر این صورت هم احتیاط در ترک است.
استمنا برای آزمایش منی
تشخیص برخی از بیماری‌ها متوقف بر آزمایش منی است و آزمایشگاه از شخص می‌خواهد استمنا کند و منی خود را در اختیار قرار دهد. آیا این کار جایز است؟
باید از طریق همسر صورت گیرد وگرنه بدون ضرورت حرام است.
تحقق جنابت با وطی حیوان
آیا وطی کردن حیوان، بدون انزال، نیاز به غسل جنابت دارد؟ و در این صورت، غسل جنابت کفایت از وضو میکند؟
در فرض سؤال، نیازی به غسل جنابت نیست هرچند موافق احتیاط استحبابی است اما این غسل کفایت از وضو نمی‌کند.
علم به احتلام با توجه به علائم مایع موجود در لباس
اگر فردی بعد از بیداری در لباس زیر خود مایعی ببیند که از علائم آن بداند منی است اما در هنگام خروج منی طبیعتا در خواب باشد، آیا جنب شده و برای نماز واجب باید غسل کند؟
اگر اطمینان به خروج منی دارد باید غسل کند.
شک در منی بودن رطوبت لباس
اگر انسان رطوبتی در لباس خود ببیند و نسبت به منی بودن آن مایع شک داشته باشد وظیفه‌اش نسبت به غسل جنابت چیست؟
اگر مایع مشکوک همراه با علائم منی خارج نشده است، حکم آن را ندارد.
خروج مایع مشکوک پس از غسل بدون استبرا
بعد از خروج منی بدون این‌که به وسیلۀ بول کردن استبراء صورت گیرد غسل نمودم. بعد از غسل رطوبتی خارج شد که شک دارم باقی‌مانده منی است یا چیز دیگر ولی هیچ‌کدام از علامات منی را ندارد در این صورت وظیفه چیست؟
باید غسل را تکرار کنید.
نزدیکی با علم به عدم تمکن از غسل
کسى که مى‌داند در صورت نزدیکى، آبى براى غسل کردن پیدا نمی‌کند یا وقت براى غسل و نماز ندارد، آیا مى‌تواند خود را جنب نماید؟
اشکال ندارد و باید برای نماز تیمّم نماید ولی اگر در وقت نماز وضو داشته باشد باید قبل از نزدیکی نماز را با وضو بخواند.
غسل برای تلقیح نطفه
آیا قرار دادن نطفۀ مرد در رحم زن براى بچه‌دار شدن، موجب غسل جنابت براى زن مى‌شود؟
خیر.
محرمات و مکروهات برای جنب
گفتن «بسم الله» به نیّت سور سجده‌دار برای جنب
آیا بر جنب، گفتن «بسم الله» به نیّت سور سجده‌دار حرام است؟
بنابر احتیاط جایز نیست.
نوشتن اسم جلاله توسط جنب و حائض
آیا جنب و حائض می‌توانند اسم جلاله را بنویسند؟
بدون مسّ آن اشکال ندارد.
خواندن دعا توسط جنب و حائض
آیا جنب یا زنی که عذر شرعی دارد می‌تواند دعاهایی مانند جوشن کبیر یا دعای توسل و کمیل بخواند؟
مانعی ندارد. البته در دعای کمیل، بنا بر احتیاط نباید آیۀ <اَفَمَن کانَ مُؤمناً کمن کانَ فاسقاً لا یستووُنَ> را که از آیات سورۀ سجده‌دار است، بخواند.
مکان‌هایی که جنب نمی‌تواند برود
رفتن به چه مکان‌هایی برای جنب جایز نیست؟
ترددّ یا توقف در مسجد الحرام و مسجد النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) و حرم ائمه (علیهم السلام)، و توقف در مساجد دیگر.
داخل شدن جنب به نمازخانه دانشگاه
رفتن به نمازخانۀ دانشگاه با حالت جنابت چه حکمی دارد؟
اگر مسجد نباشد، اشکال ندارد.
داخل شدن جنب به امام‌زاده
آیا شخص جنب یا حائض می‌تواند وارد حرم امام‌زاده شود؟
مانعى ندارد.
رفتن جنب و حائض به دستشویی مسجد
آیا شخص جنب یا حائض می‌تواند به دستشویی مسجد برود؟ اگر مجبور باشد داخل حیاط مسجد شود و از همان دری هم که وارد شده است خارج شود چه حکمی دارد؟
توقف در غیر مسجد مانعی ندارد ولی اگر مثلاً حیاط مسجد، جزو مسجد باشد، عبور همراه با ورود و خروج از یک در جایز نیست.
ورود جنب و حائض در مقبره انبیا
آیا مقامات و مقابر انبیا (علیهم السلام) ملحق به مشاهد مشرفه‌اند و دخول جنب و حائض در آنها ممنوع است؟
خیر
بردن غیر مکلّف جنب به مسجد
آیا بردن بچه یا دیوانه‌ای که علم به جنابت او داریم به مسجد اشکال دارد؟
جایز نیست.
شیر دادن به کودک در حالت جنابت
آیا شیر دادن به کودک درحالت جنابت اشکال دارد؟
اشکالی ندارد.
رفع کراهت غذا خوردن برای جنب
آیا شخص جنب برای رفع کراهت خوردن و آشامیدن قبل از غسل، برای هر بار غذا خوردن نیاز به وضو دارد یا اگر یک بار وضو بگیرد کافی است؟ آیا این وضو با حدث باطل میشود و برای رفع کراهت باید تجدید شود؟ آیا در شستن دست به تنهایی -که برای رفع کراهت غذا خوردن جنب در روایت وارد شده- قصد قربت معتبر است؟
برای رفع کراهت هر بار غذا خوردن باید وضو بگیرد و ظاهراً حدث این وضو را باطل میکند. در شستن دست، قصد قربت شرط است.
حیض
تشخیص حیض و تحقق عادت
صفات حیض
منظور از صفات حیض چیست؟
گرم و تازه بودن، سیاه یا سرخ تیره بودن و با فشار و سوزش بیرون آمدن خون.
خون کرم‌رنگ در ادامۀ خون حیض
اگر خانمی قبل از پایان ده روز در ادامه، خونی به رنگ کرم ببیند، آیا ادامه حیض محسوب میشود؟
اگر لکه‌ها را بعد از تکمیل عدد عادتش دیده، حیض نیست بلکه استحاضه است.
تشخیص خون حیض برای مضطربه و عددیه
در تشخیص خون حیض، آیا فرد مضطربه و عددیه به محض دیدن خون به رنگ قهوه‌ای تیره، قهوه‌ای روشن، نارنجی یا صورتی، می‌تواند آن را حیض قرار دهد؟
اگر خون تیره ببیند مثل قهوه‌ای تیره و احتمال بدهد که سه روز ادامه داشته باشد، حیض قرار دهد و گرنه استحاضه است.
محل خروج خون حیض
آیا خروج خون از طرف راست یا چپ از نشانه‌های حیض بودن یا نبودن است؟
خون حیض از هر طرف ممکن است خارج شود.
دیدن خون دارای صفات مختلف در طول سه روز و محاسبه عادت
اگر خونی که خانم می‌بیند به عنوان حیض ۵۰ ساعت صفات داشته باشد و ۲۲ ساعت باقی مانده خون جاری باشد اما صفت خون محرز نشود یا یک صفت رفع بشود مثلاً سوزش نداشته باشد حکم این خون چیست؟
همین‌که در ضمن ده شبانه‌روز هفتاد و دو ساعت خون صفت دار یا در وقت حیض دیده، کافی است و اگر به این صورت هم خون ندیده باید احتیاط کند و عبادات را ترک کند و بعداً آنها را اعاده کند.
شناخت خون بکارت از حیض
هرگاه خونی از زن خارج شود که نداند حیض است یا خون بکارت، تکلیف چیست؟
مقدارى پنبه داخل فرج نماید و پس از کمى صبر بیرون بیاورد، اگر فقط اطراف آن آلوده باشد، خون بکارت است و اگر خون به همه آن رسیده باشد، حیض است.
اشتباه خون حیض با نفاس
خانمى که احتمال سقط ولادت را می‌دهد، اگر خون ببیند چه وظیفه‌اى دارد؟
خون مذکور، نفاس نیست. بنابراین اگر شرایط حیض را داشته باشد حیض است وگرنه استحاضه است.
خون دیدن دختر قبل از نُه سالگى
دخترى قبل از پایان نُه سال قمری‌اش، خون دیده. آیا این خون حیض است؟
خیر، حیض نیست.
خون دیدن زن فاقد رحم
رحم زنی را با عمل جراحی بیرون آورده‌اند و پس از آن خون‌هایی می‌بیند. آیا خون حیض است یا استحاضه یا غیر آنها؟
در مورد زنی که رحم او را به‌طور کامل برداشته‌اند، خون حیض یا استحاضه نیست.
ملاک آغاز زمان عادت
اگر خون از رحم خارج شود و به فضای مهبل برسد ولی بیرون نیاید چه حکمی دارد؟ اگر به واسطۀ پنبه بیرون آورده شود چطور؟
در ابتدای حیض لازم است خون بدون واسطۀ پنبه و امثال آن خارج شود ولی بعد از شروع حیض، همین‌که خون در باطن باشد کافی است.
شک در پاک شدن
نشانه‌های پاکی از خون حیض چیست؟
در هر صورت -چه در حیض و چه در استحاضه- با شک در استمرار خون، اگر شک در انقطاع خون از ظاهر دارد بنا را بر بقا می‌گذارد و اگر از ظاهر قطع شده باشد و شک در بقا در باطن میکند باید وارسی کند.
تشخیص ایام حیض زن نابینا
زنان نابینا چگونه باید بفهمند که حیض شده‌اند و مدت آن چند روز است و چه وقتی استحاضه شده‌اند و کدام‌یک از خون‌ها استحاضه قلیله و یا کثیره و متوسطه می‌باشد؟
در موارد شک، تفحص لازم نیست و طبق حالت سابق خود عمل میکند. البته اگر بداند از ظاهر پاک شده و نداند از باطن هم پاک شده است یا خیر باید مطابق احتیاط عمل کند. احتیاط در حیض به این است که عبادات و تروک حائض را ترک کند و بعد از اطمینان به پاک شدن عبادات را قضا نماید.
خونریزى در اثر نصب ابزار جلوگیری
یکى از راه‌هاى جلوگیرى از انعقاد نطفه این است که ابزارى در دهانه رحم نصب مى‌کنند که این عمل غالباً موجب خونریزى مى‌شود و ممکن است این خونریزى مدت طولانى ادامه داشته باشد، با توجه به این‌که این خونریزى به‌صورت طبیعی آغاز نشده است، آیا حیض محسوب مى‌شود؟
اگر خون زخم نباشد، احکام حیض یا استحاضه _طبق شرایط مذکور در رسالۀ عملیه_ جارى مى‌شود هرچند شروع آن به‌صورت طبیعی نباشد.
تغییر عادت به علت نصب دستگاه
زنی که به علت نصب دستگاه، عادتش تغییر کرده و از هفت به یازده تا دوازده روز رسیده است، باید چه زمانی غسل کند و عباداتش را انجام دهد؟
اگر بیشتر از ده شبانه‌روز، خون دارای صفات حیض می‌بیند عادتش، همان عدد سابق (هفت) است و اگر کمتر از ده شبانه‌روز خون دارای صفات می‌بیند خون نشانه‌دار حیض است. در هر دوصورت مستحب است بعد از آن، تا تکمیل ده شبانه‌روز استظهار کند (یعنی بنا گذارد که حائض است و عبادات را ترک کند) و بعد از آن استحاضه است.
خون کمتر از سه روز و پاک شدن و دوباره خون دیدن
اگر کمتر از سه روز خون تیره ببیند و سپس پاک شود و بعد سه روز دوباره خون تیره ببیند کدام حیض است؟
همۀ خون‌ها حیض است مگر در دو فرض:
1. در صاحب عادت وقتیه اگر مدت پاکی کمتر از ده شبانه‌روز باشد خونی که بعد از آخر وقت خون حیض دیدنش می‌بیند استحاضه است بنابراین اگر مثلاً بین سه تا پنج روز خون می‌دیده خونی که روز ششم می‌بیند استحاضه است.
2. در صاحب عادت وقتیه اگر مدت پاکی ده شبانه‌روز یا بیشتر باشد خونی که در غیر وقت می‌بیند استحاضه است بله اگر مثلاً در وقت حیضش خون ندیده و بعد از وقت حیضش خون اول را دیده و بعد از پاکی دوباره خون دیده هر دو خون حیض است.
دیدن خون فاقد صفات پس از دو روز پاک شدن
زنی که سه روز خونی با صفات خون حیض ببیند و سپس پاک شود و دو روز بعد به مدت دو روز خونی که صفات حیض را ندارد ببیند چه حکمی دارد؟
خون اول را حیض قرار دهد اما خون دوم درصورتی‌که مکمل عدد عادتش باشد یا در وقت عادتش باشد، حیض وگرنه استحاضه است.
دو بار خون دیدن در یک ماه در غیر ایام عادت
صاحب عادت وقتیه که همیشه ماهى یک بار حیض مى‌شده است اگر در یک ماه دو بار خون ببیند که هر دو خارج از ایام عادت او باشد کدام حیض است؟
اگر فاصلۀ بین دو خون، ده شبانه‌روز باشد هر دو خون حیض است، همچنین است اگر فاصله کمتر از ده شبانه‌روز باشد ولی مجموع دو خون کمتر از ده شبانه‌روز باشد، وگرنه از ابتدا به اندازۀ عدد عادت یکی از خویشانش در همان سن و سال، خون‌ها را حیض قرار می‌دهد و اگر از خون اول این عدد تکمیل نشد از خون دوم تکمیل میکند و بقیه استحاضه است البته مستحب است تا تکمیل ده شبانه‌روز بنا بگذارد که خون‌ها حیض است و بعد از آن خونی که می‌بیند استحاضه است.
خون بیش از ده روز براى مبتدئه
مبتدئه (دخترى که براى اوّلین بار عادت مى‌شود) اگر بیشتر از ده روز خون ببیند، چه حکمی دارد؟
اگر خون دیده شده، نشانه‌های حیض را نداشته باشد استحاضه است و اگر نشانه‌های حیض را دارد چنانچه خون نشانه‌دار بیش از ده روز ادامه یابد، مقدار عادت خویشاوندان در سن و سال خود و در صورت عدم امکان، شش یا هفت روز را برای خود حیض قرار می‌دهد و مستحب است تا ده روز استظهار کند.
اگر خون نشانه‌دار از سه روز کمتر و از ده روز بیشتر نباشد خون نشانه‌دار را حیض و بقیه را استحاضه قرار می‌دهد.
و اگر خون نشانه‌دار کمتر از سه روز باشد باید آن خون نشانه‌دار و مکمل آن تا سه روز از خون‌های بی‌نشانه را حیض قرار دهد و پس از پاک شدن، عبادات واجب ترک شده را قضا نماید.
معیار تحقق عادت
معیار تحقق عادت چیست؟
اگر زن دو ماه پشتسرهم به یک صورت (در وقت یا عدد معین یا هر دو) خون حیض ببیند، عادتش همان میشود.
به‌هم خوردن عادت
چگونه عادت حائض به‌هم مى‌خورد؟ آیا اگر یک ماه تخلف کند مضطربه میشود؟
با یک بار تخلف، عادت به‌هم نمی‌خورد ولی اگر عادتش دو بار پشتسرهم به یک شکل تخلف کند، عادت وی همان میشود.
یکسان بودن ایام پاکی در دو ماه
خانمی سوم تا هشتم ماه خون می‌بیند و بعد از بیست روز دوباره هفت روز خون می‌بیند سپس دوباره بیست روز پاک است و هفت روز دیگر خون می‌بیند، یعنی مدت پاکی به‌هم نمی‌خورد، آیا این خانم را می‌توان دارای عادت وقتیه به شمار آورد؟
بله.
تفاوت ساعت خون دیدن در عادت وقتیه
خانمی در روز اول ماه، ساعت هفت صبح حیض میشود و در روز اول ماه دیگر بعد از ظهر حیض میشود. آیا چنین خانمی صاحب عادت وقتیه محسوب میشود؟
بله، صاحب عادت وقتیه است.
زنی که همیشه دو روز زودتر از ماه قبل خون می‌بیند
زنی در وقت معینی خون حیض می‌بیند و در ماه بعد دو روز زودتر و در ماه سوم هم دو روز از ماه دوم زودتر خون می‌بیند و همین‌طور، آیا صاحب عادت وقتیه حساب میشود؟
بله.
اختلاف اندک در ایام عادت و تعیین اقسام عادت
آیا کسی که یک ماه شش روز خون دیده و ماه دیگر شش روز و هفت شب، صاحب عادت به شمار می‌آید؟ یا این‌که در یک ماه پنج روز و در ماه دیگر پنج روز و نیم خون ببیند؟
خیر، عددیه نیست ولی پس از تحقق عادت، این اختلاف‌ها موجب از بین رفتن عادت نمی‌گردد.
خون دیدن صاحب عادت وقتیه قبل از گذشت ده روز از حیض قبلی
زنی که صاحب عادت وقتیه است قبل از این‌که ده روز از حیض قبلی فاصله شود، خون دیده است. حال چه وظیفه‌ای دارد؟
خونی که بعد از وقت عادتش می‌بیند تا ماه بعد استحاضه است..
خونریزی با صفات مختلف قبل از زمان عادت
اگر زنی هرماه در ایام عادت یا یکی دو روز قبل از آن، ۷۲ ساعت خون ببیند ولی بعضی اوقات، اول آن، خون روشن و بعضی مواقع، آخر آن، خون روشن است و دو روز و نصفی از آن، خون تیره است. آیا این خون حیض است؟
اگر دو ماه پشتسرهم، خون دارای صفت را به اندازۀ سه روز دیده، این خون‌ها هم حیض می‌باشد و گرنه باید بنا بگذارد حیض است و بعداً عبادت‌ها را قضا کند.
محاسبه عادت زنی که پس از هفت روز خون دیدن و هفت روز پاکی خون می‌بیند
خانمی پس از هفت روز خون دیدن و هفت روز پاکی، مجدداً هفت روز دیگر خون می‌بیند. آیا این شخص می‌تواند اقل طهر را با سه روز از خون دوم که نشانه‌های حیض را دارد، کامل کند و مابقی را با وجود شرایط، حیض قرار دهد؟ در صورتی که هفت روز دوم بدون صفات حیض باشد، حکم چگونه است؟حکم مسألۀ بالا در مورد شش صورت اقسام حائض (عادت وقتیه و عددیه، وقتیه، عددیه و...) چیست؟
1. مضطربه و ناسیه و مبتدئه: خون‌های باصفت، حیض و بقیه استحاضه است. اگر خون‌های باصفت، بیشتر از ده روز باشد (مثلاً هفت روز اول و پنج روز از خون دوم) به مقدار عادت یکی از خویشاوندان در سن و سال خود را حیض قرار می‌دهد و اگر هیچ یک از آنها عادت مشخصی ندارند یا دسترسی به آنها وجود ندارد شش یا هفت روز را حیض می‌گیرد هر چند مستحب است تا ده روز حیض قرار دهد.
2. عددیه: اگر بیشتر از ده شبانه‌روز خون صفت‌دار ببیند، از ابتدا به اندازۀ عدد عادت -هر چند با تکمیل از خون دوم- خون‌ها را حیض قرار می‌دهد
اگر خون‌های دارای صفت از عدد عادتش کمتر باشد از خون‌های بی‌صفت -هر چند از خون دوم- تکمیل میکند و حیض قرار می‌دهد
اگر خون صفت‌دار، بیش از عادت و کمتر از ده باشد همه‌اش حیض خواهد بود.
3. وقتیه: اگر یکی از خون‌ها در قدر متیقن وقت عادتش یا شروعش یکی دو روز قبل آن باشد -هر چند بدون صفت- حیض است و خونی که قبل از اتمام اکثر مدت عادتش می‌بیند و به صفت حیض است حیض، و خون‌های دیگر استحاضه است.
4. وقتیه عددیه: مانند وقتیه است البته اگر قبل از تکمیل عددش خونی بدون صفت حیض هم ببیند حیض قرار می‌دهد.
شک در خون بودن و لکه‌بینی بدون فاصله از خون حیض
در ادامۀ خون حیض، بدون این‌که پاکی فاصله شود لک‌هایی دیده میشود که عرفاً شک میشود خون است یا غیر خون در این صورت چه وظیفه‌ای دارند؟ در ادامۀ خون حیض بدون این‌که خون قطع شود زن لکه‌ای می‌بیند که نمی‌داند خون است یا نه، در این صورت اگر استصحاب خون کند درست است؟
1. اصل خون بودن باید احراز شود البته اگر قرمزی یا زردی ببیند که شک در خون بودن آن کند حکم به خون بودن آن میشود.
2. استصحاب جاری است.
احکام حائض
زمان وارسی کردن حائض
اگر زن در اول وقت نماز به گمان انقطاع حیض، خود را وارسی کند و ببیند خون استمرار دارد، آیا جایز است وارسی را در بقیۀ وقت ترک کند، مخصوصاً در شب که قادر بر بیدار ماندن نیست؟
اگر احتمال می‌دهد خون در ظاهر هنوز وجود دارد لازم نیست وارسی کند اما اگر بداند که از ظاهر پاک شده است ولی شک دارد که در باطن هم پاک شده یا خیر باید وارسی نماید.
وارسی کردن و ترس از زوال بکارت
دختری که ترس از این دارد که با وارسی کردن، بکارتش از بین برود چه باید بکند؟
همین‌که دهانه فرج را وارسی کند کافی است و اگر با این مقدار وارسی هم خوفش برطرف نمی‌شود و از راه دیگری که موجب ضرر نشود نیز نمی‌تواند اختبار کند، نماز را ترک کند و بعداً آن را قضا نماید مگر آن‌که معلوم شود خون در باطن استمرار داشته است.
عدم امکان وارسی
کسی که براثر زخم نمی‌تواند خود را وارسی کند وظیفه‌اش چیست؟ با احتمال پاک شدن، غسل کند یا صبر کند تا یقین کند پاک شده است؟
اگر خون از ظاهر پاک شده و احتمال می‌دهد در باطن خون باشد مطابق احتیاط عمل کند یعنی نماز را ترک کند و بعد از پاکی آن را قضا نماید.
حیض شدن زن باردار
آیا خونی که زن باردار با صفات حیض می‌بیند، حیض است؟
بله، حیض است.
خارج شدن خون از زن حامله
گاهی از زن حامله خونی خارج میشود که نمی‌داند حیض است یا استحاضه، چه باید بکند؟
فرقی بین زمان حمل و غیر آن نیست؛ البته در صاحب عادت وقتیه و عددیه اگر در ایام عادت خون نبیند بلکه پس از ایام عادت خون ببیند چنانچه بیست روز از آخر عادت وى بگذرد، خونى که دیده حیض به‌حساب نمى‌آید و استحاضه است اگرچه به نشانۀ حیض باشد و اگر هنوز بیست روز از آخر عادت وى نگذشته، خونى که دیده چنانچه به نشانۀ حیض باشد، حیض و چنانچه به نشانۀ حیض نباشد استحاضه است.
در زن حامله سه روز خون دیدن هم لازم نیست. در این احکام تفاوتی نیست که بچه داخل رحم زنده باشد یا مرده.
خونریزی در اثر مردن بچه در رحم
اگر بچه داخل رحم بمیرد و براثر آن خونی ببیند، این خون قبل از عملیات جراحی برای بیرون آوردن بچه چه حکمی دارد؟
این خون نفاس نیست و اگر صفات حیض را داشته باشد حیض وگرنه استحاضه است.
ملاک پایان حیض برای غیر صاحب عادت
زنی که عادت معینی ندارد درصورتی‌که خون او قطع نشود، آیا پایان حیض او وقتی است که خونش صفات حیض را از دست می‌دهد یا پایان ده روز؟
پایان نشانه‌ها ملاک است البته اگر خون نشانه‌دار از ده روز بگذرد تا عادت یکی از خویشان هم سن خودش حیض است البته چنین زنی که احتمال می‌دهد خونش از ده شبانه‌روز تجاوز کند مستحب است تا تکمیل ده شبانه‌روز بنابر حیض بودن خون‌ها (هر چند خون بدون صفت) بگذارد و عبادات را ترک کند و اگر واقعاً از ده شبانه‌روز گذشت و عبادات را به خاطر همین استظهار و بناگذاری بر حیض ترک کرد لازم نیست آنها را قضا کند.
احتیاط با شک در تحقق حیض
در مورد خون حیض در موارد مشکوک، آیا احتیاط کردن به جمع بین تروک حائض و انجام عبادات امکان دارد؟
خیر، بلکه در این موارد باید بین تروک حائض، ترک عبادات و قضای آنها جمع کند.
شک بین خون زخم و خون حیض یا استحاضه
زنی در لباسش لکه‌ای خون می‌بیند و شک میکند خون حیض یا استحاضه است یا خون زخم، آیا می‌تواند با آن لباس نماز بخواند؟
خیر نمی‌تواند.
شک در زمان شروع عادت
زنی قبل از طلوع آفتاب از خواب بیدار شده و خود را در حال حیض دیده است ولی نمی‌داند که قبل از اذان حیض شده است یا بعد از آن، آیا باید پس از پاکی، نماز صبحش را قضا کند؟
اگر احتمال می‌دهد که پیش از حیض شدن فرصت نماز خواندن داشته، باید نمازش را قضا کند.
تکلیف نماز و روزۀ زنی که ابتدای پاکی خود را نمی‌داند
حائضی که در ماه رمضان بعد از طلوع آفتاب از خواب بیدار شده و متوجه پاک شدن خود شده است و نمی‌داند که قبل از اذان صبح پاک شده است یا بعد از آن. نسبت به روزه و قضای نماز چه وظیفه‌ای دارد؟
قضای نماز و امساک از چیزهایی که روزه را باطل میکند لازم نیست ولی روزه را باید قضا کند.
پاکی بین دو خون واجد صفات حیض
خانمى که در وقت حیض عادت ندارد حداقل سه روز متوالى خون باصفت حیض دیده است و بعد پاک شده دوباره چند روز خون واجد صفت حیض دیده و کل روزهایى که خونریزى داشته با پاکى وسط، از ده روز بیشتر شده است. نسبت به روزهایی که پاک بوده، چه تکلیفی دارد؟ وظیفه‌اش نسبت به این خون‌ها چیست؟
روزهای پاکی -به‌طوری‌که در باطن نیز خون نباشد- حائض نیست و باید غسل کند و عبادات واجب خود را بجا آورد.
و در این فرض خون‌های باصفت یا خونی که قبل از تکمیل عدد عادت می‌بیند حیض است و بقیه استحاضه است البته در هر صورت بر این شخص مستحب است تا تکمیل ده شبانه‌روز بنابر حیض بودن خون‌ها بگذارد و عبادات را ترک کند.
لکه‌بینى پس از سه روز از ایام عادت
خانمى که پنج روز پس از ایام عادتش پاک شده و غسل کرده، روز هشتم یک قطره خون مى‌بیند؛ این خون چه حکمى دارد؟ و اگر عادتش به این نحو است، وظیفۀ او از روز پنجم تا روز هشتم چیست؟
اگر صاحب عادت عددیه باشد و هنوز عدد عادتش تکمیل نشده باشد حیض است وگرنه استحاضه است. در هر صورت در ایام پاکی غسل کند و عبادات واجب خود را بجا آورد.
لکه‌بینى پس از پاکى از حیض
زنى که مدت عادت او شش روز است، پس از پاکى از حیض و پیش از ده روز، لکه زردرنگی می‌بیند که خون بودن آن مشکوک است، وظیفه‌اش چیست؟
اگر عدد حیض تکمیل نشده باشد، حیض وگرنه استحاضه است.
لکه‌بینی در آخر خون حیض
با توجه به این‌که در آخر حیض، معمولاً لکه‌بینی و ترشحات وجود دارد، آیا زن در این حال از حیض پاک شده است؟
ترشحات خونی که قبل از تکمیل عدد عادت (در صاحب عادت عددیه یا وقتیه عددیه) هست یا در غیر عادت وقتیه ترشحات خونی که دارای صفت حیض می‌باشد یا در صاحب عادت وقتیه ترشحات خونی که دارای صفت حیض است و قبل از گذشت ایامی است که حیض بعد از آن نمی‌دیده حیض است و ترشحات خونی دیگر، در غیر این صورت استحاضه است.
البته چه برای حیض بودن، چه برای استحاضه بودن خون، شرط است موقعی که شروع میشود، خون خودبهخود خارج شود هرچند بقیۀ خون‌هایی که در باطن است مادامی که باطن پاک نشده حیض یا استحاضه است ولی اگر زن پاک باشد و بعد صرفاً ترشح در باطنش باشد (و اگر هم خارج میشود با چیزی خارج شود نه این‌که خودبهخود خارج شود) این ترشح نه حیض است نه استحاضه.
تغییر رنگ خون قبل از حیض به خاطر مریضی
بخاطر بیماری کیست، یک تا سه روز (در هرماه متفاوت است) قبل از شروع حیض، خون قهوه‌ای دیده میشود. وظیفه در این چند روز چیست؟
اگر به صفت حیض باشد یا شروعش یکی دو روز قبل از وقت حیض باشد (هرچند واجد صفات حیض نباشد) حیض است و در این فرض اگر دو ماه پی در پی عادت وی به یک میزان جلوتر بیفتد، عادت او همان میشود.
لکه‌بینی در قبل و بعد از ایام خونریزی و تشخیص ایام عادت
خونریزی‌ام طوری است که روز اول چند لکه می‌بینم. روز بعد تا چهار روز خونریزی‌ام پشتسرهم و پی‌درپی است و روز آخر خونریزی‌ام نیز لکه‌بینی است. آیا روز اول و روز آخر را باید استحاضه حساب کنم؟
لکه‌بینی‌های روز نخست، حیض است (البته در ابتدای حیض باید خون خارج شود وجود خون در باطن کفایت نمی‌کند)
و لکه‌بینی دوم اگر قبل از تکمیل عدد عادت باشد یا در غیر صاحب عادت وقتیه واجد صفات حیض باشد یا در صاحب عادت وقتیه دارای صفت حیض وقبل از گذشت وقت عادت<![if !supportFootnotes]>[1]<![endif]> باشد حیض وگرنه استحاضه است.
در همۀ صور، زمانی را که در روز اول و آخر، خون قطع میشود و پاک هستید باید غسل کنید و اعمال و عبادات خود را انجام دهید.
لکه‌بینی قبل و بعد از ایام عادت
زنی قبل از عادت ماهانه خود که هفت روزه است دو روز لکه‌های قهوه‌ای می‌بیند و بعد از آن نیز باز سه روز لکه‌های قهوه‌ای می‌بیند، حکم زن دراین حالت چیست؟ آیا لکه‌ها حکم عادت ماهانه دارد؟
لکه‌بینی‌هایی که قبل از شروع خون مستمر می‌بیند، اگر یکی دو روز قبل از وقت عادتش باشد یا صفت حیض را داشته باشد حیض است ولی اگر عادتش این است که دو روز قبل از دیدن خون مستمر، خون با صفات حیض هرچند به‌صورت لکه می‌بیند، آن خون‌ها نیز حیض است و آغاز زمان عادتش همان زمان لکه‌بینی است. (البته معتبر است که لحظۀ اول حیض، خون خودبهخود خارج شود)
لکه‌هایی که بعد از زمان حیض می‌بیند اگر از نظر مجموع در دو ماه پشتسرهم به یک
صورت است همه حیض است و عدد عادتش را باید با لحاظ این لکه‌بینی‌ها حساب کند و اگر در عدد، عادت ندارد لکه‌بینی‌هایی که قبل از گذشت وقت حیض می‌بیند و به صفت حیض است همه محکوم به حیض است. (البته معتبر است که لحظۀ اول حیض، خون خودبهخود خارج شود).لکه‌بینی در ایام عادت
آیا هر لکه بینی در موقعی که موعد عادت ماهانه باشد حیض است یا باید شرایط خون حیض را داشته باشد؛ ملاک تشخیص چیست؟
دارا بودن صفات حیض لازم نیست ولی شرایط دیگر مانند هفتاد و دو ساعت خونریزی در ضمن ده روز لازم است.
پاکی‌های کوتاه‌مدت در اثنای سه روز اول
اگر بین سه روز اول زمان کمی پاک شود خونی که دیده حیض است یا استحاضه؟
اساساً اتصال خون شرط نیست؛ همین‌که در ضمن ده شبانه‌روز سه شبانه‌روز خون ببیند کافی است.
استمرار خون با صفات حیض بعد از روز دهم
زنی که در وقت، عادت ندارد و صاحب عادت عددیۀ هفت روز است اگر خون دیدنش تا بیست روز طول بکشد و هر روز خون بیشتر و شدیدتر گردد، آیا بعد از گذشت ده روز باید به وظیفۀ مستحاضه عمل نماید؟
از زمانی که خون‌ها تیره یا سیاه بود بنا بر احتیاط به شماره روزهای عادتش حیض قرار می‌دهد و مستحب است تا تکمیل ده شبانه‌روز حیض قرار دهد. بعد از ایام حیض تا ده روز استحاضه است و اگر بعد از آن، خون باصفت ببیند همانند قبل حیض قرار دهد.
خون دوم بدون صفت دیدن در یک ماه
اگر زنی در یک ماه دو بار خون ببیند با فاصله پاکی ده روز و خون دوم صفات حیض را نداشته باشد خون دومش چه حکمی دارد؟
اگر در ایام عادت نباشد استحاضه است.
دوبار خون دیدن در ماه برای صاحب عادت عددیه
اگر صاحب عادت عددیه در طول یک ماه بین دوخون هفت روز استحاضه وسه روز پاک باشد آیا تخلل ده روز بین دو حیض صدق میکند و می‌توان خون پس از ده روز را حیض به شمار آورد؟
بله.
کفایت غسل حیض از غسل جنابت و بالعکس
اگر زنی جنب شود و قبل از غسل جنابت؛ خون حیض ببیند و بعد از پاکی از خون حیض، تنها به نیّت حیض یا تنها به نیّت جنابت غسل کند، کافی است؟
کفایت میکند هرچند بهتر است هر دو را نیّت کند.
به یاد خدا بودن در زمان حیض
در ایام عادت که خانم‌ها از عبادت محرومند، چه اعمالى مى‌توانند انجام دهند تا از خدا غافل نمانند؟
مستحب است زن حائض در وقت نماز، خود را از خون پاک نماید و‌پنبه و دستمال را عوض کند وضو بگیرد و اگر نمى‌تواند وضو بگیرد تیمم نماید و در جاى نمازش روبه‌قبله بنشیند و مشغول ذکر و دعا و صلوات شود. دعا کردن و ذکر گفتن درهرحال مستحب است.
زیارت رفتن برای حائض
آیا فرد حائض می‌تواند جهت زیارت قبور ائمه (علیهم السلام) غسل کند و به زیارت برود؟
در محدودۀ اطراف ضریح مقدس نمی‌تواند وارد شود. غسل زیارت نیز در زمان حیض بنا بر احتیاط صحیح نیست.
ورود و خروج حائض از مشاهد مشرفه
آیا حائض می‌تواند به حرم امامان وارد و از در دیگری خارج شود؟ حکم جنب در این مورد چیست؟
برای هیچ کدام جایز نیست.
گوش کردن حائض به آیات سجده‌دار
گوش کردن به آیات وسوره‌های سجده‌های واجب برای کسی که حائض است، چه حکمی دارد؟
گوش دادن مانعی ندارد و وقتی آیات سجده‌دار را گوش کرد باید سجده کند.
سجده کردن در حال حیض
آیا سجدۀ زیارت عاشورا را در حالت حیض میشود انجام داد؟
اشکال ندارد.
رفتن حائض به مزار شهدا
خانمی که عذر شرعی دارد آیا می‌تواند به مزار شهدا برود و بر سر مزار شهید بنشیند؟
اشکالی ندارد.
شرکت جنب و حائض در عزاداری و بردن نام ائمه (علیهم السلام)
آیا جنب و حائض می‌توانند اسم ائمه (علیهم السلام) را ببرند و در مراسم عزاداری شرکت نمایند و به عزاداری بپردازند؟
مانعی ندارد.
تقدیم وضو بر غسل حیض و نفاس
آیا تقدیم وضو بر غسل‌های حیض و نفاس و مسّ میّت و غیره جایز است و در صورت جواز اگر مقدم بداریم آیا بعد از غسل، تجدید وضو لازم است و می‌توان با آن وضو نماز خواند؟
جایز است و این غسل‌ها از وضو کفایت میکند و نیازی به تجدید وضو نیست.
نماز و روزه بدون انجام غسل حیض با جهل به وجوب آن
زنی نمی‌دانسته که بعد از پاک شدن از حیض، باید غسل کند، و مدتی نماز و روزه را بدون غسل انجام داده است، حکم این نماز و روزه‌ها چیست؟
نمازها را باید قضا کند. روزۀ غیر ماه رمضان وی صحیح است ولی روزۀ ماه رمضان آن صحیح نیست مگر آن‌که در ندانستن وجوب غسل معذور بوده باشد.
شایان ذکر است که انجام هر غسل واجب یا غسل مستحبی که استحباب آن ثابت شده باشد از غسل حیض کفایت میکند.
پختن غذا در ایام عادت
برخی می‌گویند توصیه شرع به زنان در ایام عادت این است که در هنگام پختن غذا با وضو باشند تا غذا اثر سویی نداشته باشد؛ آیا چنین چیزی صحت دارد؟
چنین توصیه‌ای را نیافتیم.
طهارت حوله استفاده شده در زمان عادت
آیا حوله‌ای که در زمان حیض برای خشک کردن بدن استفاده شده پاک است؟
تا علم به سرایت نجاست نباشد، محکوم به طهارت است.
استحاضه
تشخیص استحاضه و اقسام آن
مقدار پنبه برای تعیین اقسام استحاضه
در تعیین اقسام استحاضه آیا اندازه‌ای برای مقدار پنبه وجود دارد و یا این‌که به هر مقدار باشد کفایت میکند؟ آیا می‌توان برای این کار از وسایل دیگری مانند پارچه یا غیر آن استفاده کرد؟
میزان‌همان مقدار متعارف نزد زنان است و اگر پارچه و غیر آن، همان اثر پنبه را در نفوذ پذیری و غیر آن داشته باشد استعمال آن جایز است.
استفاده از نوار بهداشتی به‌جای پنبه برای فهمیدن نوع استحاضه
زن مستحاضه‌ای برای استعلام (امتحان کردن برای فهمیدن نوع استحاضه) به‌جای پنبه از نوار بهداشتی استفاده کرده و اکنون شک دارد که استحاضۀ او از چه نوع بوده، و مدتی به این حال نماز خوانده است. وظیفۀ او چیست؟
درصورتی‌که همانند پنبه داخل نشده یا اثر پنبه را در نفوذ پذیری نداشته و مطابق وظیفه احتیاطی نیز عمل نکرده باشد، باید نمازهایش را قضا کند.
شک در سه روز بودن خون
خانمى چون نمى‌دانسته باید خود را وارسى کند، شک دارد که به مقدار سه روز خون دیده یا خیر، حال وظیفه‌اش چیست؟
چون وارسی نکرده باید احتیاط کند به این‌که به وظیفۀ حائض عمل نماید و بعداً عبادات را قضا کند. شایان ذکر است که لازم نیست سه روز اول حیض پشتسرهم باشد بلکه باید سه روز اول در ضمن یک دهه باشد.
ناتوانی زن از وارسی
تکلیف زن مستحاضه‌ای که نمی‌تواند خود را وارسی کند، چیست؟
باید به‌گونه‌ای عمل کند که حتماً وظیفه‌اش را انجام داده باشد؛ مثلاً اگر نمی‌داند استحاضۀ او قلیله است یا کثیره باید به وظیفۀ کثیره عمل نماید. البته اگر حالت سابق خود را بداند می‌تواند به وظیفۀ همان قسم رفتار کند.
خون ناشی از زخم رحم
درون رحم زخم شده و از آن خون خارج میشود؛ آیا خون مذکور حکم حیض و استحاضه را دارد؟
اگر می‌داند خون زخم است حکم حیض و استحاضه را ندارد.
خونریزی پس از نزدیکی
وقتی بعد از مدتی با شوهرم آمیزش می‌کنم، خونریزی دارم، آیا باید غسل استحاضه کنم؟
با توجه به اقسام زن‌ها در عادت حیض، اگر خون مذکور شرایط حیض را نداشته باشد استحاضه است و باید بر اساس نوع آن (قلیله، متوسطه یا کثیره) طبق وظیفه عمل نمایید.
خونریزی براثر درمان پزشکی
اگر خانمی براثر درمان پزشکی، خونریزی رحم داشته باشد، نمازش را چگونه بخواند؟
اگر یقین ندارد که خون زخم است چنانچه خونریزی در غیر ایام عادت و بدون شرایط یا صفات حیض باشد حکم مستحاضه را دارد و باید ببیند قلیله یا متوسطه است یا کثیره و به وظیفۀ خاص آن عمل کند.
شک در قلیله یا کثیره بودن استحاضه
اگر گاهی شخص به جهت استرس یا جابه‌جا خوردن قرص ضد بارداری لکۀ خون ببیند واین لکه به‌صورت لخته باشد که نمی توان تشخیص داد قلیله است یا کثیره وچند روز به‌صورت مستمر کم و زیاد باشد، حکم نمازش چیست؟ آیا نمازهایی را که نخوانده، باید قضا کند؟
در صورت نداشتن شرایط حیض اگر با عمل به دستور وارسی -چنانکه در رساله آمده- نتواند تشخیص دهد، باید احتیاط کند و قضای نمازهایی را که نخوانده یا خلاف وظیفه خوانده، بجا آورد.
احکام استحاضه
نماز خواندن مستحاضه بدون وارسى
زن مستحاضه با این‌که مى‌توانسته خود را وارسى کند اگر پیش از آن‌که خود را وارسى کند، مشغول نماز شود آیا نمازش باطل است؟
چنانچه قصد قربت داشته و به وظیفۀ خود یا مطابق احتیاط عمل کرده است -مثلاً استحاضه‌اش قلیله بوده و به وظیفۀ استحاضه کثیره عمل نموده- نماز او صحیح است. اگر قصد قربت نداشته یا عمل او مطابق وظیفه‌اش نبوده است -مثل آن‌که استحاضۀ او کثیره بوده ولی به وظیفۀ قلیله رفتار کرده- نماز او باطل است.
تبدیل نوع استحاضه
اگر کسی بعد از نماز عصر استحاضه کثیره ببیند و در موقع مغرب استحاضه قلیله شود نسبت به نماز چه وظیفه‌ای دارد؟
باید براى نماز مغرب غسل کند و وضو نیز بگیرد.
غسل استحاضه برای نماز قضا
مستحاضۀ متوسطه‌ای که نماز صبح او قضا شده اگر بعد از طلوع آفتاب و قبل از ظهر برای قضای نماز صبح غسل کند آیا باید برای نماز ظهر و عصر مجدداً غسل کند؟
زن مستحاضه مادامی که کاملاً پاک نشده است نمی‌تواند نماز قضا بجا آورد.
وارسی قبل از وقت نماز
آیا وارسی قبل از وقت نماز کفایت مى‌کند؟
کافی نیست.
وارسی فضای خارج فرج
با توجه به نوارهای جدیدی که داخل مهبل قرار می‌گیرد و از خروج خون کاملاً جلوگیری میکند تا تحفظ رعایت شود، آیا ملاک در اختبار برای مستحاضه، وارسی ظاهر و خارج فضای فرج است یا باید نوار را خارج نمود، تا داخل هم وارسی شود؟ در صورت حکم به خروج نوار، آیا طهارت به‌هم خورده و غسل تکرار میشود؟
در وارسی باید فضای داخلی هم وارسی شود. و اگر در فضای داخلی فرج خون باشد تکرار وظیفۀ مستحاضه لازم است.
وضوی مستحاضه برای نماز دوم در صورت یقین یا شک نسبت به جریان خون
مستحاضه درصورتی که یقین داشته باشد بین دو نماز خون ندیده، آیا لازم است که برای نماز دوم وضو بگیرد؟ اگر شک داشته باشد چطور؟ آیا وارسی لازم است؟
اگر یقین دارد، وارسی و وضو لازم نیست و در صورت شک باید وارسی کند و یا مطابق وظیفه قبلی‌اش عمل کند و اگر وارسی نکند و مطابق وظیفه عمل نکند باید نماز را اعاده نماید.
خون دیدن مستحاضه کثیره در بین دو نماز
اگر مستحاضۀ کثیره بعد از انجام غسل و شروع نماز مغرب یا بین نماز مغرب و عشا خون ببیند، تکلیف چیست؟
درصورتی‌که نماز مغرب و عشا را پشتسرهم می‌خواند غسل لازم نیست. البته باید برای نماز عشا وضو بگیرد و ظاهر فرج را آب بکشد و پنبه و دستمال نجس را عوض کند.
خون ندیدن بین نماز عصر و مغرب و کفایت غسل قبلی
اگر مستحاضۀ کثیره، بین نماز عصر و مغرب خون نبیند آیا همان غسل قبلی کفایت میکند یا بازهم باید برای مغرب غسل کند؟
اگر بعد از غسل از وی خونی خارج شده، کفایت نمی‌کند اگر چه بعد از نماز ظهر یا عصر از وی خونی خارج نشده باشد.
تکرار وضو برای مستحاضه با قطع و از سر گرفتن نماز
مستحاضه‌ای شروع به نماز میکند ولی نمازش را عمداً یا سهواً قطع میکند. آیا برای شروع دوباره نماز، تکرار وضو لازم است؟
اگر فوریت بین انجام وظیفۀ مستحاضه و نماز جدید به‌هم خورده باشد و در این فاصله خون خارج شده باشد، تکرار اعمال مستحاضه لازم است.
وجوب جلوگیرى مستحاضه از خروج خون برای نماز
آیا برای نماز جلوگیرى از خروج خون استحاضه واجب است؟
بله واجب است.
جلوگیری از خروج خون در حال روزه
آیا زن مستحاضه در ماه رمضان برای روزه باید از بیرون آمدن خون جلوگیری کند؟
به احتیاط مستحب به مقداری که می‌تواند از بیرون آمدن خون جلوگیری کند.
جلوگیری نکردن مستحاضه از خروج خون
اگر زن مستحاضه از خروج خون جلوگیرى نکند، چه حکمى دارد؟
اگر کوتاهی کند و خون بیرون بیاید، باید نماز را دوباره بخواند و اگر فوریت عرفی بین اعمال مستحاضه و نماز صحیح به‌هم خورده باشد، باید آن را اعاده کند.
وظیفۀ مستحاضه با احتمال پاک شدن در آخر وقت
زنی که می‌داند در آخر وقت پاک میشود یا احتمال پاک شدن را می‌دهد، آیا می‌تواند اوّل وقت وظیفۀ مستحاضه را انجام دهد و نماز بخواند؟
در فرض شک لازم نیست صبر کند ولی اگر بداند که به اندازۀ خواندن نماز خون بند می‌آید، بنا بر احتیاط صبر کند و نماز را در وقت پاکی بخواند.
محرمات مستحاضه
موارد حرام در حال استحاضه
آیا کارهایی که بر حائض حرام است، بر مستحاضه کثیره نیز حرام است؟
مستحاضه کثیره بنابر احتیاط باید از این امور اجتناب کند:
• مسّ قرآن (در حال اختیار، و همچنین در حال اضطرار قبل از انجام وظیفۀ غسل یا وضویی که برای نماز دارد)
• نزدیکی، توقف در مسجد و خواندن سورۀ سجده‌دار (بدون انجام غسل، چه در داخل وقت و چه پیش از آن)
ورود مستحاضه به مسجد
آیا مستحاضه می‌تواند وارد مسجدالحرام و مسجد النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) شود؟
مستحاضه کثیره بدون انجام غسل نمی‌تواند وارد مسجدین شود.
مس خط قرآن برای مستحاضه
آیا زن مستحاضه می‌تواند قرآن بخواند یا خط قرآن را مسّ نماید؟
مسّ خط قرآن بنا بر احتیاط در حال اختیار جایز نیست اما خواندن قرآن اشکال ندارد. البته مستحاضۀ کثیره اگر بخواهد سوره یا آیۀ سجده‌دار بخواند، باید به وظیفه غسلش در مورد نماز عمل کرده باشد و اگر وقت نماز نشده بنا بر احتیاط برای آن غسل کند.
مکث در مسجد در زمان استحاضه
آیا زن در حال استحاضه مى‌تواند در مساجد مکث کند و داخل مسجد الحرام و مسجد النبى (صلی الله علیه و آله و سلم) شود؟
توقف در مساجد برای مستحاضه قلیله و متوسطه اشکال ندارد و برای مستحاضه کثیره در وقت نماز، به شرط انجام غسل‌های واجب مانعی ندارد و اگر هنوز وقت نماز نرسیده است بنا بر احتیاط باید غسل کند.
نزدیکى در حال استحاضه
آیا مستحاضۀ کثیره برای نزدیکی باید غسل کند؟ و در صورت لزوم آیا غسلی که برای نماز بجا می‌آورد کفایت میکند؟
اگر غسل واجب خود را انجام داده باشد نزدیکی حلال است البته اگر هنوز وقت نماز نشده، بنابراحتیاط باید غسل کند.
نفاس
نفاس و احکام آن
ایام نفاس
چند روز پس از زایمان، زن باید غسل نفاس انجام دهد؟
غسل نفاس بعد از قطع شدن خون نفاس از زن است که قطع شدن خون ممکن است بعد از یک‌لحظه بعد از زایمان باشد یا حداکثر ده روز بعد زایمان.
خون پس از سقط جنین
خانمی جنین دو ماهه‌اش را سقط کرده و دو هفته لک می‌بیند، آیا نفساء حساب میشود یا مستحاضه؟
چون زاییدن صدق نمی‌کند، خون مذکور نفاس نیست. در صورت وجود شرایط، حیض وگرنه استحاضه است.
خونریزی مستمر پس از سقط جنین
کسی که بعد از سقط جنین، ۴۵ روز خون ببیند آیا تمام خون‌هایی که می‌بیند حکم استحاضه را دارد؟
اگر به این خون، خون زایمان صدق کند، صاحب عادت عددیه به اندازۀ عدد روزهای عادت، خود را نفساء قرار دهد و صاحب عادت وقتیه و مضطربه ده روز را نفاس قرار می‌دهد و بعد از ایام نفاس تا ده روز استحاضه است و بعد از آن صاحب عادت وقتیه خونی را که در ایام عادت می‌بیند یا شروعش یکی دو روز جلوتر است، حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد و سایر اقسام عادت، خون واجد صفات را حیض قرار می‌دهند. البته مدت حیض با توجه به صاحب عادت عددیه یا مضطربه بودن متفاوت است. حداقل زمان حیض سه روز در طول یک دهه است و از زمان حیض قبلی و حیض مجدد حداقل باید ده روز بگذرد.
خونریزی مستمر بعد از زایمان در اقسام مختلف زنان
زنی بعد از وضع حمل تا یک ماه یا بیشتر مستمر خون ببیند این خون‌ها چه حکمی دارد؟ حکم مسأله در سه فرض زیر به چه صورت است؟ الف) صاحب عادت عددیه ب) صاحب عادت وقتیه ج) صاحب عادت وقتیۀ عددیه
صاحب عادت عددیه به اندازۀ عدد عادت، خود را نفساء قرار داده و بعد از آن مستحب است تا ده روز استظهار کند (یعنى احتیاطاً خود را نفساء به شمار آورد)، و پس از ایّامى که نفاس قرار داده اگر خون ادامه داشت، تا ده روز استحاضه، و پس از آن اگر خون نشانۀ حیض را داشته، حیض وگرنه، آن هم استحاضه است.
صاحب عادت وقتیه خونى را که تا ده روز مى‌بیند خون نفاس و پس از آن در دهۀ دوم استحاضه، و پس از آن، چنانچه خون در ایّام عادت یا یکى دو روز جلوتر باشد، حیض وگرنه، آن هم استحاضه است.
صاحب عادت وقتیۀ عددیه به اندازۀ عدد روزهاى عادت، خود را نفساء قرار داده و بعد از آن مستحب است تا ده روز استظهار کند و بعد از ایّامى که خون را نفاس قرار داده اگر خون ادامه داشت، تا ده روز استحاضه است و پس از آن اگر خون در ایّام عادت یا یکى دو روز قبل باشد، حیض وگرنه، آن هم استحاضه است.
خون سزارین
آیا خونى که زن پس از سزارین مى‌بیند، خون نفاس است؟
بلی.
محاسبۀ نفاس در صورت سقط جنین تدریجی یا زایمان چند قلو
نفاس اجزای منفصل یک جنین چگونه محاسبه میشود؟ در زایمان دوقلوها بر فرض با فاصلۀ چند روز به دنیا بیایند، چطور؟
1- از وقتى که اوّلین جزء بچّه از شکم مادر بیرون مى‌آید، هر خونى که زن مى‌بیند اگر پیش از ده روز یا سر ده روز قطع شود، خون نفاس است. 2- در فرض سوال که طفل دوم با فاصله خارج شده است پس از ولادت دوم، نفاس دوم شروع میشود.
حکم نفاس در کورتاژ
از زنى، بچه‌اى سقط شد و تا یک ماه از آلودگى پاک نشد. سپس او را کورتاژ کرده‌اند، آیا تمام آلودگى این مدت، نفاس است یا خیر؟ حکم اعمال عبادى که انجام داده چیست؟
تا هنگامی‌که نگویند زن زاییده است خونی که می‌بیند نفاس نیست ولی اگر صدق زاییدن کند، خونی که زن بعد از خارج شدن اولین جزء بچه می‌بیند تا ده روز نفاس است (البته صاحب عادت عددیه یا وقتیه و عددیه، عدد عادت خود را نفاس قرار می‌دهند و بعد از آن مستحب است تا تکمیل ده شبانه‌روز را نیز نفاس قرار دهند) درهرحال خونی که زن بعد از ایام نفاس می‌بیند تا ده روز استحاضه است و بعد از آن، غیر صاحب عادت وقتیه طبق تفصیلی که در رسالۀ توضیح المسائل آمده خود را حیض قرار می‌دهد؛ در هر صورت تا خارج نشدن جزء دیگر جنین یا بخشی از جفت جنین، خونی که خارج میشود نفاس نیست و در صورت خروج جزء دیگر، به تفصیلی که یاد شد حکم نفاس و استحاضه مترتب می‌گردد.
خونی که همراه جفت خارج میشود
اگر بچه‌ای در رحم مادر بمیرد و بر طبق دستور پزشک، جفت بچه(آن‌چه محل اتصال بچه به رحم مادر است) را خارج کنند تا بتوانند مادر را کورتاژ نمایند. آیا خونی که همراه جفت بچه خارج میشود، در حکم نفاس است؟
اگر قبل از خروج اولین جزء بچه خارج شده نفاس نیست.
خروج خون نفاس و حیض به‌صورت نامتعارف
اگر خون‌های سه‌گانه را به وسیلۀ عمل جراحی یا از طریق غیر طبیعی از شکم زن خارج کنند به نحوی که هیچ خونی از مجرای طبیعی وی خارج نشود، آیا احکام حیض و نفاس بر او بار میشود؟ مقاربت با این زن چه حکمی دارد و آیا غسل بر او واجب است؟
احکام مذکور مترتب میشود و فرقی نیست.
شک در خون سزارین
زنى که به روش سزارین زایمان کرده است، گاهی شک مى‌کند که خون موجود، خون نفاس است یا خون زخم، وظیفه‌اش چیست؟
در شک بین خون نفاس و خون زخم و شک بین خون استحاضه و خون زخم، حکم نفاس و استحاضه جاری است مگر آن‌که از راهی اطمینان پیدا کند که خون زخم است.
وظیفه نفساء پس از قطع خونریزی
آیا پس از قطع خونریزی، بر زنی که زایمان کرده است وارسى کردن واجب است؟
اگر احتمال دهد که در باطن، خون وجود دارد، باید وارسى کند و چنانچه از داخل هم پاک شده، غسل نماید.
رفتن به مسجد در حال نفاس
پس از سقط بچه لکه بینی دارم و ایام عادت هم نیست. آیا می‌توانم به مسجد بروم؟
اگر سقط مذکور به‌گونه‌ای بوده که به آن زاییدن می‌گویند و خون در اثر آن است، به مقداری که در رساله گفته شده، نفاس است و نمی‌توانید داخل مسجد شوید. اما اگر به آن زاییدن گفته نشود یا پس از ایام نفاس باشد، استحاضۀ قلیله است و رفتن به مسجد هم مانعی ندارد.
احکام غسل
کیفیّت انجام غسل
نیّت غسل هنگام شستن کف صابون از سر و صورت
کسی که در حمام سر و بدن خود را با شامپو و صابون کف‌مالی کرده است آیا می‌تواند هنگام شستن کف‌ها نیّت غسل کند؟
اگر شستن با آب مطلق صدق کند، صحیح است.
از بالا به پایین شستن در غسل
آیا در غسل لازم است که اعضای بدن از بالا به پایین شسته شود؟
لازم نیست.
عدم رعایت ترتیب بین راست و چپ در غسل
اگر در غسل سهواً ابتدا طرف چپ را بشوید و سپس طرف راست بدن را، حکمش چیست؟
ترتیب بین طرف راست و چپ بدن در غسل شرط نیست؛ هرچند مطابق احتیاط استحبابی است.
جهل نسبت به رعایت ترتیب در غسل
اگر کسی در انجام غسل به خاطر جهل به مسأله تمام بدن را یک‌باره می‌شسته است و نیز گاهی ابتدا بدن و سپس سر و گردن را شسته است. حال نسبت به نمازها و روزه‌های سابق خود چه وظیفه‌ای دارد؟
نمازهایش باطل است ولی روزه‌هایش صحیح است مگر در دو مورد:
الف) روزۀ قضای ماه رمضان در بقا بر جنابت.
ب) روزۀ ماه رمضان با ترک غسل حیض یا نفاس، درصورتی‌که در انجام غسل به این نحو معذور نبوده است.
نیّت اجمالی برای کیفیت ترتیب در غسل
کسی که می‌داند بدنش در طول حمام چند بار شسته میشود، آیا می‌تواند از اول اجمالاً نیّت کند که در دفعۀ اول، شستن سرو گردنش به نیّت غسل باشد و در دفعۀ بعد بقیۀ بدن؟
مانعی ندارد.
غسل ترتیبی در استخر
آیا می‌توان در استخر غسل ترتیبی نمود. بدین صورت که ابتدا به نیّت شستن سر، سر را داخل آب برد و بعد به نیّت شستن بقیۀ بدن، داخل آب رفته و دست کشید؟
غسل ترتیبی به نحو مذکور صحیح است و دست کشیدن هم نیاز ندارد.
موالات در غسل
آیا انسان می‌تواند نیمی از سر و گردن را بشوید و پس از مدتی نیمۀ دیگر را بشوید و همین طور در طرف راست یا چپ بدن این کار را انجام دهد؟ اگر زمان زیادی طول بکشد آیا غسل صحیح است؟
اشکال ندارد و غسل به شکل مذکور صحیح است.
غسل ارتماسی با لباس
آیا در غسل ارتماسی که به نیّت غسل وارد آب می‌شویم باید حتماً لباسهایمان را در آوریم؟
لازم نیست و همین‌که آب در یک آن به همه جای بدن برسد، کافی است.
دیدن مانع روی اعضا بعد از غسل ارتماسی
اگر بعد از غسل ارتماسی مانعی را که قبل از غسل کردن وجود داشته، روی دست ببیند آیا نیاز به غسل مجدد است یا شستن همان منطقه کافی است؟
شستن آن نقطه کافی نیست ولی شستن بدن کفایت میکند و لازم نیست دوباره سر و گردنش را بشوید هرچند احتیاط مستحب آن است که غسل را از اول انجام دهد.
غسل با دست گچ گرفته
با یک دست شکسته درون گچ چگونه می‌توان غسل جنابت کرد؟
باید بقیه قسمت‌ها را بشوید و در آن قسمت به دستور جبیره عمل کند یعنی دست خیس را روی آن بکشد.
بر طرف شدن عذر پس از انجام غسل جبیره
شخص جنبی که با غسل جبیره اعمال خود را انجام داده است، آیا پس از برطرف شدن جبیره باید دوباره غسل انجام دهد؟
اگر داخل وقت عذرش برطرف شود باید غسل کند و نمازش را بخواند ولی اگر وقت گذشته باشد نمازش صحیح است ولی برای نمازهای بعد باید غسل کند.
غسل کسی که وظیفه‌اش تیمّم بوده
کسی که در تنگی وقت، از روی عمد یا سهو، به‌جای تیمم غسل نموده و مقداری از نمازش را خارج وقت خوانده است، آیا غسل و نمازش صحیح است؟ اگر اتفاقاً تمام نماز در داخل وقت خوانده شود، چطور؟
در فرض سهو صحیح است؛ در فرض عمد هم اگر به‌قصد این‌که با طهارت باشد غسل کرده هرچند معصیت کرده ولی غسل و نمازش صحیح است ولی اگر بدون عذر به نیّت این نماز غسل کرده غسل و نمازش باطل است.
لایۀ روغنى در گوش هنگام غسل
در هنگام غسل احساس مى‌شود یک لایۀ روغنى داخل گوش وجود دارد، حکم آن چیست؟
شستن داخل گوش که دیده نمی‌شود لازم نیست. علاوه بر این‌که چربی‌های متعارف بدن مانع نیست.
جراحی پلاستیک و منع رسیدن آب به پوست
اگر شخصی جراحی پلاستیک کند و این عمل، مانع از رسیدن آب به بدنش شود، وظیفۀ او نسبت به غسل و تیمم چیست؟
اگر رفع مانع ممکن نباشد درصورتی‌که مانع در اعضای تیمم باشد غسل و وضو انجام دهد و بنا بر احتیاط مانند صورت وجود جبیره، روی مانع را مسح کند و چنانچه در سایر اعضاست بدل از غسل یا وضو تیمم کند.
لاک ناخن
به‌تازگی لاک‌هایی در بازار عرضه شده است که ادعا میشود آب و اکسیژن از آن عبور میکند. آیا این لاک‌ها را می‌توان استفاده کرد و برای وضو و غسل مشکلی ندارد؟
چنانچه عرفاً مانع شستن محسوب شود، استفاده از آن جایز نیست؛ علاوه بر این که مجرد نفوذ آب تا زمانی که به آن شستن گفته نشود کافی نیست.
انجام غسل با پارچۀ مرطوب
اگر برای غسل کردن پارچه‌ای را مرطوب کنیم و به بدن بکشیم به‌گونه‌ای که رطوبت مختصری به بدن برسد و آب هم جاری نشود آیا غسل صحیح است؟
اگر تری آن به‌قدری باشد که صدق شستن کند، کافی است.
غلبه آب غسل بر آب یا عرق بدن
آیا در غسل لازم است آبی که ریخته میشود بر آب یا عرق روی بدن غلبه کند؟
لازم نیست؛ همین‌که عرفاً به‌گونه‌ای باشد که شستن با آب صدق کند، کافی است.
شستن موى بلند در غسل
در غسل آیا بر زن واجب است تمام موهایش را بشوید؟ یا همین که آب به تمام پوست برسد، کافی است؟
شستن موهای بلند لازم نیست.
احکام کلی غسل
غسل‌هاى واجب شده قبل از بلوغ
آیا ممکن است غسلی قبل از بلوغ بر انسان واجب شود؟
امکان این‌که نابالغ محدث به حدث اکبر شود مثلاً به سبب مسّ میّت یا اسباب دیگر وجود دارد لکن تا بالغ نشده باشد انجام غسل بر او واجب نمی‌شود اگرچه غسل ممیز صحیح است و رفع حدث میکند.
غسل‌هاى انجام شده قبل از بلوغ
اگر یکى از اسباب وجوب غسل براى انسان نابالغ رخ داده و او در همان زمان غسل کرده باشد، آیا همان غسل کفایت مى‌کند یا پس از بلوغ باید مجدداً غسل نماید؟
اگر در هنگام غسل ممیز باشد، کفایت میکند.
غسل با اسم اشتباهى
اگر هنگام نیّت غسل، به‌اشتباه اسم غسل دیگری را بگوید غسلش چه حکمى دارد؟
صحیح است.
نیّت غسل پس از قرار گرفتن در زیر دوش
آیا کسی که زیر دوش قرار گرفته، می‌تواند در همان حال، نیّت غسل کند یا باید از زیر دوش خارج شود و پس از نیّت، مشغول غسل گردد؟
در همان حال، می‌تواند نیّت غسل کند.
جمع بین غسل واجب و مستحب
آیا می‌توان یک غسل واجب و یک غسل مستحب (مثل جنابت و جمعه) یا غسل واجب و غسل رجایی مانند غسل جنابت و غسل توبه را با هم انجام داد و هر دو غسل را نیّت نمود؟
مانعی ندارد.
التفات به وجود مانع هنگام غسل و تکلیف نماز خوانده شده
شخصی بعد از غسل جنابت، متوجه میشود قسمتی از سمت چپ یا راست بدنش به جهت مانع شسته نشده است. آیا شستن همان قسمت کافی است یا باید دوباره غسل کند؟ اگر با این غسل نماز خوانده و در این مدت حدث اصغری از او سر زده باشد تکلیف چیست؟
در غسل ترتیبی باید همان قسمت را به نیّت غسل بشوید و اگر حدث اصغر از او سر زده، وضو هم بگیرد و نمازش را دوباره بخواند.
انجام غسل در بین اعمال غسل دیگر
آیا در حین غسل و پس از شستن سر و گردن، می‌توان غسل دیگر واجب یا مستحبی را نیّت کرد و پس از انجام غسل دوم، غسل اول را پی گرفت؟
خیر مگر آن‌که به‌قصد رجاء باشد ولی می‌تواند غسل را به نیّت هر دو غسل از سر بگیرد، هرچند احتیاط مستحب است که این کار را انجام ندهد و غسل قبلی را تمام کند.
سر زدن حدث در بین انجام غسل
اگر در حال غسل حدث اصغر رخ دهد، غسل باطل میشود؟
حدث اصغر موجب بطلان غسل نیست ولی باید برای نماز وضو بگیرد.
از بین رفتن مانع هنگام غسل، بدون توجه شخص
قبل از غسل مانعی از رسیدن آب در قسمتی از بدن وجود داشته است که پس از غسل مشاهده نمی‌شود، و شخص نیز نسبت به بر طرف کردن آن توجهی نداشته است. تکلیف چیست؟
در صورت شک در رسیدن آب، بنا را بر این بگذارد که هنگام غسل مانع وجود داشته است.
التفات به وجود مانع در اعضای غسل و روزۀ آن روز
کسی که شب غسل کند و بعد از ظهر بفهمد که روی انگشت وی تکه‌ای کوچک از چسب زخم باقی مانده، آیا غسلی که انجام داده و نمازی که با آن خوانده و همچنین روزۀ آن روز صحیح است؟
نمازی را که خوانده -پس از شستن انگشت به نیّت غسل و وضو گرفتن- قضا کند ولی روزۀ آن روز صحیح است مگر در قضای ماه رمضان.
شک در اتمام غسل
شخصی به نیّت غسل، شروع به غسل کرده است ولی بعد از این‌که از حمام خارج میشود شک میکند که آیا غسل را به اتمام رسانده است یا خیر؟ تکلیف غسل وی چگونه است؟
می‌تواند به شک خود اعتنا نکند و بنا بر صحت آن بگذارد.
غسل با آب غصبی
انجام غسل جنابت با آب غصبی چه حکمی دارد؟ و آیا فرقی بین جاهل و عالم وجود دارد؟
اگر غیر معذور باشد (چه عالم باشد چه جاهل) این کارش حرام است و اگر از زمان وجوب غسل تا آخر وقت، امکان غسل با آب مباح را نداشته، غسلش باطل است و اگر غسل با آب مباح برایش ممکن بوده، غسلش بنا بر احتیاط باطل است.
غسل در خانۀ کسی که اهل خمس نیست
یقین دارم شخصی خمس نمی‌دهد، آیا میشود با آب حمام او غسل کرد یا باید برای صحت غسل، خمس آن مقدار آب مصرفی را به ذمه بگیرم و پرداخت نمایم؟
غسل صحیح است.
غسل در حمام غصبی
اگر شخصی در حمام غصبی غسل کند، غسل او چه حکمی دارد؟
اگر غسل به نحو مشروع تا آخر وقت برایش ممکن نبوده، وظیفه‌اش تیمم بود وغسلش باطل است و الا بنابر احتیاط باطل است.
وسواس در انجام غسل
فردی به علت بیماری خاصی نمی‌تواند از خروج باد جلوگیری کند و هنگام غسل دچار وسواس میشود لذا چند ساعت طول می‌کشد تا غسل را انجام دهد. وظیفۀ این فرد چیست؟
خروج باد، غسل را باطل نمی‌کند و در فرض خروج، غسل را تمام کند و برای نماز وضو بگیرد.
جنبی که غسل‌های دیگر انجام داده
اگر کسی استمنا کرده و نمی‌دانسته با این کار غسل بر او واجب میشود البته در این مدت غسل‌های واجب و مستحب و مافی الذمۀ دیگری انجام داده، تکلیف نمازها و روزه‌های او چیست؟
انجام هر غسلی که مشروعیت آن ثابت است -هرچند به نیّت ما فی الذمه انجام شده باشد- کفایت از غسل جنابت میکند و اگر یقین دارد مدتی قبل از انجام این غسل‌ها با حالت جنابت نماز خوانده است نمازها را باید قضا کند ولی روزه‌هایش صحیح است مگر در دو فرض:
1. روزۀ قضای ماه رمضان
2. روزۀ ماه رمضان اگر اصل جنب شدنش را می‌دانسته است.
عبادات انجام شده با غسل جنابت باطل
شخصی مدت زیادی غسل جنابت را اشتباه انجام داده است، آیا نماز و روزۀ او صحیح است یا خیر؟
نمازها را باید اعاده کند ولی روزه‌هایش صحیح است مگر در روزۀ قضای ماه رمضان.
غسل مستحبی با مشتبه شدن اول ماه
در غسل‌های مربوط به زمان خاص مثل غسل شب نوزدهم ماه رمضان درصورتی که اول ماه مشتبه باشد و یا به هر دلیل دیگر اطمینان یا حجت شرعی بر تعیین روز غسل نداشته باشیم آیا می‌توانیم غسل را انجام دهیم و آیا این غسل کفایت از وضو میکند؟
در فرض شک، ماه گذشته را سی روز حساب کند و عدد ماه جدید را بر اساس آن حساب کند در صورت محاسبه به این نحو،غسل کفایت از وضو میکند و بجا آوردن غسل در روزهای دیگر هر چند به نیت رجاء مانعی ندارد ولی کفایت از وضو نمی‌کند.
جهل نسبت به احتلام و انجام اعمال عبادی
تکلیف کسى که به مسأله احتلام بانوان جاهل بوده و بدون غسل مدت‌ها اعمال عبادى خود را انجام داده، چیست؟
نمازهایی را که بدون غسل خوانده است، باید اعاده کند ولی روزه‌هایش محکوم به صحت است مگر در روزۀ قضای ماه رمضان، البته انجام یک غسل صحیح -واجب یا مستحب- رافع جنابت است هرچند التفات به جنابت نداشته باشد.
خواندن نماز با غسل جنابت و کشف عدم جنابت
اگر شخصی گمان کند جنب شده و غسل کند و نماز بخواند و بعد از چند روز متوجه شود که جنب نبوده است، تکلیف نمازهای خوانده شده چیست؟
باید نمازهایی را که بدون وضو خوانده است، قضا کند.
خجالت کشیدن از غسل و نماز خواندن با تیمم
اگر کسی نزدیک طلوع فجر یا بعد آن محتلم شود و خجالت بکشد که حمام برود و غسل کند و غسلش را ظهر انجام دهد، اشکال دارد؟
خجالت کشیدن مجوز ترک غسل نمی‌شود، مگر این‌که به حد حرج برسد. در هر صورت در تنگی وقت -که اگر بخواهد غسل کند می‌ترسد نمازش قضا شود- می‌تواند با تیمم نماز بخواند.
خروج زن از منزل برای غسل، بدون اجازه شوهر
زنی غسل واجب به عهده دارد و در خانه امکان غسل ندارد، شوهرش نیز اجازۀ خروج از منزل را نمی‌دهد، آیا بدون رضایت شوهر بیرون برود و غسل کند یا این‌که تیمم نماید؟
باید تیمم کند.
غسل جنابت همراه با غسل دیگر
اگر شخصى یک غسل به نیّت غسل جنابت و غسلی دیگر انجام دهد، آیا در این صورت نیز نیازى به وضو نیست؟
خیر، نیاز نیست بلکه نباید وضو بگیرد.
زمان غسل جمعه
غسل جمعه را چه وقتى می‌توان انجام داد؟
اول وقت آن بعد از طلوع فجر روز جمعه است و بهتر است که نزدیک ظهر بجا آورده شود و اگر تا ظهر انجام ندهد مستحب است تا غروب بجا آورد و بنا بر احتیاط نیّت ادا و قضا نکند.
قضاى غسل جمعه
آیا مى‌شود غسل جمعه را در روز دیگر به نیّت قضا انجام داد؟
از صبح شنبه تا مغرب آن، قضا کردن غسل جمعه مستحب است.
کفایت غسل جمعه از وضو
آیا با غسل جمعه، بدون وضو می‌توان نماز واجب خواند؟
بله، اگرچه خلاف احتیاط استحبابی است.
کفایت غسل جمعه از وضو در غیر وقت آن
آیا انجام غسل جمعه در روز پنج شنبه یا شنبه یا بعد از ظهر جمعه جای وضو را می‌گیرد؟ حتی اگر عمداً تاخیر انداخته باشد؟
غسل جمعه در روز جمعه و شنبه از صبح تا مغرب هرچند با تأخیر عمدی هم باشد کفایت از وضو میکند. کسی که روز جمعه امکان غسل ندارد می تواند رجاءً در روز پنج‌شنبه غسل کند ولی به جهت این‌که استحباب آن ثابت نیست، کفایت از وضو نمی‌کند.
غسل جمعه در ایّام عادت
زنی که نذر کرده است همیشه غسل جمعه بجا آورد، می‌تواند در ایام عادت، غسل جمعه کند؟ اگر وسط غسل از او خون خارج شود، چه‌طور؟
بنابر احتیاط در زمان حیض، غسل را به نیّت رجاء بجا آورد. و اگر در وسط غسل هم حائض شود ادامۀ غسل را به نیّت رجاء بیاورد.
نماز با غسل زیارت
آیا با غسل زیارت میشود نماز خواند؟
غسل‌هایی که مشروعیت آنها با دلیل معتبر ثابت باشد مانند غسل زیارت نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امام حسین (علیه السلام) از وضو کفایت میکند، هرچند احتیاط مستحب است که وضو نیز بگیرد.
تکرار غسل جمعه و زیارت
غسل جمعه و غسل زیارت ائمه معصومین (علیهم السلام) و غسل طواف و احرام به چه چیزهایی نقض میشود؟ آیا تکرار آنها پس از پیش آمدن حدث مشروع است؟
با انجام غسل‌های زمانی مثل غسل جمعه، به استحباب عمل کرده و با حدوث حدث(اصغر یا اکبر) دلیلی بر مشروعیت اعاده نیست.
در غسل‌های مکانی (مانند غسل ورود به حرم) و غسل‌هایی که برای انجام فعلی است مثل غسل احرام یا غسل زیارت، تا زمانی که وارد آن مکان نشده یا آن فعل را انجام نداده اگر غسل باطل شود، مشروعیت انجام غسل باقی است و این اغسال با حدث اکبر و بنا بر احتیاط با حدث اصغر باطل می‌شوند.
عدم کفایت غسل مستحبی رجائی از غسل واجب
بر شخصی غسل واجب بوده ولی اطلاعی از آن نداشته است. اگر غسل مستحبی که استحباب آن ثابت نیست را رجاءً انجام داده باشد، آیا از غسل واجب کفایت میکند؟
کفایت نمی‌کند.
کفایت غسل استحاضه از غسل جنابت
آیا غسل استحاضه از غسل جنابت کفایت میکند؟
خود غسل استحاضه، خیر ولی با وضویی که بعد از آن گرفته میشود از غسل جنابت یا غسل‌های دیگر کفایت میکند.
غسل در دستشویی‌های عمومی
آیا از دستشویی‌های عمومی مانند سرویس بهداشتی مساجد می‌توان به‌عنوان حمام استفاده کرد و غسل در آن صحیح است؟
اگر خلاف وقف نباشد و صرف آب هم در این مورد جایز باشد، متولی شرعی مسجد نیز نهی نکرده باشد، اشکال ندارد.
غسل وسواسی با خوف ضرر و اسراف
آیا شخص وسواسی که غسل را با خوف ضرر بر بدن و اسراف -براثر تکرار شستن بدن و زیاد آب ریختن- انجام می‌دهد باید به همین روش غسل کند یا تیمم کند؟
باید بدون وسواس به‌طور صحیح غسل کند و نمی‌تواند تیمم کند؛ البته اگر به وسواس هم عمل کند غسلش صحیح است هرچند اگر قدرت بر ترک عمل به وسوسه داشته، معصیت کرده است.
احکام غسل جنابت
زمان انجام غسل جنابت
غسل جنابت چه زمانی واجب میشود؟ آیا باید فوراً پس از جنابت غسل کرد؟
انجام غسل جنابت پس از تحقق سبب آن به نیّت داشتن طهارت مستحب است و برای انجام نماز یا قبل از طلوع فجر در روزۀ ماه رمضان یا قضای متعین آن واجب میشود ولی تا وقت تنگ نشود فوری نیست همچنین انجام عمل مشروط به طهارت مانند مسّ قرآن، بدون غسل جایز نیست.
غسل جنابت دیوانه بعد از عاقل شدن
آیا کسی که در حال دیوانگی جنب شده است باید پس از بهبودی، غسل جنابت بجا آورد؟
بله، باید غسل کند.
وضو قبل از غسل جنابت
آیا وضو گرفتن قبل از غسل جنابت، جایز است؟
مشروع نیست مگر به جهت رفع کراهت خوردن و آشامیدن و خوابیدن.
غسل جنابت و حیض برای کافر مسلمان شده
آیا کافری که مسلمان میشود باید برای جنابت یا حیض قبل از اسلامش غسل کند؟
بله، لازم است.
غسل جنابت در ایام حیض
اگر زن بعد از نزدیکى حیض شود، آیا غسل جنابت از او صحیح است؟
غسل جنابت زن حائض بنابر احتیاط صحیح نیست. در هر صورت انجام آن واجب نیست و می‌تواند تا پایان عادت ماهانه صبر کند.
غسل جنابت در حال استحاضه
اگر خانمی در حال استحاضه غسل جنابت انجام دهد، صحیح است؟
بله صحیح است.
کفایت غسل جنابت برای انجام نمازهای متعدد
بعد از غسل جنابت چند نماز را مى‌توان بدون وضو خواند و فاصلۀ زمانى بعد از غسل تا اداى نماز چه قدر است؟
تا وقتى که حدثی از او سر نزند مى‌تواند با آن نماز بخواند.
دعا هنگام غسل جنابت
آیا غسل جنابت دعا هم دارد؟
مستحب است هنگام غسل جنابت گفته شود: «اللّٰهُمَ طَهِّرْ قَلْبِي وَ تَقَبَّلْ سَعْيِي وَ اجْعَلْ مَا عِنْدَكَ خَيْراً لِي اللّٰهُمَّ اجْعَلْنِي مِنَ التَّوَّابِينَ وَ اجْعَلْنِي مِنَ الْمُتَطَهِّرِين»
احکام غسل‌های سه‌گانه بانوان
نماز خواندن با غسل حیض
آیا مى‌توان با غسل حیض نماز خواند؟
بله، هرچند احتیاط مستحب آن است که وضو نیز بگیرد و بهتر است وضو پیش از غسل باشد.
استحاضۀ متوسطه در وسط روز
زنی که در وسط روز استحاضه متوسطه شده است باید همان وقت غسل کند یا صبح روز بعد غسل کند؟ اگر عمداً غسل نکند چه باید بکند؟
به‌طور کلی غسل استحاضۀ متوسطه بنا بر احتیاط مستحب است و در فرض سؤال برای رعایت این احتیاط برای اولین نماز غسل کند.
کفایت غسل جنابت از غسل استحاضه
آیا غسل جنابت کفایت از غسل استحاضه میکند؟ اگر هر دو را نیّت کند باید برای نماز وضو هم بگیرد؟
کفایت میکند و برای نماز نباید وضو بگیرد.
تعیین نوع استحاضه در نیّت غسل
آیا هنگام غسل استحاضه باید نوع استحاضه (متوسطه و کثیره) را نیز در نیّت مشخص کرد یا تنها نیّت استحاضه کافى است؟
نیّت غسل استحاضه کافى است.
کفایت غسل استحاضه برای نوافل و نماز واجب بعدی
آیا مستحاضۀ کثیره می‌تواند با غسلی که برای نماز ظهر یا مغرب انجام داده، نافله‌های عصر و مغرب را بخواند؟ آیا در این صورت باید برای نماز واجب بعدی، غسل را تکرار کند؟
می‌تواند با همان غسل، نافله بخواند و اگر با نافله و تعقیبات مشغول نماز بعدی(عصر یا عشاء) شود برای آن لازم نیست غسل را تجدید کند البته در هر صورت باید برای هر نماز وضو بگیرد.
وضو بعد از غسل استحاضه
آیا مستحاضه باید پس از غسل استحاضه وضو هم بگیرد یا همانند جنابت مى‌تواند بدون وضو نماز بخواند؟
بله، باید وضو بگیرد و بهتر است وضو پیش از غسل باشد.
وضو برای کثیره‌ای که به‌جای غسل تیمم کرده
مستحاضه کثیره‌ای که عذر داشته و به‌جای غسل تیمم نموده است و وضو برایش امکان دارد. آیا باید برای نماز ظهر وضو بگیرد؟ برای نماز عصر چطور؟
باید برای هر دو نماز وضو بگیرد.
انجام تیمم در صورت استمرار لکه‌بینی با انجام غسل
زنی بعد از ایام عادت ماهیانه دچار لکه‌بینی زیاد است و در بسیاری از اوقات استحاضۀ کثیره و متوسطه است. حال اگر حمام رفتن مداوم و غسل کردن، باعث بدتر شدن وضعیت تخمدان‌ها و در نتیجه استمرار لکه‌بینی و استحاضه شود، آیا مجاز است تیمم بدل از غسل کند؟
زیاد شدن خونریزی مجوز ترک غسل وانجام تیمم نیست مگر این‌که ضرری یا حرجی باشد.
تکرار تیمم برای مستحاضه‌ای که آب برایش ضرر دارد
مستحاضۀ کثیره‌ای که آب برایش ضرر دارد، آیا برای نماز ظهر باید دو تیمم کند -یکی به‌جای غسل و دیگری به‌جای وضو- یا یک تیمم کافی است؟ آیا باید برای هر نمازی تیمم خود را تکرار کند؟
باید برای نماز اول دو تیمم کند -یکی بدل از غسل و دیگری بدل از وضو- و اگر نماز دوم را بدون فاصله انجام می‌دهد، یک تیمم بدل از وضو انجام دهد.
فاصله انداختن بین وضو و نماز
در چه صورتى زن مستحاضه مى‌تواند بین وضو و نماز فاصله بیندازد؟
اگر بداند پس از زمان وضو یا غسل، خونی از او بیرون نمی‌آید، می‌تواند خواندن نماز را تا وقتی‌که پاک می‌ماند به تأخیر بیندازد ولی اگر اتفاقاً خونی خارج شد باید دوباره وضو یا غسل را تکرار کند.
انجام روزه و نماز قضا در حال استحاضه
زن مستحاضه، اگر وظایف خود را در ارتباط با غسل انجام دهد، آیا می‌تواند روزۀ قضا بگیرد و نماز قضا بخواند؟
می‌تواند روزه قضا بگیرد ولی نمی‌تواند نماز قضا بخواند، مگر آن‌که احتمال عقلایی بدهد که در صورت تأخیر نماز، دیگر نتواند آن را انجام دهد.
نماز خواندن مستحاضه بدون انجام وظایف
در گذشته برخی از مسائل مستحاضه را نمی‌دانستم و بدون رعایت احکام آن نماز خوانده‌ام. تکلیفم در مورد آن نمازها چیست؟
درصورتی‌که نماز را بدون عمل به وظیفه خوانده‌اید، باید آن را اعاده کنید.
تیمّم
موارد تیمّم
دسترسی نداشتن به آب
ورود به منطقه‌ای که می‌داند آب برای وضو ندارد
اگر انسان وارد منطقه‌ای شود که از قبل می‌داند آب در دسترس نیست و نمی‌تواند نمازش را با وضو بخواند، برای طهارت نماز چه وظیفه‌ای دارد؟
در غیر فرض حرج، نباید به آن منطقه وارد شود ولی اگر داخل شد باید با تیمم نماز بخواند.
ترس از ضرر استعمال آب
تیمم در صورت ضرری یا حرجی بودن وضوی جبیره
آیا در مواردی که وضوی جبیره دارای حرج نوعی یا شخصی یا ضرر باشد تیمّم صحیح است؟
اگر حرج داشته باشد بین وضوی جبیره و تیمم مخیر است ولی اگر انجام وضوی جبیره برایش ضرر اساسی دارد وظیفه‌اش تیمم است.
تیمم به جهت توهم خوف ضرر
اگر بیمار به جهت خوف از ضرر، تیمم کند و پس از نماز معلوم شود خوف او بى‌مورد بوده است، چه تکلیفى دارد؟
اگر وقت باقی است باید نمازش را با وضو یا غسل اعاده کند اما اگر وقت گذشته، قضای آن لازم نیست.
تنگ بودن وقت نماز
فرصت نداشتن جنب برای غسل و طهارت لباس
اگرانسان صبح متوجه شود جنب شده است و فرصت غسل کردن هم ندارد و لباسش هم پاک نباشد، چه باید بکند؟
باید تیمم بدل از غسل کند و قسمت نجس بدن را بشوید و لباسش را تعویض یا تطهیر نماید و اگر نمی‌تواند، در صوت امکان به دستور برهنگان عمل کند و نماز را بعد از آن در لباس پاک هم قضا کند.
وظیفۀ فرد با شک در تنگی وقت
کسی که در تنگ بودن یا وسعت وقت شک دارد، وضو بگیرد یا تیمم کند؟
اگر احتمال می‌دهد با وضو گرفتن، نمازش قضا شود ولی می‌داند با تیمم می‌تواند نماز را داخل وقت درک کند، باید با تیمم نماز بخواند.
وجود مانع در اعضای وضو
عدم امکان برطرف کردن مانع وضو
حدود پانزده سال است که پلک‌هایم دچار ناراحتی است و باید هر شب پلک‌ها را با پمادی مخصوص درمان کنم، از طرفی نباید از صابون برای شستن آنها استفاده کنم و فقط می‌توانم با دستمالی آن را پاک کنم. در این صورت تکلیف وضویم چیست؟
اگر با دستمال می‌توانید چربی روی آن را بردارید، به‌طوری‌که بگویند آب به پوست می‌رسد، باید وضو بگیرید وگرنه باید تیمم کنید.
وجود مانع بر روی ابرو
زنی که ابروی مصنوعی کاشته؛ باید برای نماز وضو بگیرد یا تیمم کند؟
تا زمانی که امکان برداشتن ابرو بدون مشقت شدید برای وی وجود ندارد، احتیاطاً بین وضوی جبیره و تیمم جمع کند و بنابراحتیاط روی مانع نیز دست بکشد.
موارد دیگر تیمّم
تیمم به خاطر ترس از رفتن به حمام
آیا ترس از رفتن به حمام عمومی در صبح، مجوز تیمّم بدل از غسل جنابت می‌باشد؟
درصورتی‌که ترس عقلایى باشد و راهی دیگر برای غسل نباشد وظیفه‌اش تیمّم است.
وظیفۀ شخص در صورت عدم امکان غسل در محل کار
اگر شخصی به خاطر شرایط کاری خویش ناچار است پیش از سپیده صبح از منزل خارج گردد و در محل کار نیز به هیچ عنوان قادر به غسل نباشد آیا می‌تواند برای نماز صبح تیمم کند؟
درصورتی‌که نرفتن سر کار برایش مشقت شدید داشته باشد می‌تواند با تیمم نماز بخواند.
تکلیف معذور در صورت نیافتن کمک در انجام وضو
اگر شخصی برای وضو یا غسل احتیاج به کمک دارد و شخصی برای کمک به وی نباشد؛ آیا می‌تواند تیمم بدل از غسل یا وضو بنماید؟
در فرض عدم امکان غسل یا وضو، وظیفه‌اش تیمم است.
تیمم به جهت رفع کراهت خواب برای جنب
شخصی که جنب است و آب در اختیار ندارد و می‌خواهد به جهت رفع کراهتِ خواب، تیمّم نماید، چگونه باید نیّت کند؟ آیا تیمم در این مورد مشروع است؟
در نیّت همین‌که بداند چه میکند و آن کار را برای حق تعالی انجام دهد، کافی است و امر دیگری لازم نیست.
چیزهایی که می‌توان با آن تیمّم کرد
تیمم بر چوب
اگر دسترسی به آب نباشد، آیا می‌توان بر چوب تیمم کرد؟
صحیح نیست.
تیمم بر سنگ مرمر
آیا تیمم برسنگ مرمر جایز است یا حتماً باید غبار داشته باشد؟اگر کسی مدتی با تیمم بر سنگ مرمر نماز می‌خوانده، اکنون چه تکلیفی دارد؟
تیمم باید بر خاک یا چیزهایی که از زمین بوده و پودر شده -همانند سنگ پودر شده- باشد و بر سنگ مرمر که غبارآلود هم هست در حال تمکن از خاک و مانند آن، صحیح نیست. درصورتی‌که به وظیفه عمل نکرده باشد باید قضا نماید.
تیمم بر سنگ‌های قیمتی
تیمم و سجده بر عقیق و سنگ‌های قیمتی دیگر، چه حکمی دارد؟
صحیح نیست.
تیمم با گرد و خاک زیر فرش
آیا می‌توان در صورت نبودن خاک، سنگ و...، از گردوغبار اندک زیر فرش و مانند آن برای تیمم استفاده کرد؟
تیمم بر سنگی که پودر نشده، صحیح نیست. در فرض عدم دسترسی به خاک اگر نتواند با تکان دادن فرش و مانند آن خاک تهیه کند، بر گردوغبار روی اشیا تیمم کند.
تیمم بر آسفالت، آجر، کوزه، سنگ و سنگ گچ
آیا تیمم بر روى آجر، کوزه، آسفالت، گچ، دیوار کاه‌گل و کاشى صحیح است؟
تیمم بر آسفالت صحیح نیست. تیمم بر آجر، کوزه، کاشی و نیز گچ و آهک پخته در صورتی صحیح است که پودر شده باشد و از آن چیزی بر دست بچسبد. تیمم بر کاه‌گل نیز اگر خشک شده باشد و کاه مخلوط آن به‌قدری کم باشد که در خاک از بین رفته حساب شود، درصورتی‌که چیزی از خاک آن به دست بچسبد، صحیح است.
تیمم بدل از غسل جنابت بر تربت امام حسین
آیا تیمم شخص جنب بر تربت حضرت سیّد الشهداء (علیه السلام) جایز است؟
جایز است. البته باید حرمت آن حفظ شود.
تیمم با احتمال غصبی بودن خاک
آیا تیمم در زمین‌هایی که احتمال دارد غصبی باشد و به زور از صاحبان آن گرفته شده باشد صحیح است؟
اگر کسی که زمین در اختیار اوست، رضایت داشته باشد، تیمم صحیح است.
تیمم با خاک کوچه و باغچه
آیا با خاک کوچه و باغچه می‌توان تیمّم کرد؟
تیمم بر هر خاک مباحی صحیح است.
تیمم در مکان ناهموار
اگر جاى تیمم هموار نباشد تا تمام کف دو دست بر آن زده شود، آیا بازهم یک بار زدن کفایت مى‌کند؟
ملاک این است که تمام کف دست بر روی زمین قرار داده شود و هموار بودن لازم نیست. بله اگر نتواند تمام دو دست را روی زمین بگذارد، دو دست را متعاقبا بر آن قسمت بزند و تیمم کند.
تیمم در زمین غصبی
آیا تیمم در زمین‌هایی که شهرداری از صاحبان‌شان می‌گیرد و در اختیار دیگران می‌گذارد، صحیح است؟
تیمم صحیح است مگر آن‌که بداند انتقال به وجه غیر شرعی صورت گرفته است و رضایت مالک آن به تیمم نیز احراز نشود که در این صورت تیمم جایز نیست و بنا بر احتیاط باطل است.
تیمم بر خاک کرات دیگر
آیا تیمم بر خاک کرات دیگرصحیح است؟
اگر صدق خاک نماید، کفایت میکند.
کیفیت تیمم
زمان نیّت تیمم
چه زمانی باید برای تیمم نیّت داشته باشیم، هنگام مسح پیشانی یا وقت زمین زدن دست‌ها؟
اگر زمان مسح پیشانی هم نیّت کند کفایت میکند هرچند خلاف احتیاط است.
زدن دست‌ها بر خاک در تیمم
آیا برای تیمم، زدن دست‌ها بر خاک لازم است یا صرف تماس دست بر خاک، کافی است؟
قرار دادن کف دو دست بر چیزى که تیمم بر آن صحیح است نیز کافی است ولی احتیاط مستحب آن است که عرفاً «به زمین زدن» گفته شود.
محدودۀ مسح پیشانی در تیمم
حد مسح در تیمم از رستنگاه مو تا بالای بینی است. آیا مراد از بالای بینی مابین ابروهاست یا نوک بینی؟
مراد، قسمت متّصل به ابرو است.
استفاده از انگشتان در تیمم
آیا انگشتان دست در تیمم حکم کف دست را دارند و مى‌توان قسمتى از کف و قسمتى از انگشتان را روى دست دیگر کشید؟
بله صحیح است.
مسح پیشانی با برخی از انگشتان دست
آیا در تیمم، مسح پیشانی و دست‌ها باید با همه دست باشد یا با انگشتان وحتی بعض آنها هم کفایت میکند؟
باید مسح عرفاً به‌گونه‌ای باشد که بگویند با دستش پیشانی یا دست دیگر را مسح کرد ولی لازم نیست تمام ماسح بر تمام ممسوح کشیده شود.
تیمم با حرکت دادن دست به‌طرف راست و چپ پیشانی
برخی افراد در تیمم، دست را از جایی که موی سر می‌روید به پایین (یعنی به‌طرف برآمدگی بینی و روی ابرو) مسح می‌کنند ولی هنگام حرکت، نخست دست را به‌طرف راست پیشانی و سپس به‌طرف چپ پیشانی کشانده (به طرفی که در رساله از آن «جبینَین» تعبیر کرده) و مسح می‌کنند و پس از مسح وسط پیشانی، نوک دو انگشت بزرگ دست را به‌عنوان مسح به برآمدگی بینی می‌رسانند. آیا این‌گونه تیمم صحیح است؟
بنابر احتیاط باید مسح از بالا به پایین باشد لذا تیمم مذکور اشکال دارد.
مسح از پایین به بالا در تیمّم
در تیمم حتماً باید از بالا به پایین مسح کرد یا آن‌که می‌توان از پایین به بالا یا راست به چپ هم مسح نمود؟
بنابر احتیاط، از بالا به پایین مسح نماید.
نجس بودن اعضای تیمم
اگر یکی از اعضای تیمم مانند پیشانی نجس باشد، آیا باید پیش از تیمم کردن آن را تطهیر کرد؟ در صورت عدم امکان تطهیر، آیا می‌توان همان‌گونه تیمّم نمود؟
در تیمم لازم نیست اعضا پاک باشند.
برطرف کردن موانع وضو برای تیمم
آیا تمام موانعى را که مانع رسیدن آب به پوست مى‌شود، براى تیمم باید برطرف نمود؟
موانعی که مانع مسح است -مثلاً چیزی که به دست چسبیده باشد- باید برطرف شود.
تیمم برای شخصی که یک دست دارد
شیوۀ تیمم کردن برای شخصی که یک دست دارد، چگونه است؟ آیا دست خود را به‌صورت طولی و یا عرضی باید بر پیشانی خود بکشد؟ نسبت به مسح دست در تیمم چه وظیفه‌ای دارد؟
با همان یک دست پیشانى را مسح کند و بنابر احتیاط به‌صورت عرفی از بالا به پایین مسح کند و سپس بنا براحتیاط پشت دستش را نیز بر چیزی که تیمم بر آن صحیح است، بکشد.
مسح صورت در تیمّم با یک دست
آیا در تیمم از روی اختیار می‌توان با یک دست پیشانی را مسح نمود به‌گونه‌ای که تمام پیشانی را فرا بگیرد؟
خیر، در تیمم باید هر دو دست را روی پیشانی بکشد.
تیمم برای شخص بدون دست
کسی که دست ندارد چگونه تیمم میکند؟
بنابر احتیاط با دست نایب، پیشانی را مسح کند و پیشانی را هم به چیزی که تیمم با آن صحیح است بکشد.
تیمم با دست یا پیشانی خیس
اگر در تیمم، اعضای تیمم خیس باشد چه حکمی دارد؟
اشکال ندارد.
مانعیت انگشتر برای تیمم
در صورتی که انگشتر به سختی از دست خارج شود، آیا می‌توان با آن تیمم کرد؟
خیر، برای تیمم باید انگشتر را بیرون آورد.
تکان خوردن اعضای تیمم
آیا تکان خوردن اعضای تیمم، موجب بطلان تیمم میشود؟
اشکالی ندارد؛ مهم این است که مسح به سبب کشیدن ماسح بر ممسوح باشد.
تیمم جبیره‌ای
تیمم جبیره‌اى چگونه انجام می‌گردد؟
اگر روی زخم باز است یا امکان باز کردن آن بدون مشقت وجود داشته باشد، باید روى خود زخم دست بکشد. و اگر نتواند جبیره را باز کند، باید دست را به جبیره بکشد.
وجود مانع یا جبیره در کف دست برای تیمم
کسی که در کف دستش جبیره است و مانعی برای تیمم دارد، چگونه باید تیمم کند؟
اگر نتواند پارچه یا چیز دیگرى را که بر آن بسته است باز کند، باید دست را با همان پارچه به چیزى که تیمم بر آن صحیح است بزند و به پیشانى و پشت دست‌ها بکشد.
روش تیمم نیابتی
تیمم نیابتی چگونه است؟
باید شخص را با دست خود او تیمم دهد یعنی دست‌های او را به زمین یا چیزهایى که تیمّم بر آن صحیح است بزند و به پیشانى و پشت دستهاى او بکشد و اگر ممکن نباشد، نایب دست خود را به چیزى که تیمم بر آن صحیح است بزند و به پیشانى و پشت دستهاى او بکشد.
تفاوت تیمم بدل از غسل و وضو
آیا تیمم بدل از وضو و بدل از غسل با هم فرقی دارند؟
تفاوتی ندارند.
موالات در تیمم
آیا در تیمم، موالات و پشتسرهم انجام دادن کارها شرط است؟
بله، در تیمم -هرچند بدل از غسل باشد- موالات لازم است، به این معنا که آن‌قدر فاصله نشود که نگویند یک کار انجام داده است.
احکام تیمم
یک تیمم بدل از چند غسل واجب
اگر شخصی چند غسل واجب به ذمه‌اش باشد و قادر به غسل نباشد، آیا یک تیمم برای همۀ آن غسل‌ها کفایت میکند؟
جایز است یک تیمم بدل از همۀ آنها انجام دهد و احتیاط مستحب آن است که بدل هر یک از آنها یک تیمم نماید.
کفایت تیمم بدل از غسل حیض برای نماز
زنی بعد از پاک شدن از حیض چون امکان غسل ندارد تیمم بدل از غسل حیض میکند. حال برای نماز تکلیفش چیست؟
تا زمانی که وضویش باطل نشده می‌تواند با همان تیمم نماز بخواند.
تیمم بدل از غسل مستحبی
آیا تیمّم به‌جای غسل مستحبّی صحیح است؟
تیمم بدل از غسل مستحبی صحیح است.
تیمم برای امور مستحب بدون عذرهای مجوز
آیا می‌توان بدون عذرهای مجوز تیمم، برای انجام امور مستحب -مانند با طهارت بودن- تیمم نمود؟
مشروعیت آن بدون عذر ثابت نیست.
وضو پس از تیمم بدل از غسل جنابت
آیا شخصی که وظیفه‌اش تیمم بدل از غسل جنابت است؛ باید برای نماز، وضو هم بگیرد؟
تا وقتی حدث اصغر از وی سر نزده، نباید وضو بگیرد.
نماز صبح با تیمم بدل از غسل در سحر ماه رمضان
هرگاه شخص جنب در ماه مبارک رمضان قبل از اذان صبح در تنگی وقت تیمم کند، آیا با این تیمم می‌تواند نماز صبح را بخواند؟
خیر.
برطرف شدن عذر بعد از نماز با تیمم
اگر بیمار به جهت عذر تیمم کند و بعد از نماز عذرش برطرف شود، آیا باید دوباره نمازش را با وضو بخواند؟
اگر وقت نگذشته باید اعاده کند.
تیمم به گمان ضیق وقت و کشف خلاف
اگر شخصی به گمان تنگی وقت، تیمم کند و نماز بخواند و بعد از آن دریابد که وقت تنگ نبوده است چه باید بکند؟
نمازش صحیح است؛ ولى احتیاط مستحب آن است که نمازش را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.
کشف تنگ نبودن وقت پس از خواندن نماز با تیمم و تنگ شدن دوباره وقت
کسی که به گمان تنگی وقت، تیمم بدل از غسل میکند و نماز می‌خواند و بعد از آن متوجه میشود که برای غسل وقت داشته است ولی الان دیگر وقت برای غسل ندارد ولی می‌تواند دوباره با تیمم نماز بخواند؛ وظیفه‌اش چیست؟
نماز خوانده شده صحیح است و لازم نیست اعاده کند.
تیمم در تنگی وقت و گذشتن وقت در بین نماز
اگر شخصی به گمان تنگی وقت تیمم کند و شروع به نماز کند و در بین نماز وقت بگذرد چه باید بکند؟
اگر یک رکعت را داخل وقت درک کرده است نمازش صحیح است و باید آن را تمام کند وگرنه نمازش باطل است.
تیمم قبل از دخول وقت
اگر کسی اطمینان دارد تا چندین روز دیگر نمى‌تواند وضو بگیرد، آیا می‌تواند قبل از اذان تیمم کند؟
مانعی ندارد.
حدث اصغر پس از تیمم بدل از غسل
اگر شخص تیمم بدل از غسل انجام دهد و حدثی از او سر زند، آیا نیاز به تکرار تیمم بدل از غسل است یا انجام تیمم بدل از وضو کفایت میکند؟
تیمم بدل از وضو کفایت میکند اگرچه احتیاط مستحب آن است که در غیر غسل جنابت، تیمم دیگری بدل از غسل انجام دهد.
سر زدن حدث اصغر بعد از تیمم به جهت تنگی وقت
آیا شخصی که به خاطر تنگی وقت، برای نماز صبح تیمم بدل از غسل جنابت کرده و بعد از آن، حدث اصغری از وی سر زده، نیازی به وضو گرفتن دارد؟
باید وضو بگیرد و اگر وقت ندارد تیمم بدل از وضو نماید.
استمرار تیمم بدل از غسل
تا چه زمانی تیمم بدل از غسل جنابت استمرار دارد و در چه فرضی نیاز به تیمم بدل از وضو نیز می‌باشد؟
تا عذرش برطرف نشده، طهارت حاصل از تیمم بدل از غسل باقی است و اگر حدث اصغر از وی سر زد باید وضو بگیرد و اگر از وضو نیز معذور است، تیمم بدل از وضو نماید.
مبطلات تیمم
مواردى که سبب باطل شدن تیمّم بدل از وضو مى‌شوند کدام است؟
چیزهایى که وضو را باطل مى‌کند، تیمّم را هم باطل مى‌کند و هم چنین بعد از زایل شدن عذرى که سبب جواز تیمّم شده است، تیمّم باطل مى‌شود.
ورود به مسجد با تیمم بدل از غسل جنابت
آیا شخص جنب می‌تواند با تیمم بدل از غسل جنابت وارد مسجد شود؟
اگر به جهت چیزی مثل نماز واجب تیمم کند تا زمانی که عذرش باقی است، می‌تواند وارد مسجد شود.
انجام اعمال عبادی با تیممِ به جهت تنگی وقت
آیا با تیمم بدل از غسل جنابت که در تنگی وقت انجام گرفته، اموری چون مسّ خط قرآن، زیارت قبور شریف ائمه (علیهم السلام)، قرآن خواندن و.. برای شخص جایز است؟
ظاهراً این امور در همان تنگی وقت جایز است.
زیارت معصومین (علیهم السلام) با تیمم بدل از غسل
فردی در سفر زیارتی محتلم شده و امکان رفتن به حمام و غسل برایش میسر نیست، آیا می‌تواند با تیمم بدل از غسل به زیارت ائمه (علیهم السلام) و حرم معصومین برود؟
در فرض عدم تمکن از غسل می¬تواند برای داخل شدن به محوطه‌ای که ضریح مقدّس و قبر مطهّر در آن قرار دارد، تیمم کند.
انجام اعمال با تیمم از روی جهل
اگر مکلفی جاهل به احکام بوده (قاصر یا مقصر) و تا مدت‌ها به‌جای غسل و وضو، با تیمم اعمال عبادی خود را انجام داده باشد؛ حکم نماز و روزه‌هایی که در این مدت انجام داده چیست؟
نمازها را باید اعاده کند مگر این‌که در تنگی وقت با تیمم نماز خوانده باشد.
نسبت به روزه‌ها، اگر سببِ غسل، جنابت بوده، باید روزۀ قضای ماه رمضان را اعاده کند. اما اگر سببِ غسل، حیض یا نفاس بوده چنانچه در یاد نگرفتن حکم غسل معذور نبوده باید تمام روزه‌های ماه رمضان را اعاده کند ولی روزه‌های دیگر وی صحیح است.
در هر صورت در روزۀ واجب معین، چنانچه در تنگی وقت، تیمم بدل از غسل کرده، روزه‌اش صحیح است.
ترس از ضرری بودن تیمم
شخصی هم آب برای چشم وی ضرر دارد و هم می‌ترسد که خاک تیمم برای چشمش ضرر داشته باشد، وظیفه‌اش چیست؟
تیمم روی پیشانی انجام می‌گیرد و بعد از زدن دست به خاک، لازم نیست خاک چسبیده به دست را نگه دارد بلکه می‌تواند آن را بشوید و دست تمیز را به پیشانی بزند.
تیمّم با توهم مشقت رفع مانع وضو
شخصی به تخیّل این‌که برداشتن مانع موجود در اعضای وضو مشقت دارد، تیمّم نموده و نماز خوانده است سپس متوجه شده که مانع به سهولت قابل برطرف شدن بوده است، حال نمازش چه حکمی دارد؟
اگر بعد از گذشتن وقت نماز ملتفت شده، نمازش صحیح است.
عذر داشتن نسبت به وضو و تیمم
کسی که نسبت به وضو و تیمم عذر دارد و یا این‌که برای او حرجی است، تکلیفش چیست؟
در خصوص حرج می‌تواند با تحمل حرج، تحصیل طهارت کند و وضو بگیرد. در هر صورت اگر نماز با طهارت نخوانده باشد، باید بعد از رفع حرج، نماز را اعاده کند.
نماز فاقد الطهورین
شخصی که فاقدالطهورین است یعنی آب و چیزى را که تیمم بر آن صحیح است، در اختیار ندارد، نسبت به نماز چه تکلیفی دارد؟
بنا بر احتیاط مستحب، نماز را در وقت بخواند ولی بعد از دسترسی به آب، باید با طهارت نماز را قضا کند.
تیمم یا انجام وضو با واقع شدن مقداری از نماز در خارج وقت
اگر انسان مخیّر باشد بین این‌که تمام نماز را با تیمم داخل وقت بخواند یا حداقل یک رکعت از آن را با وضو، خارج از وقت بخواند، کدام را انتخاب کند؟
باید با تیمم نماز بخواند.
تیمم کردن به خاطر داشتن آرایش
خانمی در شب عروسی چون آرایش داشته و نمی‌توانسته وضو بگیرد، نمازش را با تیمم خوانده است. آیا نمازش صحیح است؟
اگر امکان رفع مانع وضو بدون تحمل حرج برای وی بوده، تیممش باطل است مگر در تنگی وقت. در فرض جواز تیمم هم نباید در اعضای تیمم، مانعی برای مسح پوست باشد مگر آن‌که رفع مانع هم برایش مشقت داشته است.
استفتائات احکام اموات
غسل مسّ میّت
مس میّت پیش از سرد شدن تمام بدن
اگر بدن میّتى کاملاً سرد نشده است، آیا مسّ این میّت غسل دارد؟
غسل واجب نیست، اگرچه جایى را که سرد شده مسّ نماید.
دست زدن به میّتی که قبل از سرد شدن غسلش داده‌اند
بدن میّتی را قبل از سرد شدن غسل داده‌اند. اگر کسی بعد از سرد شدن بدن، به آن دست بزند، آیا باید غسل مسّ میّت نماید؟
لازم نیست.
مسّ میّت با شک در سرد شدن بدن وی
میّتى را مسّ کرده‌ایم ولى نمی‌دانیم بدنش سرد بود یا گرم، آیا غسل مسّ میّت واجب است؟
واجب نیست.
مسّ میّت قبل از اتمام غسل سوم
اگر شخصی میّت را قبل از اتمام غسل سوم مسّ نماید، آیا باید غسل مسّ میّت بجا آورد؟
بله لازم است.
دست زدن به میّت با دستکش
در کلاس تشریح با پلاستیک یا دستکش به مرده دست می‌زنند. آیا در این صورت غسل مسّ میّت واجب میشود؟
واجب نیست.
مسّ میّت پس از تیمم دادن وی
بدن میّتی را طبق وظیفه (به جای غسل) تیمم داده‌اند. آیا با مسّ چنین میّتی، غسل مسّ میّت واجب میشود؟
خیر، لازم نیست.
وجوب غسل مسّ میّت بر غسّال
آیا شخصی که میّت را غسل می‌دهد، بعد از اکمال سه غسل میّت، باید غسل مسّ میّت نماید؟
اگر بدن او با بدن میّت بعد از سرد شدن و قبل از تکمیل سه غسل تماس مستقیم پیدا کند، غسل مسّ میّت لازم است.
مس میّت با شک در انجام یا صحت غسل وی
اگر در مورد میّتی، انجام غسل میّت یا صحت آن مشکوک باشد، مسّ آن میّت چه حکمی دارد؟
در فرض اول غسل مسّ میّت لازم است و در فرض دوم نیاز نیست.
لزوم غسل بر بچۀ متولد شده بعد از مردن مادر
بچه‌اى که بعد از مردن مادر به دنیا آمده؛ آیا بعد از بالغ شدن باید غسل مسّ میّت کند؟
اگر پس از سرد شدن بدن مادر متولّد شده است، بنا بر احتیاط وقتی بالغ شد، لازم است غسل مسّ میّت کند و اگر در هنگامی‌که ممیّز است غسل کند نیز غسلش صحیح است.
غسل مسّ میّت مادر به خاطر جنین مرده در رحم
آیا مادری که در شکم خود جنین مرده‌ای دارد، جهت انجام نماز، لازم است غسل مسّ میّت انجام دهد؟
تا زمانی که جنین خارج نشود غسل مسّ میّت به عهده او نیست. اگر جنین چهار ماهش تمام شده و پس از سرد شدن خارج شود، بنابر احتیاط بر مادر، غسل مسّ میّت لازم است و اگر غسل نفاس انجام دهد، همان کافی است.
حرجی بودن تکرار غسل با مسّ مکرّر استخوان‌های میّت
دانشجوی رشتۀ پزشکی هستم و به اقتضای تحصیل در این رشته، ناچارم استخوان‌هاى مرده‌هایى که غسل نداده‌اند و فقط ضدّ عفونى شده است را مسّ نمایم و تکرار غسل برایم عسر و حرج دارد، تکلیفم چیست؟
لزوم غسل مسّ میّت برای تماس با استخوان‌های جدا شده بنا بر احتیاط است ولی با مسّ همراه با دستکش تکلیفی ندارید.
مس اسکلت میّت
اگر از میّتّی فقط اسکلت کامل باقی مانده باشد، آیا احکام آن با احکام جسد سالم میّت (مثل وجوب غسل مسّ میّت به هنگام مسّ کردن اسکلت، وجوب غسل و کفن و نماز دفن) یکی است؟ اگر اسکلت ناقص باشد، مثلاً فقط جمجمه باقی مانده باشد، چه حکمی دارد؟
بله احکام مذکور را دارد و اگر عرفاً اسکلت ناقص باشد، با مسّ آن بنابر احتیاط غسل لازم است و بنابر احتیاط در پارچه‌ای پیچیده شود. در هر صورت باید دفن شود و اگر اسکلتش مشتمل بر محل قلب باشد باید بر آن نماز هم خوانده شود.
مسّ عضو جدا شده از انسان زنده که نمی‌دانیم استخوان دارد
آیا در صورت تماس با جزئی که از انسان زنده جدا شده و نمی‌دانیم مشتمل بر استخوان است یا نه، غسل مسّ میّت واجب است؟
غسل واجب نیست.
تماس جنازۀ غسل داه شده با جنازه غسل داده نشده
اگر جنازۀ غسل داده شده با جنازۀ دیگری که غسل داده نشده، تماس پیدا کند، آیا باید جنازۀ غسل داده شده را دوباره به نیّت غسل مسّ میّت، غسل داد یا فقط باید موضع تماس شسته شود؟
در فرض سؤال، دوباره غسل دادن جنازۀ پاک لازم نیست ولی اگر موضع تماس، نجس شده باشد باید تطهیر شود.
مس بدن شهید
آیا با مسّ بدن شهیدی که غسل داده نشده، غسل مسّ میّت لازم میشود؟
لازم است.
مس جنین مرده در شکم توسط پزشک
اگر دست پزشک با جنین مرده در داخل شکم مادر تماس پیدا کند، آیا غسل مسّ میّت بر او واجب میشود؟ و آیا سن جنین مرده، تأثیری در حکم دارد؟
اگر جنین سرد شده باشد موجب غسل میشود مگر این‌که کمتر از چهار ماه داشته باشد.
تماس با بدن میّت برای احیای وی
احیای قلبی_ ریوی در فردی که از دنیا رفته است ولی هنوز امید به بازگشتش وجود دارد، حدود دو ساعت ادامه می‌یابد. با توجه به این‌که بدن بیمار در طول این مدت سرد میشود، آیا تماس با بدن مذکور، نیاز به غسل مسّ میّت دارد؟
غسل ندارد، مگر این‌که مطمئن شویم روح از بدن فرد جدا شده است.
لمس عضو پیوندی که از بدن کافر گرفته شده
اگر عضوی از بدن میّت غیرمسلمان به بدن مسلمان زنده پیوند زده شود، لمس محلّ مذکور چه حکمی دارد؟
مس جزئی که دیگر عرفاً به آن عضو مسلمان گفته شود، یا مشتمل بر استخوان نباشد موجب غسل نمی‌شود و در فرض اول پاک نیز است.
دست زدن به میّت غیرمسلمان
آیا مسّ میّت غیرمسلمان‌هم غسل دارد؟
اگر سرد شده باشد، مسّ آن موجب غسل میشود.
بطلان وضو با مسّ میّت
آیا مسّ میّت باعث باطل شدن وضو مى‌شود؟
بنا بر احتیاط با مسّ میّت وضو باطل میشود. البته انجام غسل مسّ میّت کفایت از وضو میکند.
غسل مسّ میّت برای طفل ممیز
آیا طفل ممیز می‌تواند بدل از غسل مسّ میّتی که بر عهده اوست با وضو نماز بخواند؟
باید غسل کند وضو کفایت نمی‌کند.
توقف در مسجد و خواندن سوره‌هاى سجده‌دار بعد از مسّ میّت
کسى که غسل مسّ میّت بر عهدۀ اوست، آیا مى‌تواند در مسجد توقف کند و آیات سجده‌دار بخواند؟
مانعی ندارد.
احکام محتضر
آرزوی مرگ
آیا جایز است انسان آرزوى مرگ بنماید؟
حرام نیست ولی بهتر است از خدا بخواهد اگر موت به صلاح اوست مرگش را برساند.
لزوم تعیین قیم برای فرزندان قبل از مرگ
فردى که در آستانۀ مرگ است، آیا لازم است براى فرزندان کوچک خود قیّم تعیین نماید؟
درصورتی‌که بدون تعیین قیم و سرپرست، مالشان از بین می‌رود یا خودشان ضایع می‌شوند، باید برای آنها قیم امینی معین کند.
پرداخت فوری دیون قبل از مرگ
فردى که علائم مرگ را در خود می‌بیند و قرض مدت دارى نیز دارد، آیا لازم است که فوراً آن را ادا کند؟
چنانچه بترسد بازماندگان، مال را به صاحبش رد نکنند باید به بهترین راه ممکن -مثلاً با وصیت کردن، شاهد گرفتن یا ثبت رسمی- زمینۀ رسیدن مال به صاحبش را فراهم نماید.
وظایف اطرافیان محتضر
اطرافیان و نزدیکان فردى که در بستر مرگ افتاده است، نسبت به او چه وظایفى بر عهده دارند؟
احتیاط مستحب آن است که وی را روبه‌قبله نمایند، به این صورت که وى را به پشت خوابانده و کف پاهایش را روبه‌قبله قرار دهند، به گونه اى که اگر نشست، رویش به سمت قبله باشد.
و نیز مستحب است شهادتین و اقرار به امامت امامان (علیهم السلام) و سایر اعتقادات حق را در آن حالت به گونه اى به او تلقین کنند که بفهمد و مستحب است که تا وقت مرگ، مکرّر به وى تلقین نمایند. همچنین مستحب است برای راحت شدن محتضر بر بالین وی سوره‌های مبارکۀ یس، صافّات، احزاب و آیةالکرسی و دو آیۀ بعد از آن تا <هم فیها خالـدون> و آیۀ پنجاه و چهار از سورۀ اعراف و سه آیۀ آخر سورۀ بقره بلکه هر چه از قرآن ممکن است را بخوانند.
و بعد از مرگ مسلمان، تا بلند کردن جنازه، باید او را به‌گونه‌ای که گفته شد روبه‌قبله بخوابانند.
نشانه‌هاى مرگ
کسى که نشانه‌هاى مرگ را در خود مى‌بیند، چه کارهایی را باید انجام دهد؟
اگر اموال و حقوقی برعهده دارد (همانند امانت‌ها و بدهی‌ها یا خمس و زکات و رد مظالم) باید ادا کند یا به بهترین راه ممکن همانند وصیت کردن، زمینۀ رسیدن اموال را به صاحبان آن فراهم نماید. درصورتی‌که نماز و روزه و حج به گردن دارد اگر مطمئن نیست کسی آن را بجا می‌آورد، باید در مورد آن وصیت نماید. همچنین اگر مالی دارد که به واسطۀ بی‌اطلاعی ورثه ممکن است حقشان از بین برود، ورثه را مطلع سازد.
زمان ترتب احکام میّت با مرگ مغزی
چه زمانی احکام میّت (مانند ارث، وصیّت، عدۀ وفات برای زوجه و...) بر فردی که مرگ مغزی شده است، مترتب میشود؟ از زمان مرگ مغزی یا از زمان جدا کردن دستگاه‌های تنفسی وتوقف ضربان قلب؟
ظاهراً در مرگ مغزی -نه مرگ نباتی- که مغز از بین رفته است مرگ محقق است.
خروج بول از محتضر
محتضری را که روبه قبله کرده‌اند ولی بی اختیار بول و غائط از وی دفع می‌گردد، تکلیف چیست؟ آیا روبه‌قبله کردن وی لازم است یا باید او را از قبله برگرداند؟
تکلیفی بر عهدۀ کسی نیست و روبه‌قبله کردن محتضر تا قبل از مرگ واجب نیست.
غسل میّت
تماثل میّت و غسل دهنده
آیا میّت و کسی که او را غسل می‌دهد، باید هم‌جنس باشند؟ و آیا در این مسأله استثنا هم وجود دارد؟
در غیر زن وشوهر ومیّتی که کمتر از سه سال دارد حرام است مرد، زن را و یا زن، مرد را غسل بدهد. بله، اگر هم‌جنس پیدا نشود، محارم او باید او را غسل دهند.
غسل میّت براى کودک
غسل میّت براى کودک، در چه سنى واجب است؟
حتی برای بچۀ سقط‌شده‌ای که چهار ماه او تمام شده است، غسل میّت واجب است.
غسل میّت توسط همسر
آیا مرد یا زن می‌تواند همسر خود را غسل میّت دهد؟
بله؛ می‌تواند.
غسل دادن شوهر توسط زن پس از پایان عدۀ وفات
هرگاه شوهر بمیرد و چند ماه جسد او در سردخانه بماند به حدی که زن از عده خارج شود، آیا در این حال زن می‌تواند شوهر خود را غسل میّت دهد یا خیر؟
کفایت میکند. البته اگر زن شوهر کند، بنابر احتیاط نمی تواند شوهر سابقش را غسل دهد.
غسل دادن مادر زن توسط داماد
آیا داماد می‌تواند مادر زن خود را غسل دهد و کفن و دفن نماید؟
کفن کردن و در قبر گذاشتن جایز است؛ ولی غسل دادن با وجود زنان دیگر جایز نیست.
مخفی شدن بخشی از پوست بدن میّت در اثر بخیه
میّتى را کالبد شکافى کرده‌اند و پس از بخیه کردن، مقدارى از پوست، مخفى شده است. حال غسل او با این‌که آب به تمام پوست نمى‌رسد، چه صورت دارد؟ آیا لازم است علاوه بر غسل، تیمم هم داده شود؟
تیمم لازم نیست و غسل او به همین صورت صحیح است.
غسل مجروحی که خونش بند نمی‌آید
آیا میّت مجروحی را که امکان بند آمدن خون جراحتش نیست، باید تیمم داد یا می‌توان در حوض کر او را غسل داد؟ و آیا واجب است برای دفن، به هرشکل که شده، جراحات او را ترمیم کنیم هرچند با بخیه کردن و...؟
اگر بتوان از راهی -هرچند ترمیم جراحات یا با نحوۀ خاصی از غسل دادن- موضع غسل را هرچند همزمان با غسل، تطهیر نمود، باید چنین کرد و او را غسل ترتیبی دهند و طرف راست را قبل از طرف چپ بشویند یعنی آب را روی بدن او بریزند یا بدن او را در آب فرو برند؛ اگر امکان غسل ترتیبی نبود، او را غسل ارتماسی دهند. البته وجوب غسل در صورتی است که میّت جبیره نداشته باشد و الا نوبت به تیمم می‌رسد و غسل جبیره‌ای میّت صحیح نیست.
در هر صورت ترمیم جراحات برای این‌که بدن و کفنش به هنگام دفن پاک باشد، لازم است.
متلاشی شدن بدن میّت در صورت غسل دادن
اگر وضعیت جسمی میّت به‌گونه‌ای باشد که در صورت غسل دادن، بدنش متلاشی شود مثلاً به صرف رسیدن آب، پوست بدن جدا شود، وظیفه چیست؟
اگر غسل، سبب متلاشی شدن بدن میّت و هتک وی میشود باید تیمم داده شود.
غسل دادن جسدی که تکه‌تکه شده
میّتی که چند تکه شده است، آیا باید همۀ تکه‌ها را با هم غسل دهند و با هم کفن کنند و در یک جا دفن کنند؟
باید آنها را جمع کنند و بر آن نماز بخوانند در پارچه‌ای بپیچند و دفن کنند و احتیاط این است که اگر امکان دارد، قطعه‌های میّت را به ترتیب غسل دهند.
غسل و کفن جنازۀ متلاشی شده
اگر جنازۀ شخصی بعد از مدتی یافت شود به نحوی که متلاشی شده و قابلیت تیمم و غسل و... را ندارد نسبت به غسل وی چه وظیفه‌ای داریم و آیا وجوب تکفین دارد؟
غسل و تیمم ساقط است و باید کفن شود.
عدم امکان غسل و تیمّم بدن مجروح
شخصی در آب غرق شده است و جسدش پس از مدتی پیدا میشود، درحالی‌که مقداری از بدن او را ماهی خورده و دارای جراحات زیادی است و به خاطر تعفن، او را در پلاستیک گذاشته‌اند، آیا غسل یا تیمم او از روی پلاستیک صحیح است؟
اگر پلاستیک به بدن وی چسبیده باشد، و سرو گردنش باقی است بنا بر احتیاط وی را به‌صورت جبیره‌ای غسل دهند وگرنه غسل و تیمم ساقط است.
غسل و کفن میّت توسط اهل سنت
اگر اهل سنت میّتی را غسل داده و کفن نمایند کافی است یا نه؟
کفن کردن عامه کافی است ولی غسل دادن آنها بنابر مشهور کافی نیست و بنا بر احتیاط به آن اکتفا نشود و اگر روش غسل بر طبق نظریۀ شیعۀ امامیه نباشد، به‌طور مسلّم جایز نیست.
نبودن هم‌جنس امامی برای غسل میّت
اگر شیعه‌ای وفات نماید و برای غسل او مماثل امامی پیدا نشود و فقط محارم غیر مماثل موجود باشند و در عین حال مماثل اهل کتاب و یا از اهل سنّت وجود داشته باشند، کدام یک در امر غسل میّت مقدّم‌اند؟
اگرچه بعید نیست مماثل اهل سنّت بر محارم امامی غیر مماثل مقدم باشند ولی احتیاط شود و به مماثل از اهل سنت اکتفا نشود و بنا بر احتیاط، محارم امامی غیر مماثل هم وی را غسل دهند.
غسل دادن محارم سببی غیر هم‌جنس
مباشرت پدر شوهر، عروس، داماد و مادر زن با نبود محارم نسبى و مماثل -در غسل و کفن و دفن یکدیگر- جایز است یا نه؟
فرقی بین محارم سببی و نسبی نیست ولی در هر صورت، درهنگام غسل محرم غیر مماثل، بنابر احتیاط باید لباس یا چیزى که بدن او را بپوشاند بر او باشد.
نبودن محرم و هم‌جنس برای غسل دادن میّت
در صورت نبودن محرم و هم‌جنس براى انجام غسل میّت، تکلیف چیست؟
درصورتی‌که غسل از روی لباس، مستلزم لمس یا نظر حرام نمی‌شود، بنا بر احتیاط غسل داده شود وگرنه غسل ساقط است.
غسل میّت خنثی
شخص خنثی را -با توجه به این‌که دیگران نمی‌دانند این میّت چه طبیعتی دارد- چه کسی باید غسل دهد؟
اگر خنثی کمتر از سه سال داشته باشد هر کس او را غسل دهد کفایت میکند و الا در صورت امکان یک خنثی، یک مرد و یک زن وی را از روی لباس غسل دهد و اگر امکان ندارد اگر یکی از محارمش او را غسل دهد کفایت میکند.
غسل دادن عضوی که معلوم نیست از زن است یا مرد
عضوی از بدن میّتی که نمی‌دانیم زن بوده است یا مرد، به چه کیفیتی باید غسل داده شود؟
یک مرد و زن او را بدون تماس و بنابر احتیاط از روی لباس غسل دهند.
غسل، تکفین و تدفین مرجع تقلید برخلاف فتوای او
اگر مرجع تقلیدی فوت کند، آیا اعمالی چون غسل و تکفین و نماز وی را باید به فتوای خودش انجام داد؟
کسی که عهدهدار تجهیز میّت است باید به وظیفۀ خود عمل کند ولو خلاف فتوای میّت باشد.
اجازه ندادن ولی میّت برای غسل
اگر اولیای میّت -بدون مصلحت- اجازۀ غسل ندهند و خودشان‌هم اقدام به غسل وی ننمایند، تکلیف چیست؟
باید دیگران غسل را با رضایت طبقۀ بعد انجام دهند.
اجازه گرفتن برای غسل میّت در صورت تعدد اولیاء
اگر درطبقه‌ای از اولیای میّت که باید از آنها کسب اجازه گردد چند نفر باشند، آیا اجازه از اکبر آنها کفایت میکند یا خیر؟ و اگر در بین آنها زن و مرد باشد، آیا اجازه از مرد کافی است؟
بنابر احتیاط باید از همه اجازه گرفته شود ولی با بودن مرد، اجازه از زن لازم نیست.
مراد از ولیّ میّت
منظور از ولی میّت چیست؟
خویشاوندان نسبی میت به ترتیب طبقات ارث، ولیّ میت محسوب می‌شوند و در هر طبقه مردان بر زن‌ها مقدم‌اند. البته ولیّ زن شوهر اوست.
معنای اذن ولىّ در غسل میّت
آیا معناى اذن ولى میّت در انجام امور میّت، آیا اذن زبانى و لفظى است یا اذن فحوى و شاهد حال نیز کفایت مى‌کند؟
اذن فحوى و شاهد حال نیز کافی است.
ولیّ ولد الزنا در امر تجهیز
در صورتی که میت ولد الزنا باشد، برای تجهیز وی باید از چه کسی اجازه گرفت؟
از آنجا که والدین فرزندِ زنا و خویشان دیگر از طریق آنان مثل برادران، عموها و دایی‌ها و ... از وی ارث نمی‌برند، باید فقط طبقات ارث را از ناحیه فرزندان و نوه‌ها لحاظ کرد. بنابراین اگر متوفی زن باشد و شوهر و فرزند و نوه‌ای نداشته باشد، ولیّ او در زمان غیبت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه)، حاکم شرع است.
احراز رضایت ولیّ برای تجهیز میّت
آیا برای تجهیز میّت باید از اولیای او اجازه گرفت یا رضایت قلبی آنها کافی است؟
احراز رضایت قلبی کافی است.
عدم امکان کسب اجازه از ولی در تجهیز میّت
اگر به هیچ وجه دسترسی به ولی و یا وصی میّت نباشد تکلیف غسل چیست؟
اگر تاخیر موجب اهانت به میّت گردد، باید بدون اجازه اقدام شود.
کسب اجازه برای ادامۀ غسل توسط فردی دیگر
اگر غسّال در حین غسل دادن میّت، غسل را رها کند و شخص دیگری را متصدی باقیماندۀ غسل گرداند، آیا باید از ولی یا وصی مجددا اجازه گرفته شود یا خیر؟
اگر اجازۀ ولی یا وصیّ، ظهور در مباشرت شخص اوّل داشته باشد یا معلوم نباشد، باید دوباره اجازه گرفته شود.
کسب اجازه از ولیّ که خود قاتل میّت است
اگر اولیای میّت قاتل او باشند، آیا بازهم اذن آنها برای تجهیز میّت شرط است؟
بنابر احتیاط شرط است.
نبودن آب برای غسل میّت
در صورت نبودن آب برای انجام غسل میّت، تکلیف چیست؟
اگر تأخیر غسل تا زمان تهیۀ آب مستلزم اهانت بر میّت باشد، باید با تیمّم دفن شود و بنابر احتیاط مستحب عوض هر غسل، تیمّم جداگانه داده شود.
استفاده از باقیماندۀ آب سدر و کافور برای تطهیر و غسل
آیا می‌توان از آب سدر و کافور برای تطهیر بدن و لباس و اشیای دیگر و یا برای غسل استفاده کرد؟
اشکال ندارد اما غسل سوم میّت باید با آب خالص باشد.
کافورهای شیمیایی
آیا برای تجهیز میّت می‌توان از کافوری که حاصل فرآیندهای شیمیایی است و در آن به هیچ وجه منابع طبیعی و گیاهی به کار نرفته، استفاده کرد؟
اگر -به همان معنای قبلی کافور- به این ماده هم کافور گفته شود کفایت میکند.
نبود سدر و کافور
اگر در هنگام غسل میّت، سدر یا کافور و یا هر دوى آنها پیدا نشده یا امکان استفاده از آنها به دلایل مختلف -مانند غصب- وجود نداشته باشد، تکلیف چیست؟
باید به جاى هر کدام از آنها که ممکن نیست میّت را با آب خالص غسل دهند و بنا بر احتیاط مستحب تیمم نیز بنمایند.
نبودن سدر و کافور برای غسل
این‌که فرموده‌اند اگر سدر و کافور به قدر کفاف نباشد با همان مقدار میّت را غسل بدهند، آیا بعد از چنین غسلی تیمم هم لازم است؟
خیر لازم نیست.
نبود کافور کافی برای غسل و حنوط
اگر کافور به اندازۀ غسل و حنوط نباشد، کدام را باید مقدم کرد؟
غسل مقدم است و چنانچه کافور از غسل زیاد بیاید ولى برای حنوط به همۀ هفت عضو نرسد، بنابر احتیاط پیشانى مقدم است و اگر زیاد آمد به جاهاى دیگر بمالند.
تطهیر و غسل دندان مصنوعی و کاشتنی
اگر دندان مصنوعی یا کاشتنی یا دندان طبیعی پرکرده در دهان میّت باشد، اولاً آیا اخراج آن از دهان میّت لازم است؟ ثانیاً آیا با مرگ میّت نجس می‌شوند؟ در صورت نجاست آیا با انجام غسل‌های سه‌گانه پاک می‌شوند؟
دندان مصنوعی ثابت حکم خود دهان وی را دارد ولی دندان مصنوعی غیرثابت بنابر احتیاط نجس میشود ولی اخراج آن از دهان میّت لازم نیست.
خروج جنین مرده پس از غسل دادن زن میّت باردار
اگر بعد از غسل دادن زن بارداری که از دنیا رفته، سر بچۀ مردۀ چهارماهه خارج شود، آیا زن را به همان حالت دفن نمایند یا باید بچه را کاملاً بیرون آورده و بعد از غسل میّت، دفن نمایند؟
درصورتی‌که چهار ماهش تمام شده، بنابر احتیاط خارج کنند و در این فرض، بچه نیاز به غسل و کفن دارد.
ضرر داشتن غسل میّت برای غسّال
تکلیف غسال درموارد ذیل چیست؟
- اگر درهوای سرد میّت را غسل دهد دچار سلس البول میشود
- اگر با آب سرد میّت را غسل دهد دچار درد پا می‌گردد
- اگر میّت را غسل دهد براثر ضعف جسمانی دچار کمردرد میشود
درهر سه مورد بالا اگر غسل منحصر به این فرد باشد آیا حکم تغییر میکند؟
در فرض اول جایز نیست او را غسل دهد و اگر غسل دادن میّت منحصر در او باشد وظیفه تیمم است؛ در هر صورت اگر او را غسل دهد به این غسل اکتفا نشود. در دو فرض بعدی اگر غسل دادن برای او مشقت شدید داشته باشد بر او واجب نیست که میّت را غسل دهد و تکلیف متوجه دیگران است و اگر کسی وجود نداشت، می‌تواند میّت را تیمم دهد؛ هم‌چنان که می‌تواند با تحمّل مشقّت میّت را غسل دهد و این غسل صحیح است.
وجود مانع از رسیدن آب در موی سر میّت
اگر موی سر میّت به مواد شیمیایی آغشته باشد و آب به آن نرسد تکلیف چیست و آیا می‌توانیم این نوع موها را بتراشیم و ازاله نماییم؟
در غسل میّت، شستن موها لازم نیست و اگر شستن سر بدون تراشیدن ممکن نباشد، درصورتی‌که هتک میّت نباشد، پس از تراشیدن موی سر، او را غسل دهند.
چسبیدن مانع به بدن میّت
اگر به جاهایى از بدن میّت چیزى مانند اثر چسب زخم و... مانده باشد و بر طرف کردن آن دشوار باشد، وظیفه چیست؟
باید با برطرف کردن مانع، غسل داده شود ولی اگر ممکن نباشد یا هتک میّت شمرده شود یا مشقت شدیده داشته باشد و نخواهند آن را تحمل کنند، میّت را تیمم دهند.
غسل میّت با بدن آغشته به قیر
اگر کسی در بشکه قیر بیفتد و بمیرد و امکان جدا کردن قیر از بدن او نباشد، آیا می‌توان او را به همین حال غسل داد؟
در فرض سؤال اگر بر مواضع تیمم مانعی نیست تیمم داده شود و الا احتیاط آن است که به‌صورت جبیره غسل داده شود.
توقف برطرف نمودن مانع، بر نظر به عورت میّت
اگر بر عورت میّت مانعی از رسیدن آب باشد که بدون نگاه کردن به عورت، امکان برطرف شدن آن نباشد، وظیفه چیست؟
اگر برداشتن مانع بدون نگاه حرام، ممکن نباشد و همسر وی هم نتواند مانع را برطرف کند، باید او را تیمم دهند.
غسل عضو جدا شده از میّت
قسمتى از بدن شخصى در اثر تصادف از بدن وى جدا شده است، آیا آن قسمت جدا شده در لزوم غسل مسّ میّت، حکم میّت را دارد؟
اگر قسمت جدا شده دارای استخوان باشد بنابر احتیاط، حکم میّت را دارد.
غسل قطعات جدا شده از جنین چهار ماهه
در موردى که به ناچار و به اضطرار، جنین را که بیش از چهار ماه دارد قطعه قطعه نموده و خارج مى‌کنند آیا هر کدام از قطعات آن غسل دارد و در یک جا تکفین و تدفین مى‌شود؟
در صورت امکان باید همۀ قطعات را جمع کنند و در پارچه‌ای بپیچند و دفن کنند و بنابر احتیاط در صورت امکان غسل هم داده شود.
غسل استخوان‌های پیدا شده از اجساد شهدا
برخى از شهداى جنگ تحمیلى، پس از گذشت سال‌ها فقط مقدارى استخوان از آنان توسط گروه‌هاى تفحص پیدا مى‌شود، کیفیت غسل و کفن و نماز میّت آنان را بیان فرمایید؟ و آیا با مسّ آنها غسل مسّ میّت واجب مى‌شود؟
کسی که در راه خدا و در میدان جنگ کشته میشود، غسل ندارد. بله، در صورت امکان باید او را کفن نمایند و الّا بنابر احتیاط در پارچه‌ای بپیچند و دفن کنند و اگر استخوان سینه که محل قلب میّت است موجود باشد بر آن نماز میّت هم بخوانند. بر کسى که استخوان را مسّ نماید، بنابر احتیاط غسل مسّ میّت واجب است.
غسل میّت بدون سر
میّتی براثر تصادف سر و صورتش از بین رفته است و لکن اعضای دیگر او سالم است، آیا در این فرض باید میّت را همان‌طور بدون سر غسل بدهند؟
بلی.
اختلاط جنازۀ مسلمان و غیرمسلمان
اگر در یک آتش سوزی جسد چند مسلمان و غیرمسلمان، مخلوط شده و قابل تشخیص نباشد در مورد نماز و غسل آنها چگونه باید عمل شود؟
باید احتیاط شود و همه اجساد را -در صورت امکان- غسل داده و کفن نمایند و پس از نماز میّت، دفن کنند.
غسل از روی لباس
درمواقعی که باید میّت را با جامه غسل داد آیا از روی جامه یا زیر جامه غسل دادن فرقی دارد؟
ظاهراً فرقی ندارد.
ترتیب بین راست و چپ بدن در غسل میّت
آیا در غسل میّت بعد از شستن سروگردن ترتیب بین راست و چپ بدن معتبر است؟
بله، در غسل ترتیبى میّت، لازم است طرف راست را پیش از طرف چپ بشویند.
غسل ارتماسى میّت
آیا می‌توان میّت را به‌صورت ارتماسى غسل داد؟
تا غسل ترتیبى ممکن است، باید به‌صورت ترتیبی غسل دهند و نباید وی را به‌صورت ارتماسی غسل دهند.
غسل میّت با دستگاه اتوماتیک
آیا غسل میّت، با دستگاه اتوماتیک جایز است؟
با رعایت همۀ شرایط و قصد قربت، مانعی ندارد.
عدم امکان غسل میّت
درصورتی‌که غسل دادن میّت ممکن نباشد وظیفه چیست؟
باید میّت را تیمم دهند و بنابر احتیاط مستحب، عوض هر غسل، میّت را یک تیمم دهند و در غیر تیمم اول سایر تیمم‌ها را رجاءً انجام دهند.
ممکن نبودن غسل و تیمم میّت
در صورتی که بر اثر عوارض ناشی از سوختگی شدید، امکان غسل یا تیمم میّت وجود ندارد، تکلیف چیست؟
اگر امکان تیمم دادن بدل از غسل هم نباشد، بدون غسل و تیمم دفن شود.
غسل جبیره‌ای میّت
اگر بر بدن میّت زخمی‌باشد که باز کردن پانسمان آن ممکن نباشد، تکلیف چیست؟آیا باید میّت را غسل جبیره بدهند؟
باید وی را تیمم دهند. بله! اگر در اعضای تیمم هم جبیره باشد، غسل جبیره‌ای داده شود.
تیمم دادن میّت از روبرو
گفته شده کسی که میّت را تیمم می‌دهد یا باید از پشت سر میّت را به سینه خود چسبانیده و تیمم دهد و یا اگر از روبرو تیمم می‌دهد دست‌ها را مخالف هم به‌صورت ضربدری بر صورت میّت بکشد که انگشتان کوچک کنار هم قرار بگیرند. آیا این کار لازم است یا می‌توان او را به حالت معمولی از روبرو تیمم داد؟
اگر او را به حالت معمولی تیمم دهد کفایت میکند بلکه احتیاط نیز آن است که دست‌ها را به‌صورت ضربدری به‌صورت او نکشد.
کیفیت تیمم دادن میّت
در تیمم دادن میّت، آیا باید دست خود میّت را به خاک زد و تیمم انجام داد یا کسی که می‌خواهد تیمم بدهد باید با دست خود آن را انجام دهد؟
کسى که میّت را تیمم مى‌دهد، باید دست خود را به زمین بزند و به‌صورت و پشت دستهاى میّت بکشد و اگر ممکن باشد، احتیاط مستحب آن است که با دست میّت هم او را تیمم بدهد.
تیمم دادن میّت با دستکش
آیا میشود در تیمم دادن میّت از دستکش استفاده کرد؟
نمی‌شود.
تیمم میّت خون آلود و سرایت خون به تیمم دهنده
سر و صورت میّتی که باید او را تیمم داد خونی است، به‌طوری‌که در صورت تیمم نجاست به دست تیمم دهنده سرایت میکند. تکلیف چیست؟
تیمم داده شود و نجس بودن اعضا مانع نیست ولی در صورت امکان باید مانع از نجس شدن بدن و کفن میّت شوند.
اشتباه در تیمم دادن میّت
کسی که میّت را تیمم می‌دهد، اگر از روی اشتباه تنها با دست راست میّت را تیمم دهد آیا این عمل را نادیده بگیرد و دوباره به‌طور صحیح انجام دهد و یا این‌که عمل را از سر بگیرد؟
اگر پیشانی را فقط با دست راست تیمم داده، این عمل را نادیده بگیرد وگرنه تیمم او صحیح است.
پیدا شدن آب بعد از تیمم و کفن میّت
اگر به علت نبودن آب، میّت را تیمم دهیم و سپس آب پیدا شود، آیا غسل لازم است؟ و اگر بعد از تیمم، میّت را کفن کرده و نماز بخوانند، پس از پیدا شدن آب وظیفه چیست؟
تا قبل از دفن کردن، هر زمان‌که آب پیدا شود باید او را غسل دهند و حنوط کنند و کفن نمایند و نماز را دوباره بخوانند.
شهادت در چند کیلومتری محل جنگ
افرادی که پشت جبهه براثر عواملی همچون هجوم هوایی دشمن و یا براثر جراحات وارده در خط مقدم، به شهادت می‌رسند، آیا غسل دارند؟ در صورت مسّ بدن ایشان، آیا غسل مسّ میّت نیاز است؟
پشت جبهه، میدان جنگ به‌حساب نمی‌آید و لذا واجب است چنین افرادی را غسل دهند و کفن نمایند. با مسّ بدن آنان نیز غسل مسّ میّت واجب می‌گردد.
غسل و تکفین شهدا
نسبت به پیکر شهدایی که پس از گذشت سال‌ها از جنگ یافت می‌شوند و در خط مقدم به شهادت رسیده‌اند، آیا غسل و کفن کردن ایشان جایز است یا حرام؟ همچنین حکم مسأله درصورتی‌که لباس ایشان از بین رفته باشد چه حکمی دارد؟
غسل شهید به‌قصد انتساب به شریعت حرام است و باید در همان لباس‌هایش دفن شود؛ کفن کردن وی روی لباس‌هایش حکم غسل وی را دارد. بله! تکفین شهیدی که لباس بر تن ندارد لازم است.
وصیّت به غسل جنابت پس از شهادت
اگر شهیدی قبل از شهادت بگوید جنب است و بخواهد که او را غسل جنابت بدهند، آیا عمل به این وصیّت واجب است یا این‌که غسل از او ساقط است؟
غسل از شهیدی که در میدان جنگ به شهادت رسیده ساقط است، اگرچه جنب باشد و عمل به چنین وصیتی لازم نیست.
غسل شهدای مرزبانی و در گیری با اشرار
مرزبانان و پاسدارانى که در جریان مبارزه با مواد مخدر یا درگیری با اشرار و در راه پاسدارى از دین و کشور کشته مى‌شوند، آیا حکم شهید دارند و نیازى به غسل و کفن ندارند؟ اگر برای حفظ اهل اسلام باشد، چطور؟
در هر دو صورت غسل دادن و کفن نمودن لازم است.
غسل میّت دیوانه
شخصى از کودکى دیوانه بوده و با همین حالت هم بالغ شده است، آیا غسل دادن او واجب است یا خیر؟
چنانچه محکوم به اسلام باشد، باید او را غسل دهند.
غسل محکومین به اعدام پیش از اجراى حکم
آیا محکوم به مجازات اعدام یا قصاص نفس، پیش از اجراى مجازات باید غسل میّت کند؟
بله باید غسل کند.
تجهیز میّت محکوم به رجم یا قصاص
نحوه غسل و کفن فردى که سنگسار مى‌شود و یا محکوم به قصاص نفس است، چگونه است؟
مثل بقیه افراد است البته باید قبل از اعدام غسل نماید که در این صورت غسل دادن او لازم نیست.
غسل نفاس برای زن میّت باردار
اگر زن بارداری از دنیا برود و بعد از اتمام غسل‌های سه‌گانه، جنین را خارج کنند، آیا انجام غسل نفاس برای او لازم است و غسل‌های قبلی به قوت خود باقیست؟ در رابطه با جنین چه باید کرد؟
بعد از تطهیر نجاست، دفن شود و غسل نفاس لازم نیست. جنین مرده نیز اگرچهار ماهش تمام شده، باید جداگانه غسل داده شود.
غسل میّت در مکان غصبی
در منطقه ما غسال‌خانه‌ای را در زمینی که صاحبش راضی نیست، ساخته‌اند. حال غسل دادن اموات در این مکان چه صورت دارد؟
بدون رضایت صاحبش ، جایز نیست و بنابر احتیاط باطل است.
خروج منی از میّت
اگر در هنگام غسل یا بعد از آن، منى از میّت خارج شود، وظیفه چیست؟
خللی به غسل وارد نمی‌شود و نیاز به غسل دیگری نیست اما باید محل نجاست را تطهیر کنند.
شرایط غسل‌دهنده
کسی که میّت را غسل می‌دهد، چه شرایطی باید داشته باشد؟
کسى که میّت را غسل مى‌دهد باید عاقل و بالغ یا ممیّز بوده و غسل را صحیح انجام دهد و بنابر مشهور مسلمان دوازده امامی‌باشد. اگر میّت مسلمان غیر دوازده امامى را، هم مذهب خودش بر طبق مذهبش غسل بدهد، تکلیف از مسلمان دوازده امامى ساقط است.
غسل میّت توسط چند نفر
در غسل میّت آیا لازم است هر سه غسل را یک نفر انجام دهد و یا این‌که هر کدام از اغسال سه‌گانه می‌تواند به وسیلۀ کسی انجام گیرد؟
وحدت غسل دهنده شرط نیست.
جنابت غسّال
آیا شخص جنب مى‌تواند میّت را غسل دهد؟
بله مى‌تواند.
نجاست دست غسل‌دهنده
اگر شخصی که میّت را غسل می‌دهد، قبل از غسل، میّت را بشوید و بعد با همان دست که با بدن میّت برخورد کرده و خیس شده است، مقداری سدر و سپس کافور برداشته و در سطلی با آب مخلوط کند و مرده را غسل دهد، آیا غسل او صحیح است یا این‌که آب مخلوط با سدر و کافور، نجس میشود و غسل میّت باطل است؟
در فرض سؤال، آب مخلوط به سدر و کافور نجس میشود و غسل باطل است.
اجرت گرفتن براى انجام غسل
اجرت گرفتن براى انجام غسل میّت شرعاً چه حکمى دارد و اگر مطالبۀ وجهى شود، آیا به صحّت غسل ضرر می‌زند؟
مزد گرفتن برای غسل دادن میّت حرام است و اگر کسی برای مزد گرفتن، میّت را غسل دهد آن غسل باطل است؛ ولی مزد گرفتن برای کارهای مقدماتی غسل مانند شستن میّت یا امور مستحبی، حرام نیست.
تقاضای وجه از طرف غسال
اگر غسال در پایان عمل خود تقاضای مزد نماید آیا موضوع قصد قربت وی را باید حمل بر صحت نمود؟
حمل به صحت میشود.
پاشیدن آب غسل به لباس غسال
اگر آبی که میّت را با آن غسل می‌دهند، به لباس غسّال بپاشد، آیا پاک است؟
آبی که از بدن میّت جدا میشود اگر به آب کر یا جاری متصل نباشد نجس است و باید لباس را تطهیر نماید.
پاک شدن وسایل غسل
معیار پاک شدن وسایل و لباس‌هایی که هنگام غسل میّت نجس شده‌اند، پس از اتمام غسل و بر اثر تبعیّت چیست؟ آیا کفش و لباس‌هاى غسّال و دست و بدن او را نیز شامل مى‌شود؟
ملاک اشیایی است که به‌طور متعارف همراه میّت شسته می‌شوند مانند تخته یا سنگى که روى آن میّت را غسل مى‌دهند و پارچه‌اى که با آن عورت میّت را مى‌پوشانند و دست کسى که او را غسل مى‌دهد. همچنین است پیراهن میّت درجایی که معمولاً از زیر پیراهن غسل داده میشود ولی کفش و لباس غسّال یا اشیای دیگر با اتمام غسل پاک نمی‌شوند.
طهارت لباس و پارچه‌های همراه میّت هنگام غسل
آیا پارچه یا پتویی که پیش از تمام شدن غسل‌ها به میّت می‌خورد و مرطوب میشود، نجس است؟
پارچه یا لباسی که معمولاً میّت را از زیر آن غسل می‌دهند یا عورت میّت را با آن می‌پوشانند، با اتمام غسل پاک میشود اما پتو یا چیزهای دیگری که پوشاندن میّت در حال غسل با آن متعارف نیست یا با آن قسمتی از میّت را پوشانده‌اند که معمولاً پوشانده نمی‌شود، پاک نمی‌گردد.
حنوط میّت
ترتیب در حنوط میّت
آیا ترتیبى در حنوط کردن میّت وجود دارد؟ و اگر ترتیب رعایت نشود، حنوط اشکال پیدا مى‌کند یا خیر؟
در حنوط، ترتیب لازم نیست ولى احتیاط مستحب آن است که اول کافور را به پیشانى میّت بمالند.
حنوط بعد از کفن کردن
میّتی را بعد از کفن کردن حنوط کرده‌اند، آیا حنوط صحیح است؟
صحیح است.
خوشبو کردن میت
خوشبو کردن میت به عطر و گلاب و قرار دادن گل محمدی در کفن او چه حکمی دارد؟
احتیاط در ترک است.
تجهیز فردی که در حال احرام فوت کرده
فردی در حال احرام فوت کرده، آیا در تجهیز وی ملاحظۀ خاصی وجود دارد؟
در انجام غسل نبايد با آب كافور غسل داده شود و به جاى آن بايد با آب خالص او را غسل دهند. حنوط كردن وی هم جايز نيست.
حنوط زن در عدّۀ وفات
زنی که در عدّۀ وفات است و جایز نیست خود را خوشبو کند، اگر در این حال بمیرد، آیا حنوط او واجب است؟
واجب است او را حنوط کنند.
احکام کفن میّت
نازک و بدن‌نما بودن کفن
اگر پارچه کفن، نازک و بدن‌نما باشد و تهیۀ پارچۀ دیگری هم مقدور نباشد، آیا می‌توانیم آن را با لایۀ نشاسته و گچ ضخیم کنیم؟
اشکالی ندارد.
رنگ پارچۀ کفن
آیا پارچۀ کفن باید سفید رنگ باشد؟
رنگی بودن کفن اشکالی ندارد هرچند مستحب است سفید باشد و در روایتی معتبر آمده است که یکی از کفن‌های حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) حبرۀ سرخ بوده است.
دوختن کفن میّت
دوخته بودن کفن میّت چه حکمی دارد؟
مکروه است.
نوشتن آیات قرآن بر روی کفن
آیا تکفین میّت با کفن‌هایى که بر آنها آیات قرآن نوشته شده جایز است و این کار بى‌احترامى به آیات قرآن محسوب نمى‌شود؟
کفن کردن میّت به کفنی که آیات قرآن دارد اشکال ندارد ولی در اسافل اعضا و موضعی که در معرض نجس شدن است، آیات نوشته نشود.
کفن کردن میّت در لباس خود
آیا میشود میّت را در لباس خودش کفن نمود؟
دفن میّت در لباس خود متوفی، بدون این‌که کفنی داشته باشد، جایز نیست ولی تهیه کفن از لباس او با رعایت شرایط آن از جهت اندازه و طهارت و...اشکالی ندارد.
دفن در لباس عروسی
بعضى از زنان مسلمان در لبنان وصیّت مى‌کنند که در لباس عروسى دفن شوند. آیا این وصیّت جایز است؟ و بر فرض جواز آیا عمل به این وصیّت بر وصىّ لازم است؟
دفن میّت در لباس خود بدون این‌که کفن داشته باشد، جایز نیست. درصورتی‌که لباس عروسی شرایط کفن را داشته باشد یا بتوان بعد از تکفین، وی را در لباس عروسی دفن کرد، عمل به وصیّت لازم است.
نحوۀ ران‌پیچ کردن میّت هنگام تکفین
یکی از مستحبات تکفین میّت، ران‌پیچ کردن اوست. آیا باید ران‌ها را جدا جدا ببندند یا با هم بپیچند؟
به هر دو صورت صحیح است.
پیچیدن نایلون قبل از کفن
در بعضی از غسال‌خانه‌ها بعد از غسل، به بدن میّت نایلون می‌پیچند و بعد از آن کفن می‌کنند؛ آیا این نحوه کفن کردن میّت جایز است؟
اشکالی ندارد.
مقدور نبودن تهیه کفن
در اثر زلزله تعداد زیادى کشته شده‌اند و کفن هم به اندازۀ کافى وجود ندارد، تکلیف چیست؟
اگر سه پارچه (لنگ، پیراهن، سرتاسرى) براى کفن میسّر نشود، به هر کدام که میسر باشد اکتفا مى‌شود، اگرچه اسم هیچ یک از این سه پارچه بر او صدق نکند. بلکه اگر هیچ پارچه‌اى مقدور نشود و فقط مقدارى جهت پوشاندن عورتین موجود باشد، واجب است با آن، عورتین را بپوشانند.
کفن کردن میّت برخلاف دستور شرعی
میّتی رابه جای سه تکه کفن، فقط با دو سرتاسری بدون لنگ و پیراهن دفن کرده‌اند. وظیفه چیست؟
اگر نبش قبر، اهانت به میّت محسوب نمی‌شود، لازم است وی را به گونۀ صحیح کفن کرده و دفن نمایند.
میّتی که خون از او قطع نمی‌شود
اگر فردی در اثر تصادف کشته شده باشد و خون از او جاری شود به گونه‌ای که بعد از غسل میّت هم جریان خون ادامه یابد، تکلیف چیست؟ اگر کفن نجس شود چه باید کرد؟
باید بدن میّت را تطهیر نمایند و در حد امکان کاری کنند که بدن یا کفن میّت نجس نشود. مثلاً آن قسمت را بدوزند اما در صورت نجاست کفن، باید آن را تطهیر یا تعویض نمایند. البته اگر با بریدن مقدار متنجس، کفن از مقدار واجب کمتر نمی‌شود می‌توانند مقدار متنجس کفن را جدا کنند.
نماز میّت
نیّت نماز میّت
برای نیّت نماز میّت چه باید گفت؟
همین‌که با قصد قربت، قصد نماز خواندن بر میّت معین را دارد کافی است.
نگفتن تکبیر آخر نماز میّت
اگر «الله اكبر» آخر نماز میّت گفته نشود، نماز چه حکمی دارد؟
نماز باطل است و اگر هیچ کس نماز صحیحی بر او نخوانده و دفن شده است، تا وقتی‌که جسد از هم نپاشیده، واجب است بالای قبر او نماز بخوانند.
مبطلات نماز میّت
آیا اموری همچون حرف زدن و خندیدن و خوردن و آشامیدن و انحراف از قبله و دیگر مبطلات نماز، در بین نماز میّت هم باعث باطل شدن نماز است؟
بله، مبطلات نماز، نماز میّت را هم باطل میکند.
نماز میّت توسط شخص ناتوان از تلفّظ صحیح
شخصی که قادر به تلفظ صحیح کلمات نیست، نماز میّتی را خوانده است. آیا می‌توان به این نماز اکتفا نمود؟
باوجود کسی که قادر بر تلفظ صحیح باشد اکتفا کردن به این نماز جایز نیست.
فراموش کردن صلوات بر آل پیامبر در نماز میّت
شخصی بعد از تکبیر دوم و به هنگام ذکر صلوات، عبارت «و آل محمد» را فراموش میکند و بدون آن‌که تدارک نماید بعد از آن می‌گوید «و بارك علی محمد و آل محمد». نمازش چه حکمی دارد؟
نماز خوانده شده باطل است.
قصد ریا در تجوید نماز میّت
شخصی نماز میّت را به همراه تجوید و با صوت خوش می‌خواند و از این کار (تجوید و صوت خوش) قصد ریا دارد؟ آیا نمازش صحیح است؟
نماز باطل است.
نگفتن اذکار و تکبیرها توسط مأموم در نماز میّت
کسى در نماز میّت به امام جماعت اقتدا کرده است، ولى تکبیرها و دعاها را نخوانده است، آیا نمازش صحیح است؟
صحیح نیست.
جماعت در نماز میّت
آیا نماز میّت را می‌توان به جماعت خواند؟
بله، مستحب است نماز میّت را به جماعت بخوانند البته مأمومین باید تکبیرها و اذکار را بگویند.
اقتدا به نماز جماعت میّت در اواسط نماز
اگر نماز میّت به جماعت خوانده شود، آیا می‌توان در بین نماز به آن ملحق شد؟ در صورت جایز بودن، آیا باید از امام، در اذکار نماز تبعیت نمود؟
می‌توان وسط نماز میّت اقتدا کرد ولی باید بعد از هر تکبیری به وظیفۀ خود عمل کند و به ترتیب، ذکر یا دعای آن تکبیرات را بگوید و بعد از اتمام نمازِ امام، بقیه نماز را به‌صورت فرادا -اگرچه به نحو مختصر- ادامه دهد تا تمام شود و اگر مهلت ندارد فقط به گفتن تکبیرات -بدون دعا- اکتفا کند.
عدالت امام در نماز میّت
آیا در نماز میّتی که به جماعت خوانده میشود، عدالت امام شرط است؟
بله.
شهادت ثالثه در نماز میّت
آیا اقرار به شهادت ثالثه در نماز میّت جایز است؟
جایز نیست.
میّتی که با نماز میّت باطل دفن شده
در صورت بطلان نماز میّت امام، وظیفۀ او یا سایر مؤمنین بعد از دفن میّت چیست؟
اگر یک نفر به‌طور صحیح بر جنازۀ میِّت، بدون این‌که فاصله‌اش زیاد باشد نماز خوانده، کافی است وگرنه تا وقتی‌که جسد میّت از هم نپاشیده، واجب است با شرط‌هایی که برای نماز میّت گفته شد، به قبرش نماز بخوانند.
نماز میّت اشتباه و عدم امکان اعاده
اگر شخصی متوجّه شود که نماز میّت خوانده شده صحیح نبوده است ولی بنا به دلایلی -همچون بی‌احترامی به میّت یا امام و نبودن موقعیت برای خواندن پنهانی نماز- قادر به خواندن مجدد نماز میّت نباشد؛ تکلیف چیست؟
با توجه به این‌که جهر در قرائت شرط نیست می‌تواند با اکتفای به واجبات، نماز را دوباره بخواند. در هر صورت اگر بر میّت نماز صحیح خوانده نشود، باید بعد از دفن، بر قبر او قبل از این‌که بدنش متلاشی شود، نماز بخوانند.
اشتباه خواندن نماز میّت
اگر فردی که مدت طولانی برای اموات، نماز میّت می‌خوانده است بفهمد قرائت او صحیح نبوده است، حکم اموات و نماز آنها چیست؟
اگر معلوم شود قرائت واجب، مجزی نبوده است، باید بر قبر امواتی که جسدشان از هم نپاشیده است نماز خوانده شود.
اشتباه خواندن تنوین در نماز میّت
فردى که نماز میّت برخى اموات را خوانده است، اکنون متوجه شده که نماز میّت را گاهى اشتباه مى‌خوانده و به‌جای تنوین نصب، تنوین جر به کار می‌برده است. حال نسبت به نمازهای گذشته چه تکلیفی دارد؟
تکلیفی ندارد.
عدم رعایت ضمایر مذکر و مؤنث در نماز میّت
آیا رعایت نکردن ضمیرهای مذکّر و مؤنث در نماز میّت، باعث بطلان نماز میشود؟
اشکالی ندارد.
نماز میّت توسط زن
آیا زن مى‌تواند بر میّت، نماز بخواند؟
بله مى‌تواند.
نماز میّت توسط شخصی که غسل واجب بر گردن دارد
آیا زن یا مردی که غسل واجب به گردنش باشد، می‌تواند نماز میّت بخواند؟
بله مى‌تواند.
وصیت میّت بر نماز خواندن فردى خاص
اگر میّت وصیت کرده باشد که فرد خاصى بر وى نماز بخواند، آیا او باید از ولىّ میّت نیز اجازه بگیرد؟
بنا بر احتیاط از ولی میّت اجازه بگیرد، ولیّ میّت نیز اجازه بدهد.
خواندن «اللّٰهُمَّ إِنَّا لَا نَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا خَیْرا» در نماز بر گنه‌کار
خواندن عبارت «اللّٰهُمَّ إِنَّا لَا نَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا خَیْرا» (خدایا! ما جز خیر و خوبی از او ندیده‌ایم) در مورد میّتی که نمی‌شناسیم یا می‌دانیم اهل معصیت بوده، چه حکمی دارد؟
اگر بخواهد این جمله را در مورد میّتی که فسقی از او دیده بخواند اولاً نباید قصد ورود کند و ثانیاً مرادش از خیر، چیزی باشد که با فسق مذکور منافاتی نداشته باشد مثلاً مرادش تشیع و ایمان وی باشد.
نماز میّت بر شخصی که خودکشی کرده
نماز خواندن بر جنازۀ شخصی که خودکشی کرده چه حکمی دارد؟
واجب کفایی است.
نماز خواندن بر میّت مسلمان ختنه نشده
اگر مسلمانی ختنه نشده باشد، نماز خواندن بر جنازۀ او چه حکمی دارد، آیا بعد از مرگ لازم است او را ختنه کنند؟
ختنه کردن لازم نیست ونماز خواندن بر او واجب است.
نماز بر جنازۀ خاکستر شده
شخصى در آتش‌سوزى کاملًا سوخته و خاکستر شده و خاکستر او با خاکستر بقیۀ اشیا قابل تفکیک نیست. آیا نماز خواندن بر او واجب است؟
واجب نیست.
نماز خواندن بر افراد شرور و محارب
اشخاص شروری که در حال درگیری کشته می‌شوند و یا بعد از دستگیری به‌عنوان محارب اعدام می‌شوند، تجهیز آنان یا خواندن نماز میّت بر آنان واجب است؟
بله.
تکرار نماز میّت
شخصى مى‌خواهد براى یک میّت چند بار نماز بخواند تا ثواب بیشترى عاید او گردد، آیا جایز است؟
جایز نیست مگر این‌که میّت فضیلت خاصی داشته باشد.
شک در نماز میّت
کسی که در نماز میّت شک میکند که مثلاً دو تکبیر یا سه تکبیر گفته است و یا این‌که شک میکند بعد از تکبیرات قبلی، دعا و ذکر پس از آن را خوانده است یا نه، چه تکلیفی دارد؟
اگر به چیزی که پس از آن است مشغول شده به شکش اعتنا نکند.
نماز بر میّت داخل تابوت
گاهی دیده میشود که میّت را در داخل تابوت قرار می‌دهند و بدون بیرون آوردن بر او نماز می‌خوانند. آیا چنین نمازی صحیح است؟
صحیح است.
وجود حائل در نماز میّت
در جایی که نماز میّت خوانده میشود پرده‌ای آویزان است و به دلیل حرکت پرده به وسیلۀ باد، پرده دائم بین نمازگزار و میّت حایل مى‌شود، آیا نماز میّت صحیح است یا باید اعاده شود؟
بنابر احتیاط صحیح نیست.
نماز بر بدنی که فقط یک دست و پا از او باقی است
آیا بر میّتی که حیوان درنده بدنش را خورده و فقط یک دست و یک پا از او باقى مانده، باید نماز خوانده شود؟
نماز ندارد.
خواندن نماز میّت با سدّ معبر
به دلیل استحباب نماز خواندن در جایى که بیشتر مردم مى‌آیند، به میّتى در وسط خیابان نماز خواندند، آیا این نماز به دلیل سدّ معبر کردن صحیح است
در غیر فرض تزاحم حقوق نمازگزاران و ترجیح یا تساوی حق آنها با حق عابرین، نماز کسانی که سدّ معبر کرده‌اند بنابر احتیاط باطل است.
دفن میّت
دفن در قبرستان، بدون خریدن قبر
بچه‌ای مرده به دنیا آمده است والدین بچه او را درگوشه قبرستان روستایى که زندگى می‌کنند دفن کردند؛ درحالی‌که باید قبر را خریداری می‌کردند. آیا کار حرامی انجام داده‌اند و دفن کودک غصب بوده است؟
اگر قبرستان ملک شخصی بوده، باید از مالک آن رضایت می‌گرفتند و اگر وقف بوده باید خلاف وقف نباشد و در صورت عدم جواز، این عمل غصب و حرام است و باید نبش قبر کنند و میّت را منتقل نمایند مگر این‌که هتک میّت به‌حساب آید.
اخذ وجه برای دفن میّت
معمولاً در قبرستان‌ها مبلغ مشخصی را از بازماندگان میّت می‌گیرند تا مجوز دفن را صادر کنند. گرفتن این وجه چه حکمی دارد؟
اگر دریافت این وجه در مقابل گذشتن از حق یا ارائه خدماتی باشد که لازم نیست مجانی انجام شود مانعی ندارد.
پرداخت نکردن بهای قبر خریداری شده
شخصی قبری را به خانوادۀ میّت برای دفن متوفی فروخته، اما پس از چند سال هنوز مبلغ آن پرداخت نشده است. آیا در صورت عدم رضایت فروشنده، نبش قبر و انتقال جنازه به قبر دیگر صحیح است؟
باید اولیای میّت ولو با فروش اموالشان قیمت قبر را بپردازند؛ در غیر این صورت مالک سابق می‌تواند معامله را فسخ کند، که در صورت فسخ، باید اولیای میّت وی را به مکان دیگر منتقل کنند مگر آن‌که این کار، هتک میّت شمرده شود.
دفن میّت در ملک شخصی
آیا شرعاً جایز است جنازۀ یک فرد در قبرستان دفن نشود و در ملک شخصى دفن گردد؟
درصورتی‌که خلاف قوانین باشد بنابر احتیاط انجام نشود.
وصیت به دفن در قبر پدر و مادر
اگرشخصى وصیّت کند که بعد از فوتش وی را در قبر پدر یا مادرش بگذارند. درصورتی‌که ایشان‌هم چهل سال پیش فوت کرده‌اند. آیا این وصیّت صحیح است؟
اگر قبر کهنه شده و اطمینان داشته باشد که استخوان‌های آنان نیز خاک شده، وصیّت صحیح است.
دفن چند میّت در یک قبر
دفن کردن چند میّت مسلمان به‌طور دسته‌جمعی در یک قبر چه صورتی دارد؟ در فرض جواز، آیا باید مردها و زن‌ها جداگانه دفن شوند؟
در صورت رعایت بقیۀ شرایط مانعی ندارد هرچند مکروه است؛ البته باید از دفن مرد و زن نامحرم در کنار هم اجتناب شود.
دفن در مسجد
آیا دفن میّت در مسجد جایز است؟
زمین مسجد برای غیر دفن کردن وقف شده است لذا چنین کاری جایز نیست.
دفن در تابوت به روش مسیحیان
در کشوری اروپایی، قبرستان مخصوصی برای مسلمانان وجود ندارد و اجازه داده نمی‌شود که میّت، روبه‌قبله و در خاک دفن شود؛ چون موظف‌اند بر طبق روش مسیحیان، میّت را در جعبه بگذارند. با توجه به این مشکلات بفرمایید:
الف) آیا تا رفع این محدودیت‌ها می‌توان اجساد مسلمانان را در سردخانه نگهداری کرد؟
ب) نظر به هزینۀ زیاد نگهداری در سردخانه به مدت بیش از یک سال، آیا می‌توان میّت را به‌طور موقت، طبق مقررات آنها دفن نمود و سپس در صورت رفع مشکل، نبش قبر نمود و مجدداً دفن کرد؟
اگر می‌توانند هرچند با تأخیر، وی را به‌صورت شرعی دفن کنند (مثلاً میّت را در سردخانه یا بنا یا تابوتی قرار دهند) و این کار توهین به میّت به‌حساب نمی‌آید باید این‌گونه عمل کنند وگرنه میّت را دفن کنند و اگر بعداً امکان دفن به‌صورت شرعی فراهم شد و این کار هم توهین به میّت نباشد با نبش قبر، میّت را به‌صورت شرعی دفن کنند.
جنین مسلمان در شکم مادر مسیحی
زنی مسیحی که در شکم او جنین مسلمانی قرار دارد از دنیا می‌رود. کیفیت تغسیل و تکفین وی و محلی را که باید دفن شود را بیان فرمایید؟
در هر مکانی دفن شود جایز است و باید زن را بدون غسل و کفن بر پهلوی چپ، پشت به قبله بخوابانند که روی بچه به‌طرف قبله باشد.
دفن دوقلوهای به هم چسبیده
دو قلو‌هایی که از پشت به هم چسبیده‌اند در هنگام دفن چگونه باید روبه‌قبله گذاشته شوند؟
اگر یکی از آنها روبه‌قبله باشد کافی است.
تأخیر انداختن دفن جهت انتقال به مکان دیگر
آیا جایز است میّت را پس از تجهیز در سردابی قرار دهند تا پس از مدتی او را به مکان دیگری انتقال دهند؟
اگر سبب متلاشی شدن بدن میت قبل از دفن شود یا موجب هتک میت باشد، جایز نیست.
دفن موقت برای انتقال جسد به شهر دیگر
در شهر ما معمول است که اغلب مردم، اجساد مردگان خود را در زمین به‌طرف شمال یا جنوب به پشت دفن می‌کنند و پس از مدّتى طولانی قبر مذکور را نبش نموده، جسد را به اماکن مشرفه انتقال مى‌دهند و بعضى از بازماندگان، اصلا موفّق به حمل جسد نمى‌شوند. آیا این عمل جایز است؟ در صورت عدم حمل، اگر جسد روی زمین و داخل بنایی باشد، آیا می‌توانند به همان اکتفا کنند؟
اگر اطمینان باشد که می‌توانند بعداً به نحو صحیح وی را دفن کنند و تأخیر در دفن هم هتک نباشد، نگهداری جسد یا دفن غیر صحیح آن مانعی ندارد. در هر صورت برای دفن، لازم است بدن زیر خاک دفن شود و پوشاندن بدن میّت تحت بنا کافی نیست.
عدم تشخیص قبله، جهت دفن
اگر در هنگام دفن، جهت قبله مشخص نشود و تأخیر در دفن نیز ممکن نباشد وظیفه چیست؟
اگر به یک طرف گمان دارند وی را به همان جهت دفن کنند وگرنه مخیر هستند.
دفن میّت با تابوت
در ممالک غربى میّت را درون جعبه مى‌گذارند و دفن مى‌کنند آیا چنین کارى مخالف با احکام اسلام نیست؟
باید میّت را بر پهلوی راست به نحوی قرار دهند که مقادیم بدن او روبه‌قبله باشد و اگر در تابوت هم به این شکل دفن شود مانعی ندارد.
دفن انگشت زاید قطع شده
انگشت ششم (زاید) را پس از جدا کردن از دست، چه باید کرد؟ اگر پس از جدا شدن، کسی آن را لمس کند غسل واجب میشود؟
بنابر احتیاط باید دفن شود و اگر کسی آن را پس از سرد شدن مسّ نماید، بنابر احتیاط باید غسل مسّ میّت کند.
دفن اعضای جدا شده از شخص زنده
اگر قسمتی از بدن شخص زنده مانند ناخن، دندان یا انگشت جدا شود، آیا دفن آن لازم است؟
دفن دندان و ناخن مستحب است اما سایر اعضا اگر مشتمل بر استخوان باشد بنابر احتیاط دفن شود.
چیدن مو و ناخن میّت و دفن آنها
چیدن ناخن میّت و موی سر و بدن وی اگر بلند باشد چه حکمی دارد؟ اگر میت وصیت کند که بدنش را اصلاح کنند تکلیف چیست؟ آیا ناخن و موهای زائد را باید داخل کفن میّت قرار دهند؟
مکروه است و اگر وصیت کند باید بر اساس آن عمل شود. در صورت جدا کردن بنا بر احتیاط با میّت دفن نمایند.
دفن اعضای بدن به‌صورت جداگانه
آیا برای دفن تکه‌های بدن نیز رو به قبله بودن لازم است؟ آیا ملحق کردن این تکه‌ها به اصل جسد، واجب است یا آن را در هر جای دیگر می‌توان دفن نمود؟
احوط آن است که رو به قبله دفن شود. البته اگر الحاق به بدن میت مستلزم نبش قبر باشد در این مسأله به دیگری رجوع شود.
دفن کردن میّت با دستبند
آیا دفن کردن میّت با دستبندی که به آن علاقه داشته است به جهت آرامش وی و با رضایت همۀ ورثه جایز است؟
فی نفسه اشکال ندارد هرچند اثری نیز ندارد.
برنداشتن دندان مصنوعی میّت
اگر برداشتن دندان مصنوعی میّت موجب بد شکل شدن صورت میّت شود، آیا برنداشتن آن از دهان میّت جایز است؟
اشکال ندارد.
آشکار شدن استخوان میّت
اگر در هنگام کندن جایی برای ساختمان‌سازی به لحد یا جسد میّت که فقط استخوان آن باقی مانده است برخورد کردیم چه باید کرد؟
باید استخوان دفن شود.
تخریب قنات برای بیرون آوردن جنازه از آن
کارگرى در عمق سى مترى قناتى مشغول کار بوده است و براثر جریان ناگهانى آب قنات، غرق میشود. براى بیرون آوردن جسد وى باید قنات را کاملاً خراب کنیم، درصورتی‌که با خرابى قنات، ضرر زیادى به روستاییان این ناحیه مى‌رسد و تعمیر مجدد آن مخارج و وقت زیادى مى‌خواهد؛ آیا لازم است قنات را خراب کرده و جسد را بیرون آوریم؟
باید جسد میّت خارج شود مگر این‌که خارج کردن میّت -هرچند به خاطر تحمل ضرر- مشقت زیادی داشته باشد.
دفن میّت مجهول‌الحال
اگر در منطقه‌ای غیر مسکونی، به میّتى برخورد کنیم و ندانیم که آیا این میّت، مسلمان است یا خیر، آیا مى‌توانیم او را در قبرستان مسلمین دفن کنیم؟
بله جایز است.
میّت مجهول در بلاد کفر
مرده‌اى در بلاد کفر پیدا شده است که در آنجا مسلمانان‌هم زندگى مى‌کنند، آیا باید جسد وی را تجهیز کرد و در قبرستان مسلمانان دفن نمود؟
غسل، تکفین و تدفین وی لازم نیست.
نجاست میّت در حال دفن
اگر هنگامی‌که میّت در قبر قرار می‌گیرد، کفن به واسطۀ نجاست خارجی یا خود میّت نجس شود، آیا بازهم ازالۀ نجاست لازم است؟ اگر امکان ازالۀ نجاست از کفن یا تعویض کفن نبود، چه باید کرد؟ درصورتی‌که بتوان ازالۀ نجاست از کفن نمود، آیا باید قسمت نجس شده بدن میّت را هم آب کشید؟
در صورت امکان ازالۀ نجاست به تطهیر یا تعویض یا بریدن کفن -اگر مقدار نجس شده بیش از مقدار واجب کفن است- و همچنین تطهیر بدن میّت لازم است.
نوشتن آیات قرآن روی سنگ قبر
نوشتن آیات قرآن بر روی سنگ قبر چه حکمی دارد؟
اگر در معرض این باشد که زیر پا قرار گیرد و به آن بی احترامی‌شود جایز نیست.
زینت کردن و منقش کردن قبور
تزیین قبور با سنگ‌های گران‌قیمت و مدل‌هاى منقش گوناگون از نظر شرعى چه حکمى دارد؟
مانعى ندارد؛ هرچند سودی نیز به حال میّت ندارد.
دفن میّت در شب
آیا دفن میّت در شب حرام است؟
خیر.
ماندن برسر قبر میّت در شب اول قبر
ماندن بر سر قبر میّت در شب اول قبر چه حکمی دارد؟
اشکالی ندارد و اگر به نماز و دعا خواندن مشغول باشند خوب است.
آب پاشیدن بر قبر اموات
روایاتى وجود دارد دال بر این‌که پاشیدن آب بر قبور مستحب است -مانند روایاتى که در کتاب «لآلى الاخبار» ذکر شده است- آیا این استحباب مخصوص روز دفن میّت است یا اطلاق دارد؟
استحباب رش الماء(آب پاشیدن) بعد از روز دفن ثابت نیست ولی انجام آن به‌قصد رجاء مانعی ندارد.
نماز وحشت
وقت نماز شب اول قبر
نماز شب اول قبر چه موقع باید خوانده شود؟
نماز وحشت را در هر موقع از شب اول قبر میشود خواند، ولى بهتر است در اول شب، بعد از نماز عشا خوانده شود.
زمان نماز وحشت
وقت نماز وحشت، شب اولی است که میّت از دنیا می‌رود یا شبی که به خاک سپرده میشود حتی اگر یک هفته از زمان فوت بگذرد؟
نماز وحشت در شب اول دفن میّت خوانده میشود.
خواندن نماز وحشت در غیر شب اول
اگر شخصی در شب اول قبر به‌خاطر عذر شرعی، فراموشی یا شرایط دیگر، نتواند نماز وحشت را بخواند، آیا می‌تواند آن را در شب‌های دیگر بجا آورد؟
نماز وحشت باید در شبی که میّت را داخل قبر می‌گذارند، خوانده شود. در زمانهای دیگر می‌توان نمازهای مستحبی خواند و ثواب آن را به میّت هدیه نمود.
نماز وحشت میّت دفن نشده
کسانی که در اثر سقوط هواپیما جسدشان می‌سوزد و خاکستر میشود و یا آن‌هایی که در دریا غرق شده و طعمه حیوانات دریایی می‌شوند و یا اشخاصی که در بیابان طعمه جانوران وحشی می‌گردند آیا خواندن نماز وحشت برایشان استحباب دارد یا خیر؟
استحباب آن معلوم نیست ولی خوب است به امید ثواب خوانده شود.
خواندن نماز وحشت بین نماز مغرب و عشاء
آیا خواندن نماز وحشت بین نماز مغرب و عشاء، اشکال دارد؟
اشکالی ندارد.
ذکر قنوت نماز لیلة الدفن
در قنوت نماز شب اول قبر بهتر است چه ذکر یا دعایی خوانده شود؟
ذکر خاصی برای قنوت نماز شب اول قبر وارد نشده است و خواندن هر دعایی در قنوت جایز است. مناسب است دعاهایی مشتمل بر طلب آمرزش برای مؤمنین خوانده شود.
گفتن «بسم الله» قبل از آیة الکرسی نماز وحشت
اگر در نماز وحشت از روی اشتباه قبل از آیة الکرسی <بسم الله الرحمن الرحيم> گفته شود، باید سجدۀ سهو انجام گیرد؟
سجده سهو ندارد.
آیة الکرسى در نماز وحشت
آیة الکرسى در نماز وحشت و بر سر قبر میّت تا کجا خوانده شود؟ تا <هم فيها خالـدون> یا <و هو العلى العظيم>؟
تا <و هوالعلی العظیم>.
خواندن بیش از دو رکعت نماز وحشت توسط یک نفر
در برخی مناطق مرسوم است که مبلغی بابت خواندن چهل نماز وحشت (هشتاد رکعت) به شخصی می‌دهند که او خود یا با کمک دیگران آن را بجا آورد. آیا در فرض مذکور باید چهل نفر پیدا کند یا با پنج-شش نفر بجا آورد کافی است؟ اساساً آیا یک نفر می‌تواند بیش از دو رکعت نماز وحشت برای یک میّت بخواند؟
فی حد نفسه خواندن چند نماز وحشت توسط یک نفر به‌قصد رجاء یا اهدای ثواب مانعی ندارد. ولی ظاهر استیجار در این‌گونه موارد این است که چهل نماز بوسیلۀ چهل نفر خوانده شود و هر نفر یک نماز بخواند، مگر این‌که خود مستأجر اذن داده باشد.
اجیر شدن برای نماز وحشت و فراموش کردن
اگر شخصى براى بجا آوردن نماز وحشت شب اول قبر، مزد بگیرد و فراموش کند نماز را بخواند، آیا تصرف در آن پول جایز است؟
اجاره باطل است و باید پول را به صاحبش برگرداند.
خواندن نماز وحشت برای شخص حیّ
آیا انسان می‌تواند برای خودش و یا دیگری که زنده است، نماز وحشت بخواند؟
چنین نمازی در شرع وارد نشده است.
نبش قبر
نبش قبر برای غسل دادن میّتی که در طبقۀ زیرین قرار گرفته
شخصی را در طبقۀ زیرین قبری سه‌طبقه دفن کرده‌اند. بعد از دفن میّت، فهمیده‌اند که غسل میّت باطل بوده است. آیا نبش قبر وی جهت انجام غسل جایز است؟
اگر احتمال عدم فساد جسد را بدهند نبش قبر برای غسل دادن میّت واجب است، مگر آن‌که موجب هتک حرمت وی یا اموات مدفون در طبقات فوقانی شود.
علم اجمالی به عدم غسل یکی از اجساد دفن شده
اگر دو یا چند میّت را به غسال‌خانه‌ای جهت غسل میّت ببرند وبعد از دفن کردن جسد، غسّال، اعلان کند که یکی از مرده‌ها را (به‌طور غیر معیّن) غسل نداده است آیا باید تمام جسدها را از قبر بیرون آورند و غسل بدهند؟
باید جسدها را یکی یکی درآورد اگر تشخیص داده شد غسل داده شود و در غیر این صورت همه غسل داده شوند؛ در هر صورت هر کاری که موجب هتک یکی از این اموات شود جایز نیست.
جا ماندن عضو یکی از اجساد دفن شده
در تصادفی سه نفر کشته شده‌اند و بعد از تجهیز و دفن اجساد، معلوم شده است که یک دست از آنها دفن نشده است و معلوم نیست که از کدام میّت است. تکلیف چیست؟
به‌صورت مستقل به‌طوری که نبش قبر رخ ندهد دفن شود.
اشتباه در ترتیب غسل میّت
میّتی را غسل داده و دفن کرده‌اند. پس از دفن متوجه شدند که غسل با آب کافور را به‌اشتباه، مقدم بر غسل با آب سدر انجام داده‌اند. اکنون تکلیف چیست؟
باید قبر را نبش کنند و طبق ترتیب او را غسل دهند. مگر این‌که نبش قبر موجب هتک حرمت میّت شود.
دفن میّت بدون حنوط
اگر از روی فراموشی میّتی را بدون حنوط دفن کنند، وظیفۀ آنان چیست؟
در فرض عدم هتک میّت، لازم است نبش قبر نمایند و میّت را حنوط کنند.
انتقال قبر میّت بدون نبش آن
قبر شخصی در وسط خیابان قرار گرفته و محل تردد افراد شده است و باعث هتک حرمت ایشان و ناراحتی فرزندان آن مرحوم گردیده است؛ آیا میشود مقبرۀ ایشان را به‌گونه‌ای که باعث نبش قبر او نگردد -مثلاً دور آن را بتن ریزی کنند- به‌جای دیگر منتقل نمود؟
اشکالی ندارد.
نبش قبر برای روبه‌قبله نمودن میّت
اگر قبری روبه‌قبله نباشد آیا جایز یا واجب است که با نبش قبر، میّت روبه‌قبله دفن شود؟
درصورتی‌که موجب هتک حرمت میّت نشود، نبش قبر -چنانچه روبه‌قبله شدن میّت منحصر به آن باشد- واجب است.
نبش قبر برای خارج نمودن انگشتر میّت
آیا نبش قبر برای خارج کردن انگشتری میّت که همراه اوست، جایز است؟
کاری که موجب هتک میّت شود، حرام است.
نبش قبر برای انتقال جنازه از قبرستان به امام‌زاده
آیا نبش قبر -بدون این‌که میّت وصیت کرده باشد- برای انتقال بدن او از قبرستان به امام‌زاده جایز است؟ و آیا امام‌زاده از مشاهده مشرفه است؟
قبر امام‌زاده جز در موارد معدود مانند قبر شریف حضرت معصومه (سلام الله علیها) از مشاهد مشرفه محسوب نمی‌شود و فرقی نیست میت به آن وصیت کرده باشد یا خیر.
انتقال قبر در معرض تخریب
اگر به خاطر جریان سیل و... قبری در معرض تخریب و نابودی باشد، آیا نبش قبر و انتقال آن به مکان دیگر صحیح است؟
اگر نتوانند از راه دیگری بدون نبش قبر، مشکل را رفع کنند، نبش قبر و انتقال بدن جایز بلکه واجب است.
نبش قبر برای اثبات نسب
آیا می‌توان برای آزمایشات ژنتیک و اثبات نسب، نبش قبر نمود؟
اگر اثبات حق، منحصر به آن باشد جایز است.
نبش قبر و انتقال جسد به شهر میّت
اگر میّتی را که هویتش معلوم نیست، دفن کنند و سپس معلوم شود بازماندگان او در شهر دیگری هستند؛ آیا می‌توانند میّت را نبش قبر نمایند و به شهر خود ببرند؟
جایز نیست.
دفن کردن میّت به پهلوی چپ
اگر میّت را طورى دفن کنند که روبه‌قبله باشد ولى به جاى این‌که او را به‌طرف راست بخوابانند روى دست چپ دفن کرده باشند، آیا در این صورت باید نبش قبر شود یا خیر؟
در صورت عدم هتک میّت باید تصحیح شود.
دفن کردن میت در مقبرۀ دیگری بر اثر اشتباه
فرزندان متوفی طبق مقرّرات قبرستان، جنازۀ پدر خود را دفن نموده‌اند. بعد از مدّت هفت سال از طرف مسؤولین قبرستان ابلاغ شده است که اشتباهى رخ داده و قبر مربوط به سازمان دیگری مى‌باشد و سازمان مربوطه به هیچ وجه راضى نمى‌شود که فقط پول این قبر را دریافت نماید. تکلیف بازماندگان چیست؟
درصورتی‌که زمین مذکور اختصاص به سازمانی داشته و آن سازمان راضی نمی‌شود یا ماندن جسد میّت در آن زمین، خلاف وقف باشد، انتقال جسد واجب خواهد بود مگر آن‌که نبش قبر موجب هتک میّت شود.
دفن در کنار شخص بهایی
اگر شخصی در قبرستان مسلمین کنار یک بهایی دفن شده باشد، چه حکمی دارد؟
به‌خودی‌خود اشکالی ندارد.
نبش قبر کافر و انتقال جسد وی
مسؤولین قبرستان شهر -که اموات شیعیان در آن دفن میشود- به جهت آگاهی نداشتن، اجازه داده‌اند که اجساد عده‌ای از غیر مسلمانان در آن گورستان دفن شود. اکنون اجتماع منسوبین آن اموات بر سر قبور آنها و برگزاری آیین فرقه خود باعث بروز مشکلات متعددی شده است. آیا انتقال استخوان‌های این مدفونین به گورستان مخصوص خودشان جایز است؟
فی نفسه جایز است.
تصویر برداری از داخل قبر بدون نبش
اگر آگاهى از درون قبر و تصویر بردارى از داخل آن، بدون کندن و خاک‌بردارى ممکن باشد، آیا بر این عمل، نبش قبر صدق مى‌کند؟ آیا این کار جایز است؟
هرچند عنوان نبش قبر صدق نمی‌کند ولی اگر موجب هتک میّت شود، جایز نیست.
متفرقات احکام اموات
شک در اشتغال دیگران به تجهیز میّت
وظیفۀ شخصى که اطمینان به این پیدا نکرده است که آیا دیگران مشغول کارهاى میّت شده‌اند یا خیر، چیست؟
باید اقدام کند.
قصد قربت در تجهیز میّت
در کدام یک از اعمالى که مربوط به تجهیز میّت است، قصد قربت شرط است؟
در غسل و نماز میّت، قصد قربت شرط است.
دوران بین نماز فریضه و میّت
در زمانى که نزدیک است نماز فریضه قضا شود و در تأخیر دفن میّت هم خوف بر میّت وجود دارد، باید نماز میّت خوانده شود یا فریضه؟
فریضه را مقدم کند و نماز میّت را بر قبر وی بخواند.
فروختن اعضاى میّت
آیا اولیاى میّت، مى‌توانند اعضاى میّت را به بیماران نیازمند بفروشند؟
قطع عضو میّت و انتقال آن به دیگری جز در فرض ضرورت جایز نیست و در فرض جواز انتقال، وجه آن با اجازۀ مجتهد جامع‌الشرایط در وجوه برّ میّت صرف شود.
خون گرفتن از میّت
آیا می‌توان از میّت خون گرفت و به شخص بیماری که نیاز به خون دارد تزریق کرد؟
در غیر فرض ضرورت جایز نیست.
وافی نبودن ماترک نسبت به هزینه تجهیز
درصورتی‌که تجهیز میّت مخصوصاً خرید قبر، مستلزم هزینه‌ای باشد که ماتَرَک میّت برای آن کافی نباشد، وظیفه چیست؟
واجب است قبری که مخالف شأن وی نباشد، تهیه شود و مابقی هزینه به نحو وجوب کفایی بر عهدۀ مومنین است.
پولی که روی میّت می‌ریزند
گاهی اوقات مردم وقتى مرده‌اى در کنار خیابان مى‌بینند، پول روى آن مى‌ریزند، این کار چه حکمی دارد؟ و تکلیف آن پول‌ها چیست؟
مستند شرعی ندارد اما حرام نیست و پول‌ها صدقه داده شود.
تجهیز میّت توسط نهادهای دولتی و اجتماعی
آیا جایز است نهادهای دولتی و اجتماعی تجهیز میّت را بر عهده بگیرند؟
اشکال ندارد.
هزینۀ تجهیز زنی که شوهرش دیوانه است
اگر همسر مرد دیوانه‌ای از دنیا برود، آیا هزینه‌های تدفین و مراسم زن بر عهدۀ مرد است؟
کفن زن برعهدۀ شوهر است. بقیۀ مخارج تجهیز نیز بنابر احتیاط درصورتی‌که زن تنگدست بوده بر عهدۀ زوج است.
مومیایی کردن جسد مسلمان
مومیایی کردن بدن میّت مسلمان چه حکمی دارد؟
بدن مسلمان باید غسل، کفن و دفن شود و مومیایی کردنی که منافات با این امور داشته باشد جایز نیست.
آزمایش DNA از مدفونین گمنام
آیا گرفتن آزمایش DNA از استخوان مدفونین گمنام جایز است تا بعدها بتوان به این وسیله هویت آنها را مشخص کرد و پیکر آنان را به خانواده‌هایشان تحویل داد؟
اگر عرفاً اطلاع خانواده رجحان داشته باشد و هتک مدفونین محسوب نشود، جایز است.
نگهداری جنین سقط شده در شیشه
آیا نگهدارى جنین سقط شدۀ ناقص‌الخلقه و یا عقب‌مانده، در شیشۀ الکل جایز است؟
جنین سقط شدۀ ملحق به مسلمان، باید دفن شود.
سوزاندن اجساد کفار
آیا اشتغال به سوزاندن اجساد کفار اعم از اهل کتاب و غیره -آن طور که بین خودشان مرسوم است- و اخذ اجرت بر آن جایز است؟
به‌خودی‌خود مانعی ندارد.
مرمت قبر
آیا جایز است قبری که بیش از بیست سال از دفن میّت در آن می‌گذرد را بهتر از سابق بازسازی و تعمیر کنیم؟
جایی که عدم ترمیم، موجب بی‌احترامی به میّت شود، ترمیم واجب است. در غیر این صورت اشکال ندارد ولی مناسب است از ترمیم اجتناب شود مگر در فرض ضرورت.
محو کردن لفظ جلاله بر روی سنگ قبر
آیا می‌توان لفظ جلاله یا آیه قرآن را که روی سنگ قبر نوشته شده است و عابران بر روی آن قدم می‌گذارند، بدون اجازه صاحب آن (که پیدا کردنش ممکن نیست) محو کرد؟
جایز نیست، ولی اگر در معرض بی‌احترامی است - مثلاً با گذاشتن مانعی- جلوی بی‌احترامی را بگیرند.
رابطۀ زوجیّت پس از وفات
آیا احکام مربوط به زوجیت بین زن و شوهر، پس از وفات و حتى پس از اتمام عدۀ وفات زن باقى است؟ اگر پس از آن به دلایلى قبر شوهر شکافته شود، آیا زن مى‌تواند بدن او را ببیند؟
نگاه بدون لذت جایز است.
شرکت زنان در مراسم تشییع و تدفین
آیا برای زنان، اموری همچون شرکت کردن در تشییع جنازه و راه افتادن به دنبال تابوت به همراه مردان و نیز شرکت در مجلس ترحیم در مسجد که غالباً توأم با سرو صدا و فریاد است جایز است؟
شرکت زن جوان در تشییع جنازه مکروه است. البته شرکت زنان در مجلس ماتم و سوگواری با رعایت جهات شرعیه مانعی ندارد و مطلوب است.
زیارت اهل قبور در شب
آیا رفتن به قبرستان در شب مکروه است؟
اشکال ندارد، البته در روایت مرسلی در کتاب دعوات قطب راوندی از زیارت قبور در شب نهی شده است.
سوره‌های سفارش شده در زیارت قبور
در زیارت قبور اموات، چه سوره یا سوره‌هایی توصیه شده است؟ آیا خواندن سوره فاتحه هم مستندی دارد؟
مستحب است کف دستش را روی قبر قرار دهد و هفت مرتبه سوره قدر را بخواند و بهتر است مطابق روایت کامل الزیارات ابتدا سوره حمد و سپس هفت مرتبه سوره قدر و پس از آن هر یک از سوره های ناس، فلق و توحید و همچنین آیةالکرسی را سه مرتبه بخواند.
عزاداری برای میّت
تا چند روز می‌توان برای میّت، عزاداری و مجلس ترحیم تشکیل داد؟ آیا جایز است تا شب هفت، هر روز برای وی مجلس بگیرند؟
عزاداری برای میّت درصورتی‌که همراه کار حرامی نباشد، اشکالی ندارد.
گرفتن مجالس ختم، پخش غذا و پذیرایی برای میّت
نظر حضرت‌عالی دربارۀ مجالس ختم ایّام ثلاثه، تهیّۀ غذا و پذیرایی و امثال این امور برای میّت چیست؟
هرچه موجب تکریم میّت مسلمان شود، مطلوب است، البته از اسراف و بقیۀ کارهای حرام و مکروه پرهیز گردد.
استحباب مجلس ختم
آیا مجلس ختم گرفتن برای میّت، مستحب است؟
برگزار کردن مجالسی که در آن قرائت قرآن و ذکر اهل بیت (علیهم السلام) میشود یا موجب تسلّای دل بازماندگان می‌گردد، مستحب است.
غذا خوردن از خانۀ میّت
آیا غذا خوردن از منزل میّتی که تازه از دنیا رفته است، در شب‌های اول و دوم و سوم پس از فوت جایز است؟
تا زمانی که یقین به عدم رضایت بعضی از ورثه ندارید مانعی ندارد.
اهدای ثواب به اموات
چه کارهایی برای اهدای ثواب به اموات و شادی روح آنان انجام شود؟
صدقه دادن، اطعام مومنین و فقرا، قرآن خواندن و زیارت به نیّت آنها و هر کار خیر دیگر.
انجام مستحبات به نیّت اموات
آیا اعمال مستحبی مانند غسل جمعه و اعمال لیلة الرغائب را می‌توان به نیّت اموات انجام داد؟
نیابت از دیگران تنها در مورد برخی اعمال مستحبی مانند زیارت معصومین (علیهم السلام) وارد شده است البته می‌توان هر عمل مستحبی را انجام داد و ثواب آن را به دیگری هدیه نمود.
رجحان پرداخت رد مظالم میّت
بازماندگان میّتی مایل هستند مبلغی را برای وی هزینه کنند؛ آیا بهتر است نیّت صدقه کنند یا به‌عنوان رد مظالم هزینه کنند؟
بهتر است نیّت کنند اگر دینی بر عهده دارد، به‌عنوان رد مظالم باشد وگرنه صدقه باشد البته برای رد مظالم باید از مجتهد جامع الشرایط اجازه بگیرند.
سیلى و خراش صورت در مصیبت نزدیکان
آیا خراشیدن صورت و یا کندن مو در مرگ کسی، شرعاً حرام است؟ و آیا کفاره نیز دارد؟ انجام این کار در عزای امام حسین (علیه السلام) چه حکمی دارد؟
در مرگ عزیزان، احتیاط مستحب آن است که از سیلی زدن و خراشیدن و آسیب زدن به بدن اجتناب شود و اگر موجب نقص اساسی بدن گردد، حرام است واگر زن در عزاى میّت، صورت خود را بخراشد و خونین کند یا موى خود را بکند، بنابر احتیاط مستحب، ده مسکین را طعام دهد یا بپوشاند.
ولی عزاداری و جزع برای حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) و اصحاب باوفایش از برترین کارها برای نزدیکی به خداوند تعالی، و تعظیم و گرامی‌داشت شعائرالله است. مصادیق عزا و جزع و فزع نیز به‌خودی‌خود جایز است.
پاره کردن لباس در عزای نزدیکان
آیا پاره کردن لباس در سوگ عزیزان از دست رفته، جایز است؟ در صورت عدم جواز آیا باید کفاره پرداخت؟
اشکال ندارد ولی احتیاط مستحب در ترک آن است و کفاره ندارد. البته اگر مرد در مرگ زن یا فرزند، یقه یا لباس خود را پاره کند، بنابر احتیاط مستحب ده مسکین را طعام دهد یا بپوشاند.
استفتائات نماز
وقت نماز
تشخیص طلوع فجر
کسانی که بارها طلوع فجر را مشاهده کرده و از آن فیلم یا عکس تهیه نموده‌اند این سؤال را مطرح می‌کنند که کدام یک از پدیده‌های زیر به لحاظ شرعی ابتدای طلوع فجر محسوب میشود؟ پدیده‌های مرتبط با طلوع فجر صادق عبارتند از:
1. ابتدا نور ضعیفی در افق شرقی، پس از آن‌که آسمان تاریک بود، مشاهده میشود.
۲. سپس با زیاد شدن تدریجی آن نور، خط افق قابل تشخیص می‌گردد؛ به طوری که سیاهی خط افق (از مناظر دوردست زمینی) در سفیدی کم‌فروغِ آسمان، خود را نشان می‌دهد.
۳. بعد از آن با افزایش مستمر نور، نوارِ سفید رنگی که بر افق شرقی گسترده شده، مشاهده می‌گردد.
ملاک تبیّن خط است آن هم به وضوح عرفی و با چشم عادی.
اعتماد به گفتۀ منجمّین در زمان طلوع فجر
آیا در وقت اذان صبح، میان شب‌های مهتابی و غیر‌مهتابی فرق است و آیا روشن شدن افق بر اساس پیش بینی منجّمین در شب‌هایی که قادر به تشخیص ظاهری طلوع فجر نیستیم کافی است یا باید طلوع فجر احراز شود؟
باید به طلوع فجر اطمینان حاصل شود و بین شب‌های مهتابی و غیر آن فرق است. محاسبات علمی نیز تا موجب اطمینان نشود، اعتبار ندارد.
ملاک قضا شدن نماز صبح
با توجّه به این‌که تقریباً هشت دقیقه طول می‌کشد تا نور خورشید به زمین برسد، آیا ملاک قضا شدن نماز صبح، طلوع خورشید است یا رسیدن آن به زمین؟
میزان، دیده شدن جرم آفتاب در افق نمازگزار است؛ یعنی آفتاب در زمینی که مسطح است طلوع کند.
وقت نماز صبح و مغرب و اعتماد به اذان رسانه‌ها
وقت نمازهای صبح و مغرب در زمان کنونی -که در شهرها نه سپیدی صبح دیده میشود و نه سرخی مغرب-؛ چگونه باید محاسبه گردد و چه وقت می‌توانیم نماز بخوانیم؟ آیا می‌توان به اذان رسانه‌ها اعتماد کرد در حالی که اطمینان به آن نداریم؟
با اطمینان به دخول وقت می‌توانید نماز بخوانید. برای اطمینان در وقت نماز صبح، حدود پانزده دقیقه صبر شود؛ البته در خصوص شب‌های مهتابی (دوازده تا بیست و پنج ماه قمری) تا روشن شدن افق باید احتیاط کنید که با احتساب پانزده دقیقۀ قبلی، حدود بیست و پنج دقیقه میشود ولی در نماز مغرب می‌توانید به اذان رسانه‌ها اعتماد کنید.
خواندن نماز با شروع اذان
آیا اوّل اذان می‌توان نماز خواند یا باید تا پایان اذان صبر کرد؟
درصورتی‌که انسان به گفتن اذان پس از دخول وقت اطمینان داشته باشد می‌تواند نماز بخواند.
تکلیف نمازهای سابق، با ترک احتیاط در شب‌های مهتابی
از روی ناآگاهی از مسألۀ وقت نماز صبح، بعد از اذان رسانه -بدون آن‌که پانزده دقیقه صبر کنم- نماز خوانده‌ام وهمچنین در شب‌های مهتابی، احتیاط در خواندن نماز با ده دقیقه تاخیر را رعایت نکرده‌ام. آیا این نمازها را باید قضا کنم؟
باید نمازهای مذکور را اعاده کنید مگر آن‌که اطمینان داشته باشید در بین نماز وقت داخل شده است.
تفاوت افق در نقاط مختلف شهرهای بزرگ
با توجّه به گستردگی شهر تهران، آیا افق آن در مناطق مختلف فرق دارد؟
ممکن است به حساب بعضی از فصول اختلاف جزئی داشته باشد. بنا بر گفتۀ بعض موثقین بیشترین اختلاف، بیشتر از سه دقیقه نمی‌شود.
تقدیم نماز عصر بر ظهر و عشا بر مغرب
آیا نماز کسی که نماز دوم را بر اوّلی مقدّم داشته، مثلاً نماز عشا را پیش از مغرب خوانده، صحیح است؟
اگر سهواً نماز عصر را مقدّم داشته و بعد از تمام شدن نماز متوجه شده، نمازش صحیح است. ولی نماز خوانده شده را ظهر قرار دهد و بعد، نماز عصر را بخواند؛ البته اگر نمازش شکسته است و در وقت اختصاصی نماز اوّل متوجه شود باید نماز ظهر را رجاءً بخواند و پس‌از آن نماز عصر را بجا آورد و اگر نماز عصر را در وقت مشترک خوانده یک نماز به قصد مافی‌الذّمه بخواند.
و اگر نماز عشا را قبل از نماز مغرب خوانده باید بعد از نماز مغرب دوباره نماز عشا را بخواند.
آگاهی از بطلان نماز مغرب بعد از خواندن نماز عشا
اگر کسی پس از اتمام نماز عشا متوجه شود که یکی از ارکان نماز مغرب را بجا نیاورده آیا علاوه بر اعادۀ نماز مغرب، نماز عشا را نیز باید اعاده کند؟
لازم نیست.
پایان وقت نماز مغرب برای افراد غیر معذور
در برخی منابع فقهی، پایان وقت نماز مغرب را در حال اختیار تا یک سوم از شب دانسته‌اند نه تا نیمۀ آن؛ آیا حضرت‌عالی نیز چنین نظری دارید؟
خیر، آخر وقت نماز مغرب برای افراد غیر معذور موقعی است که به اندازۀ خواندن نماز عشا به نصف شب وقت مانده باشد.
پایان وقت نماز عشا
برای خواندن نماز مغرب و عشا تا چه ساعتی مهلت داریم؟
آخر وقت نماز مغرب و عشا برای افراد غیر معذور، نصف شب است و شب را باید از اوّل غروب تا طلوع فجر حساب کرد. ولی اگر به واسطۀ عذری نماز مغرب و عشا را تا نصف شب نخواند نمازش قضا نشده و باید آنها را تا قبل از اذان صبح بخواند.
وقت فضیلت نماز عصر و عشا
وقت فضیلت نماز عصر و نماز عشا چگونه محاسبه میشود؟
وقت فضیلت نماز عشا از موقعی است که سرخی طرف مغرب از بین برود تا یک سوم از شب. و در مورد وقت فضیلت نماز عصر با رعایت اعلمیت نسبی به مرجع دیگری رجوع شود.
نیت نماز مغرب و عشا پس از نیمه‌شب
بعد از گذشتن نصف شب، نماز مغرب و عشا را به چه نیتی می‌توان بجا آورد؟
اگر به واسطۀ عذری مانند خواب یا فراموشی نماز نخواند نمازش قضا نشده وتا قبل از اذان صبح باید بخواند و می‌تواند نیّت ادا کند و بنا بر احتیاط مستحب، نیّت ادا و قضا نکند اما اگر بدون عذر نماز نخوانده باید نماز را قضا کند.
وقت زوال
وقت زوال چه وقتی است؟
علامت زوال، آن است که سایۀ هر چیزی پس از این‌که به کوتاه‌ترین مقدار ممکن رسید یا از بین رفت، شروع به زیاد شدن کند. بنابراین وقتی سایه به آخرین درجۀ کمی رسید و دو مرتبه رو به زیاد شدن گذاشت، معلوم میشود ظهر شرعی شده است. و در شهرهایی مثل مکّه که گاهی موقع ظهر، سایه به‌کلی از بین می‌رود، بعد از آن‌که سایه دوباره پیدا شود، معلوم میشود ظهر شده است.
اعتماد به خواندن خروس در وقت نماز
در کلمات برخی فقهاء، خواندن خروس علامت داخل شدن وقت شمرده شده، آیا شما هم چنین نظری دارید؟
بله، در مواردی مثل هوای ابری که تشخیص وقت نماز ممکن نیست، خواندن خروس و جواب آن توسط خروس های دیگر، علامت رسیدن وقت نماز ظهر است.
مراد از مغرب
منظور از مغرب چیست؟ آیا مراد، زمان غروب خورشید است یا زمان اذان مغرب؟
مغرب موقعی است که سرخی طرف مشرق که در هنگام غروب آفتاب پدیدار می‌گردد از بین برود.
مراد از نیمه‌شب
برای محاسبۀ نیمه‌شب -که آخر وقت نماز عشا است- باید شب را تا طلوع فجر حساب کرد یا طلوع آفتاب؟
تا طلوع فجر.
تفاوت افق
آیا تفاوت افق شهرستان‌ها از لحاظ اوقات شرعی در هر سه نوبت فرائض یومیه یکسان است؟ مثلاً اگر تفاوت افق دو شهرستان بیست و پنج دقیقه باشد؛ آیا در هر سه نماز این مقدار باید رعایت شود یا این مقدار هنگام صبح و شام متغیر است؟
باتوجه به موقعیت جغرافیایی و فصول سال، مختلف است و بنابراین تا دخول وقت احراز نشود، نماز صحیح نیست.
سفر به جایی که طلوع فجر نشده بعد از خواندن نماز صبح
اگر انسان نماز صبح را در جایی خواند و با هواپیما به محلّی مسافرت کرد که هنوز در آنجا فجر طلوع نکرده؛ آیا پس از طلوع فجر باید دوباره نماز بخواند؟ در این فرض اگر در هیچ‌یک از دو محل نماز نخواند، باید دو نماز صبح قضا کند؟
در فرض سؤال، باید نمازش را در محل دوم هم بخواند اما اگر در هیچ‌یک از دو محل نخواند، قضای یک نماز صبح کافی است؛ مگر این‌که قبل از حرکت وی یا رسیدن اوبه مقصد، آفتاب در محل اوّل طلوع کرده باشد.
اوقات نماز در مناطق قطبی
در سفر به مناطقی که بیست و چهار ساعت آن روز است و بالعکس یا مناطقی که شب یا روز طولانی دارند، چگونه اوقات نماز معین میشود؟
نسبت به نمازهایی که آنجا وقت شرعی آن را ندارد، بنا بر احتیاط، افق نزدیکترین مکان به آنجا که شب و روز عادی دارند و امکان انجام نمازهای یومیه وجود دارد، لحاظ شود.
نماز و روزه در مناطق فاقد روز یا شب
در برخی مناطق کشور سوئد به مدت پنجاه و دو روز خورشید در آسمان غروب نمی‌کند و در بعضی از مناطق دیگر، طول روز بیست و سه ساعت است و در بعضی از مناطق دیگر، طول روز هفده ساعت است. تکلیف نماز و روزۀ مسلمانان در این مناطق چیست؟
اگر همۀ بیست و چهار ساعت یکسان است، احتیاط آن است که ملاک را برای روزه و اوقاتی که نماز را درک نمی‌کنند نزدیکترین نقطه به این مناطق که دارای اوقات هست قرار دهند، و اگر بخشی از بیست و چهار ساعت، شب و بخشی روز است باید به تکلیف خود عمل کنند و اگر طلوع فجر واضح نیست، بنا بر احتیاط، طبق افق نزدیکترین مکان که طلوع فجر دارد، عمل شود و اگر این امر سبب میشود که نماز پس از طلوع آفتاب خوانده شود، باید نماز صبح را قبل از طلوع خورشید همان‌جا بجا آورند.
نماز در کرات دیگر
حکم نماز در سایر کرات که شب و روز ندارند، چیست؟
در سه وقت فرضی به طور معمول نماز بخواند.
کیفیت نماز فضانوردان
فضانوردان مسلمانی که به فضا می‌روند با توجّه به این‌که هر نود دقیقه یک بار به دور زمین می‌گردند سمت و وقت نماز آنها چگونه است؟
در هر بیست و چهار ساعت باید پنج نماز بخوانند. در مورد قبله اگر امکان روبه قبله نماز خواندن نباشد مخیرند.
احکام وقت نماز
یقین به دخول وقت نماز
این‌که گفته میشود «باید برای نماز، یقین به دخول وقت داشت» مراد، یقین عقلی است یا عرفی؟
یقین شامل اطمینان هم میشود ولی به وسوسه اعتنا نشود.
ناتوانی از تحصیل اوقات شرعی
شخصی که در زندان محصور است یا در بلادی زندگی میکند که اوقات شرعی را بیان نمی‌کنند چگونه می‌تواند اوقات نماز را به دست آورد؟
اسیر و محبوس که امکان تحصیل اوقات شرعی را ندارد، می‌تواند به گمانش عمل کند و احتیاط مستحب این است که نماز را به تأخیر اندازد تا مطمئن شود وقت داخل شده است و بهتر است این گونه نیّت کند که اگر وقت داخل شده، نماز ادا، وگرنه نماز قضا باشد؛ اما اشخاص دیگر باید نسبت به وقت، حجّت پیدا کنند وگرنه باید نسبت به انجام نماز احتیاط کنند.
شروع کردن نماز هنگام طلوع آفتاب
طلوع آفتاب به وقت شهرما ساعت 6:10 صبح بود و من نمازم را در همان ساعت آغاز کردم و چند دقیقه بعد هم تمام کردم آیا نمازم صحیح است؟
اگر یک رکعت از نماز را در وقت خوانده‌اید نماز ادای خوانده شده صحیح است. در غیر این صورت نماز خوانده شده قضا محسوب میشود.
شک در وقت اختصاصی نماز
کسی که شک دارد وارد وقت مختص نماز عصر شده یا نه نیّت نماز ظهر بکند یا عصر؟ آیا می‌تواند به قصد مافی‌الذّمه دو نماز چهار رکعتی پشت سر هم بخواند؟
می‌تواند قصد مافی‌الذّمه کند یا نیتش را مشروط کند به این‌که اگر وقت مختص نماز نیست، نماز ظهرم باشد وگرنه نماز عصرم باشد. همچنین می‌تواند به قصد نماز ظهر چهار رکعت بخواند ولی اگر در بین نماز یا بعد از نماز فهمید وقت مختص نماز عصر است نماز خوانده شده مجزی نیست.
تفاوت وقت اختصاصی نماز برای افراد مختلف
آیا وقت اختصاصی نمازها برای فردی که تند نماز می‌خواند و کسی که آهسته می‌خواند یکسان است؟
وقت اختصاصی نمازها نسبت به افراد مختلف فرق میکند و هر شخصی باید سریع‌ترین نمازی که خودش می‌تواند بخواند را حساب کند.
خواندن عمدی نماز قضا در وقت مخصوص نماز دیگر
اگر شخصی بدون عذر در وقت مختص نماز عشا عمداً نماز مغرب بخواند، آیا نمازش صحیح است؟ اگر در این وقت نماز دیگری مثل نماز استیجاری بخواند؛چطور؟
اگر نماز مغرب بخواند نمازش صحیح نیست اما اگر نماز دیگر بخواند درصورتی‌که قصد قربت از او متمشی شود ظاهراً نماز صحیح است اگرچه معصیت کرده است.
وجوب نماز مغرب و عشا با پاک شدن زن از حیض پس از نیمه‌شب
آیا خواندن نماز مغرب و عشا برای زنی که بعد از نیمه‌شب از حیض پاک شده است واجب است؟
بله، واجب است.
بجا نیاوردن نماز عشا و لزوم روزۀ فردای آن
آیا روزه گرفتن برای کسی که نماز عشا را تا نیمه‌شب بجا نیاورده واجب است؟ اگر قبل از خواندن نماز مغرب و عشا بخوابد و تا نیمه‌شب خواب بماند، چطور؟ اگر فردای آن روز روزه نگرفت آیا قضا یا کفاره دارد؟
کسی که بدون عذر شرعى قبل از خواندن نماز عشا بخوابد و تا نصف شب بيدار نشود، باید روز بعد روزه بگیرد و اگر روزه نگرفت بنابراحتیاط قضا کند ولی کفاره ندارد.
البته اگر نماز مغرب و عشا را به جهتی دیگر -غیر از خواب- تا نیمه‌شب نخواند، حتی اگر معذور نباشد، روزه واجب نیست.
التفات به قضا بودن نماز خوانده شده
فردی به گمان باقی بودن وقت، نیّت نماز ادا کرده و بعد از نماز متوجه شده که نمازش قضا بوده در این صورت چه وظیفه‌ای دارد؟
نماز خوانده شده صحیح است.
نماز با یقین به دخول وقت و کشف خلاف
شخصی یقین داشته که وقت نماز رسیده است یا از راه معتبر، دخول وقت برای او ثابت شده و نماز خوانده؛ بعد فهمیده که نمازش قبل از وقت بوده، آیا نماز او صحیح است؟
اگر تمام نمازش قبل از وقت بوده، نماز باطل است.
شک در تنگی وقت برای نماز عصر
کسی که در آخر وقت نماز عصر شک دارد می‌تواند نماز ظهر را بخواند یا این‌که باید به خواندن نماز عصر اکتفا کند؟
اگر می‌ترسد با خواندن نماز ظهر، نماز عصر را داخل وقت درک نکند باید اوّل نماز عصر را بخواند.
فرصت نداشتن برای خواندن نماز ظهر و عصر در وقت
کسی که تا مغرب، به‌اندازۀ خواندن تمام نماز ظهر و عصر وقت ندارد یا شک دارد که وقت به این اندازه باقی مانده یا خیر، چگونه باید عمل کند؟
کسى که مسافر نیست اگر نماز ظهر و عصر خود را تا نزدیکى مغرب به تأخیر اندازد چنانچه به اندازۀ خواندن پنج رکعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر خود را به ترتیب بخواند و اگر به این اندازه وقت ندارد یا شک دارد ولى به اندازۀ یک رکعت یا بیشتر وقت دارد، نماز ظهرش قضا شده، باید بدون تأخیر نماز عصر را بجا آورد و چنانچه به اندازۀ یک رکعت هم وقت نداشته باشد، در این صورت نماز ظهر و عصر هر دو قضا شده است.
کیفیت نیّت نماز با شک در بقای وقت
کسی که در بقای وقت نماز واجب شک دارد، به چه نیّتی نماز بخواند؟ اگر به نیّت ادا بخواند و بعد بفهمد قضا شده، آیا نمازش صحیح است؟
اگر به نیّت ادا بخواند صحیح است و احتیاط آن است که به نیّت مافی‌الذّمه بخواند. در صورت دوم هم نماز صحیح است.
خواندن نماز احتیاط در تنگی وقت
اگر نمازگزار نزدیک غروب مشغول نماز ظهر شود و در نماز ظهر شک کرده و احتیاج به نماز احتیاط داشته باشد؛ ولی اگر نماز احتیاط را بخواند نماز عصرش قضا میشود؛ تکلیف چیست؟
باید نماز عصر که یک رکعت از آن را می‌تواند درک کند بخواند و بعداً بنا بر احتیاط، نماز احتیاط و اصل نماز ظهر را اعاده کند.
لزوم تحقیق با شک در خروج وقت
آیا کسی که شک در خروج وقت دارد باید به واجبات اکتفا کند یا لازم است فحص کند تا شکش برطرف شود؟
درصورتی‌که بخواهد به مقدار واجبات اکتفا نکند باید فحص کند.
کیفیت نماز با احتمال خارج شدن وقت
اگر نمازگزار احتمال دهد که با آرام خواندن یا بجا آوردن مستحبات نماز، مقداری از نمازش خارج از وقت خوانده شود؛ وظیفه‌اش چیست؟
اگر خوف از دست رفتن وقت دارد، نباید مستحبّات را بجا آورد.
تنگی وقت و نیاز به تخلّی
کسی که نزدیک طلوع آفتاب بیدار شده ولی مضطر به تخلی است و می‌داند که بعد از آن، آفتاب طلوع میکند چه وظیفه‌ای دارد؟
اگر می‌تواند بعد از تخلی، نمازش را هر چند با تیمم یا در حال راه رفتن با ایما و اشاره بخواند وگرنه بعد از وقت قضا نماید.
شک در دخول وقت در اثنای نماز
اگر کسی در اثنای نماز شک کند که وقت نماز شده یا نه، نمازش چه حکمی دارد؟
نمازش باطل است. البته می‌تواند رجاءً نماز را بخواند؛ اگر بعداً معلوم شد تمام آن داخل وقت بوده نمازش صحیح است.
داخل شدن وقت، در اثنای نماز
اگر در حین نماز متوجه شویم که اذان تازه شروع شده وظیفه چیست؟
اگر در بین نماز بفهمید که الان وقت داخل شده، نماز تان صحیح است. مگر این‌که قبل از آن شک کرده باشید وقت داخل شده، که در این صورت نمازتان باطل است.
خواندن بخشی از نماز در خارج وقت
آیا نمازی که مقداری از آن خارج از وقت خوانده شود را باید قضا کرد؟
قضا لازم نیست.
گمان خروج وقت نماز
اگر کسی به خیال این که فقط به اندازۀ خواندن نماز عصر وقت باقی است، نماز عصر را بخواند و بعد از آن، نماز ظهر را نیز تمام کند و خورشید هنوز غروب نکرده باشد؛ نماز عصرش چه حکمی دارد؟
باید نمازش را نماز ظهر قرار دهد و پس از آن، نماز عصر را بخواند.
التفات به گذشتن وقت در اثنای نماز
اگر وسط نماز، متوجه شویم که وقت نماز گذشته، وظیفه چیست؟
کسی که نیّت نماز ادایی کرده اگر بین نماز متوجه شود که نماز قضا شده، نمازش را به نیّت قضا تمام کند ونمازش صحیح است ونیاز به اعاده ندارد.
نماز با یقین به باقی نبودن وقت و کشف خلاف
شخصی با یقین به قضا شدن نماز، نمازش را به نیّت ادا شروع کرده و بعد متوجه شده که به اندازۀ یک رکعت یا بیشتر وقت داشته است؛ آیا نمازش صحیح است؟
بله نمازش صحیح است.
خواندن نماز ادا به نیّت قضا
کسی به تصور این‌که نمازش قضا شده، به نیّت قضا نماز خوانده، بعد فهمیده که ادا بوده؛ آیا باید نمازش را دوباره بخواند؟
اعاده لازم نیست.
شک در بقای وقت نماز
از خواب بیدار شده، می‌بینم تا طلوع آفتاب وقت کمی باقی مانده لکن به علّت شکّ در زمان دقیق طلوع، اگر بقای وقت را استصحاب کرده و آخرین احتمال طلوع را در نظر بگیرم وقت کافی برای وضو و نماز کامل خواهم داشت. اما اگر استصحاب نکنم و اولین احتمال طلوع را در نظر بگیرم فقط وقت تیمم و نماز سریع را خواهم داشت؛ تکلیف بنده کدام است؟
با تیمم نماز مختصر بخوانید.
لحاظ نمودن نماز قبل از وقت به عنوان نماز قضا
شخصی مدتی طولانی، سهواً نمازهایش را قبل از وقت خوانده، آیا می‌تواند این نمازها را به‌عنوان قضا (هرکدام را برای روز قبل) در نظر بگیرد یا لازم است همه را قضا کند؟
کفایت نمی‌کند و باید آنها را اعاده کند.
پشت سر هم خواندن نماز ظهر و عصر و مغرب وعشا
بهتر است نمازهای واجب را پشت سر هم بخوانیم یا با فاصله و در زمان اصلی خود؟
اگر نافله نمی‌خوانید با توجّه به این‌که متعارف شده نمازها پشت سرهم خوانده شود و خطر نسیان در تفریق است، بهتر است بین دو نماز جمع شود.
ترک نماز صبح به دلیل نبود کمک‌کار
شخصی برای خواندن نماز صبح احتیاج به کمک‌کار دارد. اگر هنگام نماز کسی جهت کمک وی وجود نداشت؛ آیا می‌تواند نماز صبح را به صورت قضا بخواند؟
باید به هر نحو می‌تواند نماز را در وقت بخواند.
خواندن نماز صبح در سرویس اداره
کارمندی که تمام مدت نماز صبح را در سرویس اداره بوده و جهت اقامۀ نماز توقف نمی‌کنند وظیفه‌اش چیست؟
باید پیاده شود و نماز را در بین راه بخواند و اگر نتوانست پیاده شود باید در همان وسیلۀ نقلیه با رعایت قبله نماز خود را بجا آورد.
تنافی تعهد کاری با وقت نماز
فردی متعهد شده رأس ساعت مقرر در محل کار حضور داشته باشد، اگر از روی عمد یا فراموشی نماز خود را تا آن زمان نخواند و شرایط او به گونه‌ای است که نمی‌تواند در حین کار نماز بخواند، وظیفه‌اش چیست؟
باید نماز را در وقت خود بخواند و در این فرض، اجاره به مقدار مدتی که برای خواندن نماز لازم است، باطل میشود.
توقف اتوبوس برای نماز اوّل وقت با توجّه به راضی نبودن برخی مسافران
اگر برخی مسافران از رانندۀ اتوبوس بخواهند که برای نماز اوّل وقت توقف کند ولی برخی دیگر راضی به توقف نباشند؛ وظیفۀ راننده چیست؟
اگر لزوم نگه داشتن برای چنین تقاضایی متعارف باشد باید نگه دارد در غیر این صورت لازم نیست نگه دارد مگر آن‌که موجب قضا شدن نماز مسافر شود و با مصلحت اهم یا مساوی، مثل رسیدن مسافران دیگر به کار ضروری‌شان تزاحم نداشته باشد.
بیدار شدن برای نماز
کسی که می‌داند برای نماز صبح بیدار نمی‌شود، آیا واجب است وسیله‌ای برای بیدار کردن خود فراهم کند و یا به دیگری سفارش کند که او را بیدار کند؟ اگر احتمال بیداری می‌دهد، چه وظیفه‌ای دارد؟
در هر دو صورت باید -ولو با تهیۀ مقدمات- کاری کند که اطمینان یابد برای نماز بیدار میشود.
دیر خوابیدن و اطمینان به بیدار نشدن برای نماز
کسی که یقین یا اطمینان دارد که اگر شب دیر بخوابد، نماز صبحش قضا خواهد شد. آیا جایز است که دیر بخوابد؟
جایز نیست.
حکم خوابیدن با یقین به قضا شدن نماز صبح در اثر آن
کسی که می‌داند (یا احتمال قوی می‌دهد) که به جهت شب‌نشینی، مطالعه و یا ... نماز صبح او قضا میشود آیا شرعاً مجاز است بخوابد؟
اگر یقین داشته باشد یا احتمال بدهد بیدار نمی‌شود، در غیر فرض مشقت شدید نباید بخوابد مگر این‌که به وسیلۀ ساعت یا هر چیز دیگر موجبات بیدار شدن خود را فراهم کند.
خوابیدن در وقت نماز
اگر کسی در وقت نماز بخوابد و بعد از بیدار شدن نماز بخواند؛ آیا استخفاف نماز محسوب میشود؟ اگر در همان وقت احتمال دهد که بعد از وقت بیدار شود؛ چطور؟
اگر احتمال بدهد که بعد از وقت بیدار میشود جایز نیست بخوابد ولی در معمول موارد استخفاف نماز نیست.
بیدار کردن اشخاص برای نماز صبح
اگر خواب شخصی سنگین باشد، وظیفۀ اطرافیان وی نسبت به بیدار کردن او چیست؟
وظیفه‌ای ندارند.
بیدار کردن شخصی برای نماز با وجود ناراحتی وی
اگر کسی را برای نماز بیدار کنیم ناراحت میشود، آیا بیدار کردن او جایز است؟
بیدار کردن به نحوی که احسان به وی حساب شود همانند این‌که باعث شود نسبت به خواندن نماز در وقت، عادت کند یا آبرویش در مقابل دیگران حفظ شود یا برای جلوگیری از معصیت در ترک نماز باشد، جایز است. و همچنین است اگر به این اذیت شدن راضی باشد.
بیدار کردن اعضای خانواده برای نماز صبح
بیدار نمودن افراد خانواده برای نماز صبح با چه کیفیتی مجاز است؟
اگر خواب ماندن شخص باعث میشود به این امر عادت کند یا به جهتی دیگر بیدار کردن او احسان به وی به‌حساب آید -مانند این‌که خواب ماندن وی بدون عذر باشد- بیدار کردن اشکال ندارد حتی اگر اذیت شود. در غیر این صورت هم اگر به این اذیت شدن راضی باشد، اشکالی ندارد.
بیدار کردن کودک نابالغ برای نماز صبح
آیا جایز است کودک نابالغ را برای این‌که به نماز خواندن عادت کند، هر روز بین‌الطلوعین بیدار کنیم تا نماز صبح بخواند؟ آیا فقط برای ولیّ او جایز است یا برای غیر ولیّ هم جایز است؟
اگر امر تربیت وی بر آن متوقف باشد اشکال ندارد و فرقی بین ولیّ و غیر ولیّ نیست. البته غیر ولیّ در فرضی که ولیّ به شکل صحیح متصدّی امر تربیت است نباید بدون اذن وی به این امر اقدام کند.
قبله
تعیین قبله با شاخص و قبله‌نما
در برخی منابع آمده که در روزهای چهارم خرداد و بیست و‌ششم تیر همزمان با اذان ظهر مکّه، آفتاب به‌طور عمودی بر کعبه می‌تابد. آیا در این هنگام، تشخیص جهت قبله با نصب شاخص، امکان دارد؟ اگر جهت قبله در محراب مساجد با جهت سایۀ شاخص اختلاف داشت، کدام یک صحیح‌تر است؟ آیا می‌توان به قبله‌نما اعتماد نمود؟
بله، صحیح است. به طور کلی در صورت اختلاف قبلۀ محراب مساجد با قبلۀ حاصله از این روش، هرکدام که اطمینان آورند یا ظن بیشتری نسبت به دیگری دارند معتبر است.
اعتماد به قبله‌نما برای تشخیص جهت قبله
آیا استفاده از قبله‌نما برای تشخیص جهت قبله کافی است یا خیر؟
در صورتی که موجب اطمینان مکلّف شود، کفایت میکند.
اعتماد به قبله‌نما و کشف اشتباه آن
اگر کسی بر اساس قبله‌نمای تلفن همراه و مانند آن، نمازش را بخواند و بعداً بفهمد قبله اشتباه بوده، آیا نمازش صحیح است یا باید قضا نماید؟
در فرض سوال اگر بیشتر از نود درجه اختلاف نداشته نمازش صحیح است.
تشخیص قبله در قطب شمال و جنوب
تشخیص قبله در قطب شمال و جنوب چگونه است و نماز چگونه خوانده میشود؟
برای تعیین جهت قبله در قطب شمال و جنوب، نمازگزار باید کوتاه‌ترین خط از مکان خود به طرف کعبه را از روی سطح زمین در نظر بگیرد و به همان طرف نماز بخواند.
قبله در امریکای شمالی
در امریکای شمالی فاصله از دو طرف به قبله تقریباً مساوی است، آیا برای نماز باید دقیقاً مسافت را حساب کرده و به طرفی که فاصلۀ کمتری دارد نماز خواند؟
درصورتی‌که عرفاً از هر دو طرف رو به قبله بودن صدق کند به هر طرف بایستد کافی است.
اعتماد به گفتۀ صاحب خانه در تشخیص جهت قبله
در خانۀ دوستان و اقوام آیا می‌توان به گفتۀ آنان در جهت قبله اکتفا کرد؟ تکلیف نمازهایی که با اعتماد به گفتۀ آنان خوانده شده، چیست؟
اگر از گفته صاحب خانه اطمینان حاصل شود کافی است؛ همچنین است اگر احتمال عقلایی داده شود که صاحب خانه از مبادی حسّیه، جهت قبله را به دست آورده است. در غیر این صورت اگر نمی‌تواند اطمینان کند، می‌تواند به گمان عمل کند، البته باید تا جای ممکن تلاش کند که گمانش به واقع نزدیکتر باشد.
نمازهای قبلی اگر مطابق وظیفه عمل کرده یا واقعاً مطابق قبله بوده، صحیح است.
معنای روبه قبله بودن
رو به‌قبله بودن به چه معناست؟ آیا انگشتان پاها هم باید رو به قبله باشد یا مثلاً در نماز نشسته زانوها هم باید به طرف قبله قرار گیرد؟
همین‌که صورت نمازگزار رو به قبله باشد و نیز طوری باشد که بگویند رو به قبله نماز می‌خواند، کفایت میکند بنابراین روبه قبله بودن سر زانوها یا انگشتان پا شرط نیست.
انحراف جزیی از قبله
چه اندازه انحراف از قبله، موجب بطلان نماز نمی‌شود؟
اگر به گونه‌ای بایستد که بگویند رو به قبله نماز می‌خواند، کافی است و تشخیص این موارد با عرف است و دقت عقلی لازم نیست.
انحراف ناخواسته از قبله
در مساجد و مکان‌های زیارتی شلوغ، هنگام نماز به علّت ازدحام گاهی به‌طور ناخواسته کمی از قبله منحرف می‌شویم. حکم این نمازها چیست؟ نمازگزاری که از روی عادت، ناخودآگاه، صورتش را از قبله برمی‌گرداند، آیا نمازش باطل است؟
درصورتی‌که به بیشتر از طرف راست و چپ قبله منحرف نشده باشد، نمازش صحیح است.
انحراف عمدی از جهت قبله
در شهر ما همۀ مؤمنین حتی در مساجد و نماز جمعه نماز را مستقیم می‌خوانند در حالی که بر اساس قبله‌نما و تشخیص قبله در روزی که خورشید بالای مکه می‌تابد، قبله بیست و پنج درجه کج است؛ آیا نماز بدین گونه صحیح است؟
انحراف عمدی از جهت قبله (به مقداری که عرفاً رو به قبله نباشد) باعث بطلان نماز میشود، هرچند مقدار آن کم باشد.
انحراف از قبله با صدق عرفی رو به قبله بودن
انحراف عمدی از قبله به مقداری که عرفاً رو به قبله باشد، چه حکمی دارد؟
اشکال ندارد.
معیار قبله در نماز خوابیده
اگر نمازگزار قدرت بر ایستادن یا نشستن نداشته و مجبور باشد به حالت خوابیده نماز بخواند به چه صورت باید قبله را مراعات کند؟
کیفیت رعایت قبلۀ شخصی که به صورت خوابیده نماز می‌خواند این طور است که بنا بر احتیاط به پهلوی راست روبه قبله بخوابد و اگر نمی‌تواند بنا بر احتیاط به پهلوی چپ روبه قبله و اگر آن هم ممکن نیست، بنا بر احتیاط به پشت -به طوری که کف پاهایش رو به قبله باشد- بخوابد.
رو به قبله بودن برای نمازگزار خوابیده به پشت
کسانی که مجبورند به رو خوابیده و در همان حال نماز بخوانند (به حالت پشت و پهلو نمی‌توانند بخوابند) وظیفه‌شان برای نماز و قبله چیست؟
می‌بایست به‌طوری نماز بخوانند که اگر بلند شوند رو به قبله قرار می‌گیرند. و برای افعال نماز به دستور نماز در حالت خوابیده عمل کنند.
ناتوانی بیمار از رعایت قبله
چنانچه خواندن نماز رو به قبله برای بیمار، ممکن نباشد یا مشقت داشته باشد وظیفه‌اش چیست؟ آیا جهات دیگر برایش یکسان است؟
اگر تا آخر وقت نتواند رو به قبله نماز بخواند نسبت به مقداری که نمی‌تواند به سمت قبله نماز بخواند، طوری بایستد که از طرف راست و چپ منحرف نشود (و در این فرض هم تا می‌تواند طوری بایستد که نزدیکتر به قبله باشد) و اگر ممکن نبود، نماز خواندن به سایر جهات اشکال ندارد ولی در صورت امکان نباید پشت به قبله بایستد و احتیاط مستحب در این است که نزدیکترین جهت به قبله را رعایت کند.
اشتباه در تشخیص جهت قبله و تکلیف نمازهای خوانده شده
چندی قبل خانه‌ای را اجاره کردیم و از نماز خواندن همسایه‌ها جهت قبله را تشخیص دادیم و مدّت‌ها به همان جهت نماز می‌خواندیم، ولی بعدها متوجه شدیم که قبله اشتباه بوده است. حال وضعیت نمازهای ما و نمازهای کسانی که به گفتۀ ما عمل کرده‌اند، چگونه است؟
نمازهایتان صحیح است.
کشف انحراف قبله پس از نماز
کسی که بعد از اتمام نماز متوجه شود که از قبله منحرف بوده است، نمازش چه حکمی دارد؟
اگر انحراف او بیشتر از طرف راست و طرف چپ قبله نبوده یا پس از وقت، متوجه انحراف شده، نمازش صحیح است. اما اگر انحرافش بیش از این مقدار بوده و قبل از پایان وقت نماز متوجه شده، باید نمازش را اعاده کند.
التفات به انحراف از قبله در اثنای نماز
اگر نمازگزار در بین نماز متوجه شود که به جهت قبله نایستاده، چه وظیفه‌ای دارد؟ تکلیف قسمت‌های قبلی نماز و یا مقداری از قرائت که تا آن لحظه خوانده شده، چیست؟
اگر انحراف بیشتر از نود درجه نبوده، در حالتی که ذکر نمی‌گویید رو به قبله شوید و نمازتان را ادامه دهید.
تخییر استمراری در فرض عدم تشخیص قبله
کسی که قبله را تشخیص نمی‌دهد، آیا می‌تواند نماز ظهر را به یک طرف و نماز عصر را به طرف دیگر بخواند؟
اشکال ندارد.
رفتن به جایی که نمی‌توان جهت قبله را تشخیص داد
فردی که می‌داند اگر به منطقه‌ای خاص (مثلاً بیابان) برود، نخواهد توانست جهت قبله را تشخیص دهد، آیا می‌تواند به آنجا برود؟ اگر برود آیا می‌تواند به یک طرف نماز بخواند یا وظیفۀ دیگری دارد؟
اقدام به کاری که موجب فوت وظیفۀ اولی مکلف میشود در غیر فرض حرج جایز نیست.
در هر صورت اگر رفت، به هر طرفی که گمان دارد نماز بخواند و اگر هم به هیچ طرف گمان ندارد به هر طرف که خواست نماز بخواند.
یافتن قبله پس از خواندن نماز به یک طرف غیر مشخص
فردی که جهت قبله را نمی‌دانسته و به یک طرف نماز خوانده، اگر قبل از پایان وقت نماز قبله را پیدا کند، آیا لازم است نمازش را اعاده کند؟
اگر به این اعتقاد که تا آخر وقت نماز قبله را پیدا نمی‌کند و تحیرش باقی می‌ماند، نماز خوانده نمازش صحیح است مگر این‌که بیش از طرف راست و چپ از قبله منحرف بوده باشد.
نماز در هواپیما و قطار و تشخیص قبله
نماز خواندن و تشخیص قبله برای مسافر در داخل هواپیما و قطار چگونه است؟
باید تحقیق کند و رو به کعبه نماز بخواند و در فرض اضطرار به خواندن نماز، اگر نمی‌تواند علم پیدا کند به طرفی که گمان دارد بایستد.
رعایت قبله در حال تغییر وضعیت هواپیما و کشتی
تعیین قبله در هواپیما و کشتی که در حالت تغییر وضعیت می‌باشند چگونه است؟
باید هنگام انحراف از قبله، خود را به سمت قبله برگرداند و در حال حرکت، ذکر واجب نماز یا ذکری که گفتن آن در نماز مستحب است را نگوید.
گمان به انحصار قبله در یکی از دو جهت
شخصی که جهت قبله را نمی‌داند ولی از روی قرائن هفتاد درصد احتمال می‌دهد که جهت قبله منحصر در یکی از دو طرف است؛ وظیفه‌اش چیست؟ اگر در نظر او یکی از آن دو جهت بر دیگری ترجیح داشته باشد، چطور؟
باید به هر دو طرف نماز بخواند و ترجیح نسبی کفایت نمی‌کند.
انحراف امام جماعت از قبله
اگر به نظر ما امام جماعت مقداری از قبله منحرف ایستاده باشد، آیا می‌توان به او اقتدا کرد؟
جایز است.
نماز بدون فحص از قبله
فردی از روی تسامح، بدون فحص از جهت قبله به سمتی نماز خوانده و بعد نماز متوجه شده اتفاقاً جهت قبله همان طرف بوده، آیا نمازش صحیح است یا باید اعاده کند؟ اگر پیگیری نکند چطور؟
اگر قصد قربت از او حاصل شده باشد، و عرفاً رو به قبله نماز خوانده کفایت میکند.
تزاحم بین نماز ایستاده و رعایت قبله
اگر نمازگزار در جایی قرار بگیرد که با ایستاده نماز خواندن از قبله منحرف میشود، ولی اگر نماز را نشسته بخواند منحرف از قبله نمی‌شود، کدام حالت مقدّم است؟
نشسته نماز خواندن مقدّم است.
رعایت قبله در نمازهای مستحبی
این‌که فرموده‌اید رعایت قبله برای نماز مستحبی در حال حرکت لازم نیست، آیا در این مسأله حرکت سواره با پیاده و حرکت در داخل شهر و حرکت در بیرون شهر تفاوت دارد؟ آیا راه رفتن در منزل یا در حال نگهبانی را هم شامل میشود؟
بین موارد فوق تفاوتی نیست. اما نسبت به داخل منزل احتیاط شود.
موارد استحباب رعایت قبله
در چه حالاتی رو به‌قبله بودن استحباب دارد؟
روبه قبله بودن در هر حالی مستحب است و در بعضی حالات هم به‌طور خاص مستحب است مانند حالت قرائت قرآن و دعا.
لباس نمازگزار
پوشش نمازگزار
نماز خواندن مردان با زیر پوش
آیا مردان می‌توانند با زیر پوش یا با شلوارک و مانند آن نماز بخوانند؟
برای مردان پوشاندن عورت برای نماز کافی است.
ملاک پوشاندن بدن در نماز
ملاک پوشش در نماز، پوشانیدن بدن از دیگران است؟ یا این‌که باید برای خود نمازگزار نیز پوشیده باشد به نحوی که مثلاً از زیر چادر نتواند بدن خود را ببیند؟
ملاک این است که اگر فرد دیگری باشد، خود را از وی پوشانیده باشد.
میزان حجاب زن در نماز
آیا حدود حجابی که خانم‌ها در هنگام نماز خواندن رعایت می‌کنند باحدودی که باید مقابل نامحرم رعایت شود یکی است؟ مثلاً استفاده از چادری که در نور، اندام انسان را مشخص میکند در نماز اشکال دارد؟
در نماز، زن می‌تواند کف و پشت پا را نپوشاند و با آرایش نماز بخواند ولی در کیفیت ساتر فرقی نیست. ساتر باید در حد بالای نور متعارف نیز بدن را بپوشاند.
نماز زنان با چادر نازک
با چادر نازک نماز می‌خواندم و گاهی پیش آمده که دستم از زیر چادر پیدا بوده و چون خیال می‌کردم با نبودن نامحرم چنین پوششی برای نماز اشکال ندارد به همان صورت نماز خوانده‌ام. آیا باید نمازهای سابق را قضا کنم؟
اگر پوشاندن بدن در نماز با آن چادر محقق نشده، باید آن نمازها را قضا کنید.
نماز با مانتو و روسری
اگر خانمی با لباس محفوظ مثل مانتوی گشاد و شلوار و روسری یا مقنعۀ بزرگ نماز بخواند نمازش صحیح است؟
اشکال ندارد.
نماز با جوراب‌های زنانه
آیا جوراب‌های بلند زنانه که مورد استفادۀ بانوان است، کفایت از پوشش آنها جهت ادای نمازشان میکند؟
در قسمت بالای مفصل اگر پوست پا و رنگ و شبح پیدا نباشد، اشکال ندارد.
پوشاندن پا برای زن در نماز
اگر پاهای زن در نماز پیدا باشد چه حکمی دارد؟
پوشاندن روی پا و کف آن برای نماز لازم نیست.
پوشیدن جوراب نازک در نماز
آیا پوشیدن جوراب‌های نازک در نماز، برای زنان جایز است؟
اگر غیر از روی پا و کف آن، قسمت‌های دیگر پا در آن پیدا باشد، جایز نیست.
وظیفه زن نمازگزار در پوشاندن چهرۀ آرایش شده
اگر زنان با کارهایی از قبیل زیر ابرو برداشتن و زایل کردن موهای صورت زینت بکنند، پوشاندن صورت در نماز واجب میشود؟
خیر، واجب نیست.
وظیفۀ زن نمازگزار در پوشاندن موی مصنوعی
پوشاندن موی مصنوعی خانم‌ها در نماز و همچنین غیر نماز چه حکمی دارد؟
در نماز لازم نیست ولی باید در مقابل نامحرم بپوشاند.
پوشاندن زیر چانه برای زن نمازگزار
آیا در نماز، پوشاندن زیر چانه برای خانم‌ها واجب است؟
پوشاندن قسمت پایین چانه که جزو صورت به‌حساب نمی‌آید، واجب است.
رعایت پوشش در نماز برای دختر نابالغ
آیا رعایت پوشش برای دختر نابالغی که قصد خواندن نماز را دارد لازم است؟
لازم نیست.
آشکار شدن موی زن در نماز
اگر مقداری از بدن یا موی زن هنگام نماز آشکار شود و قبل از تمام شدن نماز یا بعد از آن متوجّه گردد، حکم نمازش چیست؟
اگر در بین نماز بفهمد، باید بدون انجام کارهای نماز، خود را بپوشاند و نمازش صحیح است و اگر بعد از نماز بفهمد نمازش صحیح است.
باخبر کردن زن به پیدا بودن مویش در حال نماز
اگر در حال نماز موی سر خانمی ظاهر شده و متوجّه نباشد، آیا لازم است به او بگویند؟
لازم نیست به او بگویند.
دیده شدن قسمتی از بدن زن از زیر چادر
زنی در حال نمازخواندن است. طفل کوچکش در حال بازی به زیر چادر مادر می‌رود و قسمت‌هایی از بدن او را که باید برای نماز بپوشاند، می‌بیند. آیا نماز زن اشکال دارد؟
نمازش صحیح است.
بی توجهی عمدی زن به پوشش در نماز
اگر زن در بین نماز، مویش بیرون آید و عمداً توجهی به آن ننماید، آیا نمازش باطل است؟
بله، باطل است.
عدم رعایت پوشش لازم در نماز
دختری در اوایل تکلیف، بدون رعایت پوشش لازم، نماز می‌خوانده؛ آیا باید آن نمازها را قضا کند؟
اگر عمداً پوشش لازم را در نماز رعایت نکرده، باید نمازش را اعاده کند خواه حکم پوشش نماز را می‌دانسته یا در آن شک داشته است، بلکه بنا بر احتیاط در صورت غفلت از مسأله یا اشتباه در آن نیز نمازش باطل است.
شرایط لباس نمازگزار
پاک بودن
استفادۀ نمازگزار از عطرهای حاوی الکل
استفادۀ نمازگزار از عطرها و ادکلن‌های حاوی الکل، چه حکمی دارد؟
تا علم نداشته باشد که از مادۀ مست‌کننده گرفته شده، پاک است و استفاده از آن در نماز مانعی ندارد.
نجس بودن دست و پای مصنوعی نمازگزار
آیا نجس بودن دست یا پای مصنوعی در نماز اشکال دارد؟
بنا بر احتیاط، حکم اعضای اصلی را دارد.
نماز خواندن با دست آغشته به لاک نجس
خانمی پس از گرفتن وضو، لاک زده اما قبل از نماز متوجه شده، لاک‌ها نجس بوده؛ آیا همین که ظاهر آن را آب بکشد، کافی است؟
خیر، باید برای نماز ان را برطرف کند.
در آغوش گرفتن بچه با بدن و لباس نجس
اگر مادری بچۀ خود را که بدن یا پوشک او نجس است در حال نماز در آغوش بگیرد، آیا نمازش صحیح است؟
اگر نجاست به بدن یا لباس نمازگزار سرایت نکند مانع صحت نماز نیست.
آگاه کردن نمازگزار به نجاست لباس
اگر کسی از روی جهل با لباس نجس شخصی دیگر نماز بخواند، آیا بر آن شخص واجب است که به او اطلاع دهد؟
لازم نیست.
جریان خون در اثنای نماز
اگر دهان نمازگزاری در حال نماز، خون بیاید تکلیفش چیست؟ آیا نمازش باطل میشود؟
اگر خارج دهان پاک باشد، اشکال ندارد. در غیر این صورت اگر خونی که به ظاهر لب رسیده به مقدار درهم<![if !supportFootnotes]>[2]<![endif]> و یا بیشتر باشد، یا با آب دهان آمیخته و (قبل از مستهلک شدن) خارج شود، در صورت امکان تطهیر -به‌گونه‌ای که صورت نماز به‌هم نخورد- از گفتن ذکر و قرائت خودداری کند و بعد از تطهیر نماز را ادامه دهد، وگرنه نمازش باطل است.
خون‌دماغ شدن در حال نماز
اگر نمازگزار در بین نماز خون‌دماغ شود، تکلیف چیست؟
نماز صحیح است مگر آن‌که بدن یا لباس نمازگزار بیش از درهم نجس شود و امکان تعویض و یا شستشوی آن بین نماز نباشد، که باید نماز را در وسعت وقت بشکند و تطهیر کند و در ضیق وقت، هر مقدار ممکن است آن را تطهیر کند و نماز بخواند.
نماز در حال دیالیز
بیمار دیالیزی هستم و گاهی پیش می‌آید که اول وقت نماز در حال دیالیز هستم و اگر تا منزل بروم و تطهیر کنم ممکن است نمازم قضا شود. آیا می‌توانم در حال دیالیز نماز بخوانم؟
اگر بتوانید هرچند با سریع‌تر رفتن به منزل و تهیۀ مقدمات، نمازتان را به صورت عادی -هرچند در پایان وقت- بخوانید، نمی‌توانید به نماز فاقد شرایط اکتفا کنید.
بیرون آوردن لباس نجس هنگام نماز
اگر کسی در بین نماز متوجه شود لباسش نجس است و لباس نجس را در حال نماز بیرون بیاورد، آن مقدار از نماز که با لباس نجس یا در حال بیرون آوردن آن خوانده شده چه حکمی دارد؟
اگر بدون برهم خوردن صورت نماز، لباس را در آورد و سپس نماز را ادامه دهد؛ نمازش صحیح است.
نجاست ملحفۀ رویی در نماز خوابیده
کسی که نماز خوابیده می‌خواند و ملحفه روی اوست، درصورتی‌که ملحفه نجس باشد وظیفه‌اش چیست؟
بودن ملحفه روی نمازگزار به‌خودی‌خود عیبی ندارد و ضرری به نماز نمی‌رساند ولی درصورتی‌که پوشیدن به آن صدق کند، نماز در آن صحیح نیست مگر این‌که وقت نماز تنگ باشد و امکان تعویض یا تطهیر ساتر در حال نماز نباشد و به غیر منی نجس شده باشد که در این صورت نماز را با همان بخواند و اگر به منی نجس شده، در صورت امکان به دستور برهنگان عمل کند.
نجاست ملحفۀ زیری در نماز خوابیده
شخصی که نماز خوابیده می‌خواند درصورتی‌که ملحفه زیرش نجس باشد، آیا برای نماز اشکال دارد یا خیر؟
اشکال ندارد.
نماز با طهارت اشتباه و تکلیف نمازهای خوانده شده
من از روی جهل، مخرج بول را یک بار با آب قلیل می‌شستم و همان‌طور نماز می‌خواندم با این‌که لباسم هم به آن برخورد می‌کرد و طبعاً نجس می‌شد. حال تکلیف نمازهایم چیست؟
بنا بر احتیاط باید آن نمازها را قضا کنید مگر آن‌که مجتهد فالاعلم در تطهیر مخرج بول با آب قلیل یک بار شستن را کافی بداند.
وجود ترشحات مشکوک در لباس نمازگزار
گاهی اوقات انسان احتمال می‌دهد هنگام شستن محل بول و غایط، آب به لباسش ترشح نموده است، آیا نماز خواندن با آن لباس درست است؟
تا یقین به سرایت نجاست پیدا نکند اشکال ندارد.
جهل نمازگزار نسبت به نجاست لباس
اگر کسی بدون این‌که نجس بودن لباسی را بداند، در آن نماز بخواند، نمازش چه حکمی دارد؟
نمازش صحیح است. البته اگر قبل از نماز شک کرده و فحص از نجاست نکرده، باید نمازش را اعاده کند.
تردید در نجاست یکی از دو لباس
اگر شخصی در نجاست یکی از دو لباسش مردد باشد چگونه باید نماز بخواند؟
چنانچه وقت دارد باید با هر دو لباس نماز بخواند، ولی اگر وقت تنگ است چنانچه احتمال نجاست یکی بیشتر باشد یا نجاستش بیشتر یا شدیدتر باشد، (مثلاً به جهت ملاقات با ادرار نجس شده -که نیاز به دو بار شستن دارد- نه به مثل ملاقات با خون که با یک بار شستن پاک میشود) باید در لباس دیگر نماز بخواند و اگر از همۀ جهات هر دو لباس مانند هم هستند، با هر کدام نماز بخواند کافی است.
تردید در بطلان نماز در یکی از دو لباس
نماز در دو لباسی که یقین دارد در یکی از آنها نماز باطل خواهد بود، چگونه است؟
اگر وجه باطل بودن نماز این است که می‌داند که یکی از دو لباس ابریشمی و یا طلاباف و یا غصبی است، باید عریان نماز بخواند و اگر می‌داند که یکی از دو لباس متنجّس و یا از اجزای حیوان حرام‌گوشت است در هر دو لباس به‌طور جداگانه نماز بخواند.
التفات به نجاست لباس بعد از نماز
کسی که بعد از نماز متوجه شود لباس و یا بدنش نجس بوده، نمازش چه حکمی دارد؟
صحیح است.
نماز با لباسی که نجاست آن فراموش شده
شخصی فراموش کرده که لباسش نجس بوده و با آن نماز خوانده است، حکم نماز او چگونه است؟
باید اعاده کند. بلکه اگر وقت هم گذشته بنا بر احتیاط نماز را قضا کند.
موارد عفو از نجاست در لباس و بدن نمازگزار
معذور بودن نمازگزار در تطهیر بدن
شخصی که از تطهیر بدن خود معذور است، چگونه نماز بخواند؟ آیا باید نمازهایی که با نجاست بدن خوانده قضا کند؟
نمازهایش را با بدن نجس بخواند و کفایت میکند.
عدم امکان تطهیر خون
قسمتی از بدنم (در غیر اعضای وضو) با خون نجس شده و امکان شستشوی آن تا مدتی نیست، برای نماز چه کنم؟
با همان حالت نماز بخوانید و نمازتان صحیح است.
بودن خون در داخل بینی نمازگزار
خون داخل بینی که بیرون نمی‌آید ولی با آیینه دیده میشود، آیا برای نماز اشکال دارد؟
خیر.
نماز خواندن با دندان مصنوعی نجس
اگر دندان‌های مصنوعی یا دندان پر کرده به‌واسطۀ خون دهان یا ... نجس شده باشد، آیا شستن آن برای نماز لازم است؟
لازم نیست و اساساً دندان مصنوعی ثابت و پر شده نجس نمی‌شود. نجس شدن دندان مصنوعی غیر ثابت محل اشکال است.
خونریزی مداوم بواسیر در حال نماز
کسی که خونریزی بواسیر و یا زخم بواسیر دارد و محل زخم، همیشه آلوده به خون است، حکم نمازش چیست؟ آیا می‌تواند در نمازجماعت شرکت کند؟
اگر دانه‌های بواسیر بیرون نباشد باید تا حد امکان با بدن طاهر نماز بخواند و اگر حرجی نیست مانع خروج خون در حال نماز شود و اگر دانۀ بواسیر خارج است فقط خون محل و اطراف نزدیک آن‌که به صورت متعارف سرایت میکند برای نماز اشکال ندارد ولی باید مانع از سرایت خون به بقیۀ اعضا و لباس‌ها شود. با عمل به وظیفه فرقی بین نماز فرادا و جماعت نیست.
زخم‌های خونی در بدن نمازگزار
اگر شخصی زخمی در بدن داشته باشد که یکسره از آن خون بیرون می‌آید نسبت به خواندن نماز و طهارت بدنش چه وظیفه‌ای دارد؟
باید در صورت امکان، زخم را ببندد تا به جای دیگر سرایت نکند و با همان حال نماز بخواند.
ترکاندن جوش خونی در نماز
آیا شخص می‌تواند در حال نماز، از روی عمد جوش خونی روی صورت را بترکاند؟ اگر سهواً این کار را انجام دهد و خون جاری شود، تکلیف چیست؟
اگر خوف این باشد که بیشتر از مقدار یک درهم، بدن و لباس را نجس کند و امکان تعویض و تطهیر آن، وسط نماز نباشد نباید این کار را بکند.
لکه‌های خون ناشی از جوش‌های بدن
برخی تاول‌ها و جوش‌های بدن، باعث ایجاد لکه‌های خون در لباس می‌شوند. نماز خواندن با این قبیل لباس‌ها چه حکمی دارد؟
اگر بیشتر از درهم باشد باید آن را تطهیر کند؛ بله در دمل، نه جوش تا وقتی‌که خوب نشده است می‌تواند با آن خون نماز بخواند.
نجس شدن لباس، در حال نماز بر اثر جوش‌های خونی
قسمتی از بدن بنده پر از جوش چرکی و خونی است و لباسم نجس است. آیا برای نماز باید لباس و بدن را تطهیر کنم؟ اگر خون روی کمر خشک شده باشد چطور؟
اگر به اندازۀ درهم یا بیشتر از آن است باید برای نماز تطهیر شود مگر این‌که شستن بدنتان تا پایان وقت، ضرر دارد یا موجب مشقتی که تحملش سخت است میشود که در این صورت لازم نیست بدن را بشویید ولی باید لباس را عوض کنید.
تطهیر خون باقی‌مانده از زالو درمانی
آیا بر محل نیش زالو و اثر خون باقی‌مانده، جراحت گفته میشود و نماز با آن صحیح است؟
بله، حکم آن را دارد و نماز با آن صحیح است.
تطهیر محل زخم با احتمال خوب نشدن آن
با احتمال خوب نشدن جرح در حجامت یا قطع نشدن خون آیا تطهیر برای نماز خواندن لازم است؟
لازم نیست. ولی اگر قبل از اتمام وقت خوب شود باید تطهیر کند و نماز را اعاده کند.
تطهیر محل زخم با احتمال ضرر
آیا تطهیر محل جراحت در حجامت با احتمال ضرر، جایز و لازم می‌باشد؟
لازم نیست و اگر احتمال بیماری سختی همچون فاسد شدن برخی از اعضای بدن باشد حرام است.
همراه داشتن شیء متنجس به خون‌های سه‌گانه در نماز
اگر دستمال کوچکی که ساتر عورت نیست و متنجس به دمای ثلاثه است همراه نمازگزار باشد، نمازش چه حکمی دارد؟
نماز صحیح است، هر چند این‌کار خلاف احتیاط استحبابی است.
نجاست معفو در لباس‌های کوچک
با توجّه به این‌که اگر چیزهایی مثل جوراب و کمربند و ... نجس شود عیب ندارد، آیا منظور، نجس شدن به هر نوع نجاستی است یا فقط خون زخم می‌باشد؟
بین نجاسات فرقی در این جهت نیست.
اندازۀ دستمال نجس همراه نمازگزار
اندازۀ دستمال نجسی که می‌تواند همراه نمازگزار باشد چقدر است؟
محمول نجس به هر مقدار که باشد مانع صحت نماز نیست.
نماز امدادگر در لباس نجس
اگر لباس امدادگر در مأموریت، آلوده به نجاست گردد و فقط همان یک دست لباس را داشته باشد، نماز خواندن با آن لباس چه حکمی دارد؟
در صورت امکان، باید به مقدار ستر عورت از لباس نجس اکتفا کند و سایر لباس‌های نجس را بیرون بیاورد، و اگر به جهت سرما نتواند لباس‌ها را بیرون آورد به مقدار ضرورت در نماز با لباس نجس اکتفا کند.
نماز با احتمال نجاست لباس
گاهی در مأموریت‌های امدادی چند نفر از یک لباس استفاده می‌کنند؛ حکم طهارت لباس مذکور، جهت اقامۀ نماز چگونه است؟
اگر یقین به نجاست لباس نباشد نماز در آن صحیح است و همچنین است اگر لباس دیگری برای پوشاندن عورت در نماز نباشد یا تعویض و تطهیر لباس حرجی باشد؛ در غیر این صورت اگر در نجاست لباس شک داشته باشند و بدون بررسی نماز بخوانند و بعداً بفهمند لباس نجس بوده، باید نماز را اعاده کنند.
نجاست لباس پرستار کودک به غیر بول
اگر لباس پرستار بچه به نجاستی غیر از بول، متنجّس باشد آیا می‌توان در آن نماز خواند؟
در غیر فرض حرج و مشقت شدید بخشیده نشده است.
شک پرستار در نجاست لباس
آیا شک در نجاست لباس پرستاری، مانع از خواندن نماز با آن میشود؟ آیا در صورت شک باید تفحص کند؟
خیر، و فحص و بررسی لازم نیست.البته در فرض شک، چنانچه بدون بررسی نماز بخواند و سپس نجاستی در آن ببیند، باید نماز را اعاده کند.
نجاست صندلی چرخدار یا عصای نمازگزار
آیا نجس بودن صندلی چرخدار یا عصایی که به دست فرد است، برای نماز مانعی دارد یا خیر؟
مانعی ندارد.
وجود خون کمتر از درهم بر بدن نمازگزار
آیا وجود خون به مقدار کم، روی بدن، مانع صحت نماز است؟
خون کمتر از درهم (به شرطی که خون حیض ونفاس و استحاضه نباشد) مانع صحت نماز نیست. درهم به اندازۀ دایره‌ای به قطر کمتر از بیست و سه میلی متر است.
معفو بودن خونابۀ کمتر از یک درهم
گفته شده می‌توان با لباس دارای خون کمتر از یک درهم، نماز خواند، آیا خونابه نیز همین حکم را دارد؟
خونابه نیز همان حکم را دارد؛ بله اگر خون بدن یا لباس، کمتر از درهم باشد و رطوبتی به آن برسد، در صورتی که خون و رطوبتی که به آن رسیده به اندازۀ درهم یا بیشتر شود یا اطراف خون را آلوده کند، نماز با آن باطل است.
نماز بدون تطهیر خون ناشی از تزریق آمپول
شخصی خون ناشی از آمپول را با پنبه برطرف و خشک کرده ولی موقع نماز فراموش کرده آنجا را تطهیر کند، آیا نمازش صحیح است؟
نماز صحیح است مگر این‌که خون بیشتر از درهم باشد یا اطراف خون هم نجس شده باشد.
لکه‌های خونی پراکندۀ بیشتر از یک درهم
اگر در روی بدن یا لباس، چندین لکّۀ خون باشد که هر کدام از مقدار یک درهم کمترند، ولی مجموعاً از مقدار درهم بیشتر است، آیا نماز خواندن با آنها اشکال دارد؟
مقدار بیشتر از درهم باید تطهیر شود.
شک در اندازۀ خون موجود در لباس
شک دارم که میزان خون موجود در لباسم به اندازۀ درهم است یا خیر، آیا می‌توانم در این لباس نماز بخوانم؟
بله، مگر آن‌که حالت سابقۀ خون بیشتر از درهم باشد.
نماز با بدن و لباس نجس در تنگی وقت
شخصی نزدیک صبح جنب شده و زمانی از خواب بیدار میشود که وقت غسل و تطهیر ندارد لذا تیمّم بدل از غسل میکند تا نماز را بجا آورد. آیا می‌تواند در همان حال و با همان لباس نماز را بجا آورد؟
اگر وقت تطهیر یا تعویض لباس را ندارد و چیز دیگری هم که با آن عورت خود را بپوشاند ندارد، باید در صورت امکان و نبود ناظری که باید عورتش را از او بپوشاند، برهنه شود و به دستوری که در مسألۀ 805 رساله برای نماز برهنگان گفته‌شده عمل کند.
نماز با پوشک
کسانی که از پوشک استفاده می‌کنند، برای نماز چه وظیفه‌ای دارند؟
اگر می‌توانند نماز را با بدن و پوشش پاک بخوانند باید به همین صورت عمل کنند در غیر این صورت بستگی دارد مشکلشان خروج قطرات ادرار است یا عدم کنترل مدفوع، که حکم هر یک در رساله آمده است.
عدم کنترل ادرار و مدفوع در نماز
کسی که کنترل ادرار یا مدفوع نداشته باشد و نمی‌داند که چه ساعاتی می‌تواند خود را کنترل کند اگر در حین نماز نجس شود چه وظیفه‌ای دارد؟
اگر نمی‌تواند احتیاط کند و یا برایش حرجی است که نماز را در زمانی که به مقدار وضو گرفتن و نماز خواندن مهلت دارد، بخواند، به مقداری که می‌تواند لباس خود را تطهیر یا تعویض کند.
وظیفۀ مسلوس در طهارت نماز
فرد مسلوس که ادرارش قطع نمی‌شود، برای نماز چه وظیفه‌ای دارد؟
تا می‌تواند باید از سرایت نجاست به جاهای دیگر بدن جلوگیری کند و برای هر نماز مخرج بول را که نجس شده آب بکشد و نیز کیسه را که نجس شده آب کشیده یا آن را تعویض نماید. ولی اگر مثلاً نماز ظهر و عصر را با هم بخواند، تطهیر مخرج بول و کیسه لازم نیست.
تکرّر ادرار و عدم امکان تعویض لباس برای نماز
شخصی دچار شب ادراری است و لباسی برای تعویض ندارد، نسبت به نماز و طهارت لباسش چه وظیفه‌ای دارد؟
اگر امکان تطهیر لباس نیست و هیچ چیز پاک دیگری هم ندارد که با آن عورت خود را بپوشاند، باید با همان لباس نماز بخواند و اگر بتواند لباسش را کم کند باید این چنین کند.
بستن مجرای غیر طبیعی ادرار در حال نماز
کسی که به علّت بیماری، برای دفع ادرار به او سوند متصل شده، هنگام نماز باید مجرای آن را ببندد؟
در صورتی که ضرر نداشته باشد، بله.
خارج شدن دائمی منی
شخصی بر اثر آسیب‌های ناشی از سوختگی، دائماً از او منی خارج میشود. حکم لباس او و نمازش چگونه است؟
لباسش نجس میشود و باید برای نماز غسل کند مگر آن‌که برایش حرجی باشد که در این فرض با تیمم نماز بخواند و اگر در طول وقت نمی‌تواند نماز را بدون خروج منی بخواند، به وظیفۀ مبطون عمل کند.
حبس منی و خواندن نماز
زنی بعد از غسل جنابت با این‌که می‌داند منی خود یا منی زوج از او خارج خواهد شد، با دستمالکاغذی مانع بیرون آمدن آن شده و با همان حال نماز خوانده، آیا نمازش صحیح است یا باید دوباره غسل کند؟
نمازش صحیح است ولی اگر منی خارج شود باید خود را تطهیر کند و در صورتی که منی خودش باشد باید غسل را اعاده کند.
نجاست لباس در نماز برای افراد معذور
شخص معلول، چه وظیفه‌ای در تطهیر لباس از بول و غایط دارد؟ اگر خودش نتواند، وظیفه‌اش چیست؟
تا آنجا که می‌تواند باید بدن و لباسش را از هر نجاستی -به جز موارد استثنا شده در توضیح المسائل، مسألۀ 856 به بعد- تطهیر کند هرچند لازم باشد دیگری را برای این کار اجیر کند.
مباح بودن
نماز در لباس غصبی
نماز در لباس غصبی چه حکمی دارد؟
اگر در غصبش معذور نباشد مانند این‌که عالم به غصب باشد یا خودش غصب کرده و غصب را فراموش کرده باشد نمازش بنا بر احتیاط باطل است.
احتمال مسروقه بودن لباس نمازگزار
آیا نماز خواندن در لباسی که احتمال می‌دهیم شخص فروشنده آن را دزدیده باشد، اشکال دارد؟
صرف احتمال، مانع از تصرف در آن و صحت نماز نیست.
استفادۀ زوجۀ نافرمان از لباسی که شوهر به او داده
آیا زنی که ناشزه (نافرمان) شده، در صورتی که در خانۀ شوهر یا با لباسی که شوهر در اختیار او گذاشته نماز بخواند، نمازش صحیح است؟
بله، نمازش صحیح است.
نماز با عطر غصبی
استفاده از عطر و ادکلن غصبی در نماز چه حکمی دارد؟ آیا از لباسی که معطّر به عطر غصبی است می‌توان برای نماز استفاده کرد؟
استفاده از عطر غصبی حرام است ولی نماز را باطل نمی‌کند.
همراه داشتن وسیلۀ غصبی در نماز
اگر شیء مسروقه یا وسیله‌ای که صاحب آن راضی نیست، همراه نمازگزار باشد؛ آیا نمازش باطل است؟
در نوع موارد که شخص به غصب رضایت ندارد ولی به همراه مکلف بودن در نماز نارضایتی زیادتری ندارد، نماز صحیح است.
استفاده از لباس سربازی دیگری در حال نماز
آیا سرباز می‌تواند مقداری از سهمیۀ لباس‌هایی که به او می‌دهند را به خانه بیاورد و دیگران از آن استفاده کنند؟ در صورت عدم جواز، نمازهایی که با آن لباس در موقع جهل به مسأله خوانده، چه حکمی دارد؟
تابع مقررات سربازی است. در فرض عدم جواز، نمازش بنا براحتیاط باطل است مگر این‌که احتمال حرمت این کار را نمی‌داده است.
نماز با لباس اهدایی بدون اجازۀ شوهر
اگر شخصی قادر به تهیۀ لباس نباشد و زنی بدون اجازۀ شوهر خود به وی لباس بدهد، نماز خواندن در آنها چه حکمی دارد؟
اگر لباس مذکور مال خودش بوده، پوشیدن و نماز در آن صحیح است ولی اگر مال شوهر بوده و این شخص می‌دانسته که زن اختیار چنین کاری را ندارد، نمازش بنا بر احتیاط باطل است.
نماز در لباس اهدایی با احتمال تعلق خمس به آن
اگر فردی که اهل پرداخت وجوه شرعیه نیست، لباسی به ما هدیه دهد، می<span lang=AR-SA style='
'>توان با آن لباس نماز خواند؟تا علم به تعلق خمس به عین آن لباس نباشد، نماز در آن جایز است.
نماز با لباس خریداری شده با پول حرام
حکم نماز خواندن با لباسی که از پول حرام تهیه شده است چیست؟
اگر معامله با پول غیر معین (به گونۀ کلّی) انجام گیرد معامله و نماز با آن لباس صحیح است.
نماز خواندن با انگشتر تهیه شده از پول حرام
نماز خواندن با انگشتری که از درآمد حرام یا شبهه‌ناک تهیه شده (حال در دست باشد یا در جیب) اشکال دارد؟
نماز با آن صحیح است.
از اجزای مردار یا حیوان حرام‌گوشت نباشد
بکار رفتن چرم مردار در لباس نمازگزار
آیا استفاده از لباس یا کمربندی که تکّۀ کوچکی از چرم غیر مذکّی در آن به‌کار رفته است جایز است؟ آیا نماز با این لباس صحیح است؟
استفاده از آن اشکالی ندارد ولی نمی‌تواند با آن نماز بخواند.
نماز با کیف و کمربند تهیه شده از پوست مار
اگر کیف یا کمربندی که از پوست مار تهیه شده همراه نمازگزار باشد، نماز او چه حکمی دارد؟
مجرد همراه داشتن، اشکال ندارد. بله، اگر کمربند را بسته باشد، نماز با آن صحیح نیست.
نماز خواندن با روغن تهیه شده از حیوانات
حکم نماز خواندن با روغن الاغ و مار که بدن با آن چرب شده، چیست؟
اگر الاغ ذبح شرعی شده باشد نماز با روغن آن مانعی ندارد، ولی با روغن مار صحیح نیست.
نماز با لباس بافته شده از موی شتر نجاست‌خوار
نماز خواندن در لباسی که با موی شتر نجاست‌خوار بافته شده، چگونه است؟
صحیح نیست.
نماز خواندن با موی وارداتی
برخی موسسات ترمیم مو در ایران، بانک موی خود را به صورت یکجا از مؤسسات خارجی دریافت می کنند. این موها از کشورهایی مانند کره، هند و پرتغال تامین می شوند و مشخص نیست صاحب مو کافر می باشد و یا اهل کتاب و یا مسلمان. آیا نماز خواندن با این موها مشکلی دارد یا نه؟
مو پاک است و نماز هم با آن صحیح است.
نماز با دندان ساخته شده از اجزای حرام‌گوشت
اگر دندان‌های مصنوعی از اجزای غیر حلال‌گوشت باشد آیا برای نماز اشکال دارد؟
اشکالی ندارد.
اتصال رودۀ سگ به انسان و حکم نماز وی
آیا پیوند جزئی از حیوان نجسالعین مانند رودۀ سگ به رودۀ انسان به جهت درمان، جایز است؟ و در صورت اتّصال، نماز شخص چه حکمی دارد؟
اشکالی ندارد و نمازش هم صحیح است.
آب دهان گربه بر بدن یا لباس نمازگزار
آیا بودن آب دهان گربه بر بدن یا لباس نمازگزار موجب بطلان نماز میشود؟
اگر عین آن موجود باشد، نماز باطل است.
وجود موی خرگوش بر لباس نمازگزار
اگر موی خرگوش در لباس نمازگزار باشد، آیا نمازش صحیح است؟
نماز با موی خرگوش باطل است ولی اگر مکلّف بعداً بفهمد که موی خرگوش در لباسش بوده نمازش صحیح است.
نمازخواندن در پوست خز
نمازخواندن در پوست خز چه حکمی دارد؟
اشکال ندارد.
وارسی از وجود مانع در لباس نمازگزار
در مکانی کار می‌کنم که با حیوانات و مخصوصاً گربه زیاد سروکار دارم. آیا برای خواندن نماز باید لباسم را وارسی کنم که مثلاً موی گربه به آن نباشد؟
خیر لازم نیست.
نپوشیدن طلا یا ابریشم برای مرد
همراه داشتن طلا
اگر انگشتر یا سکۀ طلا هنگام نماز در جیب و یا همراه مرد باشد، آیا نماز باطل است؟
خیر، باطل نیست.
پوشیدن طلای سفید در نماز
نماز خواندن مرد با طلای سفید چه حکمی دارد؟
اگر در عرف به صورت مطلق به آن طلا گفته شود، پوشیدن آن حرام و نماز با آن باطل است ولی اگر در عرف به آن طلا با قید سفید گفته میشود به‌گونه‌ای که سفید جزو اسم آن باشد، استفاده از آن جایز است.
استفاده از انگشتر پلاتین برای مردان
به ادعای برخی طلاسازان، پلاتین (به جهت خشک بودن آلیاژ آن) به تنهایی قابلیت ندارد که به صورت انگشتر درآید و باید آن را مثلاً با مقداری طلا آمیخته کرد؛ آیا استفاده از چنین انگشتر پلاتینی برای مرد (خصوصاً هنگام نماز) جایز است؟
اگر عرفاً به آن پلاتین گفته میشود نه پلاتین و طلا، اشکال ندارد.
استفادۀ مرد نمازگزار از انگشتر آب‌کاری شده با طلا
آیا مردان می‌توانند از انگشتری که طلا نیست ولی با آب طلا آب‌کاری شده استفاده کنند؟
جایز نیست.
استفادۀ مرد نمازگزار از ساعت عقربه‌طلایی
عقربۀ برخی ساعت‌های مچی، طلایی رنگ یا از جنس طلا است؛ نماز خواندن با این ساعت‌ها برای مرد چه حکمی دارد؟ با تردید در طلا بودن، حکم آن چیست؟
اگر از طلا باشد و زینت محسوب شود، استفاده از آن ساعت جایز نیست و نماز با آن باطل است.
دندان و عینک طلا برای نمازگزار
نمازخواندن با دندان طلا یا عینک طلا برای مردان چه حکمی دارد؟
دندان طلا اشکال ندارد ولی استفاده از عینک طلا برای مردان حرام و نماز خواندن با آن باطل است.
نماز خواندن ورزشکاران با مدال طلا
مدال‌های طلایی که ورزشکاران به گردن می‌اندازند، چه حکمی دارد؟ آیا با آن حال می‌توانند نماز بخوانند؟
مانعی ندارد و نماز با آن صحیح است.
پوشیدن طلا بدون قصد زینت
اگر مردی زیورآلات طلا مانند گردن‌بند، ساعت و ... را فقط به قصد امتحان کردن یا نگهداری موقّت آنها بپوشد، چه حکمی دارد؟
برای امتحان کردن جایز است ولی هر کاری که که باعث شود بگویند زینت کرده است، حرام و نماز با آن باطل است.
التفات به طلا بودن انگشتر پس از نماز
مردی پس از نماز متوجه شده در دستش انگشتر طلا بوده، نمازش چه حکمی دارد؟
نمازش صحیح است.
پوشیدن لباس ابریشمی برای زنان
آیا جایز است زنان لباس ابریشمی بپوشند؟
در غیر نماز اشکال ندارد اما در نماز جایز نیست و نماز در آن باطل است.
استفادۀ خنثی از لباس طلا یا ابریشم
آیا خنثی می‌تواند از لباس ابریشم خالص یا طلا در نماز و غیر نماز استفاده کند؟
از لباس ابریشم نمی‌تواند در نماز استفاده کند ولی لباس طلا مانعی ندارد.
موی مصنوعی ابریشمی برای مردان
پوشاندن سر با موی مصنوعی ابریشمی برای مردان چه حکمی دارد؟
جایز نیست.
نماز بر روی زیرانداز ابریشمی
آیا نماز خواندن مردان بر روی فرش یا سجادۀ ابریشمی صحیح است؟
بله، مانعی ندارد.
مکروهات لباس نمازگزار
نماز خواندن با لباس مشکی
با لباس مشکی نماز خواندن چه حکمی دارد؟
پوشیدن لباس سیاه در نماز، بنا بر مشهور مکروه است.
عبا و چادر سیاه در نماز
آیا برای مردان پوشیدن عبا یا کت و کاپشن سیاه و برای زنان استفاده از مانتو یا چادر مشکی در حال نماز کراهت دارد؟
کراهت ندارد.
نماز با لباس مشکی عزای امام حسین (علیه السلام)
پوشیدن لباس مشکی در عزای امام حسین (علیه السلام) در نماز و غیر نماز چه حکمی دارد؟
پوشیدن لباس سیاه اگر چه در برخی روایات نهی شده و مشهور، آن را مکروه می‌دانند ولی عزاداری حضرت سیدالشهدا (علیه السلام) و مظاهر مرتبط به آن از أهم شعائر دینی است و چنانچه تقویت این شعار با این لباس حاصل میشود کراهت مشکی پوشیدن ثابت نیست.
پوشیدن لباس منقوش در حال نماز
پوشیدن لباس‌هایی که بر روی آنها تصاویر حیوان و انسان و منظره و یا نوشته‌های خارجی و فارسی باشد، برای نماز چه حکمی دارد؟
اگر تصویر موجود روح‌دار داشته باشد، نماز در آن مکروه است.
مصوّر بودن لباس‌های زیرین در نماز
یکی از مکروهات نماز، پوشیدن لباسی است که دارای تصویر جاندار باشد. حال اگر این لباس با لباسی دیگر و یا چادر پوشیده شود، باز هم نماز با آن مکروه است؟
ظاهراً کراهت شامل مورد سوال هم میشود.
نماز با لباس دارای تصویر منسوب به اهل بیت (علیهم السلام)
پوشیدن لباسی که روی آن تمثال حضرت علی (علیه السلام) نقش بسته باشد، برای نماز چه حکمی دارد؟
کراهت دارد.
مسائل متفرقۀ لباس نمازگزار
نماز با گردن‌بند صلیب و فَرَوَهَر
پوشیدن لباس منقوش به طرح صلیب یا انداختن گردن‌بند صلیب یا گردن‌بند فروهر به گردن در حال نماز چه حکمی دارد؟
اگر از جنس طلا باشد، نماز مردان را باطل میکند در هر صورت اگر باعث ترویج ادیان و مذاهب غیر حقه شود، حرام است.
نماز خواندن مُحرم با جوراب یا دمپایی
نماز خواندن مرد مُحرم با جوراب یا دمپایی که تمام روی پا را می‌پوشاند، یا با لباس دوخته چه حکمی دارد؟
نمازش صحیح است، هر چند مرتکب حرام شده است.
نماز با دستکش
نماز خواندن با دستکش چه حکمی دارد؟
اشکال ندارد.
نماز خواندن با کراوات
کراوات زدن و نماز خواندن با آن چه حکمی دارد؟
استفاده از آن اگر موجب هتک فرد شود، جایز نیست و سزاوار نیست مؤمنین از پوشش‌هایی که آنها را شبیه به غیر میکند استفاده کنند ولی در هر صورت مانع صحت نماز نیست.
پوشیدن لباس مخصوص کفّار در نماز
آیا پوشیدن لباس مخصوص کفّار مانند لباس مخصوص هندوها یا لباس‌های محرّک شهوت جایز است؟ نماز با آن چه حکمی دارد؟
پوشیدن لباس‌هایی که باعث ترویج ادیان و مذاهب غیر حقه میشود، حرام است ولی نماز در آنها صحیح است و همچنین است پوشیدن لباس‌های مهیّج شهوت که پوشیدن آن در مقابل نامحرم جایز نیست هرچند نماز را باطل نمی‌کند.
شایسته است مؤمنین از پوششی که مخصوص کفّار است هر چند موجب ترویج مکتب آنها نشود، اجتناب کنند.
لباس شهرت و پوشیدن آن در حال نماز
لباس شهرت چیست و استفاده از آن در نماز چه حکمی دارد؟
پوشیدن لباسی که معمول نیست و شخص را انگشت‌‌نما میکند مثل آن‌که اهل علم در شرایط عادی لباس نظامی بپوشند مکروه است و اگر مستلزم هتک حرمت باشد حرام است ولی در هر صورت نمازش صحیح است.
پوشیدن لباس‌های مبتذل
پوشیدن لباس‌های مبتذل و یا تنگ و مهیج و یا مدل‌هایی که موجب ترویج فرهنگ غرب است، چه برای زن و چه برای مرد، در نماز و غیر آن، چگونه است؟
اگر محرّک شهوت باشد یا موجب هتک شخص شود حرام است ولی نمازش صحیح است.
استفاده زن از لباس جذّاب در نماز
آیا استفاده از رنگ‌های جذّاب و خیره کننده برای لباس زن در حال نماز جایز است؟
نماز خواندن با آن صحیح است. ولی اگر نوعاً محرّک باشد، پوشیدن آن جلوی نامحرم جایز نیست.
نماز خواندن در لباس غیر هم‌جنس
پوشیدن لباس مختصّ زنان توسّط مردان و یا بالعکس در منزل و همچنین در نماز چه حکمی دارد؟
اگر آن را لباس عادی خود قرار دهند، جایز نیست؛ ولی نماز صحیح است.
پوشیدن لباس زیر غیر هم‌جنس
آیا پوشیدن لباس زیر جنس مخالف، اشکال دارد؟
اگر در دید ناظرین باشد و آن را لباس عادی قرار داده یا موجب هتک فرد گردد یا مفسدۀ دیگری داشته باشد، ممنوع است.
مکان نمازگزار
شرایط مکان نمازگزار
مباح بودن مکان نماز
نماز در مکان غصبی
شخصی در بازسازی منزلش، قسمتی از کوچه را جزو خانه قرار داده و تقریباً باعث سدّ معبر شده است. آیا اقامۀ نماز در اتاقی که از کوچه ضمیمۀ منزل نموده است صحیح می‌باشد؟
در مفروض سؤال که سدّ معبر به وسیلۀ نماز ایجاد نشده، نماز در آن مکان صحیح است البته اگر علاوه بر حرمت سدّ معبر، قانون هم از تصرّف در چنین فضایی منع کرده باشد، بنا براحتیاط باید قانون رعایت شود و اگر نماز بخواند نمازش بنا بر احتیاط باطل است.
نماز خواندن در جای دیگران
شخصی در حسینیه برای نماز جا گرفته و برای کاری می‌رود و دیگری در جای او نماز می‌خواند، آیا این کار جایز است یا خیر؟
تا زمانی که عقلاً برای کسی حق قائل باشند، تصرّف دیگری جایز نیست و اگر نماز بخواند نمازش بنا بر احتیاط باطل است.
نماز خواندن در جای دیگری بدون علم به رضایت او
اگر شخصی در مسجد عمداً در جای دیگری (که مثلاً با مهر، سجاده، تسبیح یا مانند این‌ها مشخص شده) نماز بخواند به‌طوری‌که نماز خواندن در آنجا برای فرد نخست، دشوار شود یا مجبور به جابجایی شود، در حالی که علم دارد که فرد نخست راضی نیست، آیا نمازش صحیح است؟ اگر احتمال می‌دهد که راضی باشد، چطور؟
بدون علم به رضایت، نمازش بنا بر احتیاط صحیح نیست.
التفات به غصبی بودن مکان نماز در اثنای آن
اگر فرد در بین نماز متوجه شود که در جای دیگری ایستاده، وظیفه‌اش چیست؟ آیا می‌تواند با جابجا کردن خود، نمازش را ادامه دهد؟
باید خود را جابجا کند و نمازش را ادامه دهد.
التفات به غصبی بودن مکان نماز پس از پایان نماز
اگر بعد از نماز متوجه شود که نمازش را در جای دیگری خوانده، آیا نمازش صحیح است؟
نماز خوانده شده صحیح است.
نماز بدون رضایت مالک شرعی
اگر دولت، زمین‌هایی را از اشخاصی بخرد و بعد از واگذاری به دیگران، صاحبان پیشین آن اعلام نارضایتی کنند، سکونت و نماز در این زمین‌ها چه حکمی دارد؟
تصرّف در زمین باید با رضایت مالک شرعی باشد البته اگر احتمال انتقال زمین از روی موازین شرعی را می‌دهید تصرّف و نماز در آن اشکال ندارد.
تصرف و نماز در زمین مجهول المالک
اگر شخصی به خاطر فقر در قطعه زمینی که صاحب آن معلوم نیست تصرّف نماید و در آن خانه‌ای بنا کند سکونت و نماز در آن خانه چه حکمی دارد؟
اگر شرع مقدس چنین اجازه‌ای برای تصرفاتش نداده مثلاً زمین ملک دیگری باشد، تصرّف در این ملک، بدون اضطرار حرام است و نماز بنا بر احتیاط باطل است بله اگر نتوان صاحبش را پیدا کرد می‌تواند با اجازۀ حاکم شرع، قیمتش را ولو تدریجاً صدقه دهد و آنجا را تملک کند.
نماز در ملک مصادره‌ای بدون رضایت صاحب اصلی
یکی از سازمان‌های دولتی ساختمانی را در اختیار گرفته است که صاحب اصلی آن، زمان انقلاب به خارج از ایران فرار کرده است. نماز خواندن در این‌گونه املاک مصادره‌ای چه حکمی دارد؟
چنانچه حکم محکمۀ صالحه مبنی بر مصادره، قابل حمل به صحت باشد، تصرّف ونماز خواندن در آن اشکال ندارد.
نماز در بنای دولتی با جهل به مالک زمین
اگر دولت جمهوری اسلامی در زمین مجهول المالک، بنایی ساخته باشد، نماز خواندن و ماندن در آن مکان چه حکمی دارد؟
اگر با اجازۀ حاکم قرار شده به جای اصل ملک، قیمت آن به فقیر پرداخت شود، تصرّف در آن جایز است.
نماز زیر سقف یا نور غصبی
آیا در ساختمانی که سقفش از چوب غصبی زده شده، نماز صحیح است؟ نماز خواندن در زیر روشنایی برقی که بدون اجازۀ دولت کشیده شده چگونه است؟
در هر دو مورد، نماز صحیح است.
نماز بر موکت غصبی
اگر روی موکت غصبی قالی انداخته باشند، نماز روی آن چگونه است؟
نماز روی آن جایز نیست و بنا بر احتیاط باطل است.
نماز زیر چادر مسافرتی غصبی
نماز زیر چادر مسافرتی که صاحب آن راضی نیست، چه حکمی دارد؟
جایز نیست و بنابر احتیاط نماز باطل است
نماز در خانۀ ساخته شده بر خلاف مقررات
نماز در خانه‌ای که بر خلاف مقررات شهرداری و بدون مجوّز ساخته شده، چه حکمی دارد؟
اگر قانون از تصرّف در آن منع کند، بنا بر احتیاط رعایت شود و در صورت تخلف، نماز بنا بر احتیاط صحیح نیست و در صورت عدم منع نماز صحیح است.
نماز در کشوری دیگر با ورود غیر مجاز به آن
کسی که به صورت غیر مجاز وارد کشور دیگری شده، نمازهایی که در آن کشور می‌خواند، چه حکمی دارد؟
نمازهای او صحیح است؛ البته اگر از جهت قانون آن کشور، موظف به خروج فوری از آنجاست، چنانچه نماز خواندن سبب تأخیر در خروج باشد، بنابر احتیاط صحیح نیست.
نماز خواندن در ملک موروثی قبل از تقسیم
در منزل موروثی که متعلق به چند وارث است، نماز خواندن بعضی از ورثه یا دیگر افراد در آن، بدون رضایت سایر ورثه چه حکمی دارد؟
نماز قبل از تقسیم ملک موروثی بدون اجازۀ بقیۀ ورثه و یا احراز رضایت قلبی آنها، و در مورد صغار، اجازۀ ولی یا قیم شرعی آنها، حرام و بنا براحتیاط باطل است.
نماز در خانه‌ای که اجاره‌اش باطل بوده
خانه‌ای را از روی جهل با اجارۀ باطل اجاره کردیم. حکم نمازهایی که در این منزل خوانده‌ایم چگونه است؟
نمازهای خوانده شده صحیح است.
نماز مستاجر پس از پایان زمان اجاره
اگر شخصی در خانه‌ای دولتی زندگی کند که مدت اجارۀ آن به پایان رسیده باشد، سکونت و نمازهای بعدی وی چه حکمی دارد؟
اگر از طرف متولی مربوط اجازۀ استفاده از خانه را بعد از مدت اجاره نداشته باشد، هرگونه تصرّف در آن، غصب و نمازش بنا بر احتیاط باطل است.
نماز در خانۀ رهن و اجاره
شخصی برای اجارۀ خانه خود، مبلغی وجه نقد به‌عنوان قرض‌الحسنه و مبلغی هم ماهیانه مال الاجاره از مستأجر دریافت میکند. سکونت و خواندن نماز در این خانه چه حکمی دارد؟
چنانچه مالک خانه بگوید اگر به من فلان مبلغ را قرض دهی خانه را به فلان مبلغ اجاره می‌دهم، اجاره صحیح است و سکونت و نماز مستأجر هم در آن اشکال ندارد. در فرض بطلان اجاره نیز اگر مستأجر در تصرفش معذور باشد یا بداند مالک به تصرفش -حتی در فرض بطلان قرارداد- راضی است، نمازش صحیح است. در غیر این صورت نمازش بنا بر احتیاط باطل است.
نماز در ملک وقفی
مدرسه‌ای است که ملک آن موقوفه است و وزارت آموزش و پرورش آن را از سازمان اوقاف اجاره کرده است. نماز خواندن معلمان و مدیران در آن مدرسه چه حکمی دارد؟
تابع صحت اجاره بوده و در فرض بطلان اجاره، تابع رضایت متولی شرعی موقوفه است.
نماز در ملک تهیه شده از مال مخلوط به حرام
اگر شخصی بخشی از پول ملکی را از مال حرام پرداخت نماید نماز و سکونت در آن ملک چه حکمی دارد؟
در اکثر فروض، معامله صحیح است لذا سکونت و نماز در آن هم صحیح است.
نماز در خانۀ ساخته شده با قرض ربوی
شخصی با وام ربوی خانه‌ای تهیه کرده است. آیا می‌توان در آن خانه نماز خواند؟
اگر معامله با پول غیر معین (به گونۀ کلّی) انجام گرفته، معامله صحیح و نماز در آن خانه صحیح است.
خرید خانه با پول بلیط بخت‌آزمایی
اگر شخصی با جایزۀ حاصل از بلیط‌های بخت‌آزمایی منزلی تهیه کند چه وظیفه‌ای نسبت به آن ملک و نمازهایش دارد؟
اگر با عین جایزه خانه تهیه نکرده باشد صاحب ملک است و نماز در آن صحیح است اگرچه موظف است معادل جایزه را با اجازۀ حاکم شرع صدقه بدهد.
تحقق حق سبق در نماز
آیا گذاشتن وسایل یا نوشتن نام و امثال آن موجب سبقت در محلی از مسجد میشود؟
گذاشتن هر چیزی که عرفاً برای شخص، حق سبق می‌آورد کفایت میکند و در این صورت دیگران نمی‌توانند در آنجا نماز بگزارند مگر این‌که عرفاً حقش زایل شود؛ مثل این‌که در جماعت، امام به رکوع رود.
گرفتن جای دیگری در صف نماز جماعت
فردی در مسجد برای نماز جماعت جا گرفته و بیرون رفته است و تا هنگام اقامۀ جماعت، رجوع نکرده است. آیا به‌محض منعقد شدن نماز جماعت حقّ او از آن مکان ساقط میشود و دیگری می‌تواند جای او را تصرّف کند؟
با به رکوع رفتن امام، حق او از بین می‌رود ولی تصرّف در وسایل شخصی او مانند مهر و سجاده، بدون علم به رضایت او جایز نیست.
نماز در زمین‌های مردم
آیا انسان می‌تواند در بیابان، باغ یا مزرعه‌ای که حصار ندارد، نماز بخواند یا از آب تلمبه‌ای که در آن مزرعه وجود دارد وضو بگیرد؟
نماز خواندن در زمین‌های بسیار وسیعی که برای بیشتر مردم مشکل است موقع نماز از آنجا به جای دیگر بروند، بدون رضایت مالک آنها جایز است ولی در غیر چنین زمین‌هایی باید اطمینان به رضایت مالک آنها باشد. البته لازم نیست خودش اطمینان پیدا کند بلکه همین‌که نوع مردم در چنین مواردی اطمینان به رضایت مالک آن دارند کافی است. استفاده از آب هم همین حکم را دارد.
اقامۀ نماز در محل ضمیمه شده به مسجد با عدم رضایت مردم محلّ
چندی قبل بعضی از مردم منطقۀ ما جهت گسترش فضای مسجد، حدود چند متر از حریم معبر عمومی را به مسجد ضمیمه کردند ولی برخی دیگر از اهالی روستا از این کار ناراضی بوده‌اند. حال آیا اقامۀ نماز در این مسجد صحیح است یا خیر؟
آن مکان جزو مسجد نشده و باید تخریب شود ولی نماز در آن مکان اگر عرفاً تأیید این منکر حساب نشود صحیح است.
نماز در اماکن عمومی و دولتی
آیا نماز خواندن در نمازخانه‌های اماکن عمومی و یا دولتی برای مردم جایز است یا خیر؟
اگر خلاف قانون نباشد اشکالی ندارد.
نماز در معابد ادیان دیگر
آیا یک مسلمان می‌تواند در معابد سایر ادیان الهی نماز بخواند؟
جایز است. البته اگر متولیان آن رضایت نداشته باشند، یا آن‌که عرفاً تایید یا تقویت مظاهر کفر تلقی شود -هرچند شخص چنین قصدی نداشته باشد- جایز نیست و نمازش بنا بر احتیاط باطل است.
نماز در مکان ساخته شده با چوب‌های قاچاق
نماز خواندن در ساختمانی که با استفادۀ غیر قانونی از درختان جنگل ساخته شده، چه حکمی دارد؟
نماز صحیح است.
نماز در زمین وقف قبرستان
آیا در قبرستانی که زمین آن وقف قبرستان شده، می‌توان نماز خواند؟
نماز خواندن در آن تا زمانی که مزاحمت با جهت وقف نداشته باشد، اشکال ندارد.
نماز خواندن در خانۀ میّت بدهکار
آیا نماز خواندن در منزل میّتی که بدون پرداخت بدهکاریش از دنیا رفته جایز است؟
تا زمانی که بدهی میّت پرداخت نشود یا بر عهده گرفته نشود، تصرّف در اموال وی جایز نیست و نماز در آن بنا بر احتیاط باطل است.
نماز در خانۀ یتیم
آیا می‌توان در خانۀ یتیمی که هنوز به سن بلوغ نرسیده است نماز خواند؟
بدون رضایت قیّم شرعی جایز نیست و بنا بر احتیاط باطل است.
نماز در ملک مشاع بدون رضایت شرکا
تصرّف و نماز خواندن در ملک شریکی، بدون رضایت سایر شرکا چه حکمی دارد؟
تصرّف و نماز خواندن در مال مشترک، بدون رضایت شریک‌های دیگر جایز نیست و نماز در آن بنا بر احتیاط باطل است.
نماز در خانۀ اقوام بدون احراز رضایت
نماز خواندن در خانۀ کسانی که طبق آیۀ شریفه قرآن کریم در آنجا جواز خوردن داریم، بدون احراز رضایت آنها چگونه است؟
اگر اطمینان شخصی یا نوعی به رضایت آنها نباشد نماز در آن جایز نیست و بنا بر احتیاط باطل است و جواز أکل هم در آیۀ شریفه تعبد نیست بلکه از این جهت است که اطمینان نوعی به رضایت آنها به تصرّف وجود دارد وگرنه اگر در موارد خاص مثلاً به خاطر اختلافات، رضایت آنها به أکل احراز نشود، خورد و خوراک هم جایز نیست.
نماز بدون احراز رضایت مالک مکان
نماز خواندن امدادگر در مکانی که نمی‌داند صاحبش رضایت دارد یا نه، مثل امدادرسانی در زلزله، چگونه است؟
اگر علم به رضایت صاحبش ندارد نماز را به صورت ایمایی و اشاره بخواند.
استقرار
نماز در هواپیما، کشتی و قطار
آیا نماز خواندن در هواپیما، کشتی و قطار جایز است؟ کیفیت آن چگونه است؟
در وقتی که تکان ندارند با رعایت سایر شرایط مثل رعایت قبله مانعی ندارد اما باید با انحراف وسیله از قبله، در صورت امکان بدون این‌که ذکر بگوید جهت خود را رو به قبله نماید و نمازش را تمام کند.
نماز در هواپیما با تمکن از نماز در خارج آن
کسی که می‌داند تا قبل از گذشتن وقت به مقصد می‌رسد و می‌تواند نمازش را خارج از هواپیما بخواند، آیا جایز در داخل هواپیمای در حال حرکت نماز بخواند؟
جایز است. البته اگر بعضی از شرایط مانند قبله را نمی تواند در هواپیما رعایت کند، با تمکن از رعایت آن در بیرون هواپیما در داخل وقت، نمازش صحیح نیست.
لرزش جزئی مکان نمازگزار
آیا خواندن نماز داخل کانکس‌هایی که یک مقدار کف آن حرکت دارد (می‌لرزد) اشکال دارد؟
حرکت‌های جزیی، که عرفاً به‌حساب نمی‌آید، مانع صحت نماز نیست.
عدم وجود نجاست سرایت کننده
نماز روی فرش نجس
اگر یک گوشۀ قالی نجس باشد میشود روی آن نماز خواند؟
اشکال ندارد بلکه اگر آن قسمت نجس، خشک باشد به‌صورتی که رطوبت به بدن یا لباس نمازگزار سرایت نکند می‌توان روی همان قسمت هم نماز خواند.
اعلام نجاست مکان
اگر شخصی در مکان نجس، مشغول نماز خواندن باشد، آیا جایز است به او اعلام شود که در مکان نجس نماز می‌خواند؟
جایز است ولی لازم نیست.
حرام نبودن حضور در مکان
شنیدن موسیقی در حال نماز
نماز خواندن در جایی که صدای موسیقی شنیده میشود چه حکمی دارد؟
موسیقی که عرفاً مطرب باشد حرام است و اگر نماز موجب تأیید این منکر شود، نماز بنا بر احتیاط باطل است.
نماز زن در منظر نامحرم
نماز خواندن زن در مکان عمومی مثل کنار جاده یا پارک که نامحرم وی را می‌بیند، چه حکمی دارد؟
اگر برای کسانی که عبور می‌کنند مزاحمت نداشته باشد و مفسدۀ دیگری هم نداشته باشد حرام نیست ولی برای وی خواندن نماز در جایی که نامحرم او را نمی‌بیند بهتر است.
نماز زن در معرض نگاه حرام نامحرم
نماز زن در جایی که نامحرم او را با آرایش (در وجه و کفین) یا به قصد لذت و ریبه می‌بیند، چه حکمی دارد؟
اگر نوعاً محرّک باشد باید نمازش را بشکند ودر فرض ادامۀ نماز، اگرچه معصیت کرده ولی نمازش صحیح است.
نماز در محل گناه
آیا نماز خواندن در مکانی که محل گناه و فسق است مانند محلّ تهیه شراب یا ساختن ابزار‌آلات حرام، جایز است؟
اگر موجب تأیید منکر شود حرام و نماز بنا بر احتیاط باطل است.
جلوتر نبودن از مراقد معصومین (علیهم السلام)
نماز جلوتر از قبر معصوم (علیه السلام)
آیا نماز خواندن جلوتر از قبر معصوم (علیه السلام) اشکال دارد؟ حدّ آن چه مقدار است؟ اگر از روی جهل به مسأله باشد چطور؟
باید جلوتر از قبر پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمۀ معصومین (علیهم السلام) نماز نخواند و چنانچه این کار مستلزم هتک باشد، حرام است و این حکم مخصوص مکانی است که مضجع شریف در آن قرار دارد. در صورت ندانستن مسأله نیز باید نماز را اعاده کند.
ایستادن نمازگزار بر روزنامه حاوی اسامی متبرکه
با توجّه به این که امروزه در بیشتر روزنامه‌های کشور، اسامی خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمّه (علیهم السلام) و آیاتی از قرآن وجود دارد؛ آیا می‌توان از روزنامه به عنوان زیرانداز جهت نماز خواندن استفاده کرد؟
اگر استفاده از روزنامه در این حالت بی‌احترامی به مقدسات محسوب شود جایز نیست.
احکام مکان نمازگزار
جلوتر ایستان زن از مرد در حال نماز
آیا اگر در یک اتاق، همزمان یک مرد و یک زن نماز بخوانند و زن جلوتر بایستد نمازشان اشکال دارد؟ معیار در این مسأله چیست؟ اگر زن محرم باشد چطور؟
در غیر مسجدالحرام و اطراف نزدیک آن که محل تراکم نمازگزاران است اگر زن و مرد در کنار هم نماز بخوانند یا زن جلوتر از مرد نماز بخواند شایسته است که بین آنها بیش از ده ذراع فاصله باشد، و نماز خواندن در کمتر از این فاصله مکروه است. اگر بدون رعایت فاصله با هم وارد نماز شوند احتیاط مستحب آن است که نماز را دوباره بخوانند و اگر یکی بعد از دیگری به نماز بایستد احتیاط مستحب آن است که دومی نمازش را دوباره بخواند. در این مسأله بین محرم و نامحرم فرقی نیست.
مستحبات مکان نمازگزار
برتری نماز در حرم امامان بر نماز در مسجد
شرکت در نماز جماعت حرم امام رضا (علیه السلام) ثوابش بیشتر است یا در مساجد اطراف؟
معلوم نیست.
نماز خواندن زن در منزل
بهترین مکان برای نماز خواندن زن کجاست؟
نماز خواندن زن در خانه افضل است مگر آن‌که جهت أهمی مانند یادگیری مسائل دین، در بین باشد .
مکروهات مکان نمازگزار
نماز در مقابل تابلو و پرچم
اگر مقابل نمازگزار، پرچم یا تابلوهای مربوط به ائمۀ اطهار (علیهم السلام) نصب شده باشد آیا نمازش اشکالی پیدا میکند؟
اشکالی ندارد.
نماز بر فرش مصور
آیا نماز خواندن بر روی فرشی که تصویر گیاهان و یا جان‌داران بر آن نقش بسته، اشکال دارد؟
باطل نیست ولی اگر عکس دارای روح داشته باشد مکروه است مگر آن‌که چیزی روی آن بیاندازد.
نماز خواندن در مقابل حیوانات خشک شده
اگر در خانه حیوانات خشک شده‌ای باشد می‌توان رو به روی آنها نماز خواند؟
کراهت دارد.
نماز مقابل تصویر مسجدالحرام و حرم ائمه (علیهم السلام)
آیا نماز در مقابل عکس مسجدالحرام و حرم ائمه (علیهم السلام) صحیح است؟
صحیح است.
نماز مقابل آینه
آیا نماز خواندن در مقابل آینه کراهت دارد؟
نماز خواندن در مقابل چیزی که خشوع را از بین می‌برد کراهت دارد.
وجود مجسمۀ جاندار در محل اقامۀ نماز
آیا نماز در خانه‌ای که عکس یا مجسمۀ انسان و حیوان دارد ولی پشت سر نمازگزار قرار گرفته است هم کراهت دارد؟
کراهت دارد، مگر این‌که روی آن را با چیزی بپوشانند.
نماز خواندن مقابل بخاری
نماز خواندن در مقابل وسایل آتشی مانند بخاری چه حکمی دارد؟
نماز خواندن مقابل آتش وچراغ و بخاری مکروه است.
نماز خواندن در آشپزخانه
آیا خواندن نماز در آشپزخانه جایز است؟
نماز خواندن مقابل آتش مکروه است.
نماز در حمام
آیا میشود بعد از غسل در همان حمام نماز خود را بخوانیم؟
نماز خواندن در حمام هرچند مکروه است اما صحیح است.
نماز در محل رفت و آمد
یکی از مکان‌هایی که در آن نماز خواندن مکروه است جایی است که انسانی روبروی نمازگزار باشد. حال برای رفع کراهت در حرم‌ها و مساجدی که در آنجا رفت آمد زیاد است چه باید کرد؟
جلوی خود چیزی بگذارد و اگر عصا یا تسبیح یا ریسمانی هم باشد کافی است.
احکام مسجد
ساختن مسجد
هزینه‌های گزاف برای ساخت مسجد
ساخت مسجد با هزینه‌های گزاف چه حکمی دارد؟
اشکال ندارد. از بهترین کارها ساخت مساجد است به شکلی که بتواند سالهای متمادی مورد استفادۀ مسلمانان قرار گیرد و متناسب با شأن جامعۀ مسلمین باشد. البته در این مورد و موارد مشابه در صورت تزاحم با یک امر راجح شرعی دیگر، باید اهم و مهم کرد و موارد، مختلف است.
ساختن گنبد و گل‌دسته برای اماکن مذهبی
ساختن گنبد و گل‌دسته برای مساجد و حسینیه‌ها -که امروزه به‌عنوان نمادهای مذهبی برای این مکان‌ها شمرده میشود- در شرع مقدّس چه حکمی دارد؟
جایز است.
مساجد سیار
اخیرا پدیده‌ای به نام مساجد سیار پیدا شده که ماشین‌های متحرکی برای اقامۀ نماز هستند، آیا میشود آنجا را وقف مسجد کرد و آیا در این صورت احکام مسجد را دارد؟
مسجد بودن آن اشکال ندارد و احکام مسجد را دارد.
تنجیس مسجد
ورود به حیاط آسفالتی مسجد با کفش و پای نجس
آیا میشود با کفش یا پای نجس به قسمتی از حیاط مسجد که آسفالت است وارد شد؟
اگر موجب سرایت نجاست به خود مسجد نشود، جایز است.
وجوب تطهیر منبر مسجد
آیا لوازم مسجد همچون منبر مسجد در حرمت نجس نمودن و لزوم تطهیر فوری، مانند مسجد است؟
لوازم مسجد همانند منبر، حکم مسجد را ندارد مگر آن‌که تنجیس یا عدم تطهیر، هتک مسجد محسوب گردد.
نجس کردن اثاثیۀ مسجد
چند سال پیش با دست نجس به آبدارخانۀ مسجد وارد شده و با همان دست که مقدار کمی تر بود به نیمکت چوبی آبدارخانه دست زدم و آنجا را تمیز نکردم؛ در چنین شرایطی تکلیف بنده چیست؟
تکلیفی متوجه شما نیست؛ البته اگر موجب سرایت نجاست به مسجد یا فرش آن شود باید تطهیر شود.
تخلیه و تطهیر چاه فاضلاب واقع در زمین مسجد
در روستایی به خاطر ندانستن مسأله، توالت را در خود زمین مسجد ساخته‌اند وچاه تخلیۀ آن هم در زمین خود مسجد است تکلیف چیست؟
اگر آنجا برای خصوص مسجد وقف شده، تخلیۀ چاه و تطهیر آن واجب است.
برنامه‌های فرهنگی در مسجد
نمایش فیلم و برگزاری تئاتر در مسجد
آیا نمایش فیلم سینمایی و برگزاری تئاتر در مساجد جایز است؟
هتک مسجد و تصرّف برخلاف نظر واقف جایز نیست.
برگزاری برنامه‌های فرهنگی و مذهبی در مسجد
مسجدی دارای سه سالن می‌باشد که در حال حاضر از سالن جنوبی در فصل تابستان و از سالن شرقی در فصل زمستان جهت برگزاری نماز جماعت استفاده میشود و فعلاً از سالن قسمت شمالی هیچ استفاده‌ای نمی‌شود. آیا می‌توان از این سالن جهت برنامه‌های دیگری از جمله کلاس احکام و کتابخانه، کلاس قرآن، جلسه هیأت و برنامه‌های مذهبی استفاده نمود؟ قابل ذکر است در سالن مورد نظر قبلاً نماز جماعت برقرار میشده است.
کارهایی مانند برگزاری جلسات روضه و احکام که خلاف وقف و مزاحم نماز نیست اشکال ندارد، اما تبدیل آن به کتابخانه که خلاف عنوان مسجد است، جایز نیست.
هیأت عزاداری و مقررات مسجد
آیا هیأت عزاداری در مسجد مستقل است یا باید تحت اشراف امام جماعت و مقرّرات مسجد فعالیت نماید؟
انجام عزاداری در مسجد به‌صورتی که مزاحم نماز نشود و خلاف نظر متولی شرعی مسجد نباشد، جایز است.
شبیه‌خوانی و عزاداری در مسجد
آیا اجرای شبیه‌خوانی و عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) در مسجد که مانع از برگزاری نماز جماعت یا نماز فرادای عده‌ای از مردم شود، جایز است؟
مزاحمت با نماز جماعت و نظیر آن جایز نیست.
مخالفت هیأت امنا با یک برنامۀ فرهنگی
اگر هیأت امنای مسجد یا حسینیه‌ای راضی به برگزاری جلسه‌ای خاص یا کلاسی مانند کلاس قرآن در مسجد یا حسینیه نباشند، آیا رعایت نظر آنها لازم است؟
اگر متولی شرعی مسجد، صلاح مسجد را در چیزی ببیند، رعایت نظر وی لازم است.
زینت کردن و نصب تصاویر در مسجد
نصب تصویر شهدا و عکس‌های منسوب به ائمۀ اطهار (علیهم السلام) در مسجد
نصب تصاویر شهدا و عکس‌های منسوب به ائمۀ اطهار (علیهم السلام) در مساجد چگونه است؟ و آیا اثری در قبولی و ثواب نماز دارد؟
احتیاط مستحب آن است که مسجد را با نصب تصاویری که مثل انسان دارای روح است زینت نکنند و نماز خواندن در مکانی که چنین تصاویری در آن باشد، مکروه است مگر آن‌که روی آن را بپوشانند.
نصب تابلو اعلانات در مسجد
آیا قرار دادن تابلوهای اعلانات در مساجد جایز است؟
اگر مخالف شؤون مسجد و نظر متولی شرعی مسجد نباشد فی حد نفسه اشکال ندارد.
آذین‌بندی و چراغانی مسجد
آیا آذین بستن داخل مسجد و استفاده از لامپ‌ها و کاغذهای رنگی برای اعیاد و موالید ائمه (علیهم السلام) جایز است؟
اشکال ندارد.
پخش اذان و مراسم مذهبی از بلندگوی مسجد
بلند بودن صدای بلندگوی مسجد
بلندی صدای بلندگوی مسجد تا چه اندازه جایز است؟
به مقداری که باعث اذیت مؤمنین نشود.
اذان گفتن از بلندگو در وقت استراحت
زمانی که مردم در حال استراحت هستند، پخش اذان با بلندگو چه حکمی دارد؟
اذان بدون بلندگو با صدای بلند جایز است هرچند همسایگان مخالف آن باشند، و با بلندگو اگر بلندی صدا به مقدار صدای اذان بلند بی بلندگو باشد جایز است.
پخش اذان از بلندگوی مسجد و نارضایتی همسایگان
حکم پخش اذان و مناجات با بلندگوی مسجد، درصورتی‌که همسایگان اعلام نارضایتی می‌کنند چیست؟
پخش اذان به شکل متعارف اشکالی ندارد ولی پخش مناجات یا ادعیۀ مستحب دیگر چنانچه باعث اذیت همسایگان گردد جایز نیست.
استفاده از بلندگوی مسجد جهت عزاداری و نارضایتی همسایگان
استفاده از بلندگوهای مسجد جهت (اجرای مراسم عزاداری و غیره) درصورتی‌که باعث نارضایتی همسایگان شود، چه حکمی دارد؟
مزاحمت همسایگان مسجد به هیچ نحو مصلحت نیست و در بسیاری از فروض حرام است. عزاداری برای اموات و مراسم ختم باید به گونه‌ای برگزار شود که موجب اذیت دیگران نشود.
در مورد عزاداری اهل بیت (علیهم السلام) چنانچه دیگران بدون استفاده از بلندگو اذیت شوند، باب تزاحم است و حقوق اکثریت مقدم است. در هر صورت شایسته است حتی‌الامکان عزاداری به‌گونه‌ای برگزار شود که نارضایتی کسی را به دنبال نداشته باشد.
امور مالی مسجد
بی استفاده ماندن نذورات مسجد
گاهی مردم وسایلی همانند سماور و یا روسری برای مسجد نذر می‌کنند که مسجد نیازی به آنها ندارد، آیا می‌توان آنها را فروخت و صرف مسجد کرد؟
اگر این وسائل وقف مسجد نیستند و صرفاً جزو اموال مسجدند، متولی شرعی مسجد، طبق صلاح مسجد، اقدام به فروش نماید. در فرض وقف بودن، اگر امیدی به استفاده از آنها در جهت وقف نباشد باید به نزدیکترین چیزی که نظر واقف است تبدیل شود.
پس‌گرفتن هدایا و نذورات
آیا افرادی که چند سال مبالغی را به‌عنوان کمک یا نذری به حسینیه داده‌اند، می‌توانند وجه خود را پس بگیرند؟
پس گرفتن آن جایز نیست.
مصرف شخصی وجوهات مسجد
خادم مسجدی وجوه جمع‌آوری شده برای مسجد را بدون اطلاع هیأت امنا و روحانی مسجد مصرف شخصی نموده است و پس از آشکار شدن قضیه بخشی از آن وجوه را مسترد کرده است و بقیه را ندارد حکم شرعی چیست؟
ضامن است و هر وقت قدرت داشت باید بقیۀ وجه را بپردازد.
قرض گرفتن وجوهات مسجد
آیا می‌توان مثلاً وجوهات مربوط به ساخت مساجد را به‌عنوان قرض در راه خیری صرف کرد و بعد جایگزین نمود؟
بدون احراز رضایت صاحبان پول، جایز نیست. در فرض رضایت نیز باید با اجازۀ متولی و به مصلحت مسجد باشد.
دریافت کمک‌های مردمی از درآمدهای شبهه ناک
دریافت کمک‌های مردمی به اماکن مذهبی مانند مسجد و حسینیه که از درآمدهای شبهه‌ناک (غیر قانونی) به دست آمده، جایز است؟
تا زمانی که علم به حرمت عین پولی که پرداخت میشود نباشد، دریافت و استفاده آن جایز است.
تعویض پول خرد جمع شده برای مسجد
گاهی برای مخارج مسجد از نمازگزاران پول جمع میشود، برخی آن پول‌ها را که پول خرد هستند با پول درشت تعویض می‌نمایند، این امر صحیح است یا خیر؟
اشکال ندارد.
سپرده‌گذاری وجوهات مسجد
پولی متعلق به مسجد می‌باشد آیا می‌توان آن را در بانک سپرده‌گذاری کرد یا در جای دیگری سرمایه‌گذاری نمود؟ درآمد حاصل از سود آن پول‌ها چه حکمی دارد؟ با توجّه به این‌که اهدا کنندگان قدیمی مسجد می‌گویند این پول فقط برای بنایی باید مصرف شود چرا که مسجد نیاز مبرم و شدید به بنایی دارد.
اگر وجوه پرداخت شده توسط مردم برای صرف در مخارج مسجد (مانند بنایی) بوده این کار جایز نیست و اگر برای استفاده در اموری که به نفع مسجد است بوده، در صورت وجود مصلحت، با اجازۀ متولی و رعایت ضوابط شرعی در معاملات و قراردادها، جایز است.
احکام متفرقۀ مسجد
وصیت نسبت به امام جماعت
امام جماعتی که متولی مسجد است، می‌تواند وصیت کند پس از او شخص خاصی امامت جماعت مسجد را عهده دار باشد؟
اگر اختیار تعیین امام جماعت برای بعد از مرگش را هم داشته باشد با رعایت مصلحت وقف، اشکال ندارد.
نصب تابلوی هیأت بر دیوار مسجد
هیأتی در یکی از مساجد تأسیس شده و کلیۀ امور مسجد را بر عهده گرفته؛ آیا نصب تابلویی به نام هیأت، جهت مشخص نمودن مکان هیأت در دیوار یا جلوی مسجد جایز است؟
اشکال ندارد.
قرار دادن وسایل هیأت در مسجد
گذاشتن وسایل هیأت عزاداری امام حسین (علیه السلام) در مساجد چگونه است؟
اگر به‌گونه‌ای باشد که مانع نماز اشخاص نشود و متولی شرعی مسجد صلاح مسجد را در منع نبیند، مانعی ندارد.
خوابیدن در مسجد
خوابیدن در مسجد چه حکمی دارد؟
خوابیدن در مسجد، جز در موارد ناچاری مکروه است.
ممانعت از خوردن و خوابیدن در مسجد
آیا ممانعت از بعضی کارها مثل خوابیدن، غذا خوردن، مطالعه کردن در مسجد مشروع است؟
مسجد محل عبادت و راز و نیاز با خداوند است و انجام سایر امور مباح باوجود شرایط ذیل در مسجد اشکال ندارد: 1- امور مذکور مزاحم نماز نباشد 2- خلاف استفادۀ متعارف که مسجد برای آن وقف شده است نباشد. 3- خلاف مصلحت مسجد نبوده و موجب هتک مسجد نگردد.
ولی کارهایی که با یکی از جهات ذکر شده مخالف باشد ممنوع است.
جمع آوری اموال بجا مانده در مسجد توسط متولی
الف) برخی نمازگزاران اموال شخصی خود را مثل سجاده و صندلی و . . . داخل مسجد می‌گذارند. آیا متولی مسجد می‌تواند بنابرمصالحی - اگرچه صرفاً مصلحت نظم باشد- این اقدام را ممنوع کند؟
ب) آیا می‌تواند در صورتی که به نهی او ترتیب اثر ندهند با هشدار قبلی اموال را جمع آوری کرده و بیرون مسجد بگذارد؟
الف) چنانچه مصلحت ببیند مانعی ندارد.
ب) چنانچه با اطلاع قبلی و در زمانی باشد که امکان برداشتن اموال برای مالکین آن وجود داشته باشد، و مفسده‌ای بر این کار مترتب نشود، اشکالی ندارد. در غیر این صورت جایز نیست آن را در معرض تلف قرار دهد. سزاوار است به گونه‌ای عمل شود که موجب بروز اختلاف و کدورت نشود.
بیدار کردن شخص خوابیده در مسجد
آیا شخصی که موقع اقامۀ جماعت در مسجد خوابیده را میشود بیدار کرد؟
اگر مزاحم نماز جماعت باشد بیدار کردن او مانعی ندارد.
کشیدن سیگار در مسجد
کشیدن سیگار در مسجد با این‌که بیماری‌هایی را به همراه دارد و باعث ناراحتی و آزار مؤمنین نمازگزار میشود و هوای مسجد را آلوده میکند چه حکمی دارد؟
اگر موجب اذیت دیگران شود یا خلاف نظر متولی یا شؤون مسجد باشد، جایز نیست.
ورود به مسجد با کفش
آیا عزاداران اباعبدالله الحسین (علیه السلام) با کفش می‌توانند، وارد مسجد شوند؟ آیا تعزیه‌خوانی در مسجد که با پوشیدن چکمه و دیگر ادوات جنگی همراه می‌باشد، جایز است؟
تابع نظر عرف است؛ اگر بی احترامی به مسجد محسوب شود یا مخالف شؤون مسجد باشد جایز نیست.
بردن بچه‌های کوچک به مسجد
آیا بردن بچه‌های کوچک به مسجد که با ایجاد سرو صدا موجب حواس‌پرتی دیگران می‌شوند، جایز است؟ آیا دیگران می‌توانند از ورود این بچه‌ها به مسجد جلوگیری کنند؟
اگر حضور آنان مانع اصل نماز خواندن باشد و یا با متعارف برنامه‌هایی که در مساجد برگزار میشود منافات داشته باشد، منع آنان از حضور در مسجد توسط نمازگزاران جایز است؛ البته مدارا و برخورد شایسته و مهربانی با کودکان در محیط‌های مذهبی یک اصل بسیار مهم است.
ورود اهل کتاب به مسجد
آیا اهل کتاب و مشرکان می‌توانند وارد مسجد شود؟
جایز نیست.
نماز خواندن در مساجد اهل سنت
نماز خواندن در مساجد اهل تسنن و با جماعت آنها چه حکمی دارد؟
نماز در هر مسجدی فضیلت دارد هرچند از مساجد اهل تسنن باشد اما به نماز جماعت آنها نمی‌توان اکتفا کرد.
بسته بودن درب مسجد در قسمتی از وقت نماز
بستن درب مساجد در قسمتی از وقت ادای نماز با یقین به وجود نمازگزاران در آن وقت یا احتمال آن، چه حکمی دارد؟
اگر مصلحت مسجد در آن دیده شود، اشکال ندارد.
احتمال تلف شدن اموال با باز بودن درب مسجد
اگر با باز گذاشتن درب مسجد، احتمال تلف شدن اموال مسجد داده شود آیا متولی می‌تواند از ورود اشخاص به مسجد جلوگیری کند؟
اگر متولی شرعی با لحاظ مصلحت حضور اشخاص، صلاح مسجد را در جلوگیری ببیند، مانعی ندارد.
صحن مسجدالنبی (صلی الله علیه و آله و سلم)
آیا فضای وسیعی از (جانب شرقی و غربی) مسجد النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) که از آن به‌عنوان مصلی در هنگام نماز جماعت استفاده میشود، احکام مسجد را دارد؟
تابع این است که مسجد است یا خیر؛ از افراد مطلع سؤال شود. در فرض شک حکم مسجد را ندارد.
نمازخانۀ مؤسسات و ادارات
آیا نمازخانۀ مؤسسات و ادارات یا مراکز آموزشی حکم مسجد را دارد؟
خیر.
تعیین همسایۀ مسجد
در زمان حاضر که اذان با بلندگو پخش میشود و تا مسافت طولانی صدا می‌رسد، همسایگان مساجد چگونه شناخته می‌شوند؟
برای همسایه بودن، زمان استفاده از بلندگو با زمان دیگر فرقی ندارد.
بوسیدن و تبرک گرفتن از مسجد
بوسیدن و تبرک گرفتن و اسم‌گذاری مسجدی به نام امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) در صورتی که حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه) شخصی را در آنجا شفا داده باشد چه حکمی دارد؟ آیا مصداق بدعت است یا خیر؟
مجرد آن‌چه در سؤال ذکر شده بدعت به‌حساب نمی‌آید.
تخریب مسجد
آیا مجتهد جامع الشرایط می‌تواند اجازه دهد مسجدی که سدّ معبر کرده، مثلاً جاده‌ای از کنار آن عبور میکند یا باید عبور کند، تخریب گردد؟
اگر تخریب مسجد ضرورت داشته باشد، اشکال ندارد.
احکام بعد از تخریب مسجد
اگر مسجدی به هر دلیلی عمداً یا خود به خود تخریب شود، آیا به مسجدیت خودش باقی است و احکام مسجد را دارد؟
بله، مسجد است البته اگر مسجد نبودن آن ضرورت داشته باشد یا مثلاً به جهت این‌که در خیابان قرار گرفته، عرفاً دیگر امید بازگشت به حالت مسجدیّت برای آن نباشد، احکام مسجد را ندارد.
اضافه کردن بالکن به ساختمان مسجد
قسمتی از مسجد قبلاً به عنوان بالکن مسجد بوده و در بازسازی جدید جزو ساختمان مسجد قرار گرفته؛ آیا این قسمت احکام مسجد را دارد؟
بله، احکام مسجد را دارد.
جلوگیری از ورود حیوانات به مسجد
یکی از مساجد روستای ما تبدیل به خرابه شده و حیوانات مختلف در آن رفت و آمد می‌کنند آیا در این باره تکلیفی داریم؟
اگر موجب نجاست مسجد می‌شوند نسبت به منع آنان از ورود به مسجد -هر چند با ایجاد حصار در اطراف مسجد- اقدام نمایید.
ساختن بنا در زیر زمین یا بام مسجد
آیا ساختن انباری یا دستشویی و یا مرکز فرهنگی برای نوجوانان و جوانان در زیر زمین مسجد و یا بر بالای بام آن، شرعاً صحیح است یا خیر؟
اگر فضا وقف مسجد باشد، زیرزمین و بام آن نیز حکم مسجد را دارد بنابراین اختصاص آن به مکانی که خلاف شؤون مسجد یا مزاحم نماز باشد، جایز نیست.
بردن مهر مسجدی به مسجد دیگر
آیا می‌توان مهر مسجد را به مسجد دیگر برد یا خیر؟ اگر کسی مهر مسجدی را ببرد و مدّتی با آن نماز بخواند چه در منزل و چه در مسجد دیگر، نماز او چه صورت دارد؟
جایز نیست و اگر در این کار معذور نبوده، نمازش بنا بر احتیاط باطل است.
واجبات و مستحبات نماز
اذان و اقامه
اذان برای نماز قضا
اگر کسی پشت سر هم نماز قضا بخواند آیا برای همه یک اذان کافی است یا این‌که برای هر نماز قضا اذان جداگانه مستحب است؟
یک اذان کافی است.
اذان اعلام برای نماز عیدین و نماز میت
در برخی مساجد جهت اعلام زمان نماز عید فطر و قربان و نیز اطلاع مؤمنین از زمان تشییع جنازه و نماز میت، اذان می‌گویند. با این توجیه که ما به قصد اعلام می‌گوییم نه به قصد ورود در شرع. آیا این کار وجه شرعی دارد و جایز است؟
اگر این امر منشأ اشتباه شود و مردم به‌عنوان شرع تلقی کنند، جایز نیست.
اقامه برای نماز مستحبی
آیا گفتن اقامه برای نمازهای مستحبی جایز است؟
نماز مستحبی اذان و اقامه ندارد.
اذان برای نماز عصر روز جمعه
آیا در روز جمعه اذان گفتن برای نماز عصر، بدعت و حرام است؟
در صورت جمع کردن بین نماز ظهر و عصر در روز جمعه یا نماز جمعه وعصر اذان برای نماز دوم ساقط است البته می‌توان به امید ثواب بجا آورد.
ذکر شهادت ثالثه
به فرمودۀ فقهای عظام، شهادت ثالثه (أشهد أنّ علیاً ولی الله) جزو اذان نیست ولی خوب است به قصد تیمّن و تبرّک گفته شود. امروزه نظر به رشد تبلیغات وسیع بر ضد تشیع و شرایط موجود، عدم ذکر این شهادت موجب تضعیف ولایت می‌گردد. خواهشمند است نظر خود را مرقوم فرمایید.
فقها فرموده‌اند شهادت به ولایت حضرت امیرالمؤمنین علی (سلام الله علیه) جزو اذان و اقامه نیست ولی باید توجّه داشت که ولایت حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) و دیگر ائمه معصومین (علیهم السلام) از ارکان ایمان است و اسلام بدون آن ظاهری بیش نیست و قالبی تهی از معنی است بنابراین سزاوار است پس از «أشهد أنّ محمداً رسول الله» به قصد تبرّک و تیمّن، شهادت به ولایت و امامت بلافصل حضرت امیرالمؤمنین و سایر معصومین (علیهم السلام) به نحوی که جزو اذان و اقامه محسوب نگردد، ذکر شود.
و بی‌تردید اگر در شرایطی ترک این شهادت موجب تضعیف ولایت و تشیع گردد، ذکر آن لازم است.
شهادت به عصمت حضرت زهرا (سلام الله علیها) در اذان
برخی از ائمۀ جماعات جملۀ «اشهد أنّ فاطمة عصمة الله الكبری» را به اذان اضافه می‌کنند. آیا این گونه امور جایز است؟
اجتناب شود.
گفتن «قد قامت الصلاة» در اذان
کسی که در انتهای اذان متوجه میشود که سهواً «قد قامت الصلاة» در بین فصول آن گفته، می‌تواند دوباره اذان را تکرار کند؟
رجاءً جایز است ولی لازم نیست.
گفتن «حی علی الصلاح» به جای «حی علی الصلاة»
شخصی که در اذان و اقامه به جای «حی علی الصلاة» چه با وقف و چه بدون وقف «حی علی الصلاح» می‌گوید. آیا اذان و اقامه‌اش صحیح است؟
صحیح نیست.
تکمیل اذان یا اقامۀ دیگری
اگر شخصی که می‌خواهد نماز بخواند، اذان یا اقامۀ خود را ناقص بگذارد آیا میشود همان اذان یا اقامه را تکمیل کنیم و برای نماز خودمان به آن اکتفا کنیم؟
بله، کفایت میکند.
اکتفای زنان به برخی فقرات اذان و اقامه
آیا اکتفای زنان به برخی فقرات اذان و اقامه جایز است؟
زن می‌تواند در اذان و اقامه به گفتن تکبیر و شهادتین اکتفا کند ولی بهتر است اذان و اقامه را کامل بگوید.
مدّ دادن به جملات اذان
آیا کشیدن صدا که باعث زیاد شدن مدّ در کلمات اذان میشود، جایز است؟
اشکال ندارد.
اذان برای نماز دوم بدون وجود فاصله با نماز قبلی
اگر برای نماز ظهر اذان گفتیم برای نماز عصر هم اذان مستحب است؟
اگر نماز دوم با فاصلۀ کم خوانده شود اذان نماز دوم استحباب ندارد.
اذان برای نماز دوم با فاصلۀ تعقیب و نافله
جایی که دو نماز مثل ظهر و عصر با هم خوانده میشود و فقط به مقدار تعقیب و نافله فاصله میشود، آیا اذان ساقط است؟
اگر نافله فاصله شود، اذان ساقط نیست.
شنیدن اذان توسط امام
آیا لازم است امام جماعت اذان مؤذن را سماع یا استماع نماید؟
لازم نیست.
گفتن اذان و اقامه در جماعت توسط یک نفر
آیا در نماز جماعت همۀ اذان یا اقامه باید توسط یک نفر گفته شود یا این‌که مانعی ندارد بخشی از اذان را یکی و بخشی از آن را دیگری بگوید؟
لازم است یک نفر بگوید البته این‌که اذان را یک نفر و اقامه را دیگری بگوید، جایز است.
گفتن اقامه همزمان با اذان مؤذن
امام جماعت محلۀ ما همزمان با اذان مؤذن، اقامه‌اش را می‌گوید. آیا این مسأله برای نماز ما مشکلی ایجاد میکند؟
بین اذان و اقامه ترتیب شرط است بنا بر این در این فرض مانند این است که برای آن نماز اذان نگفته باشد. در هر صورت برای نمازش مشکلی ایجاد نمی‌کند.
گفتن اذان و اقامه با طهارت
آیا طهارت از حدث در گفتن اذان و اقامه لازم است؟
شرط است.
ذکر گفتن بین فصول اذان و اقامه
کراهت حرف زدن بین فصول اذان و اقامه شامل ذکر هم میشود؟
ذکر گفتن در حال اذان و اقامه مکروه نیست.
نشسته بودن در حال اذان و اقامه
گاهی اوقات که خسته‌ام اذان و اقامه را در حال نشسته بجا می‌آورم. آیا کفایت میکند؟
برای اذان اشکال ندارد به خلاف اقامه.
طمأنینه در اذان و اقامه
آیا در اذان و اقامه طمأنینه داشتن لازم است؟
لازم نیست.
راه رفتن در حین گفتن اذان یا اقامه
آیا راه رفتن در حین گفتن اذان یا اقامه اشکال دارد؟ آیا این کار باعث بطلان اذان یا اقامه میشود؟
خیر، اشکال ندارد.
رعایت‌قبله در اذان و اقامه
آیا «استقبال» در اذان و اقامه شرط است یا خیر؟
استقبال (یعنی رو به قبله بودن)، در اذان و اقامه مستحب است.
اذان گفتن کودک نابالغ
آیا می‌تواند کودکی که هنوز به سن تکلیف نرسیده است، اذان نماز جماعت را بگوید یا خیر؟
اگر ممیز باشد صحیح است.
تکرار اقامه برای از سرگرفتن نماز
اگر بین نمازی که برای آن اذان و اقامه گفته‌شده است به‌خاطر یکی از شک‌های مبطل -مثلاً- نماز را از سر گرفتیم، لازم است که اذان و اقامه تکرار گردد؟
لازم نیست ولی اگر موالات از بین رفته اذان و اقامۀ قبلی کافی نیست.
قرائت قرآن بین اذان و از سر گرفتن آن
امام جماعتی مشغول گفتن اذان نماز است، برخی مأمومین از او درخواست می‌کنند کمی صبر کند تا بقیه خود را به نماز برسانند، آیا اگر امام تا رسیدن بقیۀ مأمومین مشغول قرائت قرآن شود، باید اذان را دوباره از سر بگیرد؟
اگر فاصله به‌قدری باشد که عرفاً به آن‌چه انجام داده، یک عمل گفته شود کفایت میکند.
باطل شدن وضو بین اقامه
کسی که بین جملات اقامه وضویش باطل شده، آیا بعد از تحصیل طهارت می‌تواند اقامه را ادامه دهد یا باید آن را از سر بگیرد؟ در این فرض آیا باید اذان را هم تکرار کند؟
باید اقامه را از سر بگیرد و اگر موالات بین اذان و اقامه از بین رفته، اذان را هم از سر بگیرد.
صحبت کردن بین اذان و اقامه
آیا حرف زدن در بین اذان و اقامه جایز است؟
اگر کسی که اذان و اقامه می‌گوید در بین آن حرف بزند در فرضی که صورت آن از بین رود، به‌طوری‌که به مجموع آن یک عمل گفته نشود، اذان یا اقامه باطل میشود. در غیر این صورت مستحب است بین آنها حرف نزند.
حرف زدن بعد از اقامه
آیا حرف زدن بعد از اقامه موجب بطلان اقامه می‌گردد؟ در نماز جماعت گاهی مکبّر اقامه می‌گوید؛ حرف زدن او ملاک است یا حرف زدن امام جماعت؟
حرف زدن موجب بطلان اقامه نمی‌شود. البته مستحب است بین آنها حرف نزند. حرف زدن در اقامه بعد از «قد قامت الصلاة» مکروه است و این کراهت اختصاص به کسی که اقامه می‌گوید ندارد بلکه برای کسی که اقامه را می‌شنود نیز کراهت دارد مگر این‌که برای تقدیم امام جماعت یا مرتب کردن صفوف و مانند آن باشد.
عدم کفایت اذان قبل از وقت، برای نماز
آیا می‌توان به اذانی که مؤذّن از روی اشتباه، قبل از وقت نماز گفته، اکتفا نمود؟
خیر.
اذان گفتن پیش از دخول وقت
مؤذن محلۀ ما اذان صبح را در ماه مبارک رمضان چند دقیقه قبل از وقت می‌گوید تا مردم بتوانند تا وسط یا آخر اذان به خوردن و آشامیدن ادامه دهند، آیا این کار جایز است؟
اگر این کار، موضوعاً یا حکماً مردم را به اشتباه نیندازد و مفسده‌ای هم نداشته باشد، اشکال ندارد.
اکتفا به اذان بلندگو
بلندگوی مسجد اذان را با نوار یا زنده از رادیو پخش میکند، آیا صحیح است به آن اذان اکتفا شود؟
اذان نوار یا رادیو هرچند به‌صورت زنده باشد، کفایت نمی‌کند.
اکتفا به اذان و اقامه جماعت
اگر پس از پایان نماز جماعت به مسجد برسیم؛ در چه صورت نمازمان اذان و اقامه ندارد؟
اگر نماز جماعت تازه تمام شده و هنوز صف‌ها به‌هم نخورده یا تمام افراد در جماعت متفرق نشده‌اند و مشغول تعقیبات هستند اذان و اقامه ساقط است.
اکتفا به اذان و اقامۀ دیگری
شخصی در کنار ما برای نمازش اذان و اقامه گفته است، آیا می‌توان به همان اکتفا کرد و وارد نماز شد؟ آیا شنیدن اذان و اقامه دیگری برای اکتفا به آن لازم است؟
درصورتی‌که بین آن اذان و اقامه و نمازی که می‌خواهد بخواند، زیاد فاصله نشده باشد اکتفا به آن جایز است و شنیدن اذان یا اقامه شرط نیست.
اذان اعلام
آیا اذان اعلام غیر از اذان نماز مشروع است و احکام خاصی دارد؟
اذان اعلام برای اعلام دخول وقت ظاهراً صحیح است و طهارت در آن شرط نیست. البته مشروعیت آن برای غیر مرد ثابت نیست.
اذان حلقومی در اماکن عمومی
اخیراً برخی از جوانان مذهبی بنا دارند هنگام اذان در هر مکانی (اعم از خیابان و تاکسی یا اتوبوس و قطار یا در مسجد و خانه و ...) که باشند با صدای بلند اذان بگویند آیا این روش مطلوبیت شرعی دارد؟
اذان گفتن نباید به گونه‌ای باشد که موجب وهن مذهب یا اذان و یا مؤذن شود و به خودی خود استحباب اذان هم به این گونه معلوم نیست.
گفتن دو اذان و اختلاف نمازگزاران
با تصویب هیات امنای مسجد، برای این‌که عده‌ای از مردم به جماعت برسند دو اذان گفته میشود. یکی به عنوان اذان اعلام و دیگری به‌عنوان اذان نماز. این طرح هیات امنا باعث اختلاف شدید بین نمازگزاران و کم شدن تعداد آنان شده. آیا گفتن دو اذان که باعث اختلاف بین نمازگزاران و نیامدن به جماعت میشود، مورد پسند شارع مقدس می‌باشد؟
هیأت محترم امنا و دست‌اندرکاران مسجد باید تدبیری بیاندیشند تا ضمن حفظ وقت فضیلت نماز، امکان رسیدن مؤمنین بیشتر به نماز فراهم آید. لذا در صورت فوق اگر گفتن اذان اضافی موجب از بین رفتن وقت فضیلت نماز گردد مناسب است ترک شود ولی اگر گفتن آن با حفظ وقت فضیلت امکان داشته باشد سایر نمازگزاران از این حکم تبعیت کنند تا تعداد بیشتری به جماعت رسیده و ثواب جماعت خودشان نیز چند برابر شود و اختلاف بین نمازگزاران از دام‌های شیطانی است که جداً باید از آن پرهیز کرد.
گفتن اقامه توسط مأموم
آیا مأموم می‌تواند در نماز جماعت، اقامه بگوید؟
اقامۀ نماز جماعت را می‌تواند مأموم بگوید ولی اگر برای نماز جماعت اقامه گفته‌شده، دیگر استحباب گفتن اقامه ثابت نیست.
اقامه بدون اذان
آیا گفتن اقامه مشروط به اذان گفتن است، یا می‌توان آن را به تنهایی گفت؟
مشروط نیست.
کفایت اقامۀ نماز جماعت برای نماز فرادا
کسی که نماز مغرب را به نماز عشای امام جماعت اقتدا میکند، آیا پس از آن برای نماز عشا باید اقامه بگوید یا همین که صفوف جماعت متفرق نشده اقامه از او ساقط است؟
خیر، اقامه ساقط نیست.
دریافت أجرت برای اذان گفتن
آیا مؤذن می‌تواند برای گفتن اذان أجرت بگیرد؟
بهتر است اجرت نگیرد بلکه در اذان نماز (نه اذان اعلام) اگر منافات با قصد اخلاصش داشته باشد جایز نیست ولی اگر مثلاً بعد از انعقاد اجاره به جهت دستور شارع به عمل به اجاره اذان بگوید یا به جهت دستور وجوبی یا استحبابی شارع مبنی بر توسعه بر عیال اذان بگوید مانع ندارد و اذانش صحیح است.
نیّت
تعریف ریا و راه خلاصی از آن
ریا چیست؟ جناب عالی چه راهی برای رهایی از آن، توصیه می‌فرمایید؟
ریا عبارت است از این‌که انسان کاری را به قصد غیر خداوند و نشان دادن تدیّن خود به دیگران انجام دهد که این عمل گناه و معصیت است و باعث بطلان عبادت میشود.
توجّه به قدرت مطلق خداوند و این‌که همۀ کارها دست خداست در این‌که اعمالمان صرفاً برای خدا باشد بسیار مؤثر است.
خوشحالی از توجّه دیگران در حال نماز
اگر هنگام نماز خواندن، دیگران متوجّه ما شوند و این مسأله باعث خوشحالی گردد، با این که قصد ریا نبوده آیا نماز خوانده شده صحیح است؟
بله صحیح است.
در دل جاری کردن نیّت
کسی به نیّت ادای نماز مغرب وارد مسجد میشود در حالی که امام در حال رکوع است آیا حتماً باید پس از قیام وآرامش قبل از تکبیر، نیّت را بر زبان یا در دل جاری کند یا همان نیّت کفایت میکند؟
همین‌که می‌داند چه میکند کافی است.
تلفظ اشتباهی نیت
شخصی که می‌خواهد نماز عصر بخواند، اگر هنگام نیت به‌طور سهوی نماز ظهر بر زبانش جاری شود، آیا اشتباه گفتن نیت اشکال دارد و باید دوباره با اصلاح نیت، تکبیرةالإحرام بگوید؟
گفتن نیّت لازم نیست چنانکه اشتباه به زبان آوردن آن اشکالی ندارد.
فراموش کردن نیت
به خاطر مشغلۀ زیاد و ضعف اعصاب، در بعضی مواقع نیّت را فراموش می‌کنم و در بین نماز یادم می‌آید؛ حکم نمازم چیست؟
همان نیّت ارتکازی کافی است.
توهم تنگی وقت و نیّت مافی‌الذّمه
شخصی با شک در گذشتن وقت، نماز خود را به نیّت مافی‌الذّمه خوانده ولی بعد از وقت متوجه شده وظیفه‌اش نماز ادایی بوده است؛ حال نماز او چه حکمی دارد؟ نیّت مافی‌الذّمه کردن به‌طور عمدی و در وقت نماز چگونه است؟
در هر دو فرض نمازش صحیح است.
شک در نیّت نماز
شخصی در نماز شک کند که آیا نماز ظهر می‌خواند یا نماز عصر و یا شک کند که آیا نماز مغرب می‌خواند یا نماز عشا را و پس از فکر کردن به یکی از طرفین شک، یقین حاصل شود، آیا نمازش صحیح است؟
نمازش صحیح است.
نماز عصر با تصور نماز ظهر
هرگاه در نماز عصر برای چند لحظه نمازگزار تصور کند مشغول نماز ظهر است، بعد متوجه شود که نماز عصر می‌خواند، نماز او از نظر صحت چگونه است؟
صحیح است.
قصد قربت برای ترک افعالی در نماز
آیا در نماز برای انجام ندادن کاری که به طور عادی انجام می‌داده‌ایم ولی به خاطر حضور شخصی نمی‌خواهیم آن را انجام دهیم، نیّت قربت لازم است؟
همین که ریا نشود کافی است.
نیّت نماز مسافر
برای نیّت نماز مسافر باید گفته شود «دو رکعت نماز ظهر بجا می‌آورم» یا آن‌که گفته شود «نماز ظهر شکسته بجا می‌آورم»؟
همین‌که می‌داند چه نمازی می‌خواند کافی است. به زبان آوردن نیّت لازم نیست.
تردید در ادامه دادن نماز
اگر در اثنای نماز عذری پیش بیاید و شخص تردید کند که نماز را ادامه دهد یا قطع کند؛ نمازش چه حکمی دارد؟
نمازش باطل نمی‌شود.
عدول از نماز قضا به ادا و بالعکس
شخص در حال خواندن نماز قضا متوجه میشود که نزدیک است نماز ادایش قضا شود آیا می‌تواند به نماز ادا عدول کند یا باید نمازش را قطع کند؟ آیا عدول از نماز ادا به قضا جایز است؟
برگرداندن نیّت از نماز قضا به نماز ادا جایز نیست ولی برگرداندن نیّت از نماز ادا به نماز قضا جایز است بلکه اگر نماز قضای همان روز باشد یا یک نماز قضا از روزهای قبل داشته باشد، بنا بر احتیاط لازم است.
عدول از نماز قضا به نماز قضای دیگر
آیا کسی که مشغول خواندن نماز قضای ظهر است می‌تواند نیتش را به قضای نماز عصر تغییر دهد؟
از نماز قضا به نماز قضای دیگر نمی‌توان عدول کرد فقط عدول از قضای عصر به قضای ظهر همان روز -اگر نماز ظهر را فراموش کرده باشد- جایز است و همین‌طور دربارۀ نماز مغرب و عشا.
عدول از نماز استیجاری به نماز واجب
شخصی در حال نماز استیجاری متوجه میشود که نماز واجبش در حال قضا شدن است. آیا می‌تواند از نماز استیجاری به نماز واجب عدول کند؟
جایز نیست؛ باید نمازش را بشکند.
عدول از نافله به نافلۀ دیگر یا نماز واجب
عدول از نماز نافله به نافلۀ دیگر یا از نافله به نماز واجب چگونه است؟
در هر دو صورت صحیح نیست.
عدول از غفیله به نافلۀ مغرب
آیا نماز غفیله جای نافلۀ مغرب را می‌گیرد؟ و اگر جای آن را می‌گیرد آیا نمازگزار می‌تواند وسط نافله بدون این‌که از اوّل قصد غفیله کرده باشد نیّت غفیله کند؟ و اگر نیّت نافله کرده، می‌تواند نیّت خود را به غفیله برگرداند و آیه <وذا النون ...> را بخواند و بالعکس؟
خیر، نمی‌تواند نیّت را برگرداند و در فرض سؤال جای نافله را نمی‌گیرد.
شک در تعیین نماز
اگر کسی در نماز شکّ کند که نمازی را که می‌خواند به نیّت نماز مغرب شروع کرده یا عشا؛ تکلیف چیست؟
در وقت مخصوص مغرب یا مشترک، مسأله سه صورت دارد:
صورت اول: یقین دارد مغرب را نخوانده، که اگر به رکوع رکعت چهارم نرفته، قصد مغرب می‌نماید و نماز را تمام می‌كند؛ و اگر به رکوع رکعت چهارم رفته باشد، احتیاط مستحب این است که نماز را تمام کند ولی باید بعد از خواندن نماز مغرب، نماز عشا را بخواند.
صورت دوم: شک دارد نماز مغرب را خوانده یا نه، که حکم صورت قبل را دارد.
صورت سوم: یقین دارد مغرب را خوانده، در این صورت، احتیاط مستحب آن است که نماز را به نیّت عشا تمام کند ولی باید نماز را اعاده کند.
و در وقت مخصوص عشا نماز را قطع کند و اگر فرصت برای درک یک رکعت از نماز را در داخل وقت دارد نماز را به نیّت عشا بخواند ولی در فرض شک در خواندن مغرب لازم نیست آن را قضا کند.
تعیین نوع نافله
در نمازهای نافله آیا معین نمودن نماز لازم است؟ و آیا تعیین دو رکعت اوّل یا دوم از نماز شب هم باید در نیّت صورت پذیرد؟
تعیین این‌که نماز نافلۀ شب می‌خواند یا نماز مستحبی دیگر لازم است ولی تعیین این‌که دو رکعت اوّل را می‌خواند یا دو رکعت دوم و... لازم نیست.
نیت نماز زیارت امام‌زادگان
نماز زیارت امام‌زادگان، به چه نیتی خوانده میشود؟
اگر استحباب نماز زیارت برای ایشان ثابت نباشد به نیّت رجاء بخواند یا نماز را برای خودش بخواند و ثوابش را به صاحب قبر هدیه کند.
تکبیرةالاحرام
گفتن شش تکبیر قبل از تکبیرةالاحرام
در تکبیرهای شش‌گانه‌ای که مستحب است هنگام تکبیرةالاحرام گفته شود، کدام تکبیر را نیّت تکبیرةالاحرام کنیم؟
بنا بر احتیاط، در تکبیر آخر، نیّت تکبیرةالاحرام کنید یا تکبیرهایی که بعد از تکبیرةالاحرام می‌گویید را به نیت قربت مطلقه بگویید.
التفات به نگفتن تکبیرةالاحرام در رکوع
اگر کسی در رکوع متوجه شود تکبیرةالاحرام را نگفته، نمازش چه حکمی دارد؟
صحیح است.
اشتباه اعرابی در تکبیرةالاحرام
اگر کسی سهواً یا جهلاً به جای ضمه، الله اکبر را به نصب بگوید، آیا نمازش صحیح است؟
اگر جهلاً بوده باید نماز را از سر بگیرد و اگر سهواً بوده در صورتی که قبل از رکوع بفهمد باید نماز را از سر بگیرد و گرنه نمازش صحیح است.
تکرار تکبیرةالاحرام با شک در صحت
موقعی که انسان در صحت تکبیرةالاحرام شک دارد، آیا جایز است دوباره تکبیر بگوید؟
اگر قبل از رکوع شک کند باید تکبیرةالاحرام را به نیت أعم از ورود یا استحباب دوباره بگوید و حمد را به نیت قربت مطلقه بخواند.
تکرار عمدی تکبیرةالاحرام
اگر کسی در نماز از روی عمد تکبیرةالاحرام را تکرار کند، آیا نمازش صحیح است؟
نمازش باطل است و اگر وسواس دارد نباید به شکش در صحت هم اعتنا کند و گرنه با فرض تمکن از تکرار نکردن، نمازش را باید از سر بگیرد.
تکرار احتیاطی تکبیرةالاحرام
اگر کسی تکبیرةالاحرام نماز را از روی احتیاط دو بار بگوید، نمازش صحیح است؟
اگر وظیفه‌اش احتیاط بوده، صحیح است.
تصحیح تکبیرةالاحرام بدون فاصله انداختن با تکبیر اول
کسی که در صحّت تکبیرةالاحرام شک دارد یا واقعاً غلط ادا کرده و دوباره می‌خواهد تکبیر بگوید آیا می‌تواند بدون فاصله انداختن و پشت به قبله کردن، تکبیر بگوید؟
مانعی ندارد هرچند خلاف احتیاط استحبابی است.
شک در گفتن تکبیرةالاحرام یا تکبیری دیگر
هرگاه انسان تکبیری گفت و شک کرد که تکبیرةالاحرام یا تکبیر پیش از رکوع یا تکبیر بعد از رکوع بوده، وظیفه‌اش چیست؟
بنا را بر اوّلی می‌گذارد.
شک در گفتن تکبیرةالاحرام پس از شروع قرائت
کسی که در بین نماز شک کرده که تکبیرةالاحرام را گفته یا نه چه وظیفه‌ای دارد؟
چنانچه مشغول خواندن چیزی از قرائت شده، به شک خود اعتنا نکند ولی اگر چیزی نخوانده باید تکبیر را بگوید.
بالا بردن دست‌ها در تکبیرةالاحرام
آیا بالا بردن دست‌ها در هنگام تکبیرةالاحرام واجب است؟
خیر، مستحب است.
نحوه قراردادن دست‌هادر هنگام تکبیرةالاحرام
هنگام تکبیر اوّل نماز، دست‌ها چگونه باید باشد؟
مستحب است دست‌ها را تا مقابل گوش‌ها بالا ببرد.
کیفیت حرکت دست‌ها در موقع گفتن تکبیر
کیفیت حرکت دست‌هادر موقع گفتن تکبیرةالإحرام و تکبیرهای بین نماز چگونه است؟ آیا موقع گفتن تکبیر، دست را مقابل گوش قرار داده بعد تکبیر را بگوییم یا موقع گفتن تکبیر دست را بالا ببریم وبا پایان یافتن تکبیر دست را مقابل گوش قرار دهیم؟
دلیل معتبری در این زمینه نداریم؛ مهم بالا بردن دست‌هادر هنگام تکبیرةالاحرام است.
تکان خوردن همزمان با تکبیرةالاحرام
اگر در هنگام تکبیرةالاحرام به انسان تنه بزنند و به واسطۀ آن، کمی تکان بخورد، وظیفه چیست؟
تکبیرةالاحرام را به نیّت اعم از استحباب و ورود دوباره بگوید و نماز را ادامه دهد.
بلند گفتن تکبیرةالاحرام
آیا در نماز حتماً باید تکبیرةالاحرام بلند گفته شود؟ بین نماز جماعت و فرادا فرق است؟
لازم نیست تکبیرةالاحرام بلند گفته شود ولی مستحب است امام جماعت تکبیرةالاحرام را بلند بگوید.
جهر و اخفات تکبیرةالاحرام
آیا در نمازهای اخفاتیّه نیز می‌توان تکبیرةالاحرام را بلند گفت؟
جایز است و برای امام جماعت مستحب است ولی مأموم بهتر است اخفات کند.
تکبیرةالاحرام برای ناشنوا
شخص کر و لال که توانایی گفتن تکبیرةالإحرام را ندارد، تکلیفش چیست؟
باید به هر صورتی که می‌تواند بگوید و اگر هیچ نمی‌تواند بگوید، باید در قلب خود بگذراند و برای تکبیر اشاره کند و زبانش را هم اگر می‌تواند حرکت دهد.
اتصال تکبیرةالاحرام به سوره حمد
بعد از تکبیرةالاحرام می‌توان بلافاصله حمد را شروع کرد یا مکث لازم است؟
مکث لازم نیست.
قیام
التفات به ترک رکوع پس از خم شدن برای سجده
اگر شخصی هنگام رفتن به سجده قبل از این‌که به حد رکوع برسد یادش بیاید که رکوع بجا نیاورده، می‌تواند به قصد رکوع توقف کند یا باید برگردد و قیام متّصل به رکوع را انجام دهد؟
باید برگردد و از حالت قیام به رکوع برود.
ترک قیام پس از رکوع
آیا انجام ندادن قیام بعد از رکوع موجب بطلان نماز میشود؟
اگر از روی عمد باشد، مبطل است.
التفات به عدم رعایت قیام بعد از رکوع قبل از رفتن به سجده
اگر شخصی در حال رفتن به سجده متوجه شود که قیام بعد از رکوع را بجا نیاورده یا ناقص بجا آورده یا طمأنینه را رعایت نکرده، چه وظیفه‌ای دارد؟
باید نمازش را ادامه دهد.
رعایت قیام متصل به رکوع
با توجّه به قیام متصل به رکوع، آیا می‌توان بلافاصله پس از سوره یا قنوت یا تسبیحات اربعه و نیز بعد تکبیرةالاحرام (در نماز جماعت) به رکوع رفت یا این‌که باید کمی مکث کرد؟
مکث کردن لازم نیست.
قیام متّصل به رکوع در نماز نشسته
برای شخص مریض که نشسته نماز می‌خواند، قیام متّصل به رکوع چه وضعی دارد؟
به همین است که از حال نشسته به رکوع رود.
قیام متصل به رکوع و نشستن پس از سجده در نماز مستحبی
آیا در نماز مستحبی رعایت قیام متصل به رکوع و نشستن بین و بعد دو سجده واجب است؟
امور مذکور شرط صحت نماز مستحبی است.
تکیه کردن بر عصا یا دیوار در قیام نماز
آیا می‌توانیم هنگامی که در نماز ایستاده‌ایم به دیوار یا عصا تکیه نماییم؟
اگر از روی ناچاری باشد اشکال ندارد ولی بنا بر احتیاط در حال اختیار به جایی تکیه نکنید.
قیام اضطراری
در تکیه‌گاه برای قیام، آیا تفاوتی بین دیوار، انسان، عصا و ... وجود دارد؟ اگر این شکل از قیام اضطراری به حالتی باشد که به آن قیام اطلاق نشود، مثلاً پاها به گونه‌ای قرار گیرد و فاصله شود یا انحنای کمر برای مریض به حدی باشد که به شکل رکوع در آمده باشد و دیگر قیام محسوب نشود، وظیفه چیست؟
در تکیه‌گاه فرقی بین موارد مختلف ذکر شده نیست بله اگر صدق قیام نکند وظیفه‌اش جلوس است ولی در بعضی از موارد، عرف، شکل و هیأتی را در افراد معذور، قیام می‌داند که همین وضعیت را در افراد عادی قیام نمی‌داند مثل این‌که انحنای کمر وی تا حد رکوع رسیده باشد.
اولویت قیام با عصا بر نماز نشسته
شخصی برای ایستاده نماز خواندن باید درد شدیدی را تحمل کند اما با تکیه دادن به دیوار و مانند آن، می‌تواند ایستاده نماز بخواند، در این صورت وظیفه‌اش نماز خواندن به این گونه است یا نشسته نماز خواندن؟
به همان کیفیت خاص باید بایستد.
احتمال حدوث یا تشدید مرض با ایستادن
مکلفی که می‌تواند بایستد اما با ایستادن احتمال دارد بیمار شود یا بیماری‌اش تشدید شود، وظیفه‌اش چیست؟ اگر بتواند نماز را نشسته بخواند، اما احتمال حدوث یا تشدید مرض بدهد، می‌تواند خوابیده نماز بخواند؟
اگر می‌ترسد که به واسطه ایستادن مریض شود یا مرضش تشدید شود یا ضرری به بدن او برسد می‌تواند نشسته نماز بخواند و اگر از نشستن هم بترسد می‌تواند خوابیده نماز بخواند.
لزوم رعایت شروط قیام در نماز نشسته
فردی که نماز را نشسته می‌خواند، آیا لازم است در نشستن همانند نماز ایستاده، انتصاب، استقرار و استقلال را رعایت کند؟ اگر نتواند همه این شروط را رعایت کند، کدام مقدم است؟
در نماز نشسته هم استقرار و انتصاب شرط است و در تزاحم مخیر است.
تقدم برخی شروط قیام بر بعض دیگر
اگر مکلف از میان شرایط قیام (انتصاب، استقلال و استقرار) تنها بتواند برخی از آنها را رعایت کند و برخی دیگر از شرایط را نتواند، رعایت کدام یک بر دیگری مقدم است؟ اگر بتواند نشسته با رعایت این شروط نماز بخواند، وظیفه‌اش چیست؟
نماز با رعایت قیام -ولو رعایت بعض شرایط ممکن نباشد- بر نماز در حالت نشسته مقدم است و در حالت ایستاده، رعایت انتصاب یا استقلال بر استقرار مقدم است و در فرض تزاحم، بین استقلال و انتصاب مخیر است.
ایستادن غیرطبیعی معذور در نماز
شخصی که فقط می‌تواند به شکل غیرطبیعی بایستد، آیا می‌تواند نمازش را نشسته بخواند؟
خیر، مگر آن‌که ایستادن به شکل مذکور برایش حرجی باشد.
توانایی ایستادن در بخشی از نماز
کسی که نمی‌تواند تمام رکعات نماز را در حال ایستاده بخواند ولی توانایی قیام در برخی رکعات را دارد، وظیفه‌اش چیست؟
هر مقدار از قیام واجب در نماز را که برای او ممکن است ایستاده، و بقیه را نشسته بجا آورد.
وظیفۀ نمازگزاری که نمی‌تواند قیام و سجده عادی را با هم بجا آورد
در مواردی که مکلف نمی‌تواند بین قرائت در حال ایستاده و سجدۀ عادی جمع کند؛ وظیفه‌اش چیست؟
اگر چنین شخصی در نماز نشسته نتواند رکوع را به صورت عادی بجا آورد، ولی در نماز ایستاده بتواند، مختار است که نماز را نشسته یا ایستاده بخواند. اما در چنین صورت‌هایی واجب است نشسته نماز بخواند:
1. بتواند در حالت نشسته هم رکوع و هم سجود را به صورت عادی بجا آورد.
2. در حالت نشسته بتواند سجود عادی بجا آورد، اما در حالت ایستاده فقط بتواند رکوع و سجود اضطراری یا ایمایی بجا آورد.
3. در حالت نشسته بتواند رکوع اضطراری و سجده‌ی عادی یا اضطراری بجا آورد، اما در حالت ایستاده فقط بتواند رکوع و سجده‌ی ایمایی بجا آورد.
عجز از قیام در اثنای نماز
بیماری که ایستاده نماز می‌خواند ناگهان در بین نماز احساس سرگیجه و عجز میکند. آیا می‌تواند بقیۀ نماز را به حالت نشسته یا خوابیده بخواند؟
با رعایت تقدیم حالت نشسته بر خوابیده، می‌تواند.
قدرت بر قیام در اثنای نماز نشسته
اگر مکلف در اثنای نمازی که نشسته می‌خواند، قدرت بر ایستادن پیدا کرد باید نماز را به شکل اصلی از سر بگیرد یا همین که باقیماندۀ نماز را به حالت عادی بخواند، کافی است؟
در تنگی وقت باید نماز را به صورتی که بر آن توانایی یافته ادامه دهد و تمام کند امّا در وسعت وقت نمی‌تواند به این نماز اکتفا نماید.
رعایت نکردن تکالیف نماز در حالت خوابیده
کسی که وظیفۀ او خوابیده نماز خواندن است، اگر به‌جای پهلوی راست، به پهلوی چپ خوابیده و نماز بخواند، نمازش باطل است؟
بنا بر احتیاط باید نماز را اعاده کند.
ناتوانی از به پهلو یا به پشت خوابیدن
اگر مکلف نتواند در حالی که به پهلو یا پشت دراز کشیده، نماز بخواند، وظیفه‌اش چیست؟
اگر به هیچ نحوی نمی‌تواند بنشیند بنا بر احتیاط باید به پهلوی راست بخوابد و اگر نمی‌تواند بنا بر احتیاط به پهلوی چپ، و اگر آن هم ممکن نیست، بنا بر احتیاط به پشت بخوابد. در هر صورت برای رعایت استقبال، همین که قسمت‌های جلوی بدنش رو به قبله باشد کافی است و لازم نیست مثلاً پاهایش هم صاف باشد.
نشستن بر صندلی در موارد نماز نشسته
مکلفی که وظیفه‌اش نشسته خواندن نماز است، آیا می‌تواند هر گونه که بخواهد بنشیند و نماز را بخواند؟ بر روی صندلی چطور؟ کدام یک مقدم است؟ (از طرفی نشستن روی صندلی اقرب به حالت قیام است و از طرف دیگر، با نشستن روی زمین، حالت سجدۀ اصلی و همچنین شرایط بیشتری از جلوس رعایت میشود.)
اگر با نشستن روی زمین بتواند تمام مواضع هفتگانه را روی زمین بگذارد سجده روی زمین مقدم است و بنا بر احتیاط اگر بتواند اعضای بیشتری را روی زمین بگذارد و گرنه تفاوتی میان انواع نشستن حتی نشستن بر صندلی نیست.
نماز نشسته در فرض نبود صندلی
بنده به جهت مشکل زانو، به دستور پزشک باید بر صندلی نماز بخوانم، اما در برخی مساجد، صندلی کافی وجود ندارد؛ آیا می‌توانم در آن مساجد نمازم را نشسته بخوانم؟
اگر در حال نشسته هم بتوانید برای رکوع و سجود خم شوید، تفاوتی از این جهت نیست.
نماز نشسته به توهم عجز از ایستادن
شخصی به گمان این‌که توانایی ایستاده نماز خواندن را ندارد یا ایستادن برایش ضرر دارد، نمازش را نشسته خوانده است، اما پس از مدتی متوجه میشود که می‌تواند ایستاده نماز بخواند. آیا نمازش را باید اعاده کند؟
اگر بعد از گذشتن وقت آن نماز فهمیده لازم نیست.
نشسته خواندن نماز برای جلوگیری از تنجیس لباس و بدن
شخصی تکرّر ادرار دارد به گونه‌ای که به‌اندازۀ خواندن یک نماز نیز قطع نمی‌شود اما وقتی می‌نشیند، قطع میشود. آیا برای نماز باید ایستاده نماز بخواند یا نشسته؟
باید به‌صورت نشسته نماز بخواند.
خواندن نماز نشسته از فرط خستگی
شخصی اگر در منزل نماز بخواند نماز را بدون وسیلۀ کمکی می‌خواند ولی با رفتن به مسجد به خاطر خستگی مجبور میشود از صندلی‌های موجود در مساجد که برای افراد کم‌توان قرار می‌دهند نماز بخواند؛ وظیفۀ این شخص چیست و نسبت به نمازهایی که این‌گونه خوانده چه وظیفه‌ای دارد؟
باید ولو با صبر کردن و رفع خستگی نماز را ایستاده بخواند و نیز اگر ضرورتی ندارد نباید خود را چنان خسته کند که نتواند نماز را داخل وقت، ایستاده بخواند. نمازهایی که خلاف وظیفه خوانده باید اعاده کند.
حرکت دادن دست و اشاره کردن در حال نماز
اگر نمازگزار هنگام نماز دست را حرکت دهد و یا با دست به جایی اشاره کند یا مثلاً مگس را از خود دور کند آیا نمازش باطل میشود؟
حرکت دادن مختصر، مبطل نماز نیست.
آغوش گرفتن کودک در نماز
آیا می‌توان در نماز، کودک خود را بغل بگیریم و به آرامی او را تکان دهیم تا آرام گیرد و در رکوع و سجود زمین بگذاریم و برای رکعت بعد دوباره او را در آغوش بگیریم؟
اشکال ندارد.
راه رفتن مختصر در نماز
آیا راه رفتن مختصر درصورتی‌که چند قدم حرکت کرده ولی از قبله روی برنگرداند، نماز را باطل میکند یا خیر؟
خیر باطل نمی‌کند ولی در حال حرکت، قرائت یا ذکر مخصوص را نگوید.
بلند کردن پا از زمین در حال قیام
آیا برای نمازگزار جایز است در حال قیام یکی از پاهایش را عمداً هرچند به مدّت کوتاهی از روی زمین بلند کند؟
انجام این کار در حال قرائت یا ذکر خاص، خلاف احتیاط استحبابی است.
دوران بین نماز نشستۀ اوّل وقت و نماز ایستادۀ آخر وقت
گاهی به دلیل کمر درد شدید توانایی ایستاده خواندن نماز را ندارم ولی ممکن است با خوردن دارو و استعمال پماد و استراحت در آخر وقت بتوانم نمازم را ایستاده بخوانم؛ با توجّه به فضیلت نماز اوّل وقت آیا جایز است در اوّل وقت، نماز نشسته بخوانم؟ در فرض جواز اگر اتفاقاً بهبودی حاصل شود نیازی به اعادۀ نماز در داخل یا خارج وقت هست؟
می‌توانید رجاءً اوّل وقت نماز بخوانید ولی اگر عذرتان تا آخر وقت باقی نباشد نمازتان صحیح نیست.
نشسته خواندن نماز قضا
آیا می‌توان نمازهای قضا را نشسته خواند؟
خیر نمی‌توان نماز قضا را نشسته بجا آورد. مگر این‌که به‌خاطر عذری تا آخر عمر نتواند ایستاده یا با تکیه بر عصا و ستون و دیوار نماز را بجا آورد.
نشسته خواندن نماز قضا با احتمال تحقق سلامتی در آینده
کسی که فعلاً نمی‌تواند نماز را با رعایت تمام شرایط بخواند -مثلاً فعلاً مجبور است که نماز را به صورت نشسته بخواند- اما احتمال می‌دهد بعداً بتواند نماز را با رعایت تمام شرایط بخواند آیا می‌تواند در حال حاضر نمازهایی را که در حال سلامت فوت شده قضا بنماید؟
رجاءً مانعی ندارد ولی اگر عذر برطرف شد باید اعاده کند.
گفتن ذکر «بحول الله ...» در نماز نشسته
برای کسی که نماز را به‌صورت نشسته یا خوابیده می‌خواند، گفتن ذکر «بحول اللّه و قوته اقوم و اقعد» چگونه است؟
گفتن آن به نیّت ذکر مطلق-نه ذکر وارد- مانعی ندارد.
گفتن ذکر «بحول الله ...» در حال حرکت
آیا نمازگزار می‌تواند قسمتی از ذکر «بحول الله ...» را در حال بلند شدن و بقیه را پس از برخاستن بگوید؟
جایز است.
نشسته خواندن برخی از نافله
آیا می‌توان در نماز مستحبی یک رکعت را ایستاده و رکعت دیگر را نشسته خواند؟
بلی، صحیح است.
قرائت
ترک سوره در نماز
آیا نمازگزار می‌تواند از روی اختیار سوره را ترک نماید؟
در نماز مستحبی، سوره شرط صحت نیست، و ظاهراً در نماز واجب نیز همین‌گونه است؛ ولی بنا بر احتیاط مستحب موکّد در نماز واجب جز در صورت اضطرار، سوره ترک نشود.
خواندن سورۀ ناقص در نمازهای مستحبی
آیا در نمازهای مستحبی هم بعد از حمد در صورتی که بخواهد سوره‌ای بخواند، باید آن سوره را کامل بخواند یا میشود به چند آیه از یک سوره اکتفا کرد؟
مانعی ندارد.
دو بار خواندن حمد در نماز
آیا در نماز می‌توان به جای خواندن سوره، سورۀ حمد را دو مرتبه خواند؟
خیر.
خواندن بیش از یک سوره در نماز
آیا می‌توان بیش از یک سوره را بعد از قرائت حمد خواند؟ در صورت عدم جواز نماز باطل میشود؟
ظاهراً جایز است ولی کراهت دارد.
خواندن سورۀ نماز از روی قرآن
خواندن سوره از روی قرآن در نماز واجب چه حکمی دارد؟
جایز است.
کیفیت نیّت در خواندن <اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ>
در هنگام خواندن <اهْدِنَا الصِّـراطَ الْمُسْتَقِیمَ> و مانند آن چگونه باید قصد کرد؟ آیا باید قصد قرآن کند یا به قصد دعا بخواند؟ اگر هر دو را با هم قصد کند؛ آیا محذور «به‌کار بردن یک لفظ و اراده کردن بیش از یک معنا» پیش نمی‌آید؟
به هر قصدی بخواند کافی است و با قصد هر دو معنا هم محذوری پیش نمی‌آید.
تکرار حمد و سوره برای حضور قلب بیشتر
گاهی پس از خواندن حمد و سوره متوجه می‌شوم که در هنگام قرائت، حضور قلب نداشتم، آیا برای توجّه بیشتر یا جبران عدم توجه، می‌توانم حمد و سوره را دوباره بخوانم؟
به قصد قربت مطلقه -نه ورود- جایز است.
خواندن سورۀ قریش و انشراح به تنهایی
با توجّه به این‌که حضرت‌عالی خواندن سوره در نماز را موافق احتیاط استحبابی می‌دانید، آیا می‌توان در خواندن سوره به قرائت بخشی از یک سوره یا به خواندن سورۀ قریش یا انشراح به تنهایی اکتفا کرد؟
جایز نیست.
خواندن سورۀ انشراح
در نماز واجب بعد از سورۀ حمد، سورۀ <الم‌نشـرح> را به تنهایی خواندم، نمازم چه حکمی دارد؟
اگر سهواً فقط یک سوره را خواندید نمازتان صحیح است ولی اگر مسأله را نمی‌دانستید و این سوره را به قصد سوره‌ای که در نماز خوانده میشود خوانده باشید، نماز را اعاده کنید.
تعیین سوره قبل از گفتن <بسم اللّه>
آیا تعیین سوره قبل از گفتن <بسم اللّه> لازم است؟
لازم نیست بلکه می‌توان <بسم اللّـه> را به قصد سوره‌ای خواند و سپس سورۀ دیگری را شروع کرد.
گفتن <بسم اللّه> به قصد سورۀ دیگر
اگر شخصی <بسم اللّـه> را به قصد سوره‌ای بگوید، اما سورۀ دیگری را بخواند، آیا باید برگردد و از اوّل شروع کند؟
لازم نیست.
رها کردن سورۀ توحید و کافرون در نماز مستحبی
در برخی از نمازهای مستحبی مانند غفیله که بعد از حمد، آیه یا سورۀ خاصی باید خوانده شود، اگر سهواً سورۀ توحید یا کافرون را آغاز کند، می‌تواند آن را رها نماید؟
می‌تواند.
رها کردن سوره به دلیل فراموشی یا تنگی وقت
اگر مقداری از سوره را فراموش کند یا وقت برای خواندن آن تنگ باشد آیا می‌تواند آن را رها کند؟
مانعی ندارد.
رها کردن سورۀ توحید در نماز با جهل به مسأله
در رساله آمده کسی که در نماز سورۀ توحید را شروع کرده، نمی‌تواند آن را رها کند و یک سورۀ دیگر بخواند. حال اگر کسی از روی ندانستن مسأله، این کار را انجام داد وظیفه‌اش چیست؟
باید نمازش را اعاده کند.
ملاک در جهر و اخفات
ملاک در جهر (بلند خواندن) و اخفات (آهسته خواندن) چیست؟
ملاک آن است که عرف بگوید بلند یا آهسته می‌خواند.
قرائت پسر در نماز قضای مادر
اگر شخصی بخواهد نماز قضای مادر خود را بخواند، تکلیفش از نظر جهر و اخفات قرائت حمد و سوره چیست؟
باید همانند نمازهای یومیۀ خود عمل کند.
بلند خواندن نماز ظهر و عصر جمعه
آیا بلند خواندن حمد و سورۀ نماز ظهر و عصر روز جمعه جایز است؟ در قضای نماز چه‌طور؟
بلند خواندن حمد و سوره در نماز ظهر روز جمعه و قضای آن مستحب است هرچند خلاف احتیاط استحبابی است اما در قرائت حمد و سورۀ عصر روز جمعه جایز نیست.
تکلیف زنان در قرائت نماز ظهر جمعه
آیا بلند خواندن قرائت نماز ظهر جمعه برای زنان هم استحباب دارد؟
استحباب ندارد.
تذکّر به بلند خواندن نماز مغرب
شخصی از روی فراموشی قرائت نماز مغرب خود را آهسته می‌خواند. آیا لازم است در حال قرائت به او تذکر دهیم تا ادامه حمد و سوره‌اش را بلند بخواند؟
لازم نیست.
قرائت خنثای مشکل
نحوۀ خواندن قرائت نمازهای جهریه برای خنثای مشکل چگونه است؟
در جهر و اخفات مخیر است.
عدم رعایت جهر و اخفات جهت تلفظ صحیح
اگر تلفظ صحیح بعضی کلمات در نمازهای اخفاتیه مبتنی بر بلند خواندن آن باشد، باید آنها را به صورت جهر بخوانیم یا اخفات؟
به صورت جهر.
احتمال توانایی بر خواندن قرائت جهریه در آخر وقت
مردی در ابتدای وقت نماز صبح دچار گرفتگی صدا شده و نمی‌تواند جهر در قرائت را رعایت کند، اگر بداند یا احتمال دهد که تا آخر وقت صدایش بهتر میشود و می‌تواند کل قرائت یا مقدار بیشتری از آن را به جهر بخواند، آیا می‌تواند نمازش را اوّل وقت بخواند؟
نمی‌تواند، البته در فرض احتمال خوب شدن می‌تواند رجاءً در اوّل وقت نماز بخواند ولی اگر تا آخر وقت عذرش برطرف شود، لازم است نماز را دوباره بخواند.
آهسته خواندن بخشی از حمد و سوره در نماز مغرب
اگر کسی در قرائت نماز مغرب و عشا که باید بلند خوانده شود، بداند که قسمتی را آهسته خوانده است آیا باید آن را به صورت بلند تکرار کند؟
لازم نیست.
شک در بلند خواندن نماز مغرب و عشا
کسی در بلند خواندن نماز مغرب و عشا شک کرده است و نمی‌داند که آیا در این مورد وسواس دارد یا خیر، وظیفه‌اش چیست؟ آیا باید آن را تکرار کند؟ اگر می‌داند وسواس دارد چگونه عمل کند؟
اگر شکش در این‌که وسواس دارد، شک غیر متعارف و از روی وسواس باشد باید از افراد دیگر بپرسد که وسواس دارد یا خیر و نظر آنها را رعایت کند و اگر می‌داند وسواس دارد باید مانند متعارف عمل کند واعتنا نکند و شک خودش هیچ اعتبار ندارد.
بلند خواندن نماز برای تفهیم مطلبی به دیگران
آیا بلند کردن صدا هنگام قرائت برای تفهیم مطلبی به دیگران اشکال دارد؟
اشکال ندارد.
قرائت بدون لهجۀ عربی
آیا لازم است که قرائت نماز را به لهجۀ عربی بخوانیم یا فقط رعایت مخرج حروف کافی است؟
: همین‌که نزد اهل زبان عربی، صحیح حساب شود کفایت میکند، هرچند به لهجۀ عربی نباشد.
خواندن نماز به غیر زبان عربی
حدود یک سال است که به دین اسلام مشرف شده‌ام. با توجّه به این‌که روس زبان هستم و هنوز نتوانستم عربی را به‌طور کامل آموزش ببینم، آیا می‌توانم نماز را به زبان روسی بخوانم؟
خیر، تا زمانی که به‌صورت صحیح فرا نگرفته‌اید به عربی غلط هر طور که می‌توانید بخوانید و احتیاط مستحب آن است که نماز را به جماعت بجا آورید.
ناتوانی زن از تصحیح قرائت و اجازه ندادن شوهر به او برای شرکت در جماعت
کسی که نمی‌تواند حمد و سورۀ صحیح بخواند آیا واجب است نمازش را به جماعت بخواند، تکلیف زن در این خصوص درصورتی‌که شوهر اجازۀ حضور در جماعت را ندهد چیست؟
به جماعت خواندن لازم نیست لذا اطاعت شوهر، لازم است.
گذاشتن دندان مصنوعی برای تلفظ صحیح
کسی که دندان‌هایش را کشیده و نمی‌تواند الفاظ نماز را صحیح قرائت کند، آیا لازم است دندان مصنوعی بگذارد یا درمان دیگری انجام دهد تا بتواند نماز را با قرائت صحیح بخواند؟
بلی، اگر برایش حرجی نباشد واجب است.
عجز از قرائت صحیح نماز
اگر شخصی قادر به تلفظ صحیح و ادای بعضی حروف نماز نباشد، تکلیفش چیست؟
هر طور که می‌تواند بخواند.
قرائت غلط از روی سهو
اگر بعد از نماز متوجه شویم که بعضی از کلمات نماز را اشتباه تلفظ کرده‌ایم حکم نمازخوانده شده چیست؟
اگر سهواً اشتباه خوانده‌اید یا غلط خواندن در این کلمات متعارف بوده، نمازِ خوانده شده صحیح است.
قرائت اشتباه نماز با اعتقاد به صحت
شخصی سال‌ها قرائت نمازش را اشتباه می‌خوانده و اکنون به آن ملتفت شده است، حال چه وظیفه‌ای دارد؟ آیا باید نمازهای گذشته را قضا کند؟
اگر آن را صحیح می دانسته و اشتباهش از اشتباهات متعارف بین مردم بوده، لازم نیست نمازهایش را اعاده کند.
اهمال در تصحیح قرائت
حکم کسانی که قادر به تصحیح اشکال در قرائت نماز خویش بوده‌اند ولی اهمال نموده‌اند، چگونه است؟
اگر توانایی تصحیح قرائت در وقت نماز را داشته‌اند باید آن نمازها را اعاده کنند حتی اگر وقت تنگ شده باید نماز را بخواند و بعد از تصحیح، نماز را قضا کند.
تغییر حروف، حرکات و تشدید در قرائت نماز
آیا اشتباهاتی مانند تبدیل حرف به حرف دیگر (مثلاً الحمد به الهمد) یا تغییر اعراب یا حذف یا اضافۀ تشدید در قرائت، موجب بطلان نماز میشود؟
در فرض تعمد، نماز باطل است. البته مواردی که اختلاف در تلفظ به اختلاف در لهجه بر می‌گردد -مانند آن‌که کسره را بدون اشباع تلفظ کند- به صحت نماز ضرری نمی‌رساند.
تکرار کلمه‌ای که اشتباه گفته‌شده
اگر شخصی کلمه‌ای را از وسط اشتباه گفت یا وسط کلمه قطع کرد آیا لازم است کل کلمه را تکرار کند یا از وسط کلمه هم می‌توان تکرار کرد؟ مثلاً در <غیرالمغضوب علیهم> اگر علیهم را با «ح» گفت می‌تواند خود «هم» را تکرار کند یا باید بگوید <علیهم> یا کل آیه را بگوید یا در تکبیرةالاحرام بعد از «اک» توقف کرد می‌تواند بگوید «بر» یا باید بگوید اکبر یا کل تکبیرةالاحرام را تکرار کند.
در مثل ضمایر متصل باید کلمۀ قبل هم ذکر شود؛ همچنین است در کلمات دیگر اگر نگفتن کلمۀ قبلی عرفاً مخل به معنا باشد. البته در تکبیرةالاحرام باید حروف الله و اکبر عرفاً پشت سر هم باشد.
جریان قاعدۀ تجاوز با شک در صحت قرائت
آیا قاعدۀ تجاوز در جایی که شخص بعد از خواندن سوره شک کند که هنگام قرائت حمد آیه یا آیاتی را خوانده است یا نه جاری است؟
جاری است.
تکرار در قرائت
اگر هنگام قرائت نماز کلمه‌ای سهواً دوبار تکرار شود، چه حکمی دارد؟ اگر این تکرار برای تصحیح کلمه باشد چطور؟
اگر سهوی باشد، اشکال ندارد بلکه اگر از روی عمد و به خاطر تصحیح باشد، مانعی ندارد.
تکرار مجدد کلمه‌ای که در حال حرکت گفته‌شده
اگر در هنگام گفتن کلمه‌ای در نماز، بدن حرکت کند، آیا تکرار همان کلمه کافی است یا باید از اوّل آیه یا از اوّل جمله خوانده شود؟
تکرار همان کلمه کافی است.
تذکّر به کسی که قرائتش غلط است
آیا تذکر دادن به شخصی که قرائتش صحیح نیست و نماز را غلط می‌خواند، لازم است؟
اگر اصل این‌که قرائت نماز باید به عربی صحیح خوانده شود را نمی‌داند باید وی را ارشاد کنید ولی اگر مسأله را می‌داند ولی فکر میکند قرائتش صحیح است تذکر لازم نیست.
ناتوانی از تکلم
شخصی سکتۀ مغزی کرده و نیمی از بدنش فلج گردیده است و دیگر قادر به صحبت کردن نیست. در عین حال همۀ مسایل را درک میکند. تکلیف او نسبت به نماز و روزه‌اش چیست؟
خواندن نماز بر وی واجب است و کیفیت آن در رسالۀ عملیه ذکر شده است. بجا آوردن روزه هم درصورتی‌که برای سلامتی او ضرر نداشته باشد لازم است.
قرائت مریض ممنوع از تکلم
مریضی که حنجره‌اش را عمل جرّاحی کرده و تا مدّتی اصلاً نباید حرف بزند، چگونه نماز بخواند؟
در قلب خود بگذراند و زبانش را هم اگر می‌تواند حرکت دهد.
استفاده از حنجرۀ مصنوعی در نماز
در برخی از بیماری‌های دهان و حنجره، شخص می‌تواند با کمک دستگاهی (مانند حنجره مصنوعی)، صدا و الفاظ را از گردن خود و بدون استفاده از لب و دهان، ادا کند؛ استفاده از دستگاه مذکور در این فرض چه حکمی دارد؟
اگر برایش حرجی نباشد، لازم است از دستگاه استفاده کند.
عجز از قرائت صحیح در بخشی از نماز
اگر مکلف تنها بتواند بخشی از نماز را با قرائت صحیح انجام دهد و می‌داند پس از انجام آن مقدار، قدرت بر تکلم ندارد، وظیفه‌اش چیست؟ باید نماز را با قرائت صحیح آغاز کند و وقتی ناتوان شد، به وظیفۀ اخرس عمل‌کند؟ یا این‌که در بین قرائت بخش‌های مختلف نماز، اولویت‌بندی کند و قدرت خود را برای انجام موارد مهم‌تر نگه دارد؟ در این صورت کدام مورد قرائت در نماز، مهم‌تر هستند؟
اگر چند بخش مذکور از جهت مقدار یکسان هستند مخیر است هر کدام را که می‌خواهد با قرائت صحیح بخواند و اگر برخی بیشتر باشد باید آن را انتخاب کند.
وظیفۀ فرد لال در قرائت نماز
اگر فرد لال تنها بتواند بخشی از الفاظ را درست تلفظ کند، وظیفه‌اش چیست؟ اگر اصلاً توانایی بر قرائت و تلفظ نداشته باشد، چه وظیفه‌ای دارد؟
در فرض اول، باید هر طور که می‌تواند بخواند و اگر اصلاً نمی‌تواند تلفظ کند باید الفاظ را از قلب خود بگذراند و اگر می‌تواند زبانش را هم حرکت دهد و باید با یکی از انگشتانش به طور اجمالی به الفاظ اشاره کند.
عجز از رعایت موالات در قرائت نماز
اگر شخص معلول برای انجام قرائت صحیح، نتواند موالات را رعایت کند، آیا این شرط برای وی ساقط شده و در همان حالت که می‌تواند، هرچند با فاصلۀ زیاد بین کلمات و حروف، ادامه دهد؟ یا باید به وظیفۀ اخرس عمل کند؟
با توجّه به وضعیت وی، عرف، موالاتی که در شخص سالم برای صحت کلمات و جملات لازم می‌بیند در این شخص لازم نمی‌داند بنابراین قرائت مذکور کفایت میکند.
نماز با اشاره، به گمان ناتوانی از قرائت و کشف خلاف
شخصی به گمان ناتوانی از قرائت یا ضرری بودن آن به دلیل مشکل حنجره، کلمات نماز را از قلب خود می‌گذراند و با اشاره می‌خواند اما پس از نماز متوجه میشود که می‌تواند نمازش را با قرائت بخواند، تکلیفش چیست؟
اگر در داخل وقت فهمیده باید نمازش را اعاده کند.
رعایت قلقله
آیا رعایت قلقله در قرائت نماز لازم است؟
واجب نیست.
رعایت مدّ در نماز
مدّ لازم در نماز به چه صورت است؟
هیچ مدی در نماز واجب نیست اما اگر در کلمه‌ای قبل از واو ضمه باشد یا قبل از الف فتحه باشد یا پیش از یاء کسره باشد و بعد از این حروف همزه یا حرف ساکن باشد مانند «سوء» و «والضالین»، بنا بر احتیاط مستحب این سه حرف با مد خوانده شود.
اشباع برخی حروف در قرائت نماز
برخی افراد هنگام قرائت نماز، آخر بعضی از کلماتِ مکسور را به‌صورتی اشباع می‌کنند (همانند الحمدلِلّهی) که صدای یاء تولید میشود، آیا این‌گونه قرائت صحیح است؟
به مقداری که در بین اهل زبان عربی غلط محسوب نمی‌شود، مانع ندارد.
مراعات ادغام
آیا مراعات ادغام تنوین و نون ساکنه در حروف «یرملون» واجب است؟
لازم نیست.
تلفظ غلیظ حروف در قرائت نماز
اگر نمازگزار تلفظ حروف حمد و سوره را بسیار غلیظ ادا کند؛ به گونه‌ای که حا مانند خا و عین مانند غین شنیده شود؛ آیا نماز باطل است؟
اگر غلظت ادای حروف در نزد عرف عرب، مانع صحت تلفظ نباشد، مانع نیست.
قرائت <ملك یوم الدین>
آیا قرائت <ملك یوم الدین> به جای <مالک یوم الدین> در نماز صحیح است؟
بله صحیح است.
نحوه قرائت <کفواً أحد>
با توجّه به اختلاف قرائات موجود، طریق صحیح خواندن <کفوا> در سورۀ توحید چگونه است؟
می‌توان این کلمه را به صورت <کُفُؤا> یا <کُفواً> هرکدام به ضم و سکون فاء خواند. ولی شاید قرائت <کفؤاً أحـد> به ضم فاء و همزه أرجح باشد.
خواندن صراط با سین
آیا خواندن کلمۀ «صراط» با سین (سراط) صحیح است؟
جایز است.
تلفظ صحیح ضاد با مخارج حروف دیگر
آیا در تلفظ ضاد باید زبان به دندان‌های پهلو بخورد یا به هر نحوی ولو به‌واسطۀ مخارج حروف دیگر، تلفظ حرف ضاد صحیح است؟
مهم تلفظ صحیح آن است و امر دیگری لازم نیست.
استفاده از دو قرائت مشهور در نماز
قرآن قرائات مختلفی دارد و به طور قطع یکی از این‌ها صحیح و مورد نزول از سوی خداوند می‌باشد، حال با عنایت به این‌که مخالفت قطعی شارع حرام است، اگر کسی در رکعت اوّل نمازش مالک یوم الدین را با الف و در رکعت دوم قرائت «ملک» (بدون الف) بخواند که هر دو صورت در قرائات سبعه آمده است، آیا نمازش باطل است؟
از آنجا که خود شارع اجازه داده است که حمد یا سوره با هر یک از قرائت‌های سبعه ولو نزولش به این قرائت نباشد خوانده شود دیگر مخالفت پیش نمی‌آید.
ادای یک حرف به شیوه‌های مختلف در قرائت نماز
اگر در قرائت نماز بخواهیم یک حرف را در یک کلمه طبق یک شیوۀ معمول و همان حرف را در کلمه‌ای دیگر به شیوۀ معمول دیگری قرائت کنیم، اشکال دارد؟ (مثلاً حرف ضاد را در کلمه <المغضوب> به شیوۀ مصری و در کلمۀ <الضالیـن> به شیوۀ حجازی آن، که هر دو در بین قرّا مشهور و معمول است، تلفظ کنیم).
اشکال ندارد.
ملاک وصل به حرکت و وقف به سکون
منظور از وصل به حرکت یا وقف به سکون چه می‌باشد؟ معیار برای عدم تحقق آن چیست؟ آیا مکث یک ثانیه‌ای یا ذره‌ای نفس کشیدن کافی است؟
موضوع مربوط به عرف است.
وصل به سکون و وقف به حرکت
وصل به سکون و وقف به حرکت در حمد و سوره و اذکار مستحبی و واجب و تشهّد و سلام چه حکمی دارد؟
خلاف احتیاط استحبابی است.
خواندن دعا وسط قرائت حمد، سوره یا تسبیحات اربعه
آیا خواندن دعا در بین قرائت حمد یا سوره یا تسبیحات اربعه اشکال دارد؟
مانعی ندارد.البته نحوۀ قطع و ادامه دادن آن نباید به‌گونه‌ای باشد که عرفاً به صدق قرائت حمد، سوره یا تسبیحات ضرر برساند.
خواندن حمد و سوره به جای تسبیحات
آیا اگر در نماز به جای تسبیحات اربعه سهواً حمد و سوره بخوانیم نمازمان باطل میشود؟
اگر بعد از رفتن به رکوع متوجه شوید، نماز صحیح است اما اگر قبل از رکوع متوجه شوید باید تسبیحات را بخوانید.
اکتفا به دوبار تسبیحات اربعه به قصد ورود
شخصی دو مرتبه تسبیحات اربعه را به قصد ورود می‌گوید. آیا اگر مرتبه سوم را عمداً نگوید، نمازش باطل است؟
بله.
گفتن تسبیحات اربعه بیش از سه بار
آیا تسبیحات اربعه را می‌توان بیش از سه مرتبه گفت؟
مشروعیت آن به‌عنوان ذکر خاص معلوم نیست بله می‌تواند به این قصد که ذکری گفته باشد آن را بگوید.
شک در تعداد تسبیحات اربعه
هنگام شک در تعداد تسبیحات اربعه چه باید کرد؟ اگر کسی از روی جهل به مسأله بدون اعتنا به این شک به رکوع برود، نمازش چه حکمی دارد؟
بنا را بر اقلّ بگذارد. و در فرض مذکور نمازش صحیح است.
شک در خواندن صحیح تسبیحات و تکرار آن
شخصی وسواسی که معمولاً یک بار تسبیحات أربعه می‌خواند اگر در ادای صحیح آن یک مرتبه شک کند و به شک خود عمل کند و دو بار دیگر تسبیحات بخواند با این نیت که اگر درست بوده سه مرتبه حساب شود و اگر غلط بوده لااقل یک مرتبه از آنها کفایت از قرائت کند، آیا نمازش صحیح است؟
اگر نیتش را دائر‌مدار امرین کند که اگر صحیح نگفته باشد این صحیح باشد و گرنه مستحب باشد در این فرض اگر ترک چنین نیتی به کاهش وسوسه او کمک کند، جایز نیست چنین نیتی کند و موجب بطلان نمازش میشود ولی اگر ترک چنین نیتی به وسوسۀ وی کمک نمی‌کند یا نمی‌تواند چنین نیتی را ترک کند صحیح است.
قصد گفتن تعداد تسبیحات اربعه
آیا در نماز برای آن‌که بخواهیم تسبیحات اربعه را یک بار یا سه بار بخوانیم؛ نیّت و تبعیت عمل از نیّت، واجب است؟ یعنی اگر نیّتمان یک بار گفتن باشد و سه بار بگوییم اشکال دارد؟
مقدار واجب در تسبیحات اربعه یک بار یا سه بار گفتن است و اگر قصد یک بار گفتن را داشته و بعد از یک بار بجا آوردن، دو تسبح دیگر هم گفته باشد صحیح است. همچنین است اگر قصد سه بار را داشته و پس از یک یا دو بار گفتن، منصرف شده است.
تکان دادن سر هنگام قرائت
آیا تکان دادن سر به هنگام قرائت حمد و سوره جایز است؟
اگر خارج از متعارف نباشد که نگویند از حالت نماز خارج است اشکالی ندارد.
عدم قرائت سورۀ توحید در نماز واجب
آیا اگر در نماز واجب، در هیچ‌یک از دو رکعت اوّل، سورۀ توحید خوانده نشود، اشکال دارد؟
کراهت دارد.
گفتن استعاذه با صدای بلند در نماز
حکم گفتن استعاذه در نماز با صدای بلند چیست؟
بهتر است به‌صورت اخفات باشد.
افزودن کلماتی دیگر به استعاذۀ اصطلاحی
اگر در قرائت نماز در جملۀ «اعوذ باللّه من الشیطان الرجیم» کلماتی مانند «بالله السمیع العلیم» یا «الرجیم اللعین» را نیز اضافه کنیم، اشکال دارد؟
اضافه کردن السمیع العلیم جایز است و در روایت معتبره واردشده است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند:«أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ، وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أن یحْضُرُونِ» ولی برای گفتن «اللعین» نباید قصد ورود کرد.
گفتن استعاذه یا بسم الله قبل از قرائت آیة الکرسی
در برخی نمازهای مستحبی خواندن «آیة الکرسی» بعد از حمد وارد شده است. آیا قبل از قرائت این آیه گفتن استعاذه یا <بسم الله الرحمن الرحیم> لازم است؟
لازم نیست.
استعاذه در رکعت دوم
آیا استعاذه در رکعت دوم و یا قبل از خواندن سوره مشروعیت دارد؟
استحباب خاص ندارد.
گفتن «صدق الله العلی العظیم» پس از حمد
آیا گفتن «صدق اللّه العلیّ العظیم» پس از حمد در صحّت نماز خللی وارد میکند؟
گفتن آن به قصد ذکر مطلق مانعی ندارد.
رکوع
گذاشتن دست روی زانو در رکوع
آیا در حال رکوع، گذاشتن کف دست‌ها روی زانو لازم است؟
در رکوع باید به مقداری خم شود که بتواند دست‌هایش را روی زانو بگذارد اما گذاشتن آنها روی زانو لازم نیست.
ناتوانی از رعایت طمأنینه در رکوع
کسی که به‌واسطۀ بیماری نمی‌تواند در رکوع آرامش را حفظ کند یا به‌اندازۀ یک «سبحان الله» گفتن در رکوع بماند، وظیفه‌اش چیست؟
به همان صورت رکوع کند.
عجز از ماندن به مقدار ذکر در حال رکوع
اگر کسی نتواند تا پایان ذکر رکوع در حال رکوع باقی بماند وظیفه‌اش چیست؟
اگر به مقدار یک «سُبحانَ اللّه» در رکوع بماند کافی است و اگر به این مقدار هم نتواند، مقداری را در حال رفتن به رکوع یا در حال برخاستن بگوید و آن‌چه را می‌تواند در حال رکوع بگوید.
سر برداشتن از رکوع قبل از تمام شدن ذکر آن
اگر نمازگزار قبل از تمام شدنِ ذکر رکوع، از روی عمد یا سهو سر از رکوع بر دارد، نمازش چه حکمی دارد؟
در فرض عمد نماز باطل است به خلاف فرض سهو.
غلط گفتن یکی از دو ذکر رکوع
اگر در رکوع یا سجده که دو ذکر را می‌توان گفت هر دو ذکر را بگوید و یکی از آن دو را غلط بخواند نمازش صحیح است یا خیر؟
اگر عرفاً ذکر و مدح به‌حساب آید ولو از نظر ادبی غلط باشد، صحیح است و خللی به نمازش وارد نمی‌کند وگرنه تنها در فرض سهو نمازش صحیح است.
تردید در صحیح گفتن ذکر عظیم
کسی که نمی‌تواند ذکر «عظیم» را درست بگوید یا شک دارد که درست می‌خواند یا نمی‌داند «عظیم» صحیح است یا «أعظیم»، می‌تواند از باب احتیاط، در رکوع هم سه بار«سبحان الله»<span lang=AR-SA style='
'> و هم ذکر مخصوص رکوع را بگوید؟ و یا در فرض دیگر «سبحان ربی العظیم و بحمده» را یک بار با «عظیم» و یک بار با «أعظیم» بگوید؟در فرض تمکن از ذکر صحیح، نمی‌تواند ذکر غلط را بگوید.
گفتن أعظیم به جای عظیم در ذکر رکوع و تکلیف نمازهای خوانده شده
اگر کسی در رکوع نماز به جای «عظیم»، «أعظیم» بگوید، نمازش چه حکمی دارد؟ آیا نمازهایی را که به این صورت خوانده، باید قضا کند؟
اگر به اعتقاد صحت بوده نمازهایش قضا ندارد.
یک بار «سبحان الله» گفتن در رکوع
آیا گفتن یک «سبحان الله» در رکوع کافی است؟
در غیر تنگی وقت و حال ناچاری کفایت نمی‌کند.
تغییر دادن ذکر رکوع یا سجود
اگر شخصی در حال رکوع و یا سجود به جای ذکر معروف، «سبحان ربّنا الاعلی» و یا «سبحان ربنا العظیم» بگوید، آیا نمازش صحیح است؟
اگر از روی سهو بوده نمازش صحیح است.
خواندن آیات قرآن در رکوع و سجده
خواندن آیه یا آیاتی از قرآن در اثنای رکوع یا سجده، چه حکمی دارد؟
مکروه است.
رکوع با قد و قامت خمیده
کسی که خلقت اولیه‌اش خمیده بوده یا در اثر کهولت سن و یا بیماری، قدّ خمیده‌ای دارد، برای انجام رکوع چگونه باید عمل کند؟
اگر خمیدگی‌اش به‌طوری است که به حد رکوع رسیده به قصد رکوع مقداری بیشتر خم شود و اگر امکان خم شدن بیشتر برایش میسور نیست، به‌صورت نشسته رکوع کند.
عجز از انجام رکوع
اگر نمازگزار نتواند برای انجام رکوع به مقدار صدق رکوع، خم شود وظیفه‌اش چیست؟ آیا به هر میزان که می‌تواند خم شده و ذکر رکوع را بگوید؟ اگر از آن مقدار هم ناتوان بود، چه کند؟ آیا با بستن چشم رکوع کند؟
در فرض سوال، وظیفه‌اش اشاره است و به احتیاط مستحب هر اندازه هم که می‌تواند خم شود و اگر نتواند با سر اشاره کند باید به نیّت رکوع چشم‌ها را ببندد و ذکر آن را بگوید و به نیّت برخاستن از رکوع چشم‌ها را باز کند و اگر از این هم ناتوان است، به نیّت ذکر رکوع، ذکر را بگوید؛ البته در دو صورت اخیر پس از بهبودی نماز را دوباره بخواند. و اگر امیدی به بهبودی ندارد از راهی مثل وصیت مطمئن شود بعد از مرگ وی نمازهای وی را بجا می‌آورند.
عجز از خم شدن به‌اندازه رکوع و سجود
کسی که به علّت کهولت سن یا بیماری دیسک کمر توانایی خم شدن در حالت رکوع را ندارد، چگونه رکوع نماز را بجا آورد؟
اگر با تکیه دادن هم نتواند خم شود و رکوع در حال نشستن را هم نتواند انجام دهد با سر اشاره کند.
تاثیر ازدیاد اشارۀ بدل از رکوع و سجود در بطلان نماز
اضافه کردن بر دو سجده در هر رکعت مسلماً موجب بطلان نماز میشود. آیا اشاره و غمز عینِ (مژه بر هم زدن) اضافه هم رکوع و سجده محسوب میشود؟ اگر عمدی یا سهوی باشد و یا بدون نیّت باشد چطور؟
اشارۀ مجدد که به نیّت رکوع و سجده انجام شود -و هر چیزی که قائم‌مقام اشاره است- موجب بطلان نماز است. البته زیادۀ سهوی یک سجده، مانع صحت نماز نیست.
کیفیت اشاره برای رکوع و سجود نماز
برای معذور و کسی که حین راه رفتن نماز مستحبی می‌خواند، مقدار خم کردن سر برای صدق رکوع و سجده چه مقدار است؟ آیا باید در اشاره برای رکوع، سر را کمتر از حالت اشاره به سجده خم کرد یا این‌که اگر مقدار خم کردن سر، در هر دو یکسان باشد، کافی است؟
اگر بدون تحمل حرج نتواند به اندازه صدق رکوع و سجود خم شود، اشاره به هر اندازه کافی است و بهتر این است که مقدار اشاره برای سجده کمی بیشتر از رکوع باشد.
دوران امر بین رکوع ناقص ایستاده و رکوع کامل نشسته
کسی که نماز را ایستاده می‌خواند، اما نمی‌تواند ایستاده رکوع کند، آیا باید رکوع را نشسته بجا آورد؟ اگر رکوع وی در حالت ایستاده ناقص باشد ولی در حالت نشسته بتواند انحنای کامل داشته باشد، کدام مقدم است؟
کسی که در حال ایستاده نمی‌تواند به اندازۀ رکوع خم شود ولی در حال نشسته می‌تواند باید نشسته رکوع کند.
رکوع و سجدۀ معذور
زن حامله‌ای که رکوع و سجده برایش مشکل است، باید چگونه عمل کند؟
درصورتی‌که رکوع و سجود ایستاده و نشسته برایش مشقّت غیر قابل تحمّل یا ضرر برای خود یا طفلش داشته باشد با اشاره، رکوع و سجده بجا آورد.
دوران میان خم شدن برای رکوع و رعایت قیام
الف) شخصی اگر ایستاده نماز بخواند نمی‌تواند برای رکوع خم شود ولی درحال نشسته می‌تواند رکوع برود و برای سجده به طور کامل مشکل دارد لذا روی بالش سجده میکند، وظیفه‌اش چیست؟ ب) فرد مذکور دست‌هایش را در حال سجده بر روی زمین قرار دهد یا بر بالش؟
الف) برای رکوع و سجده بنشیند و نشسته بجا بیاورد ولی اگر می‌تواند حمد و سوره را ایستاده بخواند.
ب) فرقی ندارد.
کیفیت و مقدار انحنا در رکوع نماز نشسته
نمازگزاری که توان ایستادن ندارد و بر روی صندلی می‌نشیند و نماز می‌خواند، رکوع را به چه کیفیتی بجا آورد؟
اگر می‌تواند باید برای رکوع بایستد و از حال ایستاده به رکوع برود و اگر نمی‌تواند رکوع را هم نشسته بجا آورد و باید به قدری خم شود که اگر ایستاده رکوع می‌کرد بدنش را خم می‌نمود.
رکوع سهوی قبل از اتمام سوره
اگر نمازگزار، قبل از تمام کردن سوره، سهواً به رکوع برود نمازش چه حکمی دارد؟
نمازش صحیح است.
التفات به انجام ندادن رکوع، بعد از سجده اول
اگر شخصی پس از انجام سجدۀ اول، متوجه شود رکوع را بجا نیاورده؛ وظیفه‌اش چیست؟
نمازش صحیح است و باید برگردد و رکوع را بعد از ایستادن بجا آورد.
سجده قبل از رکوع در نماز نشسته
من نمازم را نشسته می‌خوانم گاهی اشتباهی به جای رکوع، سجده می‌روم. تکلیف چیست؟
اگر در سجدۀ اوّل یادتان بیاید باید بنشینید رکوع کنید و بعد سجده را دوباره بجا آورید؛ اگر در سجدۀ دوم یادتان بیاید، باید نمازتان را دوباره بخوانید و احتیاط مستحب است ابتدا این نماز را تمام کنید.
زیادی سهوی رکوع در نماز مستحب
اگر در نماز مستحب سهواً رکوع زیادی انجام دهیم آیا نماز باطل میشود؟
باطل نمی‌شود.
سجده
ذکر سجده
گفتن «سبحان ربی العظیم و بحمده» در سجده
گفتن «سبحان ربی العظیم و بحمده» در سجده، چه حکمی دارد؟
به عنوان ذکر لازم سجده جایز نیست و کفایت نمی‌کند اما به نیت ذکر مطلق مانعی ندارد.
صلوات فرستادن به‌جای ذکر رکوع و سجود
اگر کسی در نماز به جای ذکر رکوع و سجده بر اثر ندانستن مسأله و یا تعلیم اشتباه، صلوات بفرستد، نمازهایش چه حکمی دارد؟
باید نمازها را قضا کند.
گفتن یک سبحان الله در سجده
آیا تسبیحات رکوع و سجود را مثل تسبیحات اربعه می‌توان یک مرتبه گفت؟
یک بار گفتن «سبحان ربی الاعلی و بحمده» درسجده و «سبحان ربی العظیم و بحمده» در رکوع کافی است ولی ذکر «سبحان الله» و دیگر اذکار باید به مقدار این دو ذکر باشد و اگر کمتر است باید تکرار کند تا به آن اندازه شود.
گفتن صلوات سجده بدون قصد جزئیت
صلوات فرستادن در سجده بدون قصد جزئیت و ذکر، چه حکمی دارد؟
مانعی ندارد.
خواندن قرآن در سجدۀ آخر
آیا می‌توان در سجدۀ آخر نمازهای واجب، قرآن خواند؟ اگر بعضی آیات قرآن (مثل ذکر یونسیه یا ادعیۀ قرآنی مثل <ربّ زدنی علما>) را در سجدۀ نماز به نیت دعا یا ذکر بخوانیم، چه حکمی دارد؟
کراهت دارد، هرچند به قصد قرآن خوانده نشود.
ادعیۀ سجدۀ آخر نماز
آیا خواندن ذکر «یا لطیف ارحم عبدک الضعیف» و یا «یا ولی العافیۀ ...» در سجدۀ آخر نماز جایز است؟ شما چه اذکاری را توصیه می‌نمایید؟
جایز است. خواندن دعای زیر در حال سجدۀ نماز سفارش شده است:
«یا خَیرَ الْمسؤولینَ وَ یا خَیرَ الْمُعْطِینَ ارْزُقْنِی وَ ارْزُقْ عِیالِی مِنْ فَضْلِكَ الْوَاسِعِ فَإِنَّكَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ.»
احکام سجده
گذاشتن تمام کف دست روی زمین
در سجده گذاشتن تمام کف دست لازم است یا گذاشتن مقداری از آن کافی است؟
در سجده باید تمام کف دست و انگشتان را روی زمین قرار دهد.
قرار دادن انگشتان بر زمین در حال سجده
این‌که گفته‌شده هنگام ذکر سجده باید کف دست‌ها را بر زمین گذاشت، آیا کف دست شامل انگشتان هم میشود؟
بله شامل میشود.
قرار نگرفتن کف دست بر زمین در حال سجده
بر اثر بیماری، انگشتان دستم جمع شده است و در حالت سجده، کف دستانم روی زمین قرار نمی‌گیرند. آیا باید برای سجده چیزی در کف دست بگذارم یا بر روی زمینی که برآمدگی دارد، سجده کنم؟
بله در صورت امکان باید به شکلی کف دست روی زمین قرار گیرد.
بلند کردن دست در سجده
آیا نمازگزار می‌تواند در حال سجده، دست یا سر انگشتان پا را از روی زمین بردارد و دوباره بگذارد؟
اگر در حال ذکر مخصوص نباشد اشکال ندارد.
گرفتن تسبیح در سجدۀ نماز مستحبی
آیا می‌توانیم در سجدۀ نمازهای مستحبی برای شمارش ذکر، از تسبیح استفاده کنیم؟
اگر سبب فاصله گرفتن کف دست یا انگشتان از زمین در هنگام ذکر شود، صحیح نیست.
اشارۀ اخرس برای ذکر سجده
با توجّه به این‌که اخرس باید برای قرائت و ذکر اشاره کند، در حال سجده، که گذاشتن دست‌ها بر زمین واجب است، چگونه باید اشاره کند؟ در فرض ناتوانی از جمع بین هر دو، کدام‌یک مقدم است؟ وضع کف بر زمین یا اشاره با دست؟
کف دستش را روی زمین قرار دهد و با انگشتش اشاره کند و اگر برایش مقدور است بدون بلند کردن انگشت اشاره کند و الا لحظه‌ای با انگشتش اشاره کند.
گذاشتن دست‌ها بر زمین ناهموار در حال سجده
در سجده اگر دستمان را روی زمینی که مسطح نیست یا روی آن سنگ و یا تسبیحی قرار دارد بگذاریم، اشکال دارد؟ برروی موزاییک‌هایی که نقش‌های برجسته -به عرض و ارتفاع دو سانتیمتر- دارد، چطور؟
اشکالی ندارد. البته اگر عرفاً بخشی از کف دست یا انگشتان بر روی زمین قرار نگرفته، سجده باطل است.
گذاشتن دیگر انگشتان پا بر زمین در حال سجده
آیا در حال سجده می‌توان انگشت‌های دیگر پا را علاوه بر انگشت شست روی زمین گذاشت؟
اشکالی ندارد.
نگذاشتن سر زانو بر زمین در سجده
آیا لازم است در سجده سر زانوان روی زمین باشد یا این‌که نمازگزار می‌تواند بدون آن‌که ساق پایش را از روی زمین جدا کند، سر انگشتان را بر روی زمین بگذارد و در حالی که شکمش را بر ران‌هایش چسبانده به سجده برود؟
این‌گونه سجده نیز صحیح است.
میزان لازم در محل سجده
حداقل مقداری که لازم است پیشانی در هنگام سجده بر روی مهر قرار گیرد، چه میزان است؟
به مقداری که عرف بگوید پیشانی‌اش به زمین رسید کافی است هرچند احتیاط مستحب آن است که مقداری از پیشانی که بر زمین قرار می‌گیرد کمتر از درهم نباشد.
گذاشتن یک طرف پیشانی بر روی مهر
بعضی از افراد به جای این‌که مهر را بالای بینی در وسط پیشانی بگذارند، بالای چشمشان و در یک طرف از پیشانی می‌گذارند، آیا این اشکال دارد؟
گذاشتن قسمتی از پیشانی روی مهر هرچند بالای ابروها و چشم باشد اشکالی ندارد. البته بنا بر احتیاط به سجده بر ابروها نمی‌تواند اکتفا کند و در حال اختیار نیز نمی‌تواند به دو طرف پیشانی سجده کند.
حایل شدن موی سر برای سجده
آیا سجده در حالی که موی سر بین مهر و پیشانی حایل باشد، صحیح است؟
اگر هیچ قسمتی از پیشانی مستقیماً با مهر در تماس نباشد، سجده باطل است.
وظیفۀ نمازگزار با حایل شدن چادر در سجده
اگر در موقع گذاشتن پیشانی روی مهر، قسمتی از موی سر یا چادر، مانع چسبیدن پیشانی روی مهر گردد، چه باید کرد؟
بدون آن که سر را بلند کند، مو یا چادر را از روی پیشانی به روی چیزی که سجده برآن صحیح است، بکشد.
بلند کردن سر از سجده جهت برطرف کردن حایل
اگر نمازگزار در سجده به وجود حایلی بین پیشانی و مهر التفات پیدا کند و برطرف کردن آن بدون بلند کردن سر از مهر ممکن نباشد، تکلیف چیست؟
باید در حال خمیده، بدون این‌که به حالت جلوس برگردد، سرش را بر چیزی که سجده بر آن صحیح است، قرار دهد.
التفات به وجود حایل پس از بجا آوردن سجده
اگر شخصی بعد از سر برداشتن از سجدۀ اول، متوجه شود بین پیشانی و مهر حایلی وجود داشته، آیا باید سجدۀ اوّل را اعاده کند؟
باید نماز را اعاده کند و احتیاط مستحب آن است که ابتدا این نماز را تمام کند.
سجده با پیشانی باندپیچی شده
فردی که پیشانی او به علّت زخم، به‌طور کامل بسته یا باندپیچی شده است، تکلیفش برای سجده چیست؟
بر ابرو سجده کند و در صورت امکان ابروی راست را مقدم بدارد و اگر نمی‌تواند، به چانه سجده نماید -موی ریش حایل محسوب نمی‌شود- و اگر ممکن نیست، باید برای سجده کردن اشاره کند.
سجده با پیشانی خیس
سجده بر مهر در حالی که در گرمای تابستان پیشانی پر از عرق است یا به واسطۀ وضو و غیر آن، خیسی زیادی دارد چه حکمی دارد؟
اشکالی ندارد.
سجده با پیشانی آغشته به مواد آرایشی
آیا کرم سفید کننده یا پودرهای آرایشی روی پیشانی مانع سجده است و باید برای نماز بر طرف شود؟
اگر جرم داشته باشد باید برطرف گردد.
برخورد مکرر پیشانی به مهر
اگر در حال سجده پیشانی بعد از برخورد با مهر کمی بلند شود و دوباره روی مهر قرار بگیرد؛ آیا دو سجده حساب میشود؟
اگر بی‌اختیار سر از مهر برداشته شود و دو مرتبه به مهر بخورد یک سجده حساب میشود.
جلوس بین سجدتین
شخصی در حال نماز، بین دو سجده به‌طور کامل نمی‌نشیند؛ آیا این کار موجب بطلان نمازش میشود؟
اگر همین حالت هم از نظر عرف کیفیتی از نشستن باشد، اشکال ندارد ولی در حال ذکر مخصوص باید بدنش آرام باشد.
تکرار سجده
اگر هنگام سجده سر را بر روی مهر بگذاریم و به‌خاطر این‌که پیشانی به درستی بر روی مهر قرار نگرفته، از سجده برخیزیم و مجدداً بر روی مهر سر بگذاریم، آیا دو سجده محسوب میشود؟
اگر در دفعۀ اوّل به اندازۀ لازم پیشانی‌تان روی مهر قرار گرفته سجده صحیح بوده، بنابراین اگر بدون این‌که بنشینید دوباره به سجده رفته باشید یا مجموعاً سه سجده بجا آورده باشید، نمازتان باطل است.
مفقود شدن مهر در اثنای نماز
اگر در وسط نماز چیزی که سجده بر آن صحیح باشد مفقود گردد، وظیفه چیست؟
در وسعت وقت، نماز را رها کند. در صورت تنگی وقت چنانچه جنسی از پنبه یا کتان در اختیار دارد بر آن سجده کند و اگر ندارد باید بر پشت دست سجده نماید.
سجده کردن ناخواسته بر روی فرش و جهل به مسأله
اگر کسی ناخواسته روی فرش سجده کرد باید سرش را روی زمین کشیده و به مهر برساند. حال اگر شخصی به این مسأله جاهل بود و یا سهواً سرش را بلند کرد تکلیفش چیست؟
اگر نادانسته بوده باید نمازش را اعاده کند همچنین است اگر سهواً بوده و بعد از رکوع رکعت بعد یا به‌هم خوردن صورت نماز فهمیده است.
سجده مقابل قبور ائمه (علیهم السلام)
آیا انجام سجدۀ شکر و یا تعظیم و ... در مقابل قبور امامان (علیهم السلام) و امام‌زادگان جایز است؟
سجده برای خداوند تعالی به جهت این‌که توفیق زیارت اولیای او نصیبش شده، عین خضوع و خشوع و اخلاص است و اشکال ندارد. البته از کارهایی که موجب برداشت نامناسب و سوء استفادۀ عمومی می‌گردد و سبب رواج تهمت‌هایی علیه مکتب حقه است، پرهیز شود.
سجدۀ معذور
ناتوانی از انجام سجدۀ معمولی
افرادی که توانایی جسمی لازم را برای خم شدن به اندازۀ سجده ندارند، سجدۀ نماز را چگونه بجا آورند؟ آیا گذاشتن مهر با دست بر روی پیشانی کفایت میکند؟
باید با سر برای سجده اشاره کنند و چنانچه اشاره سر نیز ممکن نباشد، اشاره با چشم کافی است. ازآنجاکه نمی‌تواند به اندازه‌ای که صدق سجده کند خم شود، گذاردن مهر با دست بر پیشانی لازم نیست هرچند اگر حکم اشاره به سر را داشته باشد، از سجده کفایت میکند.
صدق عذر با ترس از حدوث یا تشدید مرض
شخصی می‌تواند سجدۀ عادی انجام دهد اما می‌ترسد با انجام آن، بیمار شود یا بیماری‌اش شدت یابد؛ آیا جایز است مانند معذورین، سجده را با اشاره یا بستن چشم انجام دهد؟
اگر می‌ترسد که به واسطۀ سجده مریض شود یا مرضش تشدید شود معذور محسوب میشود.
قدرت بر سجدۀ کوتاه
مکلفی که می‌تواند برای سجده خم شود، اما نمی‌تواند به مقدار ذکر واجب در سجده بماند، وظیفه‌اش چیست؟
اگر به مقدار یک «سُبحانَ اللّه» در سجده بماند کافی است و اگر به این مقدار هم نتواند، مقداری را در حال رفتن به سجده یا در حال برخاستن بگوید و آن‌چه را می‌تواند در حال سجده بگوید.
عجز از رعایت طمأنینه در سجده
اگر شخص معلول نتواند طمأنینه را رعایت کند، آیا این شرط برای وی ساقط میشود و می‌تواند ذکر سجده را بدون رعایت طمأنینه بگوید؟
بله، ذکر را بدون طمأنینه بگوید.
ناتوانی از نشستن بین دو سجده
اگر کسی بعد از انجام سجده، از نشستن بین دو سجده عاجز شود، وظیفه‌اش چیست؟ آیا می‌تواند بدون نشستن کامل، به سجدۀ دوم برود؟
اگر می‌تواند، به حالت جلوس درآید و گرنه از حالت خمیده و سجده خارج شود و سپس به سجده رود.
لزوم قیام با توانایی ایستادن
زانوهایم ساییده شده و نمی‌توانم دو زانو بنشینم. لذا برای نماز پاهایم را دراز می‌کنم و برای رکوع و سجود به‌اندازه‌ای که بتوانم خم می‌شوم. آیا نماز من به این صورت صحیح است؟
برای صدق رکوع همین‌که به حدی خم شوید که نوک دستتان به زانوهایتان برسد کافی است. برای سجده مهر را روی چیز بلندی قرار داده و روی آن سجده کنید، مواضع دیگر سجده را هم در صورت امکان روی زمین قرار دهید بنابراین اگر با سجده کردن روی صندلی بدون حرج می‌توانید نوک انگشتان شست را هم روی زمین قرار دهید، به آن شکل عمل کنید.
وظیفۀ شخص با وجود مشقت قیام و قعود
کسی که مشکل ایستادن و نشستن دارد و موقع نماز، قیام و قعود برایش مشقت دارد، چگونه باید نماز بخواند؟
اگر قادر بر یکی از رکوع یا سجود کامل باشد، ظاهراً مخیر است و می‌تواند نماز را به‌صورت ایستاده با رکوع اختیاری بجا آورده و برای سجده روی صندلی بنشیند و در صورت امکان و عدم حرج، بنا بر احتیاط سر انگشت شست را روی زمین قرار دهد یا این‌که نماز را به‌صورت نشسته با سجدۀ اختیاری بخواند.
ادای نماز عادی با وجود مشقت و ضرری بودن آن
وظیفۀ شخصی این بوده است که برای نمازهایش روی صندلی بنشیند و سجده کند زیرا سجده روی زمین برای او واقعاً ضرر دارد. حال اگر این شخص با علم به ضرر، نماز را به‌طور عادی بخواند آیا نمازش اشکال دارد یا صحیح است؟
اگر برایش ضرر اساسی نداشته نمازش صحیح است.
کیفیت سجدۀ معذور
نمازگزاری که از سجدۀ اختیاری معذور است، باید به چه کیفیتی سجدۀ نماز را بجا آورد؟
کسی که نمی‌تواند پیشانی را به زمین برساند باید به قدری که می‌تواند خم شود و مهر یا چیز دیگری را که سجده بر آن صحیح است، روی جای بلندی بگذارد و پیشانی را بر آن قرار دهد، به طوری که بگویند سجده کرده است و اگر می‌تواند همۀ مواضع سجده را به طور معمول بر زمین بگذارد همین کار را انجام دهد و گرنه بنا بر احتیاط، اعضایی که می‌تواند، بر زمین بگذارد و اگر چیز بلندی نباشد، چنانچه به این مقدار، سجده صدق میکند باید مهر یا چیز دیگر را با دست بلند کرده بر آن سجده نماید و اگر به این شکل هم نمی‌تواند باید در دل نیّت سجده کرده و با سر اشاره کند.
نماز فرد فاقد دست و پا
فردی که یک یا دو دست یا این‌که پا ندارد، چگونه باید نماز بخواند؟
باید -ولو با استفاده از دست و پای مصنوعی در صورت عدم حرج- رکوع و سجود کامل را بجا آورد وگرنه رکوع و سجود اضطراری، و اگر از آن هم عاجز است، اشاره کند.
سجده فردی که در کف دست معلولیت دارد
الف) نمازگزارِ معلولی که نمی‌تواند کف دست را روی زمین بگذارد؛ اگر روی دست را بر زمین قرار دهد، صحیح است؟
ب) اگر دست از مچ قطع شده بود، وظیفه‌اش چیست؟
ج) اگر مقداری از کف دست یا انگشت ابهام قطع شده باشد، آیا تکلیف به همان مقدار باقی است؟
الف) بله.
ب) بنا بر احتیاط مچ دست را بر زمین بگذارد.
ج) باید هر مقداری از آن که ممکن است را بر زمین بگذارد.
دوران امر میان انجام سجدۀ عادی و رعایت استقبال
اگر کسی در اثنای نمازی که خوابیده می‌خواند، قادر بر سجدۀ عادی باشد لکن اگر بخواهد برای سجده بلند شود، استقبال را از دست می‌دهد، وظیفه‌اش چیست؟ آیا باید سجده را ایمایی انجام دهد یا این‌که سجده را عادی انجام دهد هرچند که استقبال رعایت نشود؟
اگر انحراف او از جهت قبله کمتر از طرف راست و چپ باشد، مخیر است و در بیش از این مقدار، بنا بر احتیاط رعایت استقبال مقدم است.
سجده روی میز
کسی که از سجده کردن بر زمین معذور است و بر روی میز سجده میکند، آیا لازم است شست پا را هنگام سجده بر زمین بگذارد؟
بنا بر احتیاط در صورت امکان، و عدم مشقت زیاد لازم است.
انجام سجده بدون قرار دادن انگشتان پا بر زمین
شخصی بر اثر کهولت سن و بیماری درصورتی‌که در سجده سر انگشتان بزرگ پا را بر زمین بگذارد، دیگر قادر به نشستن نخواهد بود. آیا در این حال می‌تواند بدون این‌که سر انگشتان بزرگ پا را بر زمین بگذارد، سجده کند؟
مانعی ندارد.
وجود مانع بر روی پیشانی
اگر در پیشانی شخص، دمل یا چیزی باشد که مانع قرار دادن پیشانی بر زمین شود، و تمام جلوی پیشانی دارای این حالت باشد، وظیفه چیست؟
باید به یکی از دو طرف پیشانی سجده کند و بنا بر احتیاط مستحب طرف راست را مقدم بدارد و اگر نتواند، بر ابرو سجده کند و ابروی راست را مقدم بدارد و اگر نمی‌تواند، به چانه سجده نماید -البته موی ریش حایل محسوب نمی‌شود- اگر ممکن نیست برای سجده اشاره کند.
سجده با شست باندپیچی شده
شخصی که انگشت شست پایش باندپیچی شده، آیا می‌تواند انگشت باندپیچی شده را بر زمین بگذارد؟
مانعی ندارد.
سجده با کفش برای معذور
کسی که سجده را روی صندلی بجا می‌آورد، می‌تواند با کفش نماز بخواند؟
بنابر احتیاط باید سر انگشت شست را روی زمین بگذارد.
خواندن نماز با کفش به خاطر تنگی وقت
اگر شخصی به خاطر تنگی وقت نماز خود را با کفش بجا آورد، نمازش چه حکمی دارد؟
صحیح است.
پوشیدن کفش طبی در نماز با رعایت شرایط سجده
پوشیدن کفش طبی در نماز، چه حکمی دارد؟
اگر هنگام سجده سر دو انگشت بزرگ پا روی زمین قرار گیرد همچنان‌که پا در جوراب به زمین وصل میشود، اشکال ندارد.
چیزهایی که سجده بر آنها صحیح است
سجده بر سنگ و سنگ فرش
سجده کردن بر روی سنگ و سنگ فرش‌ها درصورت دسترسی به مهر و خاک چه حکمی دارد؟
سجده بر انواع سنگ و سنگ معدنی که از اجزای زمین است، جایز است اگرچه بهتر است بر تربت حضرت سید الشهدا (علیه السلام) و بعد از آن، خاک‌های دیگر و بعد از خاک، بر سنگ سجده کند.
سجده بر مهرهای دارای نقش
آیا سجده بر روی مهرهایی که نقش‌های برجسته مثل گنبد، یا نوشته‌های دیگر دارد، جایز است؟
بله، جایز است و همین‌که گفته شود پیشانی‌اش به مهر رسیده و سجده کرده، کافی است.
سجده بر مهر حاوی اسمای متبرکه
سجده کردن بر روی مهری که روی آن اسمای متبرکه حک شده است، چه حکمی دارد؟
فی نفسه، مانعی ندارد.
سجده بر مهر شکسته یا چرک شده
آیا سجده بر مهری که شکسته یا سیاه و چرک شده، صحیح است؟
سجده بر مهر شکسته مانعی ندارد و همچنین است سجده بر مهر سیاه اگر عرفاً این سیاهی مانع محسوب نشود.
سجده بر کاغذ و دستمالکاغذی
آیا می‌توان بر دستمالکاغذی سجده کرد؟ برکاغذی که بر روی آن با خودکار نوشته شده چطور؟
سجده بر کاغذ صحیح است حتی اگر روی آن نوشته باشد؛ سجده بر دستمال کاغذی در صورتی صحیح است که معلوم باشد از چیزی ساخته شده که سجده بر آن صحیح است.
سجده بر پول و کاغذ معمولی و رنگی
آیا سجده بر پول کاغذی ویا کاغذ سفید و رنگی صحیح است؟
مانعی ندارد.
سجده بر شیشه و پلاستیک
آیا سجده کردن بر چوب، شیشه، پارچه، پلاستیک و آهن جایز است؟
سجده بر چوب صحیح است، ولی بر شیشه و پارچه و پلاستیک و آهن صحیح نیست.
سجده بر گل پخته و کوزه
آیا سجده برگل پخته یا کوزه صحیح است؟
بنا براحتیاط در حال اختیار بر گچ و آهک پخته و آجر و کوزۀ گلی سجده نکنند.
سجده بر سنگ عقیق
آیا سجده برسنگ عقیق برای نماز جایزاست؟
سجده بر سنگ‌های زینتی مثل عقیق جایز نیست.
سجده بر تسبیح
سجده بر تسبیح تربت و تسبیح شاه مقصود چه حکمی دارد؟ آیا اتصال دانه‌های آن شرط است؟
سجده بر سنگ‌های قیمتی مثل عقیق و شاه مقصود صحیح نیست اما سجده بر تربت صحیح است و سجده بر تسبیح که اجزای آن پراکنده است نیز کفایت میکند.
سجده بر صفحۀ سفید مصحف
گاهی در بین نماز مهر مفقود میشود امّا قرآن در دسترس است. آیا می‌توان بر حاشیۀ صفحۀ قرآن سجده کرد؟
اشکال ندارد مگر این‌که در نظر عرف، بی‌احترامی به مصحف محسوب شود.
سجده بر چمن
آیا روی چمن میشود بدون مهر نماز خواند؟
اشکالی ندارد.
استفاده از مهر ضد شکیات
سجده بر مهرهایی که رکعات نماز را نشان می‌دهد با توجّه به لرزش مختصر آنها، چه حکمی دارد؟
اگر موقع گفتن ذکر مخصوص، بدن آرام باشد کفایت میکند.
سجده بر فرش
در مساجد کشور پاکستان، اهل سنت بر فرش سجده می‌کنند و اگر بر کاغذ یا بر مهر سجده کنیم اعتراض می‌کنند که برای غیر خدا سجده کرده است؛ در این شرایط تکلیف چیست؟
سجده بر فرش در حال تقیّه جایز است ولی نمی‌توانید به آن نماز اکتفا کنید.
سجده بر فرش با اعتقاد به صحت
کسی که در شهر مکه و مدینه به گمان این‌که در آنجا می‌توان بر فرش سجده نمود این‌گونه عمل می‌نموده است نمازهایش چه حکمی دارد؟
باید نمازهایی که این گونه بجا آورده را قضا کند.
سجده بر فرش در فرض تقیّه
اگر لباس نمازگزار از پنبه یا کتان باشد، آیا سجده بر فرش در فرض تقیّه (چنانچه محذوری نباشد) مجزی است؟
مجزی نیست؛ بلکه سجده بر لباس مذکور هم صحیح نیست.
سجده بر مهر در بین اهل سنت
اگر در مقابل اهل سنت با مهر نماز بخوانیم ایراد نمی‌گیرند. این‌گونه نماز خواندن اشکال دارد یا خیر؟
در فرض سؤال، اشکال ندارد.
استفادۀ اختصاصی از مهر وقفی
گاهی در مساجد افرادی مهری که وقف عام است را در جای مخصوصی قرار می‌دهند تا برای نماز خودشان از آن استفاده کنند. آیا این کار اشکال دارد؟ آیا دیگران می‌توانند آن مهر را بر داشته و با آن نماز بخوانند؟
کنار گذاشتن آن به گونه‌ای که دیگران دسترسی به آن نداشته باشند جایز نیست و حقی هم برای وی نمی‌آورد.
قرار دادن دو مهر بر روی هم برای انجام سجده
با توجّه به این‌که مهرهای مساجد برای نماز، وقف یا هدیه شده، آیا روی هم گذاشتن دو مهر برای قسمت سجده‌گاه، موجب بطلان نماز میشود؟
گذاشتن دو مهر منافاتی با وقف ندارد و نماز صحیح است.
احترام تربت اطراف حرم
تربت‌هایی که از کربلا می‌آورند، اگر از اطراف قبر مطهّر نباشد؛ آیا احترام آن واجب است؟
احترام آن لازم است.
مستحبات و مکروهات سجده
گذاشتن آرنج بر زانو در حال سجده
برخی افراد در حال سجده آرنج خود را روی زمین قرار می‌دهند و به زانوهایشان می‌چسبانند. آیا این کار اشکال دارد؟
اشکالی ندارد ولی برای مردان مستحب است دست‌ها را از پهلو جدا نگه دارند و زنان آرنج را به زمین بچسبانند.
چگونگی سجدۀ زنان
چسباندن شکم در سجده برای زن استحباب دارد اما انجام این عمل باعث میشود صدق سجده بر این عمل نکند، وظیفه چیست؟
آن‌چه بر زن مستحب این است که خود را بر زمین بچسباند یعنی خود را جمع کند نه این‌که شکم خود را به زمین بچسباند.
گذاشتن بینی بر مهر
آیا گذاشتن بینی بر مهر در سجدۀ نماز از مستحبات است؟
از مستحبّات سجده این است که بینی را به مهر یا چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد، بلکه این امر مطابق احتیاط استحبابی مؤکد است.
نشستن بعد از سجدۀ دوم
آیا نشستن بعد از دو سجده، قبل از قیام واجب است؟
واجب نیست، بله مطابق احتیاط استحبابی است.
سجدۀ واجب قرآن
استماع و تلاوت همزمان آیۀ سجده
وقتی در جلسات قرآنی آیه‌ای که سجدۀ واجب دارد تلاوت میشود و ما هم همزمان آن را می‌خوانیم، آیا یک سجده کافی است و یا باید دوسجده جهت استماع و قرائت انجام داد؟
باید دو سجده انجام دهید.
شنیدن آیۀ سجده‌دار در نماز
اگر نمازگزار در حال نماز آیه‌ای که سجدۀ واجب دارد را بشنود، تکلیفش چیست؟
اگر گوش دهد باید سجده کند و نمازش را ادامه دهد. البته اگر سجده نکند معصیت کرده ولی نمازش صحیح است و اگر عمداً آیۀ سجده را گوش داده باشد و در نماز سجده کند نمازش را دوباره بخواند و اگر سهواً گوش داده باشد دوباره خواندن نماز لازم نیست.
شنیدن و قرائت ناقص آیۀ سجده‌دار
در صورت شنیدن یا قرائت آیۀ سجده به صورت ناقص، وظیفه چیست؟
در صورت قرائت موضع سجده یا گوش دادن به آن، سجده واجب است.
هنگام لزوم سجده با شنیدن آیه سجده
آیا لازم است هنگام خواندن یا گوش دادن آیۀ سجدۀ واجب، با شنیدن موضع سجده فوراً سجده کند یا می‌تواند تا پایان یافتن آیه صبر کند؟
می‌تواند تا پایان آیه صبر کند.
فراموشی و یا ترک عمدی سجده
در صورت فراموشی سجده یا ترک سجده از روی معصیت، آیا می‌تواند آن را در وقتی دیگر بجا آورد؟
بله، باید فوراً سجده کند.
به گوش رسیدن آیۀ سجده‌دار
اگر کسی بی‌اختیار آیۀ سجده‌دار به گوشش برسد آیا باید سجده نماید؟
احتیاط مستحب آن است که سجده کند.
کتابت یا خطور دادن آیۀ سجده‌دار در ذهن
اگر در حال کتابت آیه باشد و یا آن را از ذهن خطور دهد و یا فقط با چشم نظاره کند، سجده واجب میشود؟
سجده واجب نیست.
شنیدن آیۀ سجده از رادیو
آیا در صورت پخش آیۀ سجده از طریق رادیو و امثال آن، سجده واجب میشود؟
اگر به آن گوش کند باید سجده کند.
بلند خواندن آیۀ سجده‌دار
اگر آیۀ سجده‌دار را بلند بخوانیم، باید یک بار سجده کنیم یا دو بار؟
یک سجده کافی است.
سجدۀ واجب قرآن برای حائض و جنب
اگر جنب یا زن حائض آیۀ سجده را بشنود؛ آیا لازم است سجده کند؟
بلی؛ و با وضو یا غسل بودن لازم نیست.
شنیدن آیۀ سجده‌دار در خیابان
وظیفۀ مرد یا زنی که در خیابان آیۀ سجده‌دار را می‌شنود، چیست؟
اگر به آن گوش نکند سجده واجب نیست ولی اگر گوش کرده و امکان سجده را ندارد هروقت توانست سجده کند.
تکرار آیۀ سجده از روی شوخی و وظیفۀ شنونده
اگر شخصی در حضور جمعی برای آزار و اذیت و یا شوخی، پشت سر هم آیه سجده‌دار واجب را بخواند آیا برای هر دفعه، سجده بر شنوندگان واجب است؟
می‌توانند به آن گوش ندهند اما اگر گوش دهند، برای هر دفعه واجب میشود.
خواندن آیۀ سجده‌دار توسط بچه
اگر بچّۀ نابالغی، یکی از آیاتی که سجدۀ واجب دارد را بخواند، آیا بر شنوندگان سجده واجب میشود؟
در این جهت میان بالغ و نابالغ تفاوت نیست.
سجدۀ واجب قرآن بر غیر مهر
آیا واجب است برای سجده‌های واجب قرآن، پیشانی روی مهر باشد؟
بله، باید پیشانی بر چیزی که سجده بر آن صحیح است قرار گیرد.
ذکر سجدۀ واجب قرآن
آیا گفتن ذکر در سجده‌های واجب قرآن لازم است؟
مستحب است.
قنوت
بالا بردن دست هنگام قنوت
آیا بالا بردن دست‌ها در قنوت جزو قنوت است؟
بالا بردن دست‌ها در قنوت و تکبیرهای نماز مستحب است.
قنوت با یک دست
قنوت گرفتن با یک دست چگونه است؟
جایز است.
چرخاندن انگشتری در حال قنوت
بعضی به هنگام قنوت، نگین انگشتر عقیق خود را به طرف صورت خود می‌چرخانند، آیا این عمل ثوابی دارد؟
مستندی برای این عمل نیافتیم.
دست کشیدن به صورت، پس از قنوت
کشیدن دست‌ها به صورت بعد از قنوت نماز چه حکمی دارد؟
بهتر است ترک شود.
تلفظ صحیح کلمات در ذکر قنوت
آیا در ذکر قنوت، رعایت اعراب و صحت ادای حروف لازم است؟
همین‌که گفته شود دعا و مناجات یا مدح خدا را کرد، کفایت میکند.
سلام به ائمه (علیهم السلام) در قنوت
آیا سلام دادن به ائمۀ اطهار (علیهم السلام) در قنوت اشکال دارد؟
اگر قصد دعا کند، مانعی ندارد و گرنه مبطل نماز است.
قنوت به زبان غیر عربی
در قنوت نمازهای واجب یا مستحب آیا می‌توان به زبان غیر عربی از خداوند حاجت طلب نمود؟
بلی، جایز است.
خواندن شعر در قنوت
در قنوت نمازهای واجب یا مستحب به ویژه در قنوت نماز وتر، شعر خواندن جایز است؟ در صورت جایز بودن، چه اشعاری می‌توان خواند؟
خواندن اشعار با مضمون دعا و مناجات و ذکر مانعی ندارد هر چند گفتن آن به غیر عربی خلاف احتیاط مستحب است.
دعا برای شخص خاص و نام بردن از او
آیا در قنوت نماز می‌توان برای شخص خاص با بردن اسم او دعا نمود؟
اشکال ندارد.
فراموش کردن قنوت و جبران آن
اگر قنوت نماز فراموش شود وظیفۀ نمازگزار چیست؟ آیا می‌توان آن را در محل دیگری جبران و اعاده کرد؟
نماز صحیح است و چیزی بر عهدۀ نمازگزار نیست. البته اگر در رکوع یادش بیاید مستحب است بعد از رکوع قضا کند و اگر در سجده یادش بیاید مستحب است بعد از سلام نماز قضا کند.
قنوت در غیر محل آن
اگر انسان در رکعتی که قنوت ندارد، سهواً قنوت بخواند؛ آیا نمازش صحیح است؟
بلی.
ذکر
ذکر «بحول الله ...»
آیا در نماز می‌توان هنگام برخاستن، بعد از سجدتین به جای «بحول الله و قوته أقوم و أقعد»، به گفتن «بحول الله» یا «بحول الله و قوته» اکتفا نمود؟
اگر در هنگام گفتن آن، بقیۀ کلمات را هرچند به‌صورت اجمالی در تقدیر بگیرد و قصد ورود نکند، اشکالی ندارد.
ذکر «بحول الله» و «سمع الله ...» در نماز در حال حرکت
آیا در نماز مستحبّی که در حال راه رفتن یا سواره خوانده میشود، ذکر «بحول الله و قوته أقوم و أقعد» و ذکر «سمع الله لمن حمده» وارد شده است؟
در غیر قیام بعد از قعود به قصد ذکر مطلق گفته شود.
ذکر «یا حی یا قیوم» در حال برخاستن
آیا می‌توان در حال برخاستن از سجده به جای ذکر «بحول الله ...» ذکر دیگری همچون «یا حیّ یا قیوم» گفت؟
اگر به قصد ذکر وارد شده نگوید، اشکال ندارد.
گفتن «ربّنا و لک الحمد» به جای «سمع الله لمن حمده»
آیا جایز است مانند برخی از اهل تسنن به‌جای «سمع اللّه لمن حمده»، ذکر «ربّنا و لک الحمد» گفته شود؟
از باب ذکر مخصوص، مستحب نیست.
یک بار «سبحان الله» گفتن در رکوع و سجود نماز مستحبی
می‌توان در ذکر رکوع و سجدۀ نمازهای مستحبی به یک بار «سبحان الله» گفتن اکتفا کرد؟
خیر.
اذکار مستحبی در نماز نشسته
آیا در نماز نشسته هم می‌توان اذکار مستحبی نماز را گفت؟
در نماز نشسته می‌تواند تکبیرات مستحبی بگوید اما استحباب خاص ذکر «بحول الله ...» و «سمع الله ...» برای نماز ایستاده ثابت است.
جهر در اذکار نماز
آیا با صدای بلند خواندن ذکر رکوع و سجود و یا تشهد، مستحب است؟
خیر، دلیلی بر استحباب نیست. البته مستحب است امام جماعت در این موارد، صدای خود را بلند کند که دیگران بشنوند.
زیر لب خواندن اذکار نماز
زیر لب خواندن اذکار نماز (بدون حرکت لب‌ها) چه حکمی دارد؟
صحیح نیست.
اشتباه خواندن اذکار مستحبی نماز
آیا اشتباه خواندن یا از مخرج ادا نکردن اذکار مستحبی نماز، سبب بطلان آن میشود؟ آیا نمازهایی را که خوانده باید قضا کند؟
اگر عرفاً مدح یا دعا بر آن صادق بوده نمارش صحیح است. در غیر این صورت هم اگر آنها را صحیح می‌دانسته و چنین اشتباهی متعارف باشد، نمازهای قبلی صحیح است. البته اگر اذکار خاص با علم و عمد غلط خوانده شود، نماز باطل میشود.
گفتن تکبیرات نماز به قصد وجوب
شخصی مدتی تکبیرات مستحبۀ نماز را به قصد وجوب می‌گفته است، نمازش چه حکمی دارد؟
صحیح است.
گفتن اذکار غیر مستحب به قصد ورود
شخصی برخی از اذکار نماز را به گمان استحباب خاص، به قصد ورود می‌گفته، اکنون متوجه شده آن ذکر استحباب ندارد؛ حکم نمازهای خوانده شده چیست؟
باید آن نمازها را اعاده کند.
گفتن تکبیرهای مستحبی نماز در حال حرکت
آیا میشود در حال حرکت، ذکرهای مستحبی مثل تکبیرهای قبل و بعد از رکوع و سجده را گفت؟
به قصد ذکر مخصوص جایز نیست.
گفتن ذکر مستحبی در حال حرکت
آیا می‌توان اذکار مستحبی نماز را در حال حرکت گفت؟
غیر از ذکر بحول الله، بقیۀ اذکار مستحبی وارد شده را در حال حرکت نگوید. البته اگر سهواً یا به قصد ذکر مطلق بگوید نماز صحیح است.
حرکت غیر اختیاری هنگام ذکر
نمازگزاری که در حال نماز بطور غیر اختیاری تکان بخورد و در همان حال، ذکر نماز را بگوید، آیا باید آن ذکر را تکرار کند؟
اگر در حال حرکت ذکر گفته به نیّت وظیفۀ فعلیه تکرار کند.
خواندن ادعیه و اذکار خاص در غیر وقت خود
بعضی از ادعیه و اذکار برای زمان و مکان خاصی واردشده است. آیا می‌توان آنها را در غیر آن زمان‌ها هم خواند؟
بدون قصد ورود مانعی ندارد.
پاسخ نمازگزار به تماس تلفنی با گفتن تکبیر
اگر هنگام نماز زنگ تلفن همراه به صدا در آید، آیا می‌توان به جای پاسخ، با صدای الله اکبر به مخاطب فهماند که در حال نماز هستم؟
اگر الله اکبر را به قصد ذکر بگوید هرچند بخواهد چیزی را به کسی بفهماند اشکالی ندارد.
تشهد و سلام
گفتن «و عجّل فرجهم» در صلوات تشهّد
آیا گفتن «و عجّل فرجهم» بعد از ذکر صلوات تشهّد مبطل نماز است؟
در صورتی که به قصد ورود نباشد، چه عمداً و چه سهواً اشکال ندارد ولی بهتر است از آن اجتناب شود.
شهادت ثالثه در تشهّد به قصد مطلوبیت
آیا شهادت ثالثه (اشهد أنَّ علیاً ولی الله) در تشهّد نماز به قصد رجاء یا به قصد استحباب جایز است (درصورتی‌که فتنه و فساد هم نباشد)؟
جایز نیست.
ذکر شهادت ثالثه در تشهّد
ما در گذشته، در تشهد نماز جملۀ «و أنَّ علیاً امیرالمؤمنین» را اضافه می‌کردیم. آیا نمازهایمان صحیح است یا خیر؟
باید نمازها را اعاده کنید.
خواندن تشهّد در رکعت سوم
اگر نمازگزار در رکعت سوم نماز چهار رکعتی سهواً تشهّد بخواند، وظیفه‌اش چیست؟
نمازش صحیح است ولی احتیاط مستحب آن است که دو سجدۀ سهو بجا آورد.
فراموش کردن تشهد
نمازگزاری در نماز عصر خود یقین میکند که یک تشهّد از نماز ظهرش را بجا نیاورده، وظیفۀ او چیست؟
در فرض سؤال، مخیر است بین این‌که در همان حال بنشیند و دو سجدۀ سهو بجا آورد که در ضمن آن قضای تشهّد هم انجام میشود سپس نماز عصر را از سر بگیرد یا پس از پایان نماز عصر، به دستور گفته‌شده تشهّد را قضا کند.
التفات به نخواندن تشهّد پس از برخاستن
اگر بعد از قیام ملتفت شدیم که تشهّد نخوانده‌ایم چه باید بکنیم؟
اگر به رکوع رکعت بعد نرسیده‌اید باید بنشینید و تشهّد را بخوانید و نماز را ادامه دهید.
التفات به عدم اتیان تشهّد در قیام و ادامۀ نماز
نمازگزاری که در حال قیام ملتفت میشود تشهّد را نخوانده است و بدون آن‌که تشهّد بخواند نماز را ادامه می‌دهد، چه وظیفه‌ای دارد؟
باید نمازش را اعاده کند.
ترک سهوی صلوات در تشهد
صلوات آخر تشهد واجب است يا مستحب؟ اگر سهواً گفته نشود چه حکمی دارد؟
صلوات تشهد نماز واجب است، ولی در صورتی که آنرا فراموش کند و بعد از ورود به رکوع رکعت بعد یادش بیاید تکلیفی ندارد. البته احتیاط مستحب است که دو سجدۀ سهو بجا آورد.
انتصاب در تشهد
آیا نشستن بین دو سجده و نشستن برای خواندن تشهد و سلام باید به‌گونه‌ای باشد که کمر راست باشد یا قرار گرفتن به‌صورت نیم‌خیز نیز کفایت میکند؟
ظاهراً نشستن به صورت نیم‌خیز هم کفایت میکند.
توّرک
معنای تورّک در نماز چیست؟
تورّک این است که نمازگزار در حال نشستن، بر روی ران چپ بنشیند و روی پای راست را بر کف پای چپ قرار دهد.
قصد خروج از نماز هنگام گفتن سلام
با کدام یک از سلام‌های نماز از نماز خارج می‌شویم و آیا نیّت خروج از نماز لازم است و تأثیر دارد؟
«السّلامُ عَلَینا وعلی عِبادِ اللّهِ الصّالحینَ» یا «السّلامُ عَلَیکُمْ» هرکدام باعث خروج نمازگزار از نماز میشود و قصد خروج لازم نیست بلکه همین‌که با توجه -ولو با توجّه ارتکازی- یکی از این دو صیغه را بگوید، کافی است ولی مستحب است هر دو صیغه را بگوید.
گفتن سهوی سلام آخر نماز
نمازگزاری که قصد دارد در سلام نماز هر سه فقره سلام را بگوید، پس از تشهد، فراموش میکند سلام اوّل و دوم را بگوید و سلام آخر را می‌گوید آیا با گفتن سلام آخر، از نماز خارج میشود یا این‌که می‌تواند سلام نماز را از سلام مستحبی از سر بگیرد؟
با گفتن سلام مذکور از نماز خارج میشود.
مستحب بودن سلام اوّل نماز
آیا از سه سلام آخر نماز، دو سلام ابتدایی مستحب است؟
سلام اوّل مستحب است و بین سلام دوم و سوم یکی را باید بگوید و احتیاط مستحب آن است که به سلام دوم هم اکتفا نکند.
باطل شدن وضو در حین سلام نماز
اگر هنگام خواندن «السلام علیكم و رحمة الله وبركاته» وضوی انسان باطل شود، نماز چه حکمی دارد؟
اگر «السلام علینا و علی عبادالله الصالحین» را گفته باشد یا در هنگام گفتن «و رحمة الله و برکاته» وضویش باطل شده باشد نمازش صحیح است.
شک در زمان صدور حدث در سلام نماز
شخصی در سلام نماز، حدثی از او سر زده و نمی‌داند سلام واجب نماز را گفته بوده یا نه، نمازش چه حکمی دارد؟
اگر زمان حدث مشخص است و زمان سلام نماز مشخص نیست نمازش را باید اعاده کند در غیر این صورت اعادۀ نماز لازم نیست هرچند موافق احتیاط استحبابی است.
گفتن سلام نماز به نیّت تحیّت
هنگام گفتن «السلام علیك أیها النبیّ و رحمة الله و بركاته» آیا می‌توانیم قصد سلام به حضرت را داشته باشیم یا خیر؟
جایز است.
مخاطب در سلام نماز
در هریک از سلام‌های آخر نماز چه کسی را باید قصد نمود؟ (مخاطب کیست؟)
واجب نیست که نمازگزار، مخاطب خاصی را قصد نماید؛ بلکه می‌تواند هر کسی را که واقعاً (در نظر شارع) در سلام سوم منظور است قصد نماید. در سلام اوّل، پیامبر اکرم و در سلام دوم، ما نمازگزاران و بندگان صالح خدا و در سلام سوم، مؤمنین یا فرشتگان موکّل به انسان (به حسب برخی روایات) مخاطب هستند.
تکرار احتیاطی سلام‌های نماز
تکرار سلام‌های نماز از روی احتیاط چه حکمی دارد؟
با شک در تلفظ صحیح، تکرار سلام سوم جایز است ولی در سلام اول و دوم بنابر احتیاط مستحب تکرار نکند و سلام سوم را بگوید.
ناقص گذاشتن سلام سوم نماز
اگر نمازگزار سلام اول و دوم را بگوید و سلام سوم را ناقص بگذارد، نمازش چه حکمی دارد؟
نمازش صحیح است.
مبطلات نماز
آمین گفتن سهوی پس از حمد
اگر کسی پس از سورۀ حمد، سهواً آمین بگوید، آیا نمازش باطل است یا باید سجدۀ سهو بجا آورد؟
اگر سهواً گفته، نماز باطل نیست ولی باید سجدۀ سهو انجام دهد.
دست روی هم گذاشتن در نماز
اگر بدون اطلاع از مسأله، در هنگام نماز دست‌ها را روی هم بگذاریم تکلیف چیست؟ آیا نمازمان باطل است؟
هرگاه برای ادب، این کار صورت گیرد نماز باطل است. اگر از روی ناچاری یا برای کار دیگر مثل خاراندن دست و مانند آن بوده، اشکال ندارد.
گریه گردن در نماز
گریه کردن با صدا و یا بی صدا (سرازیر شدن اشک) در نماز برای موارد ذیل چه حکمی دارد؟ ترس از خداوند متعال، گریه بر زشتی‌ها و سیئات، گریه از ترس قبر و قیامت و مرگ، خجلت و شرم‌ساری از انجام گناه، گریه بر آل الله و مصیبات ایشان (علیهم السلام).
گریه از ترس خدا و آخرت از بهترین اعمال است اما گریه برای دنیا و گریه بر مصائب اهل بیت (علیهم السلام) هر چند نماز را باطل نمی‌کند ولی احتیاط مستحب در اتمام نماز و اعادۀ آن است حتی اگر گریۀ بی‌صدا باشد.
بلند کردن پا از روی زمین و چرخش به سمت قبله در حین نماز
اگر شخصی در حین نماز متوجه شود رو به قبله نیست، در چنین حالتی آیا می‌تواند پای خود را از زمین بلند نموده و به سمت قبله برگردد یا باید کف پای خود را به زمین بکشد تا حالت اتصال پاها با زمین حفظ شود؟
می‌تواند پای خود را از زمین بلند کند و رو به قبله شود.
ملاک فعل کثیر
معیار فعل کثیری که مبطل نماز است، چیست؟
ملاک، نظر عرف است؛ ممکن است فعلی به جهت شکل و خصوصیات یا مقدار، موجب از بین رفتن صورت نماز شود.
حرکت زیاد در حال نماز
در اثنای نماز جماعت، تلفن همراه شخصی زنگ زد؛ ایشان تلفن همراه را از جیب بغل در آورده، درب آن را باز نموده و با چشم شمارۀ تماس را رویت کرده و سپس تلفن همراه را خاموش نمود، درب آن را بست و در جیب خود گذاشت؛ آیا افعال مذکور مصداق فعل کثیر است؟ این‌گونه نماز چه حکمی دارد؟
فعل کثیر نیست و نماز صحیح است.
فرو دادن غذای لای دندان در نماز
آیا فروبردن غذاهایی که لای دندان مانده، موجب بطلان نماز میشود؟
خیر.
جویدن آدامس و قرص‌های زیرزبانی
آیا جویدن آدامس یا در دهان داشتن قرص‌های زیر زبانی که مزه اندکی دارد و به تدریج وارد حلق میشود، نماز را باطل میکند؟
خیر، ولی مناسب است نمازگزار از کاری که موجب سلب خضوع و خشوع و حضور قلب در نماز میشود، اجتناب کند.
قی کردن در نماز
آیا قی کردن در هنگام نماز حرام است و نماز را باطل میکند؟
اگر صورت نماز را به‌هم نزند نماز صحیح است و الا باطل است و هر کسی که بدون عذر، نمازش را باطل کند معصیت کرده است.
خمیازه در نماز
آیا خمیازه در نماز اشکال دارد؟
اشکال ندارد اما انجام آن از روی اختیار، مکروه است.
حرف زدن در نماز
چه مقدار حرف‌زدن در نماز، کلام بیجا حساب میشود و موجب بطلان نماز است؟
اگر عمداً لفظی بگوید که دو حرف یا بیشتر داشته باشد، اگر چه معنی هم نداشته باشد نماز باطل است بلکه اگر یک حرف هم تولید شود، باید نماز را دوباره بخواند (البته احتیاط مستحب، در صورت اخیر این است که ابتدا نماز را تمام کند) و اگر سهوی بگوید نماز باطل نمی‌شود و باید سجدۀ سهو بجا آورد.
حرف زدن سهوی
آیا اگر شخصی در نماز سهواً نیز حرف بزند، نمازش باطل میشود؟
خیر، ولی سجدۀ سهو لازم است.
شک در عمدی یا سهوی بودن کلام
فردی در اثنای نماز حرف زده و پس از نماز مردد شده که آیا کلام مذکور را سهوی گفته یا عمدی؛ وظیفه‌اش چیست؟
نمازش صحیح است.
سرفۀ عمدی و تولید حرف
شخصی در اثنای نماز، جهت پاک‌کردن سینه و باز کردن صدا عمداً چند مرتبه سرفه میکند و یا صدایی شبیه سرفه از خود ظاهر میکند که موجب پیدایش بیش از دو حرف میشود، نماز او چه حکمی دارد؟
اشکال ندارد. ولی باید بعد از اتمام نماز، سجدۀ سهو انجام دهد؛ بله، اگر با توجّه به این‌که این کار، دو حرف و بیشتر تولید میکند، چنین کرده نمازش باطل میشود، بلکه اگر عمداً یک حرف هم تولید کند باید نمازش را دوباره بخواند.
دعا و ذکر غیر عربی در نماز
گفتن دعا و ذکر غیر عربی در نماز چه حکمی دارد؟
دعا و ذکر به غیر قصد ورود، به هر زبانی در نماز جایز است هرچند احتیاط مستحب است که غیر عربی دعا نکند.
التفات به ناقص خواندن نماز
علم به ناقص خواندن نماز بعد از نماز چه حکمی دارد؟
اگر سهواً غیر از ارکان را ترک کرده باشد نمازش صحیح است.
نفرین مؤمن در نماز
آیا دعا علیه مؤمن (نفرین) هنگام نماز، باعث باطل شدن نماز میشود؟
اگر به حق نباشد نمازش باطل میشود.
دعا برای مخاطب در نماز
آیا دعا برای مخاطب، در نماز باعث بطلان نماز است؟ مثلاً بعد عطسه به دیگری بگویی «غفر اللّه لك».
موجب بطلان نیست.
مخاطبۀ غیر خدا در نماز
خطاب کردن غیر خدا در نماز به نیّت دعا چه حکمی دارد؟ مثلاً بگوییم: «یا وجیهاً عندالله اشفع لنا» یا بگوییم «یا مهدی أدرکنی»؟
گفتن «یا وجیهاً ...» در نماز، خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله جایز است به خلاف معصومین دیگر. البته در خصوص جملات دیگر به طور خاص سوال کنید.
خواندن دعای فرج در قنوت
خواندن دعای «الهي عظُم البلاء...» در قنوت نمازهای واجب و مستحب چه حکمی دارد؟
خواندن آن بخش از این دعا که خطاب به امیرالمؤمنین و امام زمان( صلوات‌الله علیهما) است، در نماز جایز نیست و موجب بطلان نماز است. و فرقی از این جهت بین نماز مستحب و واجب نیست.
«علیه و علیهم السلام» در قنوت نماز غفیله
عبارت «علیه و علیهم السلام» در قنوت نماز غفیله را به قصد دعا بگوییم یا به قصد تحیّت؟
ثبوت فقرۀ مذکور در این نماز، ثابت نیست، بنا بر این اگر کسی بخواهد آن را بگوید، به قصد مطلق دعا بگوید.
مخاطب قرار دادن امامان در سلام نماز
آیا در سلام آخر نماز می‌توان ائمه (علیهم السلام) را مورد خطاب قرار داد یا این کار اشکال دارد؟
مورد خطاب قرار دادن خصوص ائمه (علیهم السلام) صحیح نیست.
خندیدن غیر ارادی در نماز
اگر نمازگزار بدون اختیار و اراده بخندد، آیا نمازش باطل می شود؟
خیر، باطل نیست.
جواب دادن سلام در نماز
جواب سلام در حال نماز با شک در جواب سایر حاضرین
اگر نمازگزار شک کند که آیا حاضرین جواب سلام شخص وارد شده را داده‌اند یا نه، چه وظیفه‌ای دارد؟
واجب است جواب وی را بدهد.
جواب دادن به سلام کودک در نماز
آیا جواب سلام بچۀ نابالغ در حال نماز واجب است؟
جواب سلام بچه ممیز در حال نماز واجب است اما نباید در بین نماز، جواب سلام بچه غیر ممیز را بدهد.
جواب نمازگزار به سلام غیر مسلمان
آیا جواب سلام شخص غیر مسلمان در نماز واجب است؟
جواب سلام غیر مسلمان واجب نیست بلکه در حال نماز جایز هم نیست.
جواب سلام با شک در صحت آن
کسی که در اثنای نماز به او سلام می‌کنند و معلوم نیست سلام صحیح بود یا از سلام‌های مردم عوام است که غلط است آیا جواب دادن به او واجب است؟
اگر عرفاً ولو در عرف متکلم، سلامش صحیح باشد، جوابش لازم است ولی اگر همین مقدار مشکوک باشد، جوابش لازم نیست.
وظیفۀ نمازگزار در قبال سلام دیگران
اگر در مسجد مشغول نماز بودم و شخصی وارد شد و سلام کرد وظیفه چیست؟
چنانچه شک کنید که سلام‌کننده قصد سلام کردن به شما را هم داشته یا نه، نباید جواب دهید، و همچنین است اگر بدانید قصد شما را هم داشته، ولی می‌دانید دیگری جواب سلام را می‌دهد؛ اما اگر بدانید که قصد شما را هم داشته و دیگری جواب نمی‌دهد یا شک داشته باشید دیگری جواب سلام را می‌دهد یا نه، باید سلام او را جواب دهید.
کیفیت جواب سلام در نماز
اگر در حال نماز، کسی به ما سلام دهد و ما در جواب بگوییم «سلامٌ علیک و رحمة الله و برکاته» نمازمان چه حکمی دارد؟
خلاف احتیاط استحبابی است البته اگر سلام‌کننده «علیکم» و مانند آن را بر سلام مقدّم داشت، باید با صیغه‌های سلامی که در قرآن وارد شده است مانند «سَلامٌ عَلَيْکَ» یا «سَلامٌ عَلَيْکُمْ» به قصد این‌که از قرآن است جواب بگویید و اگر به این قصد نگفته‌اید و مسأله را نمی‌دانستید، باید نماز را اعاده کنید. البته در هر صورت اضافه کردن «رحمة الله و برکاته» اگر به قصد دعا باشد مانعی ندارد.
رد تحیّت به غیر صیغۀ سلام
آیا درحال نماز ردّ تحیتی که به صیغۀ سلام نباشد، جایز است؟
اگر معنای سلام را برساند، جوابش واجب است و الا جایز نیست.
فاصله افتادن بین سلام و جواب سلام در حال نماز
اگر نمازگزار سلام را بشنود، ولی به دلیل غفلت یا هر سبب دیگر جواب سلام را ندهد، آیا با وجود فاصله افتادن بین سلام و جواب، واجب است جواب سلام را در حال نماز بدهد؟
اگر تأخیر به مقداری باشد که جواب آن سلام حساب نشود، نباید جواب بدهد.
جواب سلام دادن در حال نماز در فرض جواب دیگران
اگر شخص وارد به جمعی با عبارت «السلام علیكم جمیعاً»، سلام کند آیا در صورت جواب دادن برخی، بر نمازگزار نیز جواب سلام دادن واجب و یا جایز است؟
جایز نیست.
جواب دادن نمازگزار به سلام‌های متعدد
اگر شخصی در یک زمان چند بار به نمازگزار سلام کند و یا چند نفر به او سلام دهند، آیا یک بار جواب دادن از همۀ آنها کفایت میکند؟
در صورت اوّل یک جواب کافی است مگر این‌که تحیت جدید باشد و در حالت دوم یک جواب به صیغۀ جمع کافی است.
جواب سلام در غیر نماز
کفایت «سلام از ماست» از جواب سلام
آیا گفتن «سلام از ماست» جواب سلام محسوب میشود؟
خیر.
جواب سلام گویندگان رادیو و تلویزیون
آیا جواب سلام گویندگان رادیو و تلویزیون که در آغاز سخن خود برشنوندگان و بینندگان سلام می‌نمایند واجب است یا خیر؟
خیر.
جواب سلام پایانی کلام
بعضی از افراد یا سخنران‌ها در پایان کلامشان السلام علیكم می‌گویند آیا جواب این سلام واجب است؟
اگر عرفاً مخاطبین را قصد کرده باشد، جوابش بر یکی از حاضرین واجب است.
جواب سلامی که به قصد جواب سلام گفته شده
گاهی اتفاق می‌افتد که کسی به قصد جوابِ سلام ما، «سلام» می‌گوید، در حالی‌که ما به او سلام نکرده‌ایم. آیا جواب سلام او لازم است؟
لازم نیست.
جواب سلام نامه و پیامک
آیا جواب سلامی که از طریق پیامک، ایمیل یا نامه رسیده، واجب است؟
واجب نیست.
جواب سلام در چت آنلاین
حکم جواب سلام در چت آنلاین که طرفین صدا یا تصویر هم‌دیگر را دارند چیست؟ در چت مکتوب که صدا را ندارند چطور؟
چنانچه در قالب یک ارتباط زنده باشد، واجب است.
پاسخ سلام با اشاره
آیا می‌توان در جواب سلام، به اشاره‌ای که عرف آن را پاسخ سلام می‌داند اکتفا نمود، بدون این‌که هیچ لفظی بر زبان جاری شود؟
خیر، اشاره کافی نیست.
وجوب ابلاغ سلام دیگری
اگر شخصی به دیگری سلام برساند یا سلام دیگری را به ما برسانند آیا جواب آن واجب است؟
خیر.
جواب سلام به لفظ غیر عربی
آیا جواب سلام، در صورتی که به غیر زبان عربی باشد مثلاً انگلیسی، واجب است؟
در صورتی که ترجمه سلام باشد (سلامتی بر شما باد) جوابش لازم است.
قطع کردن نماز
شکستن نماز واجب
آیا نماز واجب را می‌توان شکست؟
شکستن نماز واجب از روی اختیار حرام است، ولی برای حفظ مال و جلوگیری از ضرر مالی یا بدنی مانعی ندارد.
شکستن نماز برای جا نماندن از قطار
اگر مسافری بفهمد که قطار در حال حرکت است آیا می‌تواند نمازش را رها کند و در داخل قطار نماز بخواند؟
اگر با ترک سوره و یک بار گفتن تسبیحات و ذکر رکوع و سجود، باز هم به قطار نرسد و این موجب مشقت زیاد برای وی میشود می‌تواند نمازش را رها کند.
قطع نماز برای جواب دادن تلفن یا زنگ در
اگر در هنگام نماز، زنگ در یا گوشی تلفن به صدا در آید، می‌توانیم نماز را قطع کنیم؟
جایز نیست مگر آن‌که خوف خطر بدنی یا مالی مهمی در کار باشد.
قطع نماز با شک در طهارت
گاهی وسط نماز شک می‌کنم که وضو دارم یا نه و احتمال ضعیفی می‌دهم که وضویم باطل شده باشد، آیا می‌توانم نماز را بشکنم و بعد از وضو نماز بخوانم؟
جایز نیست.
شکستن نماز به بهانۀ عدم حضور قلب
شخصی، نماز واجب خود را در رکعت دوم و سوم می‌شکند و دوباره از سر می‌گیرد و می‌گوید حضور قلب نداشتم، گاهی این اتفاق چهار-پنج بار تکرار میشود؛ آیا این کار جایز است؟
حضور قلب نداشتن، مجوز شکستن نماز واجب نیست، چنین رفتارهایی که ناشی از سلیقۀ شخصی‌اند،حرام و خارج از موازین شرع است.
قطع نماز برای نشنیدن غیبت
شخصی مشغول نماز است و اطرافیان وی از مؤمنی غیبت می‌کنند؛ تکلیف شخص نمازگزار چیست؟
اگر با اشاره بتواند در جلوگیری از منکر مؤثر شود، در حال نماز با اشاره وظیفۀ نهی از منکر را انجام دهد در غیر این صورت اگر احتمال می‌دهد با قطع نماز بتواند در نهی از منکر، مؤثر واقع شود واجب است نماز را قطع کند. در هر صورت نباید به غیبت گوش دهد.
قطع کردن نماز هنگام تکبیرةالاحرام
آیا قطع نماز هنگام گفتن تکبیرةالاحرام جایز است؟
مانعی ندارد.
شکیات
لزوم تأمّل پس از شک در رکعات
آیا در شکّ در غیر رکعات نیز مانند شک در رکعات، باید بعد از شک تأمل بشود؟
فکر کردن بعد از شک، فقط در شک‌های باطل‌کننده (شک بین بعضی از رکعات) لازم است.
ادامه دادن نماز در موارد شک مبطل
شخصی در نماز مغرب، بین دو و سه شک کرده، آیا می‌تواند به این امید که در اثنای نماز به اطمینان برسد، نمازش را ادامه دهد؟ اگر پیش از اتمام نماز یقین کند که واقعاً رکعت سوم بوده است آیا نماز خوانده شده صحیح است؟
رجاءً مانعی ندارد و اگر تا آخر نماز به اطمینان رسیده، ظاهراً نمازش صحیح است.
ندانستن تعداد رکعات خوانده شده
اگر انسان در تعداد رکعات شک کند و اصلاً نداند چند رکعت خوانده وظیفه‌اش چیست؟
باید قدری فکر کند که شکش پابرجا شود، بلکه باید به قدری فکر کند که صورت نماز به‌هم بخورد، یا از پیدا شدن یقین یا گمان نا امید شود.
مقدار تأمل نمازگزار در شک‌های مبطل
در شک‌هایی که نماز را باطل میکند (مثلاً شک در رکعات نماز دو رکعتی) چه‌قدر باید فکر کرد تا بعد از آن اگر به نتیجه نرسید، رها کردن نماز جایز باشد؟
تا مأیوس نشده یا صورت نماز به‌هم نخورده نماز را نشکند.
تبدیل نیّت نماز شکسته به تمام در موارد جمع
کسی که بین نماز قصر و تمام جمع میکند اگر در نمازی که به نیّت قصر می‌خواند، شک بین دو و سه کند، آیا می‌تواند بنا بر سه گذاشته و نماز را چهار رکعتی تمام کند و بعد نماز قصر را بخواند؟
اشکال ندارد.
شک میان سه طرف با گمان به دو طرف
کسی که بین دو و سه و چهار شک دارد ولی گمان دارد رکعت سوم یا چهارم باشد؛ وظیفه‌اش چیست؟
مانند کسی است که همه احتمالات در نظر او یکسان باشد.
فرق بین ظنّ در افعال و رکعات در رکعات مختلف نماز
آیا ظنّ در افعال و ظنّ در رکعات در دو رکعت اوّل و دو رکعت آخر، فرق دارد؟
خیر.
شک بین یک سجده و دو سجده
حکم شک بین یک سجده یا دو سجده چیست؟
اگر وارد عمل بعدی نشده‌اید یک سجدۀ دیگر بجا آورید.
علم اجمالی به ترک رکوع یا یک سجده
فردی در حال تشهد نماز یقین میکند که نمازش نقص داشته، ولی نمی‌داند رکوع را بجا نیاورده یا یک سجده را؛ وظیفه‌اش چیست؟
باید یک سجده بجا آورد و تشهد را بخواند و نمازش را ادامه دهد.
علم اجمالی به ترک یک یا دو سجده از یک رکعت
در تشهد آخر نماز یقین کردم که یک سجده یا دو سجده از رکعت قبل را انجام نداده‌ام، نمازم چه حکمی دارد؟
یک سجده را قضا کنید و دو سجدۀ سهو بجا آورید.
شک در شمارۀ سجده در اثنای آن
اگر کسی در حال سجده، شک کند که مشغول سجدۀ اوّل است یا دوم، وظیفه‌اش چیست؟ اگر باید دوباره به سجده برود؛ چنانچه بعداً معلوم شود سه سجده رفته، چه وظیفه‌ای دارد؟
باید یک سجدۀ دیگر بجا آورد و اگر معلوم شد که سه سجده بجا آورده، نمازش صحیح است.
شک در رکعات نماز و انجام تشهد
اگر در حال ایستاده بین سه و چهار شک کنیم، همچنین شک کنیم تشهّد را خواندیم یا نه؛ حکم چیست؟
برای شک در رکعات، بعد ازسلام، نماز احتیاط را که دو رکعت نشسته است بخوانید و به شک در تشهّد اعتنا نکنید.
گفتۀ دیگران پیرامون تعداد رکعات نماز
اگر شخصی پس از پایان نماز به نمازگزار بگوید که نمازش را یک رکعت کم یا زیاد خوانده، تکلیف چیست؟ اگر به شک افتاده باید چه کند؟
اگر از گفتۀ آن شخص اطمینان کند که یک رکعت کم یا زیاد خوانده است باید نمازش را دوباره بخواند ولی اگر گفتۀ او فقط ایجاد شک میکند در صورتی که صورت نماز به‌هم خورده به شکش اعتنا نکند ولی اگر صورت نماز هنوز به‌هم نخورده، چنانچه شکی است که موجب بطلان نماز میشود بنا بر صحت بگذارد و گرنه به وظیفۀ شاک عمل کند.
تردید مکلّف در مورد زمان تحقق شک
اگر کسی شک بین سه و چهار برایش حاصل شده و شک دارد که این شک، قبل از سلام نماز برایش حاصل شده یا بعدش، چه وظیفه‌ای دارد؟
اگر از حالت نمازگزار خارج شده به شکش اعتنا نکند و گرنه بنا را بر چهار بگذارد و بعد از سلام نماز، دو رکعت نماز احتیاط به صورت نشسته بخواند.
شک میان رکعت آخر نماز اوّل و رکعت اوّل نماز دوم
شخصی در حال نماز شک میکند که رکعت آخر ظهر است یا اوّل عصر تکلیفش چیست؟
بنا را بگذارد که رکعت آخر نماز ظهر است و نماز را تمام کند سپس نماز عصر را بخواند.
شک در خواندن نماز ظهر در اثنای آن
اگر در بین نماز ظهر شک کند که آیا نماز ظهر را قبلاً خوانده یا نه؛ چه وظیفه‌ای دارد؟
باید نماز را به عنوان ظهر تمام کند.
شک در ادای نماز ظهر در اثنای نماز عصر
اگر کسی در اثنای نماز عصر، شک کند که آیا نماز ظهرش را قبلاً خوانده یا نه؛ وظیفه‌اش چیست؟
بعید نیست بتواند نماز را به نیّت عصر تمام کند و نیازی به خواندن نماز ظهر نیست؛ هر چند در وسعت وقت باشد، و احتیاط مستحب آن است که نماز را به قصد مافی‌الذّمه تمام کند و پس از آن رجاءً چهار رکعت (یا دو رکعت در مورد مسافر) بدون نیّت ظهر یا عصر بجا آورد.
اعاده کردن نماز بدون توجّه به مسائل شک
نمازگزاری که یکی از شکیّات نماز برایش پیش می‌آید، آیا می‌تواند بدون توجّه به مسائل شک، نماز را ادامه دهد یا رها کند و دوباره نمازش را بخواند؟
جایز نیست ولی اگر اعاده کند نمازش صحیح است.
یقین به عدد رکعات پس از شک در آن
اگر فردی یک رکعت از نماز را فراموش کند و در رکعت آخر یادش بیاید، مثلاً فکر می‌کرد رکعت دوم نمازش است (با این‌که در واقع رکعت اول است)، لذا رکعت سوم و چهارم را هم بجا آورد و در رکعت آخر متوجه شد که در رکعت سوم است، وظیفه‌اش چیست؟
باید دو سجدۀ سهو بجا آورد و قضای تشهّد ترک شده در رکعت دوم واقعی هم در ضمن سجدۀ سهو انجام می‌گیرد. البته اگر در رکعت سوم، سلام دوم یا سوم نماز را هم گفته است باید دو سجدۀ سهو دیگر هم بجا آورد و بنا بر احتیاط، آنها را پس از سجدۀ سهو مذکور انجام دهد.
تحقق دو شک در یک نماز
شخصی شک بین دو و سه نموده و طبق وظیفه بنا را بر سه گذاشته است لکن دوباره شک بین سه و چهار نموده و بنا را بر چهار گذاشته است باید نماز احتیاط هر دو شک را بجا آورد یا نماز احتیاط شک دوم را؟
اگر به رکعت بعد منتقل نشده باید به وظیفۀ شک دوم عمل کند و اگر منتقل شده به همان وظیفۀ شک اوّل عمل کند.
شک در عدد رکعات پس از ظن به آن
شخصی بعد از سجده دوم نماز چهار رکعتی بین سه و چهار شک کرده و بعد از کمی تأمل گمانش به سه می‌رود، برای رکعت چهارم می‌ایستد ولی باز شک میکند. چه وظیفه‌ای دارد؟
باید بنشیند و تشهّد و سلام نماز را بخواند و نماز احتیاط را به صورت دو رکعت نشسته، بجا آورد.
گمان به عدد رکعات، قبل از نماز احتیاط
شخصی بعد از شک بین سه و چهار بنا را بر چهار می‌گذارد و نماز را سلام می‌دهد اما قبل از نماز احتیاط، به خواندن چهار رکعت گمان پیدا میکند؛ آیا باز هم لازم است نماز احتیاط بخواند؟ اگر بخواهد احتیاطاً بخواند اشکال دارد؟
در فرض سوال، خواندن نماز احتیاط واجب نیست. هرچند خواندن آن رجاءً هم مانعی ندارد.
فراموش کردن حکم شک پس از نماز
کسی که برایش شکی در نماز حادث میشود ولی بعد از نماز، هم شک و هم حکمش را فراموش میکند مثلاً نمی‌داند بین دو و سه شک کرده یا سه و چهار، چگونه عمل کند؟
بنا بر احتیاط وظیفۀ شک‌های مختلفی را که احتمال می‌دهد، انجام دهد و نماز را از سر بگیرد.
یقین به طرف کمتر پس از عمل به وظیفۀ شک
کسی پس از شک بین سه و چهار، بنا را بر چهار گذاشت و به وظیفه عمل کرد، بعد، از راهی یقین پیدا کرد که بدون احتساب نماز احتیاط سه رکعت خوانده آیا احتیاج به اعاده دارد یا نه؟
خیر.
کثیر الشک
مقدار شک برای صدق کثیر الشک
با چند بار شک، کثیر الشک محقّق میشود؟
کثیر الشک کسی است که در سه نماز پی‌درپی لااقل یک مرتبه شک میکند، و اگر به این مقدار نرسیده ولی به قدری است که معمول مردم می‌گویند زیاد شک میکند، باید به گونه‌ای رفتار کند که هم به وظیفۀ شک معمولی و هم به وظیفۀ کثیر الشک عمل کرده باشد، بنابراین اگر مثلاً بین سه و چهار شک کرده، به وظیفۀ شک معمولی عمل کند. ولی اگر نمی‌تواند به گونه‌ای رفتار کند که مطابق احتیاط عمل کرده باشد مانند این‌که شک وی در افراد معمولی موجب بطلان نماز است یا وظیفۀ شک معمولی مخالف وظیفۀ کثیر الشک است باید نماز را اعاده کند اگر چه احتیاط مستحب است در صورت اوّل، نماز را ادامه دهد سپس نماز را اعاده کند و در صورت دوم به یکی از دو وظیفه رفتار کرده و نماز را دوباره نیز بخواند، بنابراین اگر در حال ایستاده بین چهار و پنج شک کند، بنا بر احتیاط مستحب یا مانند کثیر الشک بنا را بر چهار گذاشته و نماز را تمام کند یا به وظیفۀ شک معمولی عمل کند و در هر دو حال نماز را دوباره نیز بخواند.
ملاک تحقق کثرت شک
گفته اند: «اگر کسی در سه نماز پی در پی حداقل یک بار شک کند صدق کثیر الشک بر او میشود» آیا شک کردن در این سه نماز باید عین هم باشد؟ مثلاً برای این‌که کسی کثیر الشک در صحت قرائت نماز شود باید چند بار در تلفظ یک کلمۀ خاص شک کند یا این‌که اگر هر بار در تلفظ کلمه‌ای (غیر از کلمۀ دفعۀ قبل) شک کند نیز کثیر الشک است؟
اگر در سه نماز پی در پی شک کند کثیر الشک است و لازم نیست شک‌ها عین هم باشد. البته در فرض سوال، اگر در یک کلمه زیاد شک میکند نسبت به صحت قرائت همان کلمه بی اعتنا خواهد بود لذا اگر در کلمۀ دیگری شک کرد باید به دستور شک عمل نماید. و اگر شک از روی وسواس باشد به هیچ وجه نباید اعتنا کند چه در یک کلمۀ خاص و چه در کلمات مختلف.
تفاوت کثیر الشک و وسواسی
فرق بین کثیر الشک و وسواسی چیست؟
وسوسه در اثر یقین نکردن یا دیر یقین کردن پیدا میشود و غیر آن اگر کسی زیاد شک کند، کثیر الشک است.
عدم توجّه به شکیات در نماز برای پیشگیری از ابتلای به وسواس
اگر شخصی احتمال زیاد بدهد که در صورت توجّه به شکیّات نماز، مبتلا به وسواس و کثرت شک میشود، آیا می‌تواند برای جلوگیری از این اتفاق، به شکش اعتنا نکند؟
تا به حد وسواس و کثرت شک نرسیده باید به وظیفۀ شک عمل کند.
شک در کثیر الشک بودن
اگر شخصی شک کند که کثیر الشک است یا نه، چه وظیفه‌ای دارد؟
باید به دستور شک عمل نماید. البته اگر کثیر الشک باشد تا وقتی اطمینان نکند که به حال مردم معمولی برگشته، باید به شک خود اعتنا نکند.
وظیفۀ کثیر الشک با جهل به عدد رکعات
اگر کثیر الشک موقع نماز نداند نماز ظهر می‌خواند یا عصر، و در رکعت چندم نماز است، تکلیفش چیست؟
بنا بگذارد نماز عصر می‌خواند و در رکعات، بنابر رکعت بیشتر که صحیح است بگذارد.
شک کردن زیاد به خاطر بیماری
اگر شخصی به خاطر بیماری و یا عارضۀ دیگری در نماز زیاد شک کند آیا کثیر الشک محسوب می‌گردد؟
خیر.
وظیفۀ کثیر الظن در نماز
فرموده‌اید که کثیر الشک نباید به شک خود اعتنا کند آیا کثیر الظن نیز چنین است و به عبارت دیگر آیا عبارت کثیر الشک در روایات و فتاوا به معنی عدم العلم است؟
گمان در نماز نسبت به رکعات، حکم یقین را دارد اما در افعال اگر عمل بر اساس گمان با عمل بر طبق وظیفه کثیر الشک متفاوت باشد و نتواند بین وظیفۀ گمان وکثیر الشک جمع کند باید نمازش را اعاده کند و بنا بر احتیاط مستحب مطابق وظیفۀ گمان یا شک عمل کند و پس از اتمام نماز آن را اعاده کند.
ظن کثیر الشک در رکعات نماز
وظیفه کثیر الشک نسبت به ظن در رکعات چیست؟
طبق ظنش عمل کند.
ظن کثیر الشک در افعال نماز
کسی که تقریباً در تمام رکعات نمازها در تعداد سجده شک دارد و در این مورد کثیر الشک شده، اگر گمان به آن دارد که یک سجده رفته، وظیفه‌اش چیست؟
اگر به حد وسواس رسیده بنا را بر انجام دو سجده بگذارد و نمازش صحیح است. در غیر این صورت نمازش صحیح نیست هر چند احتیاط مستحب است بنا را بر یکی از دو طرف بگذارد و بعد از اتمام نماز دوباره آن را از سر بگیرد.
جلوگیری کثیر الشک از تحقق شک
اگر کثیر الشک بتواند با استفاده از وسیله‌ای و یا با گماردن شخصی در کنار خود از شک نجات پیدا کند، آیا انجام این کار برای او واجب است؟
لازم نیست.
نماز احتیاط
خروج وقت نماز با خواندن نماز احتیاط
اگر در نماز ظهر، شکّی پیش آید که موجب نماز احتیاط است و وقت نماز عصر هم تنگ باشد و خواندن یک رکعت از نماز عصر هم پیش از غروب شرعی ممکن نباشد، تکلیف چیست؟
در فرض سؤال، باید نماز عصر را بخواند و بعد از آن بنابر احتیاط، بین خواندن نماز احتیاط و قضای ظهر جمع کند.
خواندن نماز احتیاط در خارج از وقت
اگر نمازگزار بین رکعت سه و چهار شک کند و در بین نماز یا بعد از آن، وقت خارج شود آیا باید اصل نماز را قضا کند یا این‌که نماز احتیاط را در خارج وقت بخواند؟
نماز احتیاط را در خارج وقت بخواند.
وقت نماز احتیاط در جمع میان قصر و اتمام
شخصی که به خاطر احتیاط، بین قصر واتمام جمع میکند، اگر در نماز تمام خود بین دو و سه شک نماید آیا می‌تواند بلافاصله نماز شکسته را بخواند یا باید نماز احتیاط را هم بخواند؟
باید نماز احتیاط را هم بخواند.
فاصله افتادن بین نماز و نماز احتیاط
اگر بین نماز و خواندن نماز احتیاط فاصله بیفتد چه باید کرد؟
اگر از روی عمد باشد یا فاصله به قدری بوده که صورت نماز به‌هم خورده بنا بر احتیاط هم نماز احتیاط را بخواند و هم اصل نماز را اعاده کند.
تقدم نماز احتیاط بر سجده یا تشهّد فراموش شده
اگر شخصی هم نماز احتیاط بر او واجب شود و هم سجده و یا تشهّد فراموش شده داشته باشد کدام مقدم هستند؟
نماز احتیاط مقدم است.
ترتیب بین نماز احتیاط و سجدۀ سهو
اگر در یک نماز هم سجدۀ سهو لازم باشد و هم شک در رکعت نماز داشته باشیم بعداز اتمام نماز ابتدا باید سجدۀ سهو را بخوانیم یا نماز احتیاط؟
باید اوّل نماز احتیاط را بخوانید و بعد از آن سجدۀ سهو بجا آورید.
نماز احتیاط خوابیده
کسی که وظیفه‌اش خواندن نماز به طور خوابیده است اگر بین سه و چهار شک کند باید یک رکعت نماز احتیاط بخواند یا دو رکعت؟ یا بستگی به نیّت دارد؟
باید نمازش را اعاده کند البته احتیاط مستحب آن است که به نیّت دو رکعت نشسته نماز احتیاط را بخواند و بعداً نماز را اعاده کند.
شک بین سه و چهار در نماز نشسته
کسی که نشسته نماز می‌خواند و بین سه و چهار شک کرده چه وظیفه‌ای دارد؟
احتیاط مستحب آن است که بنا را بر چهار بگذارد و بعد از سلام نماز، دو رکعت نشسته نماز بخواند ولی در هر صورت نمازش را از سر بگیرد.
کیفیت نماز احتیاط با تحقق شک در نماز نشسته
کسی که به خاطر عذری نشسته نماز می‌خواند اگر در نماز چهار رکعتی بین دو و سه شک کند -که حکم آن خواندن نماز احتیاط ایستاده است- چه وظیفه‌ای دارد؟ آیا باید نماز را از سر بگیرد یا نشسته نماز احتیاط بخواند؟
نشسته بخواند و بنا بر احتیاط مستحب نماز را اعاده کند.
بلند خواندن قرائت در نماز احتیاط
آیا شخص می‌تواند در نماز احتیاط، حمد را بلند بخواند؟ استعاذه و <بسم الله> را چطور؟
باید حمد و بنا بر احتیاط <بسم الله الرحمن الرحیم> آن را آهسته بخواند. ولی در استعاذه بین بلند خواندن و آهسته خواندن مخیر است. ولی به نیّت ورود نخواند.
بلند خواندن حمد در نماز احتیاط از روی جهل
آیا کسی که در نماز احتیاط حمد را از روی جهل، به صورت جهری می‌خوانده، نمازش صحیح است؟
بله، در فرض سوال صحیح است.
قرائت سهوی سوره در نماز احتیاط
اگر در نماز احتیاط بعد از حمد اشتباهاً سوره یا بخشی از آن خوانده شود تکلیف چیست؟
اگر از روی جهل به حکم باشد، نماز احتیاطش صحیح نیست و بنا بر احتیاط باید نماز احتیاط و اصل نماز را دوباره بخواند ولی اگر از روی سهو بوده، نمازش صحیح است و سجدۀ سهو هم ندارد.
خواندن سوره و قنوت در نماز احتیاط
آیا خواندن سوره در نماز احتیاط، بدون قصد جزئیت مانعی دارد؟ قنوت خواندن چطور؟
مانعی ندارد.
بطلان وضو در حین نماز احتیاط
شخصی بین نماز احتیاط وضویش باطل شده؛ حال اعادۀ همان یک رکعت نماز احتیاط کافی است یا باید نماز را هم اعاده کند؟
بنا بر احتیاط، نماز احتیاط را دوباره بخواند و اصل نماز را نیز اعاده کند.
مبطلات نماز احتیاط
آیا مبطلات نماز، نماز احتیاط را هم باطل میکند؟ انجام مبطلات بین نماز احتیاط و نماز اصلی چطور؟
نماز احتیاط به منزلۀ اجزای نماز اصلی است و هر چیزی که نماز را باطل میکند نماز احتیاط را نیز باطل میکند. تحقق مبطل بین نماز و نماز احتیاط هم بنا بر احتیاط، مانع صحت نماز احتیاط است. لذا در این فرض، بنا بر احتیاط پس از خواندن نماز احتیاط، اصل نماز را هم اعاده کند.
به زبان آوردن نیت نماز احتیاط
اگر شخصی در نماز احتیاط، سهواً و یا به دلیل ندانستن مسأله، نیت آنرا به زبان آورد، وظیفۀ او چیست؟
اگر از روی سهو باشد، باید نماز احتیاط را بخواند و بنا بر احتیاط، دو سجدۀ سهو بجا آورد. و اگر از روی جهل به مسأله باشد بنابر احتیاط ، علاوه بر نماز احتیاط باید اصل نماز را هم بخواند.
ترک سهوی تکبیر در نماز احتیاط
اگر کسی در نماز احتیاط، تکبیر اوّل نماز را سهواً نگوید، چه وظیفه‌ای دارد؟ اگر نمازهای گذشته را این‌گونه خوانده، تکلیفش چیست؟
در هر دو صورت نمازش صحیح است و تکلیفی ندارد.
فراموش کردن نماز احتیاط و یادآوری آن در اثنای نماز بعدی
شخصی در نماز عصر یادش می‌آید که نماز احتیاط نماز ظهر را ادا نکرده است. تکلیف او چیست؟
اگر قبل از شروع نماز عصر چیزی که نماز ظهر را باطل میکند از وی سر زده (مثلاً روی از قبله برگردانده یا مدت زمانی گذاشته که موالات نماز به‌هم خورده) نماز را به نیّت مافی‌الذّمه ادامه دهد و پس از اتمام نماز، نماز احتیاط را بخواند و سپس احتیاطاً یک نماز به نیّت نماز عصر بخواند و بنا بر احتیاط مستحب نیّت مافی‌الذّمه کند و اگر مبطل نماز ظهر از وی سر نزده باشد، بنا بر احتیاط در مسألۀ اشتراط اتصال نماز به نماز احتیاط یا عدم آن، با رعایت اعلمیت نسبی از مجتهد دیگری تقلید کند و در این فرض بنا بر اشتراط اتصال، باید نماز عصر را قطع کرده و نماز احتیاط را بخواند و بنا بر عدم اشتراط، باید نماز احتیاط را پس از نماز عصر بخواند.
ترک عمدی یا سهوی نماز احتیاط
کسی که وظیفه‌اش خواندن نماز احتیاط است، اگر بعد از سلام عمداً یا سهواً نماز احتیاط را بجا نیاورد وظیفه‌اش چیست؟ به خصوص زمانی که بخواهد همان نماز اصلی را احتیاطاً دوباره بجا آورد؟
بنا بر احتیاط، نماز احتیاط به منزلۀ اجزای اصلی نماز است، بنابراین تا زمانی که صورت نماز به‌هم نخورده یا زمان زیاد فاصله نشده، باید آن را انجام دهد و با انجام آن، نمازش صحیح است والّا هم نماز احتیاط را بخواند و هم نماز اصلی را دوباره بخواند.
سجدۀ سهو
گفتن ذکر اضافی سهوی در نماز
اگر در رکعت سوم و چهارم نماز سهواً اذکاری مانند بسم اللّه و الحمدللّه گفته شود، آیا باید سجدۀ سهو انجام شود؟
سجدۀ سهو واجب نیست.
تکرار بخشی از کلمه در اثنای قرائت
گاهی در قرائت نماز، زبانم گیر میکند و بخشی از یک کلمه را تکرار می‌کنم -مثلاً می‌گویم «ولاالضّ ولاالضالّین» یعنی ولاالضّ را اضافه می‌گویم- آیا در این صورت سجدۀ سهو واجب میشود؟ اگر به‌خاطر وسواس باشد چطور؟
سجدۀ سهو لازم نیست هر چند مطابق احتیاط استحبابی است بله اگر به خاطر وسواس باشد چنانچه بتوانید به وسواس خود عمل نکنید، نباید تکرار کنید و گرنه باید نمازتان را دوباره بخوانید. ولی اگر قدرت ندارید نمازتان صحیح است.
سجدۀ سهو برای تصحیح اشتباه
آیا اگر نمازگزار سهواً کلمه‌ای را در نماز اشتباه بخواند، آیا سجدۀ سهو لازم میشود؟ اگر بلافاصله اصلاح کند چطور؟
برای دوباره خواندن آن سجدۀ سهو واجب نمی‌شود ولی برای غلط خواندن لازم است سجدۀ سهو کند مگر این‌که آن کلمه را به قصد دعا گفته باشد. یا عرفاً مدح و ذکر محسوب شود.
سجدۀ سهو برای تشهّد بیجا
آیا تشهّد بیجا هم سجدۀ سهو دارد؟
احتیاط مستحب آن است که برای هر زیاده‌ای سجدۀ سهو کند.
سجدۀ سهو برای خواندن بی‌موقع بخشی از سلام
اگر شخصی بی‌موقع بخشی از سلام را بخواند، آیا سجدۀ سهو بر او واجب است؟
اگر سلام دوم و سوم را شروع کند، سجدۀ سهو واجب میشود ولی اگر تمام سلام اوّل را هم گفته باشد سجدۀ سهو لازم نیست هر چند بنا بر احتیاط مستحب سجدۀ سهو دارد.
تعدد سجدۀ سهو با تکرار اسباب آن
آیا برای چند بار سهو در نماز می‌توان یک سجدۀ سهو بجا آورد؟ اگر همه از یک نوع باشند چطور؟ (مثلاً سه بار کلام بیجا بگوید)
به ازای هر کدام از موجبات سجدۀ سهو، سجدۀ سهو جدا لازم است، هرچند از یک نوع باشند.
طریقۀ انجام دو بار سجدۀ سهو
کسی که در یک نماز دوبار سجدۀ سهو به گردنش آمده باید چه کار کند؟
باید چهار سجدۀ سهو بجا آورد. دو سجده با تشهّد و سلام و بعد دو سجدۀ دیگر با تشهّد و سلام؛ البته اگر سجدۀ سهو برای تشهّد یا سجدۀ فراموش شده است احتیاطاً اوّل آن را بجا آورد.
برگرداندن سر از قبله پس از سلام و قبل از انجام سجدۀ سهو
در موارد سجدۀ سهو اگر پس از سلام نماز سر را به سمت چپ و راست حرکت دهیم، سپس سریعاً به سجده رویم؛ آیا اشکالی دارد؟
همین که فوریت عرفیه برای سجدۀ سهو رعایت شود کفایت میکند حتی اگر سر از قبله گردانده شود.
وظیفۀ معذورین در انجام نوافل و سجدۀ سهو
افرادی که برای هر نماز باید وضو بگیرند، آیا باید برای انجام نوافل و اجزای دیگر مانند سجدۀ سهو و ... وضوی جداگانه‌ای بگیرند یا همان وضو کافی است؟
نماز احتیاط، سجده و تشهّد فراموش شده و سجدۀ سهو از ملحقات نماز است و تکلیف جدیدی نمی‌آورد. ولی نسبت به نافله مستقل لحاظ میشود.
ذکر سجدۀ سهو
در رساله فرموده‌اید در سجدۀ سهو چنانچه بگوید «بسم الله و بالله السلام علیک أیها النبیّ و رحمة الله و برکاته» «بسم الله و بالله و السلام علیک أیّها النبیّ و رحمة الله و برکاته» حتماً عمل به وظیفه نموده است، حال اگر کسی ذکر سجدۀ سهو را به یکی از صورت‌های زیر گفته باشد وظیفه‌اش چیست؟
الف) بسم الله و بالله اللهم صلّ علی محمد و آل محمد.
ب) بسم الله و بالله و صلّی الله علی محمد و آله.
ج) بسم الله و بالله السلام علیک أیها النبیّ و رحمة الله و برکاته.
کفایت نمی‌کند. البته در مورد سوم اگر سجده‌ها را به این صورت قضا کند که بگوید «بسم الله و بالله و السلام علیک أیّها النبیّ و رحمة الله و برکاته» کافی است.
اشتباه در انجام سجدۀ سهو
اگر شخصی در سجدۀ سهو یک سجده انجام می‌داده و یا ذکر آن را اشتباه ادا می‌کرده است، تکلیفش چیست؟
باید سجدۀ سهو را اعاده کند.
عدول نیّت از سجده شکر به سجدۀ سهو
کسی که سجدۀ سهو بر عهده دارد بعد از نماز طبق عادت به سجدۀ شکر می‌رود و در سجده ملتفت میشود که باید سجدۀ سهو بجا آورد. آیا می‌تواند نیّت خود را برگرداند و ذکر سجدۀ سهو را بگوید؟ اگر در حال رفتن به سجدۀ شکر یادش بیاید چطور؟
بعد از رسیدن به سجده، عدول در نیّت کفایت نمی‌کند ولی قبل از رسیدن به حالت سجده می‌تواند نیّت خود را برگرداند.
تعیین سبب در نیّت سجدۀ سهو
آیا در نیّت سجدۀ سهو لازم است سبب سجده را معین کند؟ مثلاً باید نیتش این باشد که سجدۀ سهو بجا می‌آورم برای تشهّد فراموش شده؟
خیر، لازم نیست.
گفتن «الحمدلله» در تشهّد سجدۀ سهو
آیا می‌توان قبل از تشهّد سجدۀ سهو «الحمد لله» را به قصد ورود گفت؟
جایز است.
صیغۀ سلام در سجدۀ سهو
آیا در سجدۀ سهو باید فقط سلام سوم «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته» را گفت یا می‌توان دو سلام اوّل را هم بگوییم؟
گفتن هر سه سلام جایز است.
گفتن تکبیر در سجدۀ سهو
آیا گفتن تکبیر برای سجدۀ سهو مستحب است؟ هنگام برخاستن از سجدۀ اوّل و دوم و رفتن به سجدۀ دوم چطور؟
استحباب آن ثابت نیست.
جلوس بین دو سجدۀ سهو
آیا جلوس بین دو سجدۀ سهو هم مثل دو سجدۀ نماز لازم است؟
لازم است.
تکرار ذکر سجدۀ سهو
آیا می‌توان ذکر سجدۀ سهو را بیش از یک بار گفت؟
به قصد مطلق ذکر مانعی ندارد.
التفات به سجدۀ سهو فراموش شده در خیابان
اگر انسان در خیابان یادش بیاید سجدۀ سهو نمازش را انجام نداده وظیفه‌اش چیست؟ باید فوراً با اشارۀ سر سجده کند یا در اولین منزل‌گاه مناسب سجده کند؟
در اولین جایی که امکان دارد سجده کند.
التفات به فراموشی سجدۀ سهو نماز ظهر در اثنای نماز عصر
فردی سجدۀ سهو نماز ظهر را فراموش کرده و در اثنای نماز عصر یادش آمده، اگر در نماز عصر نیز مرتکب سهوی شود که نیازمند سجدۀ سهو است، چه وظیفه‌ای دارد؟
رعایت ترتیب بین سجدۀ سهوها واجب نیست.
یادآوری سجدۀ سهو بین نماز نافله
اگر نمازگزار در اثنای نوافل مغرب یادش بیاید که سجدۀ سهو نماز مغرب را بجا نیاورده آیا باید نافله را بشکند و فوراً سجدۀ سهو را بجا آورد یا این‌که فرصت دارد آن را تا بعد از نماز مستحبی به تأخیر اندازد؟
باید نافله را قطع کند و سجدۀ سهو را بجا آورد.
سجده و تشهّد فراموش شده
نحوۀ انجام سجدۀ فراموش شده
کیفیت انجام سجدۀ فراموش شده چگونه است؟
در سجده‌ای که انسان فراموش کرده، باید بعد از سلام نماز، قضای آن را بجا آورد و بعد از آن دو سجدۀ سهو و تشهّد وسلام بجا آورد، و باید تمام شرایط نماز مانند طهارت از حدث و پاک بودن بدن و لباس و رو به قبله بودن و شرط‌های دیگر را رعایت کند.
یادآوری سجدۀ فراموش شده پس از رکوع رکعت بعد
کسی که در رکعت اوّل نماز یک سجده را فراموش کرده، اگر پس از رکوع رکعت دوم متوجه شود، وظیفه‌اش چیست؟
باید نمازش را ادامه دهد و نماز صحیح است و بعد از نماز، قضای سجدۀ فراموش شده و دو سجدۀ سهو بجا آورد.
کیفیت قضای تشهّد فراموش شده
آیا برای قضای تشهّد فراموش شده، گفتن ذکر تشهّد بعد از نماز کافی است یا نیاز به انجام دو سجده و سلام هم دارد؟
بعد از سلام نماز باید دو سجدۀ سهو بجا آورد که با آن، تشهّد فراموش شده نیز، قضا می‌گردد و تشهّد دیگری لازم نیست.
سلام دادن پس از انجام تشهّد فراموش شده
آیا سلام دادن بعد از تشهّد فراموش شده لازم است؟ و فرقی بین تشهّد اوّل فراموش شده یا دوم دارد؟
لازم است؛ البته قضای تشهّد به طور مستقل نیست بلکه در ضمن سجدۀ سهو انجام می‌گیرد. بله، اگر تشهّد رکعت آخر را فراموش کند و کاری که نماز را باطل میکند مثل پشت به قبله کردن از او سر نزده، باید به قصد انجام وظیفه تشهّد بخواند و بعد از آن سلام دهد و دو سجدۀ سهو بجا آورد.
تردید بین ترک سجده یا تشهد
کسی که می‌داند یک سجده یا تشهد از رکعت قبل را بجا نیاورده؛ نمازش چه حکمی دارد و وظیفه‌اش چیست؟
اگر قبل از رکوع رکعت بعد فهمیده، سجده و تشهد را دوباره بجا آورد و گرنه بعد از نماز دو سجدۀ سهو بجا آورد.
فراموشی سجده یا تشهّد و یادآوری آن در اثنای نماز بعدی
فردی تشهّد فراموش شده دارد ولی بعد از نماز یادش رفته و مشغول نماز دیگر میشود. اگر در بین نماز یادش بیاید تکلیف او چیست؟
مخیّر است بین این‌که در همان حال بنشیند و دو سجدۀ سهو بجا آورد که در ضمن، قضای تشهّد هم انجام میشود، سپس نماز دومش را از سر بگیرد یا نماز دومش را تمام کند و پس از آن به دستور گفته شده، تشهّد را قضا کند.
نماز مسافر
مسافت و حد ترخص
مقدار مسافت شرعی
تحقق مسافت شرعی به چه مقدار می‌باشد؟
مسیر امتدادی یا مجموع مسیر رفت و برگشت نباید کمتر از حدود چهل کیلومتر باشد و بنا بر احتیاط مستحب نباید این مسافت کمتر از مسافتی که به طور متعارف در یک روز پیموده میشود باشد که امروزه این مسافت حدود پانصد کیلومتر است. بنابراین، نماز مسافر در سفر کمتر از حدود چهل کیلومتر، تمام و در سفر بیش از حدود پانصد کیلومتر، شکسته است و در بین این دو مسافت بنا براحتیاط مستحب بین نماز تمام و شکسته جمع کند.
چگونگی محاسبۀ طی مسیر متعارف در یک روز
با توجه به مسألۀ نماز مسافر که فرموده‌اید در کمتر از مسافتی که در طول یک روز به‌طور متعارف پیموده میشود، بنابر احتیاط مستحب بین نماز شکسته و تمام جمع شود، محاسبۀ مقدار پانصد کیلومتر چگونه در نظر گرفته شده، در حالی که در طول روز مسافت بسیار بیشتری را می‌توان با وسایل نقلیۀ کنونی پیمود؟
در یک روز به‌طور متعارف بین هفت تا ده ساعت می‌توان طی مسیر نمود و هر ساعت طی مسیر با وسیله متعارف هفتاد تا صد کیلومتر می‌باشد بنابراین در یک روز به‌طور متعارف می‌توان حدود پانصد تا هزار کیلومتر طی مسیر کرد.
از آنجا که کلی با حداقل مصادیق محقق میشود، با طی حدود ۵۰۰ کیلومتر، مسیر یک روز سفر متعارف محقق می‌گردد.
مقدار فرسخ
هر فرسخ شرعی چند کیلومتر است؟
تقریباً پنج کیلومتر است.
اعتماد به گفتۀ یک عادل در تعیین مسافت
آیا می‌توان به گفتۀ یک عادل در مقدار مسافت اکتفا نمود؟
اگر از قولش اطمینان حاصل نشود باید بین وظیفۀ قصر و تمام احتیاط کرد.
راه‌های تحقیق از مسافت شرعی
راه‌های تحقیق از مسافت شرعی کدام‌اند؟
اگر از راهی اطمینان شخصی یا نوعی حاصل شود یا دو مرد عادل خبر دهند که مقصدی را که قصد کرده است هشت فرسخ است، باید نماز را شکسته بخواند؛ و اگر یک نفر عادل خبر دهد ولی اطمینان از قولش حاصل نشود نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند.
محاسبۀ مقدار مسافت شرعی برای مسافر
مسافری که در نظر دارد به نقطۀ خاصی از شهر مثلاً حرم برود، باید مسافت شرعی را تا ابتدای آن شهر محاسبه کند یا تا آن نقطۀ خاص؟ اگر چند مقصد خاص در آن شهر داشته باشد چطور؟
باید مقصد نهایی را لحاظ کند.
محاسبۀ مسافت
از محل ما تا حد ترخص شهر اصفهان هشت فرسخ نیست ولی داخل شهر که می‌رویم بیشتر از هشت فرسخ رفت و برگشت می‌باشد، آیا نمازمان شکسته میشود؟
بله.
تأثیر مسیر فرعی در تحقق مسافت شرعی
مسافری قصد رفتن به سه فرسخی را دارد، ولی در بین راه از راه فرعی برای گردش و تفریح به یک فرسخی می‌رود و سپس داخل مسیر اصلی میشود و به سفر خود ادامه دهد، نماز و روزۀ این مسافر چه حکمی دارد؟
اگر از زمانی که قصد رفتن به فرعی را داشته ادامه مسیر به اندازۀ هشت فرسخ بوده حکم مسافر را دارد و گرنه نمازش تمام و روزه‌اش صحیح است.
انصراف از سفر قبل از مسافت شرعی و حکم نماز خوانده شده
مسافری با رعایت شرایط سفر بعد از حد ترخص نمازش را شکسته خوانده است اما قبل از رسیدن به حد مسافت شرعی از قصد مسافرت منصرف می شود و به وطن بر می‌گردد. آیا نمازی که شکسته خوانده کافی است؟
بله،در فرض سوال اعادۀ نماز مذکور لازم نیست.
اقامت یک هفته‌ای مسافر پیش از رسیدن به چهار فرسخ
کسی که قصد هشت فرسخ دارد، اگر در بین راه و پیش از رسیدن به چهار فرسخ، یک هفته در جایی توقف نماید، نمازش چگونه است؟
باید شکسته بخواند.
انصراف از سفر بعد از طی چهار فرسخ
اگر مسافر پس از رسیدن به چهار فرسخ از ادامۀ سفر منصرف شود و ده روز در آن محل بماند یا به وطن برگردد، حکم نماز او در آن محل و بین راه چیست؟
در فرض اوّل نماز را تمام بخواند، ولی در فرض دوم نمازش شکسته است.
طی مسافت شرعی به صورت عمودی
آیا طی مسافت شرعی به صورت عمودی هم موجب ترتب احکام مسافر است؟ مثلاً کوهنوردی که به اندازۀ حد شرعی مسافت، از ارتفاع بالا رفته و از نظر افقی یک کیلومتر نیز دور نشده؛ باید نمازش را قصر بخواند؟
بله باید نماز را شکسته بخواند.
طی مسافت شرعی در بلاد کبیره
آیا طی مسافت شرعی در بلاد کبیره‌ای چون تهران، بدون خروج از شهر، مسافرت محسوب میشود؟
خیر.
مبدأ شروع مسافت در سفر
آیا مبدأ مسافت سفر، آخر شهر است یا محلّه و یا منزل؟
مبدأ مسافت آخر شهر است.
محاسبۀ مبدأ سفر از خانه‌های آخر شهر
با توجّه به این‌که اصولاً خانه‌های آخر شهر را اطراف جاده با حدود دو تا سه کیلومتر و یا بیشتر از این ساخته‌اند آیا حد ترخص، آخر این خانه‌هاست یا آخر شهر؟
در این موارد چنانچه عرف شروع سفر را با خروج از منطقه جدید بداند؛ حد ترخص و مسافت شرعی از آخر منطقه جدید محاسبه می‌گردد، هرچند منطقه جدید مستقل محسوب شود یا در آن تردید باشد.
محدودۀ شهر برای تعیین مسافت
فاصلۀ کنونی بین نیاسر و کاشان حدوداً سی کیلومتر است، در ده کیلومتری کاشان به نیاسر شهری به نام راوند وجود دارد که جدیدا جزو محدوده کاشان اعلام شده ولی مردم، آنجا را جزو شهر کاشان نمی‌دانند و بین خانه‌های این دو شهر هنوز فاصله است. آیا مسافری که از کاشان به نیاسر می‌رود باید فاصلۀ خود شهر کاشان را در نظر بگیرد، یا فاصله با راوند را که جدیداً جزو کاشان اعلام شده؟
در فرض سوال، با مسافرت به نیاسر نماز آنها شکسته میشود و روزه گرفتن آنها صحیح نیست.
تعیین محدودۀ شهرها
تعیین محدودۀ شهرها که در اندازه‌گیری مسافت شرعی اثر می‌گذارد به عهدۀ عرف است یا اگر شهرداری هم جایی را جزو محدودۀ شهری اعلام کند همان حکم را دارد؟
تعیین محدوده با عرف است، بله تعیین شهرداری ممکن است به تدریج عرف را تغییر دهد.
شک در تعیین محدودۀ شهر
اگر انسان شک کند آیا منطقه‌ای که جدیداً جزو شهر اعلام شده و قبلاً با شهر فاصله داشته، از نظر عرفی جزو شهر محسوب میشود یا نه وظیفه‌اش چیست؟
بنا بر این بگذارد که جزو شهر نشده است.
علم نداشتن به طی هشت فرسخ
کسی که نداند سفرش هشت فرسخ است یا نه، برای نماز و روزۀ خود باید چه کار کند؟
اگر شک دارد مسافت طی شده به اندازۀ هشت فرسخ است یا کمتر، نمازش تمام و روزه‌اش صحیح است.
نقش اختیار در تحقق سفر شرعی
حکم نماز و روزۀ مسافری که با اکراه و اجبار به سفر رفته، پس از رسیدن به مسافت شرعی چیست؟
اختیار از شروط تحقق سفر شرعی نیست بلکه همین که می‌داند به مسافت شرعی -هرچند به اجبار- می‌رود کفایت میکند.
معیار آغاز سفر در سفرهای بدون قصد
شخصی بدون قصد مسافرت، از شهر قم به شهر کهک که در فاصلۀ ۱۵ کیلومتری قرار دارد می‌رود که علی‌القاعده نماز او تمام است بعد از رسیدن به منزل مورد نظر تصمیم می‌گیرد که به جای دیگر برود؛ آیا مسافت شرعی را باید از آخر شهر کهک حساب کند و یا از منزلی که در آنجا مهمان است؟
از آن منزل حساب نماید.
مسافرت از محل کار به کمتر از حد شرعی
اگر از محل کار به مکانی بروم که از حدّ شرعی خارج نشده است ولی فاصلۀ آن مکان از محل سکونتم بیش از مسافت شرعی است و هر روز از محل سکونت به محل کارم رفت و آمد می‌کنم. حکم نماز و روزه‌ام چگونه است؟
اگر فاصلۀ محل کار از وطن بیش از مسافت شرعی باشد، نماز در فرض سؤال تمام است. در غیر این صورت اگر عرفاً فاصله بین وطن تا محل کار، مسافرت حساب شود، در فرض سؤال، بین شکسته و تمام احتیاط کنید ولی اگر عرفاً مسافرت حساب نشود، چنانچه از اوّل قصد داشته‌اید به محل دوم بروید، نماز قصر است و الا بستگی به این دارد که مسیر محل کار تا مقصد و برگشتتان به وطن به اندازۀ هشت فرسخ باشد یا نباشد.
قواطع سفر
مواردی که مسافر با رسیدن به آنجا سفرش قطع میشود (قواطع سفر) کدام است؟
قواطع سفر عبارتند از: رسیدن به جایی که آنجا را محل زندگی خود قرار داده است، یا قصد اقامت ده روز یا بیشتر نموده باشد، یا ماندن یک ماه در محلی بدون قصد.
محاسبۀ مسافت در صورت عبور از وطن دوم
اگر شخصی دو وطن دارد و در حین سفر از وطن دوم خود بگذرد آیا مبدأ سفر از وطن اوّل حساب میشود یا از وطن دوم؟
مسافت باید از وطن دوم لحاظ شود البته اگر فاصلۀ وطن اوّل با وطن دوم هشت فرسخ و بیشتر باشد، در طول مسیر این دو وطن نماز شکسته است.
حد ترخص
حدّ ترخص چقدر است؟
حد ترخص جایی است که صدای اذان بلند آخر شهر یا آبادی را نشنود و نیز اهل آن محل او را نبینند.
تعارض در دو نشانه حد ترخص
اگر در شروع سفر به جایی برسد که یکی از دو نشانۀ ترخص محقق شده و نشانۀ دیگر محقق نشده باشد، وظیفه چیست؟
می‌تواند نماز را در آنجا تمام بخواند.
ملاک حدّ ترخّص در شهرهای متّصل به هم
گاهی فاصلۀ بین بعضی از شهرها به دویست متر هم نمی‌رسد، حتی بعضی از خانه‌ها و خیابان‌ها و ادارات دو شهر کاملًا به هم متصل هستند، حد ترخص این موارد چگونه محاسبه میشود؟
فارغ از محاسبۀ حد ترخص به این‌که صدای اذان بلند آخر شهر اول را بشنود و نیز اهل شهر او را نبینند، با رسیدن به شهر بعدی حد ترخص تمام میشود.
معیار در شنیدن اذان برای تشخیص حدّ ترخّص
آیا معیار حد ترخص، شنیدن صدای اذان از خانه‌های طرفی است که مسافر از آن طرف شهر خارج یا داخل آن میشود، یا این که معیار اذان وسط شهر است؟
معیار، شنیدن اذان بلند آخر شهر از طرفی است که مسافر از آن خارج و یا داخل آن میشود البته به شرطی که اهل آن محل هم او را نبینند.
بلندگو و حد ترخص
معیار در حد ترخص، شنیدن یا نشنیدن اذان معمولی است یا شامل صدای بلندگو هم میشود؟
معیار، اذان معمولی -ولو با صدای بلند- است و شامل صدای بلندگو نیست.
حد ترخص پس از وسعت یافتن شهر
اگر شهری وسعت یابد به نحوی که تقریباً روستاهای اطراف به شهر متصل شوند و حدود فعلی شهر مشخص نباشد، حد ترخص از کجا محاسبه میشود؟
ملاک پایان شهر، قسمتی است که اطمینان است که جزو شهر است.
عبور از وطن
آیا عبور از وطن موجب قطع سفر میشود یا حتماً باید در آنجا مدتی بماند؟ اگر برای وضو و نماز آنجا بماند کافی است؟
عبور از وطن قاطع سفر است و ماندن حتی برای وضو و نماز هم لازم نیست.
گذشتن از وطن هنگام سفر
شخصی از تهران به مقصد قم، که وطن اوست حرکت میکند و پیش از رسیدن به قم به خواب رفته، موقعی بیدار میشود که به اصفهان رسیده؛ اکنون وظیفۀ او نسبت به نماز و روزه در اصفهان و در بازگشت به قم چیست؟
نماز او در اصفهان تمام است ولی در مسیر بازگشت شکسته است.
عبور از حد ترخص وطن در حین سفر
اگر شخص مسافر بدون مرور از خود وطن، از داخل حد ترخّص وطن مرور نماید، آیا این قسم از مرور موجب انقطاع سفر است؟
موجب انقطاع حکم سفر نمی‌شود.
خروج از حد ترخص شهر با تصمیم برگشت به آن
فرودگاه شهر ما حدود پنج کیلومتر با شهر فاصله دارد و خارج از حد ترخص است؛ مسافرانی که از این فرودگاه عازم سفر به شهرهای دیگرند گاهی با ارتفاع تقریبی کمتر از هزار متر، مجدداً از روی شهر عبور می‌کنند؛ در این فرض آیا رفتن به فرودگاه، خروج از حد ترخص محسوب میشود؟
بله.
نماز مسافر در هنگام رسیدن به حد ترخص وطن
آیا مسافر در راه برگشت، به محض رسیدن به حد ترخص می‌تواند نمازش را کامل بخواند؟
می‌تواند ولی احتیاط مستحب آن است که نماز را جمع (شکسته و تمام) بخواند، یا آن را به تأخیر بیندازد تا وارد شهر شود.
کثیرالسفر
ملاک در کثیر السفر
آیا در کثیر السفر که نمازش تمام است، کثرت سفر مطلقاً موضوعیّت دارد یا سفری که برای کسب و یا مقدمه کسب باشد؟
فرقی بین سفر برای کسب یا مقدمۀ آن و غیر آن نیست.
مراد از کثیر السفر
به چه کسی «کثیر السفر» اطلاق میشود تا این وصف موجب جواز تمام خواندن نماز و روزه گرفتن وی شود؟ آیا یک سفر قبل از ده روز را هم شامل میشود؟
کثیر السفر کسی است که عرفاً بسیار مسافرت میکند به طوری که سفر او بیشتر از متعارف مردم باشد مانند کسی که در مدت شش ماه هر هفته مسافرت کند.
کثیر السفر در سفر غیر کاری
آیا کثیر السفر در سفر غیرکاری هم باید روزه و نماز را کامل بجا آورد؟
بله، هرچند احتیاط مستحب آن است که شکسته هم بخواند.
سفر عمدی به قصد کثیر السفر شدن
اگر شخصی عمداً به‌طور مکرّر سفر برود تا کثیر السفر شود، آیا حکم کثیر السفر را دارد؟
فرقی میان تعمد سفر و غیر آن نیست.
مسافرت هر هفته به محل کار
اینجانب فعلاً در تهران ساکنم ولی در نود کیلومتری تهران مسؤولیّت باغی را به عهده دارم که در هفته معمولاً یک روز و بعضاً دو الی سه روز برای انجام امور آنجا به آن محل می‌روم.تکلیف روزه و نمازم در آنجا و در راه رفت و برگشت چگونه است؟
نمازتان تمام و روزۀ شما صحیح است.
نماز مسافر در محل کار و مأموریت
اینجانب در طرح اقماری فلات قاره مشغول به کار هستم. دو هفته در منطقۀ عملیاتی و دو هفته در وطن خود می‌باشم وظیفۀ من در مورد نماز و روزه در این منطقه و در حال مأموریت و رفت و آمدها چگونه است؟
اگر به مقداری مأموریت می‌روید که کثیر السفر شمرده می‌شوید، به گونه‌ای که سفر شما بیشتر از متعارف مردم گردید، در همۀ سفرها -به غیر از سفر اوّل پس از اقامت ده روز در وطن یا با قصد اقامت ده روز در غیر وطن- نماز تمام و روزه صحیح است، در این مسأله فرقی بین سفرهای شغلی و غیر آن نیست. در هر صورت اگر منطقۀ عملیاتی عرفاً یک محل محسوب شود و شما به مدت حداقل چهار-پنج سال، سالی شش ماه در آنجا باشید، محل مذکور در حکم وطن شماست.
حکم نماز در محل کار و استراحتگاه
فردی اهل بندرعباس، برای مأموریت کاری در کرج حضور دارد و شب‌ها برای خواب به تهران می‌رود، حکم نماز روزه‌اش در کرج و تهران چیست؟
اگر قصد اقامۀ ده روز در تهران داشته باشد و مجموع فاصلۀ رفت و برگشتش تا مقصدش در کرج کمتر از حدود چهل کیلومتر باشد و تهران را خوابگاه خود قرار دهد و هر روز به آنجا برگردد، در تهران و کرج نمازش تمام و روزه‌اش صحیح است و الا مسافر است و نمازش شکسته است و روزه‌اش صحیح نیست. البته اگر این وضعیت به مدت طولانی ادامه داشته به‌طوری که عرفاً کثیر السفر محسوب شود، با توجّه به تفاصیل مسألۀ کثیر السفر، نمازش در همه جا تمام و روزه‌اش صحیح است.
مأموریت برای مدت نامعین
اگر کسی برای مدتی نامعین به مأموریت برود، وضعیت نماز او چگونه است؟
تا زمانی که بدون قید زمان خاص به او «کثیر السفر» گفته نشود، نمازش شکسته است.
تحقق کثرت سفر با سه بار مسافرت در ماه
اگر شخصی در ماه مبارک رمضان سه مرتبه به مسافرت برود آیا می‌تواند نماز خود را تمام خوانده و روزه‌هایش را بگیرد؟
در فرض سؤال، نماز او شکسته است و روزه هم نمی‌تواند بگیرد.
وظیفۀ کثیر السفر در سفرهای تفریحی و زیارتی
اینجانب کارم به نحوی است که معمولاً هفته‌ای یک تا پنج روز در سفر هستم. البته گاهی اتفاق می‌افتد که در طول ماه، یک هفته را نیز بدون سفر در وطن اصلی خود ساکنم. چنانچه سفر اینجانب به دلیل شغلم نباشد و یا به محلی مسافرت کنم که در آن محل علقه‌ای ندارم مثلاً سفرهای زیارتی و یا تفریحی، آیا در این‌گونه سفرها نیز نمازم تمام و روزه‌ام صحیح است؟
مادامی که عرفاً بدون قید به شما کثیر السفر گفته نشود، نمازتان در سفر شکسته است و روزه‌تان صحیح نیست ولی اگر به شما کثیر السفر گفته شود، باید در سفرهای تفریحی و زیارتی نیز نماز را تمام بخوانید و روزه‌تان صحیح است مگر در اولین سفر بعد از توقف ده روز در وطن (یا با قصد اقامت ده‌روزه در غیر وطن).
خروج از کثیر السفری
اگر شخصی کثیر السفر شد چه زمانی دوباره نمازش شکسته میشود؟
زمانی که عرفاً به وی کثیر السفر نگویند.
سفر به کمتر از مسافت شرعی در روز
اشخاصی که هر روز به محل کار خود که کمتر از مسافت شرعی می‌باشد، می‌روند آیا حکم همان افرادی را دارند که مسیر بیشتر از مسافت شرعی را طی می‌کنند؟
اگر عرفاً کثیر السفر محسوب شوند در سفرهای بیشتر از چهار فرسخ احتیاط کنند به این‌که نماز را هم شکسته و هم تمام بخوانند.
عبادات خلبان‌ها در مأموریت‌های سفری نامعلوم
خلبان‌هایی که به مأموریت اعزام می‌شوند و مدت مأموریت آنان حداقل پانزده و حداکثر بیست روز می‌باشد، ممکن است در آن مدت حتی یک پرواز هم صورت نگیرد و برعکس ممکن است با توجّه به نیاز مناطق دیگر حتی چندین پرواز هم صورت گیرد و چون در حالت انتظار به سر می‌برند، ممکن است هر لحظه به مأموریتی اعزام شوند. وظیفۀ آنها نسبت به نماز و روزه در محل مأموریت چیست؟
اگر عرف با همین شرایط بگوید زیاد مسافرت می‌کنند باید نمازشان را تمام بخوانند مگر این‌که با علم قبلی ده روز در محل کار توقف کرده باشند که در اولین سفر باید نمازشان را شکسته بخوانند و اگر بدون قصد ده روز در محل کار توقف کرده باشند بنا بر احتیاط در اولین سفر بعد از آن بین شکسته و تمام جمع کنند.
سفر اتفاقی رانندگان آژانس به مسافت شرعی
رانندگانی که معمولاً سفرهای کمتر از هشت فرسخ می‌روند و گاهی سفرشان بیشتر از هشت فرسخ طول می‌کشد، آیا حکم کثیر السفر را دارند؟
اگر عرفاً کثیر السفر باشند، در سفرهای اتفاقی بیش از هشت فرسخ، بنا بر احتیاط نماز را هم شکسته و هم تمام بخوانند.
حکم نماز و روزۀ رانندگان استخدامی
رانندگانی که در استخدام دولت هستند از نظر نماز و روزه دائم السفر به شمار می‌آیند یا حکم اجیر را دارند؟
در مسألۀ کثیر السفر، تفاوتی بین اجیر و غیر او نیست.
مسافرت در بیشتر ایّام هفته
کسی که نُه ماه در غیر وطن خود سکونت دارد و بیشتر ایّام هفته برای کار تا هشت فرسخی محل سکونت رفت و آمد میکند، حکم نماز او چیست؟
نمازش تمام است.
دائم السفر بودن در شش ماه از سال
شخصی شش ماه از سال با کشتی‌های تجاری به کشورهای مختلف سفر میکند و گاهی همسرش را نیز به عنوان میهمان با خود می‌برد، وظیفۀ او و همسرش، در خصوص نماز و روزه چیست؟
نماز همسرش شکسته است و روزه‌اش صحیح نیست ولی نماز خودش تمام و روزه‌اش صحیح است مگر در اولین سفر پس از ده روز اقامت در وطن یا با قصد اقامت در غیر وطن.
مسافرت یک روز در هفته
تاجری روزهای جمعه برای خرید اجناس به شهرهای اطراف محل سکونت خود مسافرت (چهار فرسخ و بیشتر) میکند، آیا وی جزو افراد کثیر السفر محسوب میشود، یا باید نماز را در مسافرت‌ها شکسته بجا بیاورد؟
ظاهراً نمازش تمام است.
سفرهای غیر معمول کثیرالسفر
اینجانب در محدودۀ استان همدان با ماشین کار می‌کنم، و در سفرهایم نماز را تمام می‌خوانم. حال اگر به خارج استان بار حمل کنم، یا به عنوان مهمان بروم وظیفه‌ام چیست و همچنین اگر ده روز در منزل بمانم آیا در سفر اوّل نمازم شکسته میشود؟
در سفرهای غیر معمولی هم نماز تمام و روزه صحیح است ولی اگر ده روز در منزل خود ماندید در سفر اوّل باید نماز را شکسته بجا آورده و روزه صحیح نیست.
شکسته شدن نماز کثیر السفر
نماز افرادی که دائماً در سفر هستند، در چه سفرهایی شکسته میشود؟
اگر ده روز در وطن بمانند یا در غیر وطن، قصد اقامت نمایند، در اوّلین سفر بعد از آن نمازشان شکسته است.
نماز در اوّلین سفر کاری پس از سفرهای غیر کاری
آیا پس از رفتن به سفرهای زیارتی و یا تفریحی اگر ده روز در وطن خود نماندم باز دائم السفر محسوب می‌گردم و در اولین سفر کاری باید نمازهایم را تمام بخوانم؟
بله، نمازتان تمام است.
ملاک سفر اول در مورد کثیر السفر
بنده بیست سال است که شغلم رانندگی تریلی در داخل و خارج از کشور است؛ با توجه به این‌که شخص کثیرالسفر، در سفر اول پس از اقامت ده روز در وطن ، نمازش شکسته است و روزه هم نباید بگیرد؛ سؤالاتی پیش آمده:
۱. منزل من در کرج است. آیا سفر به معنای رفت و برگشت به منزل است؟
۲. سفر داخل کشور دو مرحله دارد، مرحلۀ اول مراجعه به باربری‌و گرفتن حوالۀ بار و رفتن به محل بارگیری (انبارها یا کارخانه‌ها در تهران) در این مرحله معمولاً به منزل برمی‌گردم و شب در منزل می‌مانم و صبح روز بعد به‌طرف مقصد حرکت می‌کنم، این رفت و برگشت حدود شصت کیلومتر است و هشت ساعت زمان می‌برد؛ آیا این کار سفر اول محسوب میشود؟ مرحلۀ بعدی حرکت از منزل به طرف مقصد است، آیا در این مرحله نماز کامل است؟
۳. گاهی از شهر محل سکونتم (کرج) برای بنادر و شهرهای دیگر بار می زنم؛ در این صورت آیا با تخلیه بار در بنادر یا یکی از شهرهای سر راه، سفر اول محقق شده است؟ مقصد اصلی بنادر است.
۴. سفر خارجی: برای بارگیری به مقصد کشور خارجی باید از کرج به تهران یا کرمان و غیره بروم و بارگیری کنم و به منزلم در کرج برگردم و مقدمات سفر را آماده کنم و کمتر از ده روز بعد حرکت کنم آیا این سفر اول حساب میشود؟
۵. گاهی پس از بارگیری در کرج، برای دریافت مدارک بار و پیش‌کرایه از دفتر مرکزی به تهران می‌روم و بر می‌گردم تا روز بعد حرکت کنم آیا رفتن به تهران و برگشتن، سفر اول محسوب میشود؟
6- برای رفتن به خارج از کشور اولین مقصد ما مرزهای کشور است که معمولا بین یک الی سه روز، کارهای گمرگی و گذرنامه و تشریفات اداری طول می‌کشد. آیا این مقدار از سفر، سفر اول محسوب می شود در حالی که مقصد اصلی یکی از کشورهای خارجی است؟
1. اگر از اول خروج از وطن به قصد یک مقصد خاص مسافرت می‌کنید تا زمانی که برمی‌گردید تمام آن سفر اول است ولی اگر چند مقصد دارید مثلاً قصد دارید در فلان مکان بار بزنید و به مقصد دوم بروید و بار را خالی کنید و برگردید، سفر اول شما تا مقصد اول تمام میشود.
2و 4 و 5. بله، سفر اول به حساب می‌آید.
3. اگر در مقصدی بار را خالی کردید و از همان جا به وطن برگشتید کل این سفر، سفر اول است واگر در جاهای مختلف بار را خالی کردید یا در محلی بار را خالی کردید و در مقصدی دیگر، بار دیگری زدید، در مقصد اول سفر اول تمام میشود.
6. اگر از وطن حرکت کرده‌اید صرف معطلی در مرز باعث تمام شدن سفر اول نیست. بله اگر به اولین مقصد مثلاً محل بارگیری یا تخلیه بار برسید و بخواهید از آنجا به محلی غیر از وطن بروید سفر اول شما در آن مقصد تمام میشود.
وظیفۀ کثیر السفر در مسیر بازگشت از سفر ناتمام
شخصی که شغلش سفر است، اگر در یکی از سفرهای شغلی بیمار شود و از نیمۀ راه بازگردد نمازش در حال بازگشت چگونه است؟
اگر کثیر السفر است، نمازش تمام است.
نماز طلاب، دانشجویان و اساتید
کثرت سفر استاد و دانشجو
آیا دانشجو و استاد هم که هفته‌ای دو یا سه روز بین دانشگاه و محل سکونت رفت و آمد می‌کنند و سفر، مقدمۀ شغلشان است کثیر السفر محسوب می‌شوند؟
کثیر السفر کسی است که زیاد مسافرت می‌رود به گونه‌ای که سفر برای او بیشتر از متعارف مردم است مثل کسی که به مدت شش ماه، لااقل یک روز در هفته سفر می‌رود. دانشجو و استاد هم با تحقق این عنوان، احکام کثیر السفر را دارند و در این جهت فرقی بین سفرهای شغلی، سفر برای مقدمۀ شغل و غیر آن نیست.
نماز دانشجو با هفته‌ای یک بار مسافرت
آیا دانشجویی که برای تحصیل به مدت یک ترم یا بیش از آن، هفته‌ای یک یا دو روز به شهری که بیش از مسافت شرعی با وطنش فاصله دارد سفر میکند کثیر السفر محسوب می‌گردد؟
تشخیص عنوان کثیر السفر با عرف است و ظاهراً در مورد کسی که به مدت شش ماه، هر هفته (هر چند یک روز) در سفر باشد، این عنوان صادق است. در صورت شک در تحقق این عنوان باید به احکام حالت سابق (قصر نماز در سفر) عمل شود.
کثیر السفر شدن
دانشجویانی که هر هفته به محل تحصیل مسافرت می‌کنند، از سفر اوّل، کثیر السفر هستند یا سفر دوم؟
بعد از گذشت چند سفر که مسافرت برای آنها عادی شود، کثیر السفر محسوب می‌گردند.
کثیر السفر شدن با سفر به کمتر از مسافت شرعی
اگر محل دانشگاه نسبت به روستای دانشجو کمتر از چهار فرسخ باشد، ولی مرکز دوم دانشگاه (مثلاً کارگاه دانشگاه) بیشتر از مسافت شرعی است و دانشجو در ماه یکی دو بار به آنجا می‌رود، حکم نماز و روزه‌اش چیست؟
اگر عرفاً در سفر به مرکز اول، کثیر السفر محسوب میشود، در سفر به محل دوم بنا بر احتیاط نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند. ولی اگر عرفاً کثیر السفر محسوب نمی‌شود در سفر به محل دوم نماز شکسته است.
تعدد محل تدریس استاد
وظیفۀ استادی که در چند شهر تدریس میکند، نسبت به نماز چیست؟
اگر کثیر السفر باشد نمازش تمام است مگر در اولین سفر پس از ده روز اقامت در وطن یا با قصد اقامت در غیر وطن.
سفر استاد برای غیر تدریس
نماز و روزۀ استادانی که علاوه بر تدریس، جهت کاری غیر تدریس از طرف دانشگاه به سفر می‌روند چه حکمی دارد؟
اگر معمولاً چنین سفرهایی واقع میشود (مثلاً در مدت شش ماه هر هفته) نماز، تمام خواهد بود.
نماز در محل تحصیل
آیا محلی که شخص برای تحصیل در آن ساکن میشود؛ وطن وی محسوب می‌گردد یا خیر؟ مثلاً دانشجویی که در دانشگاه زنجان یا در شهر زنجان ساکن شده آیا نمازش تمام است یا شکسته؟
اگر به مدت حداقل چهار-پنج سال، سالی حداقل شش ماه در آن محلّ ساکن باشد، آنجا در حکم وطن اوست و نمازش در آنجا تمام است . البته اگر در آنجا زندگی میکند، همین که عرف او را مسافر نشمارد نمازش تمام است. در غیر این صورت بدون قصد اقامت ده روزه، نمازش شکسته است.
نماز در محل تحصیل با احتمال ماندن دائمی
طلابی که برای تحصیل به قم آمده‌اند و چند سالی است که در قم زندگی می‌کنند و آینده نیز معلوم نیست که در کجا باشند، احتمال دارد در قم بمانند و احتمال دارد بروند، حکم نماز و روزۀ آنها چگونه است؟
اگر قم را محل زندگی قرار نداده‌اند و صرفاً در آنجا تحصیل می‌کنند مانند بسیاری از طلاب حجره‌نشین، در صورتی که برای چند سال، سالی حد اقل شش ماه در قم ساکن باشند نمازشان در قم تمام و روزهشان صحیح است.
نماز محصل در سفر به وطن اصلی
اینجانب در شهر ری مشغول به تحصیل هستم. امّا ایّام تعطیلات تابستان و پنج‌شنبه و جمعۀ هر هفته، به منزل پدرم در روستا می‌روم، وظیفۀ بنده در مورد نماز چیست؟
کثیر السفر هستید، بنابراین نمازتان در همه جا تمام و روزه گرفتن واجب است.
ملاک تمام خواندن نماز در محل اقامت
وطن حکمی چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد تا نماز در آن تمام باشد؟
اگر در آن محل زندگی میکند باید به مقداری سکونت نماید که در آنجا عرفاً مسافر محسوب نشود، وگرنه ملاک آن است که به مدت چند سال، حداقل شش ماه در سال ساکن آنجا باشد.
نماز سربازان
شغل بودن سربازی
آیا سربازی در دورۀ آموزشی شغل محسوب میشود؟ پس از گذراندن دورۀ آموزش چطور؟
بدون قصد اقامت ده روز، نمازشان شکسته است و روزهشان صحیح نیست.
نماز سربازان در دوران آموزشی
آیا نماز سربازانی که دوره ٢ ماهه آموزشی را در شهر دیگری می‌گذرانند، شکسته است؟
اگر قصد اقامت ده روزه نداشته باشند نمازشان شکسته است و با دو ماه مسافرت، کثیر السفر صدق نمی‌کند.
مسافرت هر هفته به شهرهای اطراف پادگان
بعضی از سربازان که دور از وطن خود می‌باشند آخر هر هفته به شهرهای نزدیک پادگان که وطن آنها نیست و بیشتر از مسافت شرعی فاصله دارد می‌روند، نماز و روزه آنها چه حکمی دارد؟
اگر به مدت شش ماه تقریباً هر هفته مسافرت کنند ظاهراً کثیر السفر هستند و نماز آنها تمام و روزۀ آنها صحیح است.
نماز سرباز در مأموریت یک هفته‌ای
سربازانی که به مأموریت یک هفته‌ای می‌روند نماز آنها در محل مأموریت چگونه است؟
نمازشان شکسته است مگر آن‌که کثیر السفر باشند.
مسافرت سرباز و کارمندان پادگان در ایّام هفته
کارمندان پادگان و سربازان، بعد از دورۀ آموزشی اگر هر روز بیش از مسافت شرعی در حال رفت و آمد باشند، نماز و روزۀ آنها چه حکمی دارد؟
نمازشان تمام و روزۀ آنها صحیح است.
وطن
سکونت طولانی بدون قصد توطن
اگر شخصی بدون قصد توطّن، مدت طولانی مانند ده سال در شهری بماند آیا آن شهر وطن او به شمار می‌آید؟ اساساً میزان برای صدق توطن چه مقدار است؟
هرچند محل مذکور، وطن او نیست ولی در حکم وطن اوست و نمازش در آنجا تمام است. وطن جایی است که فرد بخواهد به صورت دائم یا غیر محدود یا به مدتی طولانی -مثلاً بیست_ سی سال- در آنجا بماند به گونه‌ای که عرف، بدون قید، آنجا را محل زندگی وی بداند.
تعدد وطن/وطن اتخاذی
الف) یک فرد چند وطن می‌تواند داشته باشد؟ ب) وطن مستجدی (اتخاذی) یعنی چه؟
الف) وطن جایی است که عرف محل زندگی و استقرار فرد بداند؛ البته نباید با قید مدت -مثل چند سال- گفته شود که اینجا محل زندگی اوست و بعید نیست انسان بتواند سه وطن بلکه در بعضی موارد چهار وطن داشته باشد به طوری که بخشی از سال در هر یک از این مکان‌ها زندگی کند.
ب) وطن اتخاذی، محلی است که انسان برای اقامت و زندگی خود اختیار کرده به نحوی که در نظر متعارف مردم، محل زندگی وی محسوب شود، ولو در آنجا به دنیا نیامده باشد.
ملاک تمام خواندن نماز با انتخاب وطن جدید
شخصی به شهری مهاجرت میکند و قصد دارد آنجا زندگی کند از چه زمانی می‌تواند نمازش را در آنجا تمام بخواند؟ آیا مسافرت نکردن و مدت خاصی در آنجا ماندن لازم است؟
همین که در نظر مردم، آنجا مستقر شود ومحل زندگی او محسوب شود کافی است و زمان خاصی معتبر نیست.
سکونت طولانی مدت در غیر وطن
کسانی مانند معلمان که دو-سه سال در غیر وطن خود می‌مانند، آیا آنجا وطن شرعی ایشان محسوب میشود و یا اگر کمتر از ده روز بمانند نمازشان شکسته است؟
بعد از مدتی که مسافر به حساب نیایند، نمازشان تمام است مگر آن که در آنجا زندگی نکنند که در این صورت نمازشان شکسته است.
وطن نبودن زادگاه
فردی یک ماه بعد از تولدش از وطن اصلی پدر و مادر به وطن اتخاذی آنها می‌رود، آیا زادگاهش وطن او محسوب میشود؟ اگر نمازهایش را کامل خوانده وظیفه‌اش چیست؟
وطن اصلی پدر و مادر و زادگاهش برای او وطن محسوب نمی‌شود، ولی لازم نیست آن نمازها را قضا کند.
تبعیت زن و فرزند در وطن
اینجانب در وطن اوّل و دوم طبق فتوای مرجع تقلید نماز را تمام می‌خوانم، آیا همسر و فرزندان من نیز در وطن دوم به تبع من باید نماز را تمام بخوانند؟
اگر همسر و فرزندانتان در انتخاب وطن تابع تصمیمات شما هستند، حکم نماز و روزهشان با شما یکی است و اگر تصمیم مستقلی داشته باشند، باید مطابق قصد خود عمل نمایند.
وظیفۀ فرزندان در مورد وطن
حکم وطن فرزندان که به جهت نداشتن اختیار، از برنامۀ آیندۀ زندگی بی‌خبرند، چگونه است؟
اگر در آنجا مسافر شمرده نشوند یا قصد ماندن دائمی یا طولانی مثل بیست-سی سال را دارند هر چند در این قصد مستقل نباشند و تابع دیگری باشند، آنجا وطن ایشان محسوب میشود.
حد وطن در بلاد کبیره
اگر شخصی تهران را وطن خود قرار داده است آیا تمام شهر تهران جزو وطنش محسوب می‌گردد یا فقط محدوده‌ای که سکونت دارد؟
تمام تهران وطن اوست.
شرایط اعراض و توطن
ساکنین روستای ما غالب فصول سال را در شهرهای همجوار با فاصلۀ بیش از مسافت شرعی زندگی می‌کنند و در آن شهرها خانۀ دوم و زندگی ثانوی دارند. آنها فقط در ایّام تابستان به منطقۀ خود باز می‌گردند. بسیاری بدون قصد ده روز با عنایت به این‌که آنجا زادگاهشان یا زادگاه والدین آنهاست و در آن منزل و زمین دارند می‌مانند و برخی که شغل اداری دارند در این چند ماه بین محل کارشان که در شهرهای مجاور است و روستای خود در تردّد هستند.
1. آیا این گونه هجرت از زادگاه با وجود دل‌بستگی و علاقه به آنجا، اعراض محسوب نمی‌شود؟
2. اگر کسی سال‌ها از وطن رفته و موفق به بازگشت به وطن، جز چند روز و چند هفته در سال نشده ولی آنجا را دوست دارد و شاید آیندۀ نامعلومی روزی بازگردد، آیا می‌تواند در آنجا بدون قصد ده روز نماز را تمام خوانده و روزه نیز بگیرد؟
3. توطن چگونه حاصل میشود؟ آیا به مجرد قصد توطن، آن امر حاصل شده یا مشروط به استمرار بقا به مدت خاصی است؟
4. کسانی که هر هفته در ایّام تابستان به این منطقه مسافرت می‌کنند می‌توانند نمازشان را تمام بخوانند؟
5. برخی از اهالی که شغلشان رانندگی تاکسی، نیسان و ... و تردد در شهرها است، در رفت و آمد به روستای خود نمازشان تمام است یا شکسته؟
1. معیار اعراض، این است که عرف دیگر آنجا را محل زندگی و استقرار آنها نداند و آنها را از زندگی بالفعل در آنجا منقطع و کنده شده تلقی کند، اگر این معنا احراز نشود، آنجا هنوز وطن اوست.
2. خیر.
3. همین که قصد دارد آنجا وطن دائمی او باشد و در آن زندگی کند به گونه‌ای که اگر مسافرتی برای او پیش آید دوباره به همان‌جا برگردد و عرفاً شروع به زندگی در آنجا کرده باشد، آنجا وطن وی محسوب میشود. البته در صدق توطن معلوم نیست مجرد قصد دو-سه ماه زندگی کردن در سال کفایت کند؛ بله اگر بعد از این‌که صدق وطن حاصل شد، برای ترتب حکم وطن لازم نیست به مقدار سابق در آنجا زندگی کند.
4. این مقدار اقامت تا زمانی که آنجا وطن وی -به معنایی که ذکر شد- محسوب نشود، کفایت نمی‌کند.
5. کسی که شغلش مسافرت است در تمامی سفرها نمازش تمام است.
وظیفۀ محکوم به حبس ابد در بازگشت به منزل خود
شخصی در غیر وطن خود، حبس ابد است و هر چند ماه یک‌بار، سه چهار روز به منزل می‌آید؛ نماز را در منزل خود باید چگونه بخواند؟
ملاک این است که عرف او را از وطن خود منقطع و کنده‌شده تلقی میکند یا نه؛ مثلاً کسی که هفتاد سال در وطن خود زندگی کرده و اواخر عمر وی است، به این مقدار هم از وطن کنده نمی‌شود ولی شخص جوان که حبس ابد شده، ممکن است در مدت کمی که زندان باشد، با این وضعیت عرفاً از آنجا کنده‌شده حساب شود، که در این صورت نمازش شکسته است.
اعراض از وطن زن تابع شوهر
زنی که قصد جدایی و طلاق از همسرش را ندارد و همسرش هم تصریح کرده است که به وطن زوجه‌اش برای سکونت حتی به صورت موقت نمی‌رود، آیا همین مقدار که زن می‌داند به وطن اصلی‌اش برای زندگی برنمی‌گردد، اعراض محقق میشود؟
اعراض محقق است.
شک در اعراض از وطن
اگر شخصی از وطن اصلی خود خارج شود و شک در اعراض از آن داشته باشد، نمازهایش باید چگونه خوانده شود؟
تا اعراض، محرز نشده به حکم وطن باقی است.
اعراض موقت از وطن
آیا می‌توان به صورت موقت از منطقه‌ای اعراض نمود؟
همین که عرفاً جایی را محل زندگی او ندانند و از آنجا منقطع و کنده شده باشد، اعراض محقق شده و قصد شخص مهم نیست.
انصراف از اقامت در یک محلّ
شخصی به امید این‌که چندین سال در جایی می‌ماند، آنجا را وطن خود قرار داده و نمازش را تمام خوانده است. وی پس از مدتی پشیمان شده و قصد برگشتن دارد. حال در مدت باقی‌مانده نمازهایش را چگونه بخواند؟ نسبت به نمازهای گذشته چه تکلیفی دارد؟
نمازهایش را پس از عدول در قصد باید شکسته بخواند مگر آن‌که قصد اقامت ده روز کند. نمازهای گذشته صحیح است و نیازی به اعاده نیست.
مهاجرت از وطن بدون اتخاذ وطن جدید
اینجانب از وطن خود مهاجرت کرده‌ام ولی هنوز وطن جدیدی اتخاذ نکرده‌ام. نماز و روزۀ من و خانواده‌ام چه حکمی دارد؟
بدون قصد اقامت ده روز، در همه جا نمازتان شکسته است و روزه‌تان صحیح نیست. البته اگر در محل جدید به مدت چند سال، هر سال حداقل شش ماه اقامت داشته باشید، آنجا در حکم وطن شماست.
محل اقامت
روحانیونی که در تهران ساکن و شاغل بوده و بعضی دارای قصد توطن و بعضی بدون آن می‌باشند حکم نماز و روزۀ آنها چیست؟ آیا در تهران باید قصد ده روز کنند یا خیر؟
در غیر فرض توطن، اگر مقداری که عرف او را اهل آن جا بداند در تهران ساکن باشند، تهران در حکم وطن آنهاست و نمازشان تمام و روزهشان صحیح است .همچنین است اگر به مدت چهار-پنج سال و سالی حداقل شش ماه در آنجا ساکن باشند و الا بدون قصد اقامت نمازشان شکسته است و روزهشان صحیح نیست.
اقامت در نزدیکی محل کار و تکلیف نماز در وطن
شخصی به مدّت نامشخصی به شهر دیگر جهت کار اعزام میشود و هر ماه برای مرخصی به وطن سابق باز می‌گردد و از زمان ورود به شهر جدید قصد اقامت ده روز کرده و ملزم است که فاصلۀ محل قصد اقامت تا محل کار را (در حدود پنج کیلومتر) روزانه طی کند، نسبت به نماز چه تکلیفی دارد؟
نماز در محل اقامت و محل کار تمام است و روزه هم باید بگیرد.
مسافرت فرزند به وطن سابق پدر
شخصی از وطنش مهاجرت کرده است. هنگام مهاجرت، فرزندی نابالغ همراه وی بوده است و اکنون که این فرزند بالغ شده و با پدرش به محل سکونت اوّل پدر می‌رود، نماز و روزۀ فرزند چه حکمی دارد؟ اگر فرزندی در محل سکونت دوم متولد شود و بعد از بلوغ همراه پدر به محل سکونت اوّل پدر برود نماز و روزۀ او چه حکمی دارد؟
در هر دو صورت، فرزندان در آنجا مسافر محسوب می‌شوند و نمازشان شکسته است.
مسافرت فرزند به شهر پدر و مادر
دختری که ازدواج کرده و در شهر دیگری غیر از شهر پدر و مادرش زندگی میکند اگر برای دیدن پدر و مادر به شهر سابق خود برود نماز و روزه‌اش چگونه است؟
نمازش شکسته است و روزه هم نمی‌تواند بگیرد.
سفر رفتن دو روزه به شهر محل کار
اگر شخصی در شهری مغازه داشته باشد و هشت ماه در آنجا و هشت ماه در شهر خود اقامت کند و در اثنای اقامت در شهر خود، دو یا سه روز به شهر محل کار خود برود، نمازش قصر است یا تمام؟
نمازش را تمام بخواند.
زندگی در محل کار و بازگشت به وطن در آخر هفته
کارمندی به خاطر دور بودن محل کار، اوایل هفته را در محل کار زندگی میکند و پنج‌شنبه و جمعه به وطن خود برمی‌گردد، نماز و روزۀ وی در محل کارش چه حکمی دارد؟
نماز تمام است.
مأموریت اتفاقی
افرادی که مأموریت، شغل دائمی آنها نیست و هر چند وقت یک‌بار به مسافرت و مأموریت می‌روند، نماز و روزۀ آنها چه حکمی دارد؟
نمازشان شکسته است وروزه صحیح نیست.
تاثیر ملک داشتن در تحقق وطن
آیا در جایی که انسان املاکی دارد ولی سکونتش در جای دیگر می‌باشد، باید نماز را تمام بخواند؟
نمازش شکسته است.
قصد اقامت
یقین نداشتن به اقامت ده روز
اگر برای مسافر معلوم نباشد که چند روز در سفر می‌ماند، باید نمازش را شکسته بخواند؟
تا یقین نداشته باشد که ده روز می‌ماند نمازش شکسته است.
تحقق قصد اقامت با غفلت از لزوم سفر در اثنای آن
مسافری با غفلت از این‌که روز پنجم باید به مسافرت برود قصد دهه میکند و بعد از چند نماز، یادش می‌آید که باید به مسافرت می‌رفته، آیا این قصد محقق شده است؟
محقق شده است.
قصد اقامت با یقین به توقف ده روزه در شهر
شخصی مطمئن است که بیش از ده روز در یک شهر می‌ماند و از شهر هم به هیچ عنوان خارج نمی‌شود. آیا این شخص می‌تواند برای این‌که نمازش شکسته باشد و روزه نگیرد قصد ده روز در آن شهر نکند؟
همین که می‌داند ده روز در مکانی خواهد ماند باید نمازش را تمام خوانده و روزه بگیرد و قصد اقامت، امر اختیاری به معنای مفروض در سوال نیست
قصد اقامت با احتمال عروض مشکل
اگر شخصی احتمال می‌دهد به دلیل پیش آمدن کاری نتواند ده روز در محلّی بماند، آیا می‌تواند قصد کند و در صورت پیش آمدن مشکل احتمالی، از قصد خود اعراض نماید؟
اگر تصمیم داشته باشد ده روز در آنجا بماند و بخواهد برای رفع موانع ماندن هم اقدام کند هر چند احتمال عقلایی بدهد که نتواند بماند، باید نماز را تمام بخواند.بله، اگر احتمال عقلایی وجود موانعی را می‌دهد که در اختیار وی نیست، قصد اقامت محقق نشده است.
قصد ده روز بدون مشخص کردن تاریخ خروج و بازگشت قبل از ده روز
شخص مسافری بدون این‌که تاریخ خروج خود از شهر مقصد را مشخص کند قصد میکند ده روز در آنجا بماند تا بتواند نماز تمام بخواند و روزه بگیرد. حال بعد از خواندن نماز چهار رکعتی تصمیم می‌گیرد تاریخ مشخصی برگردد یا بر اثر اتفاقی مجبور به بازگشت در تاریخی میشود که طبق محاسبه کمتر از ده روز است، آیا در روزهای باقی‌مانده می‌تواند نماز تمام بخواند و روزه بگیرد؟
در مدت باقی‌مانده، نماز تمام و روزه صحیح است.
اشتباه در تعیین ده روز برای قصد اقامت
مسافری قصد کرده که از صبح روز دهم تا عصر روز نوزدهم ماه در شهری بماند و گمان می‌کرده ده روز او کامل میشود، حال پس از گذشت چند روز و خواندن نماز چهار رکعتی متوجه میشود که برای اتمام ده روز باید ماندن تا صبح روز بیستم را قصد می‌کرده، حال در روزهای باقی‌مانده می‌تواند نماز تمام بخواند و روزه بگیرد؟
نمی‌تواند. برای تمام خواندن نماز قصد جدید لازم است.
معلوم نبودن مدت اقامت امدادگران
نماز امدادگران در حوادثی که مدت اقامت در محل حادثه معلوم نیست، چگونه است؟
اگر مطمئن به اقامت ده روز نباشند، نمازشان شکسته است، مگر این‌که یک ماه (سی روز) بدون اطمینان، اقامت کنند که در این صورت پس از آن، نماز تمام است، هر چند مقدار کمی در آنجا بمانند.
شکسته شدن قصد ده روز با سفر سهوی
مسافری قصد اقامت ده روزه در شهری را دارد لکن قبل از ده روز سهواً به سفر می‌رود و بر می‌گردد حال باید نماز خود را چگونه بخواند؟
اگر مسافرت شرعی محقق شده و پس از بازگشت کمتر از ده روز می‌ماند نمازش شکسته است.
قهری یا اختیاری بودن تبعیت در قصد اقامت
تابعیت همسر و فرزندان از پدر خانواده در قصد اقامت ده روز، قهری است -یعنی اگر پدر قصد کرد، برای آنها هم معین میشود- و یا به اختیار خود افراد خانواده است؟
قهری است مگر این‌که عرفاً احتمال بدهند قبل از ده روز از وی جدا شوند.
قصد اقامت در حال حیض
آیا زن حائض مسافر در حال حیض می‌تواند قصد اقامت کند یا بعد از پاک شدن باید قصد کند؟
برای قصد کردن لازم نیست زن پاک باشد.
بلوغ در سفر
کودکی قبل از بلوغ وارد شهری میشود و قصد اقامت ده روز دارد و روز پنجم اقامت بالغ میشود، آیا باید در پنج روز باقی مانده نمازش را تمام بخواند یا شکسته؟
باید نماز را تمام بخواند.
تمام خواندن نماز به توهم اقامت ده روز
شخصی به خیال آن‌که ده روز در مدینه اقامت میکند، نماز را تمام خوانده، و بعد از دو روز معلوم میشود که مجموع توقف کاروان در مدینه هشت روز است، وظیفۀ او نسبت به نمازهای گذشته و آینده چیست؟
ظاهراً چنین شخصی مسافر است و حکم کسی را دارد که از اوّل می‌داند که مدت اقامتش کمتر از ده روز است. ولی نمازهایی که تمام خوانده و وقت آن گذشته است، نیازی به اعاده ندارد.
خارج شدن از محل اقامت
قرار بود برای کاری ده روز در شهری بمانم اما بعد چند روز به منطقه‌ای حدود ده کیلومتری مسافرت کرده و برگشتم آیا باید نمازم را شکسته بخوانم؟ اگر از ابتدا قصد چنین سفری کرده باشم چطور؟
اگر از ابتدا چنین قصدی نداشته و پس از خواندن یک نماز چهار رکعتی چنین تصمیم گرفته، نمازش تمام است. همچنین است اگر از ابتدا قصد داشته ولی مقرّ و خوابگاهش همان محل اول باشد.
سفر به مناطق اطراف محل اقامت
اگر شخصی در روستایی قصد اقامت ده روزه کند، آیا می‌تواند مثل اهالی آن روستا به حومۀ همان روستا مسافرت کند؟
مانعی ندارد.
مقدار مجاز خروج از محل اقامت پس از قصد اقامت
مسافر تا چه میزان می‌تواند از منطقه‌ای که قصد اقامت نموده است خارج شود؟
به شرطی که خوابگاهش را در محل اقامت قرار دهد تا کمتر از چهار فرسخی می‌تواند برود و برگردد.
قصد اقامت و رفتن بیش از مسافت شرعی از روی ناآگاهی
طلبه‌ای با قصد دهه در یک روستا برای تبلیغ مستقر می شود و بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتی تصمیم می‌گیرد که به مسافت هجده کیلومتری برود و برگردد و لیکن در هنگام برگشت راه را گم میکند و با طی یک مسافت سی کیلومتری به محل اقامت می‌رسد. آیا در چند روز باقی مانده نمازش تمام است یا شکسته؟
در فرض سؤال، نماز تمام است.
قصد اقامت در دو روستای نزدیک به هم
اگر شخصی به جهت تبلیغ در دو روستای نزدیک به هم که صدای اذان از هریک از آن دو روستا به روستای دیگر می‌رسد در رفت و آمد باشد آیا می‌تواند قصد اقامت کند؟
می‌تواند در یکی از دو روستا قصد اقامت کند و آنجا را اقامت‌گاه خود قرار دهد و در بین روز هر وقت خواست به روستای دیگر برود.
منصرف شدن از اقامت ده روز
مسافری که بعد از نماز چهار رکعتی از نیّت ده روزه خود منصرف شود، حکم روزه و نماز او چگونه است؟
نماز او تمام و روزۀ او صحیح است.
نماز قضای شخص مسافر بستری در بیمارستان
شخصی به مدت یک ماه در بیمارستانی که بیش از ده فرسخ از شهرش فاصله داشته، بستری بوده و نماز نخوانده است؛ نمازهای خود را باید شکسته قضا نماید یا تمام؟
اگر مردّد بوده و نمی‌دانسته چند روز در بیمارستان می‌ماند، نمازهای خود را شکسته قضا کند ولی اگر قصد اقامۀ ده روز را داشته و ده روز هم مانده، باید نمازهای بعد از قصدش را تمام و قبل آن را شکسته اعاده نماید.
نماز زندانی
شخصی که دستگیر شده و او را به زندانی در شهری غیر از وطن خود می‌برند و نمی‌داند چه مدت در آنجا در حبس می‌ماند، حکم نماز و روزه‌اش چگونه است؟
تا قبل از سی روز، حکم مسافر را دارد و بعد از آن حکم مسافر را ندارد.
نماز زندانی در فاصله بیست کیلومتری وطن
اگر زندان در فاصلۀ بیست کیلومتری شهر قرار داشته باشد، نماز و روزۀ زندانی به چه کیفیت است؟
نمازش تمام است مگر آن‌که با قصد زندان حرکت کرده باشد و قصد ماندن ده روز (هر چند قصد قهری) را نداشته باشد که در این صورت باید نماز را شکسته بخواند. البته اگر اقامتش در زندان چهار-پنج سال باشد، در این فرض نیز نمازش تمام است.
حکم نماز و روزۀ زندانی با انتقال به محلی دیگر
اگر شخص زندانی را از زندان به جای دیگری مثل بیمارستان ببرند که با زندان فاصله دارد و دو مرتبه به آن برگرداندند، حکم نماز و روزۀ او در آن محل چگونه است؟
اگر در زندان نمازش تمام بوده حکم سفر مستقل را دارد.
سفر معصیت
سفر بدون رضایت والدین
سفر غیر واجب فرزند بدون اجازه و رضایت پدر یا مادر چه حکمی دارد؟ آیا سفر معصیت است؟
اگر سفر، رجحان عرفی نداشته باشد - مانند سفر برای انجام امر مستحب- و رفتن به سفر برای فرزند لازم هم نباشد -مانند سفر کاری برای گذارن زندگی- و سفر باعث آزار و اذیت آنها شود، سفرش سفر معصیت است.
ماندن زن بدون اجازۀ شوهر در مسافرت
اگر زنی برای سفر یک روزه از شوهر اجازه بگیرد، اما چند روز بماند، آیا سفر او معصیت است و باید نمازش را تمام بخواند؟
اگر از اوّل قصد داشته زیادتر بماند، سفرش معصیت است و باید نمازها را تمام بخواند.
سفر برای شرکت در مجلس عروسی
اگر شخصی برای شرکت در مجلس عروسی که می‌داند در آنجا لهو و لعب صورت می‌گیرد به سفر برود آیا سفر وی سفر معصیت به شمار می‌آید؟
اگر به قصد انجام کار حرام مانند گوش دادن به موسیقی مطرب مسافرت نکرده باشد اگر چه سفرش مستلزم حرام باشد سفرش سفر معصیت به حساب نمی‌آید و نمازش شکسته است.
سفر برای شکار و صید
سفر برای شکار پرنده و حیوانات یا صید ماهی چه حکمی دارد؟
اگر برای لهو و خوش‌گذرانی باشد، حرام و نماز تمام است و چنانچه برای امرار معاش یا برای صید کردن و خوردن آن باشد، سفر حلال و نماز شکسته است و اگر برای کسب درآمد بیشتر و زیاد کردن مال بوده باشد، نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند.
ناتوانی از انجام نماز کامل در مسافرت
شخصی پروازی خارجی در پیش دارد که از اذان صبح تا طلوع فجر طول می‌کشد و با توجّه به تجربۀ قبلی می‌داند که مهمان‌داران به هیچ وجه اجازه نمی‌دهند نمازش را در هواپیما ایستاده بخواند و باید نماز را در حال نشسته بجا آورد؛ با علم به این موضوع، نمازهایش در این سفر شکسته است یا تمام؟
در فرض سؤال نمازش شکسته است.
سفر زوج با تضییع حق همسر
اگر زوج بیش از چهار ماه در سفر باشد، در فرض عدم رضایت زوجه؛ نمازش کامل است یا شکسته؟
اگر برای آن‌که نزدیکی نکند سفر کند نمازش تمام است ولی اگر برای اغراض دیگر به مسافرت رود نمازش شکسته است.
خرید ابزار معصیت در سفر
اگر شخصی در مسافرت، قصد خرید وسایل معصیت دارد و یا آنها را می‌خرد، آیا سفرش معصیت به شمار می‌آید؟
اگر به قصد خرید وسایل معصیت سفر کرده -نه این‌که می‌داند آنها را خواهد خرید ولی به قصد آن، سفر نمی‌کند- سفرش سفر معصیت است.
استفاده از بلیط غصبی در سفر
اگر شخصی در مسافرت از بلیطی که پول آن را دیگری پرداخته بدون جلب رضایت صاحب بلیط استفاده کند، نمازش چه حکمی دارد؟
باید نماز را، هم تمام و هم شکسته بخواند.
سفر شخصی با ماشین‌های اداری
اگر شخصی برای سفر از ماشین‌های اداری استفاده کند، آیا سفرش سفر معصیت به شمار می‌آید؟
در صورتی که حق استفاده از ماشین را برای سفر نداشته باشد باید نماز را، هم شکسته و هم تمام بخواند.
سفر به مناطق تملیک شده به صورت غیر شرعی
اگر مردم بدانند زمین‌های منطقه‌ای به صورت غیر شرعی تقسیم و تملیک شده است و به آنجا سفر کنند نمازشان چه حکمی دارد؟
اگر عرفاً امید بازگشت آن به مالکین اصلی باشد، در غیر فرض ضرورت نباید از آن عبور کنند و الا اگر بدون عذر از آنجا عبور کنند، با تحقق سایر شرایط سفر، باید نماز را، هم شکسته و هم تمام بخوانند.
قصد ارتکاب معصیت در اثنای سفر
کسی که بدون قصد معصیت مسافرت کند ولی در میانۀ راه، قصد ارتکاب معصیت در ادامۀ سفر نماید، آیا نمازش را باید تمام بخواند یا شکسته؟ آیا نمازهای شکسته‌ای که در طول راه خوانده صحیح است یا خیر؟
باید نماز را تمام بخواند و نمازهایی که قبل از قصد معصیت شکسته خوانده، در صورتی که مقدار مسافتی که قبل از قصد معصیت پیموده، به مقدار مسافت شرعی بوده صحیح است والا باید آنها را دوباره بخواند.
علم به ارتکاب گناه در سفر
اگر انسان بداند در سفری که می‌خواهد برود مرتکب معصیت و گناه میشود، مثلاً غیبت میکند یا دروغ می‌گوید یا نگاه نامشروع به نامحرم میکند، نمازش چه حکمی دارد؟
اگر به قصد گناه سفر نکند نمازش شکسته است هرچند احتیاط مستحب آن است که نماز را تمام نیز بخواند.
تحقق سفر معصیت با منع قانونی
اگر خروج از کشور بدون پاسپورت ممنوع باشد و ورود در کشور دیگر نیز به همین جهت ممنوع و خلاف قوانین آنجا باشد آیا چنین سفری، سفر معصیت است که نماز تمام باشد؟
اگر در تخلف از این قانون، نوعاً خوف اختلال به نظم یا امنیت کشور دیگر باشد، سفرش حرام و معصیت است. در غیر این صورت هم بنا بر احتیاط این سفر جایز نیست لذا در فرض تحقق چنین سفری بین شکسته و تمام جمع کند.
سفر حائض به مکان فاقد آب جهت غسل
زنی که روز آخر حیض اوست و می‌داند چنانچه به سفر برود آب پیدا نمی‌کند، اگر به سفر برود، آیا سفر او معصیت است؟
اگر نرفتن به سفر برایش حرجی است، معصیت نکرده در غیر این صورت هرچند معصیت کرده است ولی سفرش سفر حرام نیست.
وظیفۀ فرد در بازگشت از سفر معصیت
در مسیر بازگشت از سفر معصیت، حکم نماز چیست؟
اگر توبه کرده و مسیر بازگشت حداقل به اندازۀ هشت فرسخ باشد نماز قصر است و گرنه تمام است.
معصیت بودن سفر خطرناک یا مضر
کسی که سفر برای او مضر است و یا ترس کشته شدن در مسیر را دارد، آیا رفتن به این سفر معصیت است؟
اگر سفر، ضرر اساسی برای وی دارد یا خوف آن را داشته باشد، سفرش سفر معصیت است مگر آن‌که برای امر اهم یا مساوی سفر کند.
شک در این‌که سفر، سفر معصیت است
کسی به جهت این‌که نمی‌داند فلان کار حرام است یا نه، شک دارد که سفر او سفر معصیت است یا نه، حکمش چیست؟
اگر شک او در حکم مسأله است بایستی تا روشن شدن حکم آن، احتیاط کند یعنی بین قصر و تمام، جمع کند.
اماکن اربعه
نماز در مکه و مدینه
در مکه و مدینه نماز مسافر، قصر است یا تمام؟
نماز مسافر در مکه و مدینه نیز بدون قصد اقامت، شکسته است، حتی در مسجد الحرام ومسجد النبی (صلی الله علیه و آله و سلم).
نماز در اماکن اربعه
نماز مسافر در جاهای زیر قصر است یا تمام؟
1- صحن و رواق‌های امام حسین (علیه السلام) 2- شهر کوفه و مسجد سهله 3- مکه معظمه و مدینه منوّره
در تمام موارد نمازش شکسته است.
متفرقات نماز مسافر
شک در نمازهای سابق
کسی که مدتی در جایی اقامت داشته اما قصد اقامت نکرده و نمی‌داند نمازهایش را تمام می‌خوانده یا شکسته؛ الان آیا وظیفه‌ای نسبت به آن زمان دارد یا خیر؟
اگر مسأله را می‌دانسته، وظیفه‌ای ندارد. در غیر این صورت بنا بر احتیاط نمازها را قضا کند.
نماز جماعت مسافر
در رساله آمده است که خواندن نماز جماعت برای مسافری که نماز او شکسته است مکروه است. منظور از مکروه بودن چیست؟
یعنی بهتر است فرادا بخواند.
نماز جمع در ضیق وقت
شخصی که وظیفه‌اش جمع میان نماز شکسته و تمام است اگر در تنگی وقت فقط برای شش رکعت وقت دارد، چگونه باید نماز بخواند؟
ابتدا نماز ظهر و عصر را به صورت شکسته و بعد از آن، نماز عصر را به صورت تمام بخواند و بعد از وقت، نماز ظهرش را به صورت تمام قضا کند.
قضای نمازی که باید به صورت جمع خوانده میشده
کسی که وظیفه‌اش جمع میان نماز شکسته و تمام است اگر عمداً یکی را ترک کند، باید آن را قضا کند یا خیر؟
باید قضا کند.
ترتیب میان شکسته و تمام در نماز جمع
اگر کسی وظیفه‌اش خواندن نماز شکسته و کامل (جمع) باشد، کدام‌یک را اوّل و با چه ترتیبی باید بخواند؟
تفاوتی ندارد.
برتری نماز شکستۀ اوّل وقت بر نماز تمام پایان وقت
شخصی که در سفر است؛ آیا بهتر است نماز را در اوّل وقت به جماعت بخواند یا پس از رسیدن به وطن، به صورت کامل بخواند؟ کدام فضیلت بیشتری دارد؟
اگر نماز در وطن، خارج از وقت، فضیلت است، نماز اوّل وقت به جماعت، افضل است.
شک در بطلان یکی از دونماز شکسته و تمام
اگر شخص مسافر نماز ظهر را شکسته بخواند و قصد اقامت کند و نماز عصر را تمام بخواند و مجددا از قصد خود باز گردد و بداند یکی از نمازهایش باطل بوده است چه تکلیفی نسبت به این دو نماز و نمازهای آینده‌اش دارد؟
باید احتیاط کند یعنی یک نماز دو رکعتی به نیّت عصر بخواند و نیز یک نماز چهار رکعتی؛ البته بنا بر احتیاط مستحب این نماز را به نیّت مافی‌الذّمه بخواند.
ناتوانی در انجام احکام نماز در سفر
در صورتی که اجرای دقیق احکام سفر بر عده‌ای به جهت کم اطلاعی و پیری و سهو و نسیان و اخلال در نظام زندگی به‌گونه‌ای که دچار عسر و حرج گردند ممکن نباشد، حکم آنها چه خواهد بود؟
به مقداری که حرجی نیست باید احکام را یاد بگیرند ولی در هر صورت در فرض مخالفت با وظیفۀ فعلیه باید آنها را اعاده کنند و اگر نتوانند باید از راهی مثل وصیت یا اطلاع به پسر بزرگتر مطمئن شوند که بعد از مرگ به صورت صحیح از جانب او بجا می‌آورند.
ندانستن تکلیف در سفر
اگر شخصی به خاطر ندانستن مسأله نداند که نمازش را باید شکسته بخواند یا تمام؛ وظیفه‌اش چیست؟
تا وقتی که یاد نگرفته، باید احتیاط کند و نماز را شکسته و تمام بخواند.
شکسته خواندن نماز در محل وجوب تمام
فردی که به خاطر ندانستن مسأله، در جایی که باید نماز را تمام می‌خوانده، آن را شکسته بجا آورده؛ نمازش چه حکمی دارد؟
نمازش باطل است؛ مگر در مسافری که قصد ماندن ده روز در جایی داشته، و به جهت ندانستن حکم مسأله نماز را شکسته خوانده است. البته احتیاط مستحب آن است که نماز را دوباره تمام بخواند.
خواندن نماز تمام به جای شکسته در فرض جهل به مسأله
مسافری که وظیفه‌اش شکسته خواندن نماز بوده، اگر به جهت جهل به اصل حکم یا خصوصیات مسأله یا از روی جهل به موضوع، نمازش را تمام خوانده؛ وظیفه‌اش چیست؟
در فرض جهل به اصل حکم، نمازش صحیح است ولی در دو صورت دیگر اگر در وقت متوجه شود، باید اعاده کند ولی در خارج وقت قضا ندارد.
خلاف وظیفه عمل کردن مسافر به جهت فراموشی حکم یا موضوع
اگر مسافر به جهت فراموشی حکم یا موضوع به جای نماز شکسته، نمازش را تمام بخواند؛ تکلیفش چیست؟
اگر در وقت، یادش آمده باید به صورت شکسته اعاده کند و در خارج وقت قضا ندارد.
نماز قضا
نیت نماز قضا به صورت مردد
آیا می‌توان این‌طور نیّت کرد که اگر نماز واجب دو رکعتی (اعم از ادایی و قضایی و نیابتی) برگردن من است، جای آن حساب شود و الا نافله محسوب گردد؟
صحیح است.
کفایت نماز احتیاطی از قضای قطعی
اگر نماز صبح شخصی قضا شود و آن را فراموش کند و برای خودش نماز قضای احتیاطی بخواند و سپس یادش بیاید که قضای نماز صبح معینی بر ذمه‌اش بوده، آیا این نمازهای احتیاطی به جای آن نماز قضای صبح، حساب میشود یا خیر؟
مجزی است.
قضای نمازهای فوت شده با تحقق اختیاری عذر
آیا عذر اختیاری مانند اغما، حیض، نفاس و ... موجب سقوط قضای نماز یومیه میشود؟
در بی‌هوشی اختیاری لازم است به‌خلاف حیض و نفاس.
عمل بر خلاف فتوای مرجع تقلید
اگر شخصی در مسایلی همچون قصر و اتمام بر خلاف فتوای مرجعش عمل کند وظیفه‌اش چیست؟
باید نمازهایش را قضا کند مگر در سه صورت:
1. کسی که ده روز در جایی می‌ماند و به جهت ندانستن مسأله، نمازش را قصر خوانده است.
2. کسی که اصل مسألۀ شکسته خواندن نماز را نداند و نمازش را تمام خوانده است.
3. کسی که اصل مسأله را می‌دانسته ولی به خاطر جهل به خصوصیات حکم مسأله یا جهل یا غفلت از موضوع، نماز را تمام خوانده در صورتی که پس از وقت نماز، مسأله را بفهمد.
وقت خواندن قضای نماز
آیا قضای نماز صبح را میشود ساعت نُه صبح خواند؟
قضای نماز، وقت خاصی ندارد و هر زمانی می‌توان آن را انجام داد البته بنا براحتیاط در صورت امکان باید قضای نماز هر روز را قبل از نماز ادای آن روز بجا آورند.
قضای نماز صبح قبل از خواندن نماز ظهر
اگر نماز صبح از ما قضا شده باشد حتماً باید قبل از نماز ظهر خوانده شود؟
بنا براحتیاط باید قبل از نماز ظهر بخواند.
قضای نمازهای روزهای گذشته
آیا انسان می‌تواند قضای نماز روزهای پیش را قبل از قضای نماز امروز بجا آورد؟
مانعی ندارد.
ترتیب در بجا آوردن نمازهای قضا
آیا شخص می‌تواند برای خواندن نمازهای قضا ابتدا فقط نمازهای صبح را بخواند سپس فقط نمازهای ظهر و همین طور؟
مانعی ندارد البته نمی‌تواند نماز عصر را قبل از نماز ظهر و نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند.
قضا شدن نماز به دلیل خواب ماندن
آیا قضا شدن نماز به علّت خواب ماندن معصیت است؟
اگر نسبت به بیدار شدن کوتاهی کرده، معصیت کرده است.
بی‌هوشی وسط نماز و استمرار آن تا آخر وقت
شخصی بعد از خواندن یک رکعت در اوّل وقت بیهوش شده و تا آخر وقت به هوش نیامده. آیا باید آن نماز را قضا کند؟
اگر می‌توانسته زودتر نماز بخواند باید قضا کند ولی اگر از اول وقت به اندازۀ خواندن نماز، زمان نگذشته است و امکان خواندن نماز کامل را نداشته قضا ندارد.
ناتوانی از انجام نمازهای قضا
کسی که نتواند قضای همه نمازهای قضا شده‌اش را بجا آورد، چه وظیفه‌ای دارد؟
به میزانی که می‌تواند و به سختی زیاد نمی‌افتد، باید خودش انجام دهد و نسبت به بقیۀ آن باید از راهی مثل وصیت مطمئن شود که پس از مرگش انجام میشود.
قضای نمازهای فوت شده در اثر بی‌هوشی
آیا قضای نماز و روزه‌های کسی که چند سال در کما یا بی‌هوشی بوده، لازم است؟ و فرقی بین حالت‌های زیر وجود دارد یا نه؟
1. بی‌هوشی اختیاری باشد
2. بی‌هوشی غیر اختیاری باشد
3. بعد از بی‌هوشی به هوش آید
4. با بی‌هوشی از دنیا رود
اگر بی‌هوشی غیر اختیاری بوده و تمام وقت نماز بیهوش بوده قضا نه بر خودش و نه بر پسر بزرگتر واجب نیست و الا باید قضا شود.
نماز قضاهای فوت شده در حال کفر
کافری که مسلمان شده، آیا لازم است نمازهایی را که در حال کفر نخوانده قضا کند؟ اگر در اثنای وقت نماز مسلمان شود؛ چطور؟
نمازهای حال کفر قضا ندارد. اگر در اثنای وقت نماز -ولو یک رکعت مانده به آخر وقت- مسلمان شود، نسبت به انجام آن نماز تکلیف دارد و چنانچه نخواند، باید آن را قضا کند. البته عبادات مرتد در حال ارتدادش باید قضا شود.
قضای نمازهای اهل سنت
اگر یکی از مخالفین مستبصر شود، قضای چه مقدار از نمازها بر او واجب است؟
نمازهایی که بر طبق مذهبش یا مذهب حقّۀ جعفری (با تمشی قصد قربت) خوانده است قضا ندارد.
تکلیف نمازهای شیعۀ سنی شده پس از تشیع دوباره
اگر (نستجیر بالله) شخص شیعه‌ای سنّی شده باشد و نمازهایش را طبق مذهب اهل سنّت بخواند، و بار دیگر به مذهب شیعه برگردد، اینک تکلیف نمازهای سابقش چیست؟
لازم نیست قضا کند.
قضای نمازهایی که از روی جهل، بدون انجام غسل خوانده
شخصی تا مدت‌ها از غسل واجبی که بر ذمه‌اش بوده بی‌اطلاع بوده است. آیا پس از آگاهی و انجام غسل باید تمام نمازهایی را که در این مدت بدون غسل انجام داده، قضا نماید؟
باید تمام نمازهایی که بدون غسل خوانده قضا کند. البته با انجام یک غسل صحیح شرعی مثل غسل جمعه، جنابت رفع میشود و اعمالی که پس از آن انجام داده، مجزی است.
قضا کردن نمازها توسط شخص وسواسی
آیا شخص وسواسی بعد از این‌که وسواسش رفع شد لازم است نمازهایی را که یقین دارد اشتباه خوانده، قضا کند؟
اگر مطابق وظیفۀ ظاهری‌اش خوانده، اعاده لازم نیست.
قضای نمازهای ادا شده بدون حضور قلب
آیا شخص می‌تواند نمازهایی که در آنها حضور قلب نداشته است را قضا کند؟
رجاءً مانعی ندارد.
چگونگی قضای نماز برای کسی که بخشی از وقت را در سفر بوده
شخصی در مسافرت نمازهایش قضا شده است. آیا قضای آنها را در وطن باید شکسته بخواند یا تمام؟ اگر مقداری از وقت نماز را در وطن بوده باشد، چطور؟
در صورت اوّل باید شکسته قضا کند و در صورت دوم نیز اگر قدرت داشته که نماز را در سفر شکسته بخواند، باید شکسته قضا کند و بنا بر احتیاط مستحب، تمام هم بخواند.
تکلیف مسافر نسبت به نماز عشا در صورت بازگشت بعد از نیمه‌شب
مسافری پس از نصف شب به وطن برگشته و نماز مغرب و عشا را نخوانده، آیا باید نماز عشا را به صورت تمام بخواند و یا شکسته و به چه نیت؟
اگر بدون عذر نماز نخوانده، باید نمازش را شکسته و به نیّت قضا بخواند اما اگر به واسطۀ عذری مثل خواب یا فراموشی نخوانده، نمازش را تمام و به نیّت ادا بخواند و در این فرض، احتیاط مستحب آن است که یک نماز شکسته به نیّت قضا بخواند.
شکسته خواندن نماز عصر پس از تمام خواندن نماز ظهر
مسافری در اثر فراموشی، نماز ظهرش را چهار رکعتی خوانده و در رکعت دوم نماز عصر متوجه شده که باید نمازش را شکسته می‌خواند، لذا نماز عصر را در رکعت دوم سلام می‌دهد؛ وظیفۀ او نسبت به هر دو نماز چیست؟
اگر نماز دوم را به نیّت مافی‌الذّمه تمام کرده سپس دو رکعت دیگر به نیّت مافی‌الذّمه انجام داده، مجزی است وگرنه باید نماز ظهر و عصرش را دوباره بخواند.
نیّت شکسته در نماز صبح
اگر مسافر، نماز صبح خود را به نیّت شکسته بخواند آیا نیاز به قضا دارد؟
اگر دو رکعتی خوانده قضا ندارد.
التفات به مسافت شرعی بعد از خواندن نماز
شخصی با شک در پیمودن مسافت شرعی، نمازش را کامل می‌خواند. آیا پس از علم به تحقق مسافت شرعی در سفر باید نمازش را قضا کند؟
اگر داخل وقت فهمیده باید قضا کند.
انجام نماز قضا با غسل جبیره‌ای
آیا با غسل جبیره‌ای می‌توان نماز قضا خواند؟
صحیح نیست.
خواندن نماز قضا با تیمم
اگر شخصی نماز قضا به ذمه دارد و به علّت بیماری باید تیمم نماید و نمازهایش را نشسته بخواند، آیا در همان حال می‌تواند آن را بخواند یا باید بگذارد تا تن‌درستی خود را بازیابد؟
باید صبر کند.
قضای نمازهایی که برخلاف وظیفه خوانده
شخصی مریض بوده و با این‌که می‌توانسته سجده‌هایش را روی زمین انجام دهد، به جهت جهل به مسأله و با اطمینان به صحت، سجده‌هایش را روی میز انجام می‌داده؛ آیا نمازهای خوانده شده صحیح است؟
صحیح نیست.
تکلیف نمازهایی که تنها مطابق فتوای مرجع قبلی صحیح بوده
اگر شخصی از مرجعی تقلید می‌کرده است که به فتوای او نماز با غسل جمعه صحیح بوده و اکنون از مرجعی تقلید میکند که غسل جمعه را کافی نمی‌داند آیا نمازهای سابق نیاز به قضا دارد؟
اگر تقلیدش بر اساس حجت بوده، قضا ندارد.
انجام نماز و روزۀ اشتباه بر اثر اعتماد به مسأله‌گویی دیگران
عده‌ای از افراد بر حسب اطمینانی که به دیگران دارند، مسایل دینی خود را از آنها سؤال کرده و طبق جواب ایشان عمل کرده‌اند، اگر پس از زمانی اشتباه گفتۀ ایشان کشف شود نسبت به نمازها و روزه‌هایی که اشتباه بجا آورده‌اند چه تکلیفی وجود دارد؟
باید آنها را اعاده نماید.
نماز با وضوی اشتباهی
آیا نمازهایی که به سبب جهل به مسأله با وضوی اشتباه خوانده شده باید قضا شود؟
بله.
اجیر کردن دیگری برای خواندن نمازهای قضای شخص زنده
اگر شخصی مدت بسیار زیادی را بدون نماز و روزه گذرانده باشد آیا می‌تواند در زمان حیات، کسی را اجیر کند تا برای وی نمازهای قضایش را بخواند و یا به نیّت نماز و روزه به نهادهای خیریه کمک کند؟ با توجّه به این‌که بعد از مرگ، کسی نیست که برای وی این کار را انجام دهد؟
خیر، نمی‌تواند بلکه باید تا می‌تواند خودش قضا کند و نسبت به بقیۀ موارد وصیت کند کسی بعد از مرگ وی نمازها و روزه‌ها را بجا آورد؛ هرچند این کار با سپردن به مراکز متصدی نماز استیجاری مانند دفتر مرجع تقلید باشد.
قضای نماز شخص معلول
برادری معلول داشتم که زبانش لکنت داشت و از نظافت خود عاجز بود و تمام کارهایش را دیگری انجام می‌داد و فعلاً مدت سه سال است که فوت کرده و دارای زمین کشاورزی می‌باشد. آیا لازم است برای او نماز و روزۀ قضا گرفته شود؟
لازم نیست.
انجام نماز قضا به جای نافله
نماز قضا را می‌توان بین دو نماز یا به جای نماز نافله خواند؟
خواندن نماز قضا بین دو نماز یومیه اشکال ندارد اما جای نماز مستحب را نمی‌گیرد.
جهل به مقدار نماز قضا
شخصی زمان دقیق بلوغ خود را نمی‌داند؛ لذا نمی‌داند نمازهای خود را حدود سه سال اوّل بلوغ انجام داده یا نه و حتی بر فرض انجام، نمی‌داند صحیح بوده یا نه، وظیفه‌اش چیست؟
میزانی که یقین دارد که نمازها از او فوت شده باید جبران نماید.
بلند خواندن قضای نماز ظهر جمعه
بلند خواندن نماز ظهر جمعه مستحب است. آیا قضای نماز ظهر جمعه نیز همین حکم را دارد؟
بله.
قضای نمازهای خوانده شده با قرائت ناصحیح
کسی که حمد و سوره یا سایر اذکار نماز را سال‌ها غلط می‌گفته و تازه متوجّه صحیح آن شده، آیا باید نماز این سال‌ها را قضا نماید یا خیر؟
چنانچه از تصحیح آن عاجز بوده یا قرائت خود را صحیح می‌دانسته و غلط گفتن آن متعارف بوده، قضا کردن آنها لازم نیست.
قضای نوافل از جانب میت
آیا می‌توان برای میّت، نمازهای نافلۀ یومیه مثل نمازهای شب را خواند؟ اگر میّت اهل نماز شب باشد یا نباشد در مسأله تأثیری دارد؟
دلیلی بر مشروعیّت قضای نوافل میّت نداریم ولی به نیّت رجاء مانعی ندارد و این حکم در هر دو فرض جاری است و بهتر است اگر میّت نماز قضای یومیّه دارد یا احتمال آن را می‌دهید، نمازهای یومیّه‌اش را قضا کنید.
خواندن نماز به نیابت از اولیا و افراد زنده
آیا خواندن دو رکعت نماز به نیابت انبیا یا ائمۀ اطهار (علیهم السلام) یا اموات، جایز است؟ به نیابت از افراد زنده چطور؟
نسبت به اموات و شهدا جایز است اما نسبت به زندگان مشروعیتش معلوم نیست بله می‌تواند بجا آورد وثوابش را هدیه کند.
نماز قضای والدین
قضای نمازهایی که پدر با اشاره خوانده
شخصی بر اثر کهولت سن و یا بیماری نمازهایش را خوابیده یا با اشاره بجا آورده است، آیا پس از فوت او بر پسر بزرگتر واجب است نمازهای او را قضا نماید؟
قضا لازم نیست.
قضای نمازهایی که پدر توان انجام آن را نداشته
شخصی که بر اثر کهولت سن، یا سکته، هوش و حواس و قوۀ تمییز خود را از دست داده، آیا بعد از فوت او بر پسر بزرگتر واجب است، نمازهای آن مدّت را قضا نماید؟
واجب نیست.
نماز قضای پدری که اصلاً نمازخوان نبوده
پدر من تا آخر عمرش نماز نخوانده است و من پسر بزرگ او هستم. حالا که فوت کرده، تکلیف من چیست؟
باید آنها را قضا کنید مگر مقداری از نمازها که خواندن آنها -هرچند با اجیر کردن و سپردن به دیگری- بر شما حرجی باشد.
وظیفۀ پسر ارشد نسبت به نمازهای پدربزرگ که بر عهدۀ پدر بوده
من پسر ارشد پدرم هستم و نمازهای قضای ایشان را بجا نیاوردم؛ حالا بر پسرم واجب است که آن نمازها را بخواند؟
بنا بر احتیاط باید قضا کند.
نقص عضو پسر بزرگ
پسر بزرگ خانواده و دارای نقص عضو هستم و یک پای خود را از دست داده‌ام و هنگام سجده، زانو و سر انگشت پای راستم روی زمین قرار نمی‌گیرد. آیا می‌توانم نمازهای قضای والدینم را بجا بیاورم یا این‌گونه نماز خواندن، موجب نقص نماز میشود؟
بنابراحتیاط نقص محسوب میشود و کفایت نمی‌کند.
قضای نماز آیات
اگر پدر یا مادر نماز آیات را ترک کرده یا فراموش کرده باشند، آیا بر پسر بزرگتر آنها واجب است بعد از فوت آنان قضای نماز آیات را بخواند؟
بله.
نماز قضای پدری که وجوب نماز را قبول نداشته
آیا قضای نمازهای شخص صوفی مذهب که عمداً نماز نمی‌خوانده و قائل به نماز نبوده، بر پسر بزرگتر واجب است؟
اگر مسلمان بوده باید پسر بزرگ، نمازهایش را قضا نماید.
قضای نماز پدر سنی بر فرزند شیعه
آیا قضای نماز پدر سنی مذهب بر پسر بزرگ وی که شیعه شده لازم است؟
بله، لازم است.
نماز شخصی که بهایی شده
شخصی در اواخر عمر، بهایی شده و به همان حال از دنیا رفته، آیا بر پسر بزرگش واجب است نمازهای او را قضا کند؟
لازم نیست بلکه صحیح هم نیست.
قضای نماز والدین از مال دختر
پدر و مادری از دنیا رفته‌اند و یک دختر عقب‌ماندۀ ذهنی از آنها باقی‌مانده است. حقوق مستمری بیمه که مازاد بر خرج اوست، به نام خودش پس‌انداز میشود، آیا می‌توان این پس‌انداز را صرف نماز و روزۀ قضای پدر و مادر نمود؟
نباید از سهم آن دختر هزینه کنند.
توجه دادن فرد مبتلا به آلزایمر نسبت به نماز و افعال آن
شخص که آلزایمر دارد بعضی از اوقات، تعداد رکعات نماز را کم و زیاد می‌خواند و گاهی اوقات می‌گوید نماز خوانده‌ام در صورتی که نماز نخوانده است. الف) آیا نسبت به متوجه کردن او به نماز تکلیفی داریم؟ ب) آیا نسبت به متوجه کردن او در حین نماز تکلیفی داریم؟ ج) تکلیف پسر بزرگتر بعد از فوت او چیست؟
الف و ب) نسبت به متوجه کردن او تکلیفی ندارید. بله اگر خودش در زمان سلامتی احتمال می‌دهد که در حین نماز به او فراموشی دست دهد و نماز را کم و زیاد بخواند یا ترک کند، باید به طریقی ولو با درخواست از اطرافیان کاری کند که نمازش را صحیح بخواند و اگر این مسأله را نمی‌داند دیگران باید این مسأله را به او یاد بدهند.
ج) نمازهایی را که امکان صحیح خواندن آن -ولو با کمک دیگران- وجود داشته و نخوانده، پسر بزرگ باید قضا نماید ولی اگر امکان نداشته که به وظیفه‌اش عمل کند، پسر وی تکلیفی ندارد.
قضای نماز مادر بر فرزند بزرگتر
آیا قضای نمازها و روزه‌های مادر بر عهدۀ پسر بزرگتر است؟
بله.
نماز قضای پدر و فرزندان دو قلو
مردی از دنیا رفته و فرزندان بزرگتر او دو قلو هستند. نماز و روزه وی بر کدامشان واجب است؟
کسی که زودتر به دنیا آمده -حتی اگر فاصله‌شان چند ثانیه باشد- باید بجا آورد و اگر معلوم نباشد، هیچ کدام تکلیفی ندارند ولی احتیاط مستحب آن است که قرعه بزنند یا بین هم تقسیم کنند.
عبادات قضا شده از والدین، قبل از تولد فرزند بزرگتر
آیا قضای نماز و روزهای که قبل از تولد فرزند از پدر یا مادر قضا شده، به عهدۀ فرزند بزرگتر است؟
بله.
وظیفۀ پسر در صورت بطلان غسل پدر
اگر پدری به خاطر جهل مسأله و بطلان غسل، نمازش باطل بوده است؛ آیا بعد از فوت، قضای آنها بر پسر واجب است؟
بله.
تحقیق در مورد تعداد نمازهای قضای پدر
آیا بر پسر بزرگ واجب است تا وقتی پدر زنده است دربارۀ نمازهای قضای او تحقیق کند تا بعداً بتواند آنها را بجا آورد. آیا بر پدر واجب است پسر بزرگ را از مقدار آن آگاه نماید؟ در صورتی که پسر بزرگ را مطلع نکند، تکلیف او چیست؟
فحص بر پسر واجب نیست و می‌تواند به مقدار نمازی که یقین دارد از پدرش قضا شده اکتفا کند ولی بر پدر واجب است تا فرصت دارد خودش بخواند و اگر نتوانست باید از راهی مثل وصیّت، مطمئن شود که پس از مرگ وی، از جانب وی بجا می‌آورند.
زیاد بودن نماز قضای والدین
اگر نماز و روزۀ قضای پدر و مادر زیاد باشد وظیفۀ فرزندان چیست؟
بر پسر بزرگتر است که آنها را قضا کند یا دیگری را برای انجام آن اجیر کند مگر مقداری که برای وی حرجی باشد.
وظیفۀ ورثه در فرض ناتوانی پسر بزرگ از انجام عبادات متوفّی
اگر پسر بزرگ به دلیل مشغله، نتواند قضای نماز و روزه‌هایی که بر ذمۀ پدر بوده را بجا آورد؛ وظیفۀ او و سایر ورثه چیست؟
پسر بزرگتر باید آنها را قضا کند یا دیگری را -ولو با اجیر کردن- بر این کار بگمارد و سایر ورثه تکلیفی ندارند.
شک در تعداد نمازهای قضای پدر
اگر تعداد نمازهایی که از پدر قضا شده، معلوم نباشد؛ وظیفۀ فرزند ارشد چیست؟
باید مقداری که یقین دارد نماز از پدرش قضا شده را بجا آورد و انجام بیشتر از آن واجب نیست اگرچه خوب است.
خواندن نماز قضای والدین در زمان حیات آنان
آیا می‌توان نماز و روزه پدر و مادر را که به دلیل بیماری یا سواد نداشتن، توانایی انجام صحیح اعمال خود را ندارند، در زمان حیات آنان قضا کرد؟
خیر، مشروع نیست.
اجرت گرفتن پسر بزرگتر برای قضای نماز پدر در زمان حیات او
آیا پسر بزرگ می‌تواند در زمان حیات پدر، اجرت نمازهای قضای او را پیشاپیش دریافت کند و یا با آنها طی کند که نماز قضای ایشان را نمی‌خواند؟ آیا می‌تواند خرج قضای نماز و روزۀ وی را از ترکۀ میّت بردارد؟
هیچ‌یک از امور یاد شده، جایز نیست.
قضای نماز بدون وصیت به قضای آن
می‌دانیم میتی نماز قضا به عهده دارد ولی در این باره وصیتی نکرده، تکلیف چیست؟
بر پسر بزرگتر واجب است نمازهای قضای والدین را بجا آورد و اگر پسری ندارد، قضای آن بر کسی واجب نیست.
وصیت بر انجام قضای نماز و وظیفۀ پسر ارشد
شخصی وصیت نموده که مقدار معینی نماز و روزۀ قضا برای او انجام شود، آیا وجه آن را از ثلث اموال او باید پرداخت نمود، یا انجام آن بر عهدۀ پسر بزرگتر است؟
بله؛ وجه آن از ثلث برداشته میشود و تا زمانی که نماز و روزه خوانده نشود، تکلیف از عهدۀ پسر بزرگ ساقط نمی‌شود.
نخواستن نماز قضا در وصیت‌نامه
پدرم مدّت زیادی نماز و روزه‌هایش را بجا نیاورده است ولی در وصیت‌نامه‌اش نوشته که هیچ قضای نماز و روزه نمی‌خواهد و قضای این عبادات به خودش مربوط است، با توجّه به این مطلب، وظیفۀ من که پسر بزرگتر وی هستم چیست؟
عبارت مذکور موجب سقوط تکلیف از شما نیست.
ترتیب در نمازهای قضای پدر
آیا می‌توان برای انجام نمازهای قضای پدر، ابتدا تمام نمازهای صبح و سپس تمام نمازهای ظهر و.. را خواند؟
صحیح است.
ترتیب در انجام نماز قضای خود یا پدر
اگر بر عهدۀ پسر بزرگ، نماز و روزۀ قضا باشد و بجا آوردن قضای نماز و روزۀ پدر هم بر او لازم باشد، کدام را مقدم بدارد؟
ترتیبی در بین نیست.
نماز کودک ممیز از جانب والدین
نماز صبی ممیز به نیابت از والدینش مجزی است یا خیر؟
اگر صحیح بخواند و دیگر شرایط را رعایت کند، صحیح و مجزی است.
عمل نکردن پسر بزرگ به وظیفه
تکلیف پدری که یقین دارد پسر بزرگتر، قضای نماز و روزه‌هایش را بجا نمی‌آورد، چیست؟
بر وی واجب است تا فرصت دارد خودش آنها را بجا آورد و اگر نتوانست باید از راهی مثل وصیت، مطمئن شود که نماز و روزۀ او را بجا می‌آورند.
تکلیف پسر بزرگتر در مورد نمازهای اشتباه والدین
اگر پدر و مادر نمازشان را غلط خوانده‌اند، آیا باید پسر بزرگتر آنها را قضا نماید؟
اگر قرائت نماز را با اعتقاد به صحت خوانده‌اند و چنین اشتباهاتی در بین مردم متعارف باشد یا بدون کوتاهی در یادگیری قادر بر تصحیح نبوده‌اند، قضا ندارد اما نسبت به اجزاء و شرایط دیگر که اشتباه بجا آورده‌اند بر پسر بزرگتر است که آنها را قضا کند، مگر آن‌که به استناد فتوای مرجع تقلید خود نمازشان را این‌گونه خوانده‌اند.
وظیفۀ زنازاده در مورد قضای نمازهای پدر
در حکمت وجوب قضای نماز پدر بر پسر بزرگ گفته‌اند: «چون او حبوه را ارث می‌برد، باید قضای نمازها را انجام دهد» با توجّه به این مطلب، آیا زنازاده که ارث نمی‌برد نیز باید نمازهای قضای پدر را بجا آورد؟
قضا لازم نیست هر چند موافق احتیاط استحبابی است.
قضای نماز والدین بر پسر بزرگتر لال
اگر فرزند بزرگتر، لال است و پول ندارد که برای نماز قضای والدین اجیر بگیرد، وظیفه چیست؟
ظاهراً تکلیفی ندارد هر چند احتیاط مستحب آن است که این نمازها را به همان صورتی که نماز خودش را می‌خواند بجا آورد.
جنون پسر بزرگ
پسر بزرگ میتی مجنون است و احتمال نمی‌دهیم خوب شود. آیا نمازهای قضای پدر بر عهدۀ پسر دوم است؟
بنا براحتیاط، پسر بعدی باید آن را بجا آورد.
فوت پدر و پسر ارشد در تصادف و وظیفۀ پسر بعدی
در یک حادثۀ رانندگی پدر و پسر بزرگ فوت می‌کنند. پسر بعدی نمی‌داند که آیا برادر او زودتر فوت کرده تا در نتیجه نمازهای قضای پدر بر عهدۀ او باشد و یا این‌که پدر زودتر فوت کرده است. وظیفۀ پسر دوم چیست؟
حتی در فرض علم به تأخر فوت برادر از فوت پدر، پسر بعدی بنا بر احتیاط نمازها را قضا کند.
وظیفۀ پسر بزرگ نابالغ در فرض بلوغ پسر بعدی
اگر پدری دو فرزند پسر داشته باشد که یکی از آنها بزرگتر باشد ولی بالغ نباشد و دیگری کوچک‌تر باشد ولی بالغ باشد, تکلیف نمازهای قضای پدر با کدام فرزند است؟
قضای نمازها و روزه‌های پدر بر پسر بزرگتر واجب است و وقتی بالغ شد باید بجا آورد و بر پسر کوچک‌تر چیزی واجب نیست.
فوت پسر بزرگ و تکلیف پسر دوم برای قضای نمازهای پدر
اگر فرزند اوّل از دنیا رفته باشد آیا قضای نماز و روزۀ پدر به عهدۀ فرزند دوم است؟
اگر قبل از فوت پدر، فرزند اوّل از دنیا رفته بر فرزند دوم واجب است قضا نماید ولی اگر پسر اوّل پس از فوت پدر از دنیا رفته، پسر دوم تکلیفی ندارد. بله، پسر دوم بنا براحتیاط نمازهایی که پسر اوّل نمی‌توانسته قضا کند را باید بجا آورد.
نماز استیجاری
شرایط اجیر در نماز استیجاری
کسی که برای نماز میّت اجیر شده است باید چه شرایطی داشته باشد؟
باید بتواند طهارت و نماز کامل (وضو، غسل، قرائت، ایستادن و ...) را بجا آورد و اگر کیفیت عمل (از جهت انجام دادن مستحبّات) معیّن نشده باشد باید آن را به طور متعارف بجا آورد.
اجیر شدن با وجود نماز قضا
با وجود این‌که خود، نماز و روزۀ قضا به ذمّه داشته‌ام، چند سال نماز و روزۀ استیجاری به عهده گرفته‌ام، آیا این کار صحیح است؟
مانعی ندارد.
استیجار فرد سنّی برای انجام نماز قضای شیعه بر اساس فقه امامی
فردی سنّی مذهب قبول کرده نماز قضای یک شیعه را با رعایت وضو و قوانین فقه شیعی بخواند؛ چنین استیجاری (با فرض تمشی قصد قربت از او) چه حکمی دارد؟
بعید نیست صحیح باشد، هر چند اکتفای به چنین نمازی خلاف احتیاط استحبابی است.
نقص عضو و نماز استیجاری
آیا شخصی که کمتر از نصف انگشت شست پایش بریده شده می‌تواند نماز استیجاری بخواند؟ این شخص مقداری نماز استیجاری هم خوانده که به خاطر درد، نمی‌توانسته انگشت شست خود را روی زمین قرار دهد. حکم نمازهایی که به این ترتیب خوانده چیست؟
اجیر شدنش مانعی ندارد ولی نمازهایی را که بدون قرار دادن انگشت شست روی زمین خوانده است باید دوباره بخواند و اگر مدت اجاره تمام شده اجاره نسبت به آن مقدار، باطل شده و باید دوباره اجازه بگیرد.
انجام ندادن نماز استیجاری در موعد مقرر
شخصی متعهد میشود در طول شش ماه، یک سال نماز استیجاری بجا آورد اما با این‌که تمام مبلغ را دریافت کرده، نیمی از نمازها را در مدت مقرر انجام نداده است. حکم پول و عبادات انجام نشده چگونه است؟
اجاره نسبت به آن مقدار انجام نشده باطل است و اگر اطمینان به رضایت موجر به تصرّف در پول در مقابل خواندن نماز ندارد باید نسبت به استرداد وجه دریافتی در ازای این مقدار نماز یا اجارۀ مجدد اقدام نماید.
قبول نماز استیجاری بدون اجازۀ شوهر و پدر
آیا فرزند و همسر که واجب النّفقۀ مرد هستند می‌توانند بدون اجازۀ همسر و پدر برای خود نماز و روزۀ استیجاری قبول کنند و بخوانند؟
مانعی ندارد ولی باید حقوق والدین و شوهر را مراعات کنند.
اجیر کردن طفل ممیز برای بجا آوردن نماز قضای میّت
آیا طفل ممیز می‌تواند نمازهای قضای میّت را بجا آورد؟ آیا می‌توان او را برای انجام این کار اجیر کرد؟
بله، صحیح است.
فلج شدن پس از قبول نماز استیجاری
شخصی نماز استیجاری قبول کرده ولی قبل از بجا آوردن آن فلج شده است آیا می‌تواند با این حالت فلجی، آن نمازها را بخواند؟
خیر، نمی‌تواند.
اجیر شدن فرد عاجز از قیام
کسی که نمی‌تواند ایستاده نماز خود را بخواند، می‌تواند اجیر شود و نماز را نشسته بخواند، یا شرط اجیر شدن، ایستاده نماز خواندن است؟
برای نماز واجب نمی‌تواند اجیر شود.
ناتوانی اجیر از انجام وظیفه
اگر شخصی نماز قضای میتی را به عهده بگیرد و پس از مدتی از انجام آن ناتوان شود، آیا می‌تواند شخص دیگری را اجیر کند؟
اگر به صاحب پول دسترسی ندارد، در اکثر موارد که نسبت به انجام نماز، توسط دیگری احراز رضایت میشود می‌توان عمل را به دیگری واگذار کرد تا انجام دهد و پول را به وی بدهد ولی اگر احراز رضایت نمی‌کند باید با اجازۀ مجتهد، اجرت آن را به فقیر صدقه دهد.
قبول نماز استیجاری بدون تعیین زمان
برای انجام یک سال نماز و روزۀ مرحومی اجیر شده‌ام؛ ولی زمان مشخّصی برای انجام این کار تعیین نشد و اکنون سال‌ها از زمان اجاره می‌گذرد و اجاره دهنده نیز فوت کرده است، فعلاً وظیفه‌ام چیست؟
در اجاره لازم است زمان مشخص باشد وگرنه اجاره باطل است. اگر اطمینان به رضایت به تصرّف در مقابل نماز خواندن به این شکل نداشته‌اید، به ورثۀ وی ضامن هستید و اگر ورثه به خواندن نماز در قبال آن پول راضی نیستند، پول را به آنها برگردانید و در کاهش فاحش ارزش پول با ایشان مصالحه کنید.
فوت اجیر پیش از انجام نماز استیجاری
پدر این جانب مقداری نماز استیجاری گرفته بودند و متاسفانه قبل از انجام آنها فوت کردند. آیا بر فرزندان او واجب است آنها را بجا آورند؟
چنانچه در اجاره تصریح نشده که دیگری هم می‌تواند نماز را بجا آورد؛ باید اجرت مقدار باقی‌مانده را از مال او به ولی میّت بدهند و اگر تصریح شده که دیگری هم می‌تواند نماز را انجام دهد، باید ورثه‌اش از مال او نایب بگیرند یا خودشان آنها را انجام دهند، اما اگر مال نداشته باشد بر ورثۀ او چیزی واجب نیست؛ مگر بر پسر بزرگتر که بنا بر احتیاط باید آن نمازها را بجا آورد یا برای انجام آن نایب بگیرد.
اکتفا به حداقل واجبات در نماز استیجاری
آیا می‌توان به انجام حداقل واجبات نمازهای استیجاری اکتفا کرد؟
اگر کیفیت عمل (از جهت انجام دادن مستحبّات) معیّن نشده باشد باید آن را به طور متعارف بجا آورد و نمی‌توان به حداقل واجبات اکتفا کرد.
نماز استیجاری با قید انجام مستحبات
آیا مقید کردن نماز استیجاری به انجام مستحبات معمول، شامل مستحبات خارج نماز مانند اذان و اقامه هم میشود؟
رعایت آن مستحبات و آدابی از نماز که عقد، مبنی بر رعایت آن خوانده میشود لازم است و ظاهراً در بسیاری از موارد، مراد از نماز و روزه در عقد، نماز و روزۀ متعارف است لذا اموری که برای صدق نماز و روزه، متعارف است باید رعایت شود.
نماز استیجاری با یک اذان و پنج اقامه
آیا کسی که می‌خواهد یک شبانه روز نماز قضای میّت را با یک اذان و پنج اقامه بجا آورد، لازم است از نماز صبح شروع کند؟
لازم نیست هرچند بهتر است.
ندانستن نام میّت برای نماز استیجاری
برای نماز استیجاری اگر نام دقیق میّت فراموش شود، تکلیف چیست؟
به نیّت صاحب عمل بخواند.
فراموشی مقدار نماز و روزه استیجاری
شخصی از افراد مختلف، نماز و روزۀ استیجاری گرفته و به مرور انجام می‌داده (کوتاهی و قصور هم داشته) و تعداد افراد به میزان سال و مقدار را در کامپیوتر ثبت نموده بود که کامپیوتر دچار مشکل شده و کلیۀ اطلاعات، پاک میشود. حال ایشان نمی‌داند که به چه کسی چند سال نماز و روزه بدهکار است؛ از نظر شرعی تکلیف ایشان چیست؟ آیا می‌تواند مجموع نماز و روزه‌های در ذمه‌اش را برآورد کند مثلاً هفت سال شود و او هم هفت سال نماز بخواند و روزه بگیرد به نیّت قضای استیجاری بدون تعیین نام که مجموعاً برای همه حساب شود و از او رفع تکلیف گردد؟
اگر زمان عمل به اجاره هنوز باقی است، مانعی ندارد. برای تعیین منوب عنه همین که اجمالاً آنها را معین کند کافی است مثل این‌که نیّت کند از طرف اولین کسی که از طرف او اجیر شده‌ام و اگر مقدار آن تمام شده است از طرف شخص دوم و هکذا.
انجام نماز استیجاری در سفر
نماز استیجاری قبول نموده‌ام. در مسافرت باید آن نمازها را شکسته بخوانم یا تمام؟
لازم است نماز استیجاری را به همان نحوی که متقبل شده‌اید، بجا آورید.
واگذاری نماز استیجاری به دیگری
شخصی که برای خواندن نماز و روزۀ میتی اجیر شده می‌تواند آن را به دیگری با پول کمتر واگذار کند؟
مستاجر با دوشرط می‌تواند انجام کاری را که برای آن وکیل شده با اجرت کمتری به دیگری واگذار کند: الف) موجر هر چند به ظاهر حال با وی شرط نکرده باشد که خود، عمل مورد اجاره را شخصاً انجام دهد. ب) مقداری از عمل که مطابق آن مقدار کاهش اجرت یا بیشتر از آن است را انجام داده باشد.
واگذار کردن نماز استیجاری خود به دیگری و شک در انجام آن
آیا می‌توانم نماز استیجاری خود را به دیگری واگذار کنم؟ و اگر شک در اتیان آن، توسط دیگری داشتم تکلیف چیست؟
اگر اجازه برای اجیر کردن شخص دیگر داشته‌اید با رعایت شرایط آن اشکال ندارد ولی در این فرض اگر اطمینان به انجام آن توسط وی نداشته باشید، کفایت نمی‌کند.
خواندن نماز استیجاری به جماعت
اینجانب امام جماعت مسجدی هستم و مسجد نیاز مبرم به تعمیرات جدی دارد از دفتر یکی از مراجع مدت ده سال نماز استیجاری می‌گیرم که در توسعه و تعمیرات مسجد هزینه شود در این رابطه به مأمومین اعلام می‌کنم که هر کسی راضی و راغب است بیاید در این امر خیر شرکت کند و لذا نماز را به صورت جماعت و به تعداد مثلاً پنجاه نفر زن و مرد اقامه می‌نمایم؛ آیا از نظر شرعی جایز است یا نه؟
صحیح نیست مگر با پنج شرط:
• نمازهای منوب عنه به طور یقینی قضا شده باشد یا مثلاً نمازهایی که در مسافرت خاص خوانده، بخواهند به جهت رعایت احتیاط قضا کنند
• در اجاره تصریح شده باشد که می‌توانید نمازها را به دیگری هم واگذار کنید
• قرائت مأموم در واجبات نماز به جز مواردی که امام تحمل میکند، صحیح باشد
• ترتیب میان نماز ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا از یک روز رعایت شود
• مرجع تقلید منوب عنه، ترتیب بین نمازها را شرط نداند.
نیت نماز احتیاط و سجدۀ سهو در نماز استیجاری
اگر در نماز استیجاری سجدۀ سهو یا نماز احتیاط، واجب شود آیا باید به نیابت از میّت بجا آورده شود یا مثل وضو نیّت نیابت لازم ندارد؟
نماز احتیاط از طرف میّت بجا آورده شود و سجدۀ سهو به نیّت مافی‌الذّمه انجام شود.
انجام مستحبات نماز استیجاری برای خود
آیا کسی که نماز استیجاری می‌خواند، می‌تواند جماعت خواندن، در مسجد خواندن، و حضور قلب در نماز را به نیت ثواب شخصی بجا آورد؟
نمی‌تواند.
ترتیب در انجام نماز قضای استیجاری
هرگاه چند نفر برای قضای نماز میتی اجیر شوند، آیا واجب است ترتیب را مراعات کنند؟
رعایت ترتیب بین قضای ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا از یک روز لازم است وبیش از آن واجب نیست مگر آن‌که مرجع متوفی آن را لازم بداند.
خواندن نماز واجب در زمان اجیر شدن برای نماز اجاره‌ای
شخصی برای خواندن نمازهای استیجاری اجیر شده است. آیا می‌تواند در مدت اجاره بدون اذن موجر نمازهای واجب خود را نیز بخواند؟
جایز است.
وصیت به انجام نماز قضا بدون تعیین مقدار آن
میّتی که مقید به نماز بوده در وصیت‌نامۀ خود نوشته که نماز قضا دارم امّا مقدارش را نگفته است، حال چه مقدار واجب است برای او نماز استیجاری بگیرند؟ با این‌که ثلث مال میّت کفاف نماز قضای کلّ عمر او را می‌دهد و فرزند پسری هم ندارد.
اکتفا به حداقّل میزان قضای محتمل -با توجّه به حال و شرایط او- کافی است.
وصیّت به استیجار و اجیر شدن فرزندان
پدری فوت کرده و وصیت کرده که از جانب او نماز، استیجار کنند؛ آیا فرزندانش می‌توانند برای وی اجیر شوند؟
اگر قرائتشان صحیح باشد، مانعی ندارد مگر این‌که قرینه‌ای بر ارادۀ غیر آنها در میان باشد.
وصیت میّت به خرج ثلث در امور خیر و صرف آن جهت نماز و روزۀ او
اگر شخصی وصیت کند که از ثلث مالش در راه خیر خرج کنند، آیا وصی می‌تواند از ثلث، برای نماز و روزه میّت هزینه کند؟ آیا فرقی بین نماز و روزۀ یقینی که برعهدۀ پسر بزرگ است با نماز و روزۀ احتیاطی هست؟
در هر دو فرض نمی‌تواند مگر این‌که ثابت شود مراد وی از کارهای خیر این‌گونه کارها هم بوده است.
وصیت به انجام سجدۀ سهو و اجزای فراموش شده نماز
آیا می‌توان به نیابت از میّتی که نمی‌دانیم تشهّد یا سجدۀ فراموش شده و سجدۀ سهو برگردن اوست احتیاطاً آنها را قضا نماییم؟ آیا وصیت نمودن به چنین اموری از باب احتیاط، صحیح و مشروع است؟
مانعی ندارد؛ وصیت به آن هم فاقد اشکال است ولی اگر می‌تواند باید خودش در زمان حیات انجام دهد.
خواندن نمازهای استیجاری با تیمم
خواندن نمازهای استیجاری با تیمم چه حکمی دارد؟
صحیح نیست.
عمل به وصیت مفقود‌الاثر و نماز استیجاری برای وی
آیا باید به وصیت مفقود الاثر عمل نمود؟ همچنین آیا میشود برای وی روزه و نماز، استیجار کرد؟
اگر عرفاً احتمال حیاتش نباشد، باید به وصیّتش عمل شود و بجا آوردن نماز و روزۀ استیجاری برای وی صحیح است.
خواندن نماز استیجاری در حال استحاضه
آیا مستحاضۀ قلیله و متوسطه می‌تواند نماز استیجاری بخواند؟ نماز قضای خودش را چطور؟
هیچ‌یک از موارد جایز نیست.
وظیفۀ اجیر در چگونگی انجام نماز استیجاری
در نماز و روزۀ استیجاری، اجیر باید افعال را مطابق نظر مرجع تقلید خودش انجام دهد یا مرجع تقلید میّت (به این اعتبار که از جانب او قصد میکند ونایب اوست)؟ اگر مجتهد منوب عنه را نشناسد، تکلیف چیست؟
از نظر مرجع تقلید خودش نباید مرتکب کار حرامی شود ولی رعایت فتوای مرجع تقلید میّت در اموری که دخیل در صحت عبادت است لازم است و اگر دسترسی به مستأجر نداشته باشد تا سوال کند یا نخواهد سوال کند، باید بین جمیع محتملات احتیاط کند و اگر احتیاط حرجی باشد و دسترسی نداشته باشد، مطابق گمان عمل کند.
نماز استیجاری برای شخص زنده
شخصی با جهل به بطلان نماز استیجاری برای زنده، دیگری را برای دو سال نماز اجیر کرده است. شخص اجیر نیز به علّت عدم اطلاع از موضوع یا حکم، دو سال نماز را انجام داده است. حال حکم این مسأله چیست؟
این اجاره باطل است و نمازهای خوانده شده، کفایت از قضای شخص زنده نمی‌کند ولی نایب، مستحق اجرت المثل است.
نماز جماعت
احکام حضور در جماعت
شکستن نماز برای درک نماز جماعت
اگر شخصی مشغول نماز واجب باشد و نماز جماعت برپا شود آیا می‌تواند برای درک فضیلت جماعت نمازش را بشکند؟
اگر مشغول نماز سه یا چهار رکعتی باشد و هنوز به رکوع رکعت سوم نرفته و بترسد که اگر نماز را تمام کند به جماعت نرسد، جایز بلکه مستحب است به نیّت نماز مستحبی نماز را تمام کند و به جماعت برسد و اگر با تمام کردن نماز مستحبی هم نمی‌تواند خود را به جماعت برساند، نیتش را به نماز مستحبی برگرداند و نماز را بشکند و خود را به جماعت برساند.
نرسیدن به رکوع امام و عدول به نافله برای قطع نماز
اگر شخصی در حال رکوع امام جماعت اقتدا کند، ولی هنگام تکبیرةالاحرام او، امام جماعت سر از رکوع بردارد، آیا جایز است پس از عدول به نماز مستحبی نمازش را قطع کند؟
جایز نیست.
روش افضل برای درک ثواب بیشتر
شخصی که به نماز مغرب امام جماعت نرسیده و می‌خواهد جماعت بخواند کدام یک از این دو روش افضل است؟
1. مغرب را فرادا بخواند و سپس چهار رکعت عشا را با امام بخواند.
2. منتظر بماند تا امام نماز عشا را شروع کند سپس مغرب را با جماعت بخواند و سپس یک رکعت از عشای خود را به جماعت و بقیّه را فرادا تمام کند.
شاید روش اول ترجیح داشته باشد.
فضیلت نماز جماعت مسجد
آیا با وجود نماز جماعت در مسجد، شرکت در نماز جماعت غیر مسجد اشکال دارد؟ اگر پاسخ منفی است، شرکت در کدام جماعت بهتر است؟
شرکت در جماعت غیر مسجد اشکال ندارد. البته اگر دو نماز از جهات دیگر مساوی باشد نماز در مسجد افضل است.
اختصاص فضیلت جماعت به مسجد
آیا فضیلت‌هایی که برای نماز جماعت در روایات وارد شده شرطش این است که نماز جماعت در مسجد باشد یا این‌که فرقی نمی‌کند و هر جا باشد همان فضایل را دارد؟
فضیلت نماز جماعت اختصاص به مسجد ندارد ولی نماز جماعت در مسجد دارای فضیلت بیشتر است.
برتری نماز جماعت در غیر مسجد بر نماز فرادا در مسجد
آیا نماز جماعت در غیر مسجد فضیلت بیشتری دارد یا نماز فرادا در مسجد؟
تفاوتی نمی‌کند مگر آن‌که خصوصیات دیگری در بین باشد مثلاً مسجد، مسجد جامع باشد.
برتری نماز جماعت با حواس پرتی بر نماز فرادا
اگر کسی در نماز جماعت توجّه کافی نداشته باشد ولی در منزل و به طور فرادا نمازش از توجّه بیشتری برخوردار باشد آیا می‌تواند در منزل نماز بخواند؟
مانع ندارد ولی جماعت بهتر است.
دوران بین فضیلت مکان و فضیلت جماعت
اگر افراد شرکت کننده در نماز جماعت مسجد، کمتر از ده نفر باشند ولی نماز جماعت در حسینیۀ محل، بیش از ده نفر باشند، کدام یک فضیلت بیشتری دارد؟
از آنجا که فزونی فضیلت نماز جماعت به سبب تعداد مأمومین ثابت نیست، ظاهراً جماعت در مسجد افضل است.
دوران امر میان فضیلت زمان و درک جماعت
آیا نماز جماعت بعد از وقت فضیلت، برتر از نماز فرادا در وقت فضیلت است؟ اگر نماز جماعت قبل از وقت فضیلت خوانده شود، چه‌طور؟
در فرض نخست، نماز فرادا افضل است. در فرض دوم، برتری یکی بر دیگری معلوم نیست ولی از آنجا که متعارف شده نمازها پشت سرهم خوانده شود و خطر نسیان در تفریق است، بهتر است بین دو نماز جمع شود.
خواندن نماز بر صندلی برای درک فضیلت جماعت
برای نشست و برخاست در نماز ایستاده، لازم است از تکیه‌گاه استفاده کنم و افعال نماز را به آرامی و کندی انجام می‌دهم. آیا می‌توانم نمازم را بر روی صندلی و به جماعت بخوانم؟
باید نماز را به حال ایستاده و با رکوع و سجدۀ صحیح انجام دهید. هرچند این کار متوقف بر آهسته انجام دادن حرکات و طول کشیدن نماز باشد، لذا اگر با این‌گونه نماز خواندن نتوانید تبعیت لازم در جماعت را انجام دهید، باید نماز را به صورت فرادا بخوانید.
خواندن نماز فرادا هنگام برگزاری نماز جماعت
برخی همزمان با برگزاری نماز جماعت، در شبستان‌ها یا حیاط مسجد نماز فرادا می‌خوانند. حکم نماز آنان چیست؟
اگر نماز فرادا خواندن، عرفاً هتک به مؤمن محسوب شود و نمازگزار متوجه هتک بودن و حرمت آن باشد، نماز بنا بر احتیاط باطل است و اگر عرفاً هتک نباشد و یا نسبت به تحقق این موضوع معذور باشد -مثلاً از تحقق هتک غافل باشد- نماز بی‌اشکال است.
عزاداری و شبیه‌خوانی هنگام برپایی نماز جماعت
آیا جایز است همزمان با برگزاری نماز جماعت در ایوان مسجد که حکم مسجد را ندارد، در شبستان مسجد نیز برنامه شبیه‌خوانی برگزار شود؟
بهتر است جماعت در مسجد انجام شود و عزاداری به شکل مذکور، در غیر وقت نماز برگزار گردد.
فرادا خواندن نماز برای آگاه کردن دیگران به قبول نداشتن امام جماعت
اگر کسی برای این‌که به دیگران بفهماند که امام جماعت را قبول ندارد عمداً در حال تشکیل نماز جماعت، نمازش را فرادا بخواند، نمازش چه حکمی دارد؟
اگر واقعاً نمازش چنین مطلبی را می‌فهماند، نمازش بنا بر احتیاط باطل است.
انجام نماز با تیمم برای درک فضیلت جماعت
کسی که در ابتدای وقت، آبی برای گرفتن وضو در اختیار ندارد، آیا می‌تواند برای درک فضیلت جماعت با تیمم نماز بخواند؟
خیر.
شرکت بانوان در نماز جماعت
آیا شرکت بانوان در نمازهای جماعت یومیّه مکروه است؟
خواندن نماز در منزل به عنوان اوّلی بر نماز آنان در مسجد ترجیح دارد البته ممکن است عارض شدن برخی عناوین ثانوی باعث ترجیح حضور آنان در مسجد گردد.
اعادۀ نماز به صورت جماعت
مکلّفی که نمازش را فرادا خوانده، اگر بخواهد نمازی را که خوانده دوباره به جماعت بخواند، چگونه باید نیّت کند؟
نیّت وجوب و استحباب لازم نیست و قصد قربت کافی است.
اقتدا به نماز مستحبی دیگری به خیال اشتغال وی به نماز واجب
به شخصی که مشغول نماز بود، اقتدا کردم؛ پس از نماز فهمیدم او نماز مستحبی می‌خوانده، تکلیفم چیست؟ اگر در بین نماز خواندن او متوجه شدم که نمازش مستحبی است، چه وظیفه‌ای دارم؟
نماز تا موقعی که نمی‌دانسته‌اید، حکم جماعت را داشته ولی اگرقسمتی از نماز باقی مانده باید به صورت فرادا آن را تمام کنید.
اقتدای نماز قضا به نماز ادا
آیا قضای نماز ظهر را می‌توان به امام جماعتی اقتدا کرد که در حال خواندن نماز عصر یا مغرب وعشا است؟
بله. مانعی ندارد.
تکرار اقامۀ جماعت در محل دیگر و نیّت آن
آیا امام جماعت می‌تواند در دو محل به عنوان امام، اقامۀ نماز جماعت کند؟ برای هرکدام چه نیتی باید بکند؟
اگر در بین مأمومین افرادی باشند که نماز آنها نماز اوّلشان باشد نه نمازی که دوباره می‌خوانند، جایز است و می‌تواند برای هر دو نماز نیّت جماعت کند.
حد مجاز تکرار یک نماز به جماعت برای امام
آیا امام می‌تواند بیش از دو بار برای یک نماز، امام جماعت شود؟
نمی‌تواند.
اقتدا به امام در سومین نماز جماعت وی
اگر امام جماعت، مقلّد مرجعی باشد که تکرار جماعت در سه مکان را جایز می‌داند ولی مأمومین مسجد سوم، مقلّد مرجع دیگرند که جایز نمی‌داند، آیا مأمومین مسجد سوم، می‌توانند به آن امام اقتدا کنند؟
نمی‌توانند.
اقتدا به هر دو نماز جماعت امام در دو مسجد
امام جماعتی در دو محل نماز می‌خواند، آیا می‌توان در هر دو محل، به او اقتدا نمود؟
مانعی ندارد.
لزوم اعادۀ نماز عصر در فرض اعادۀ استحبابی نماز ظهر
شخصی نماز ظهر و عصرش را فرادا خوانده، چنانچه جماعت برپا شود و نماز ظهرش را استحباباً با جماعت اعاده کند، آیا لازم است نماز عصر را هم دوباره بخواند؟
خیر، لازم نیست.
تکرار جماعت در نماز آیات
آیا امام جماعت می‌تواند نماز آیاتی که به جماعت خوانده، برای عده‌ای دیگر به جماعت تکرار کند؟ و به طور کلی آیا اعادۀ نماز آیات به صورت فرادا یا جماعت صحیح است؟
به قصد ورود، مشروع نیست.
امامی که در حال نماز عشا متوجه شود نماز مغربش را نخوانده
امامی در بین نماز جماعت در حالی که نماز قضای عشا را نیّت کرده و مأمومین نماز ادا می‌خوانند، ملتفت میشود که نماز قضای مغرب را نخوانده و ترتیب را رعایت نکرده. تکلیف چیست؟ اگر نماز قضای عشا را به‌خاطر این‌که جماعت مردم خراب نشود، تمام کند، نماز خودش و مأمومین چه حکمی دارد؟
اگر قبل از رکوع رکعت چهارم بفهمد، باید به نماز مغرب عدول کند در غیر این صورت نمازش باطل است ولی نماز مأمومین صحیح است.
شرایط نماز جماعت
نماز جماعت دو نفره
آیا دو نفر می‌توانند نماز را به جماعت بخوانند؟
اگر یکی امام و دیگری مأموم باشد، صحیح است.
معیار در حایل بودن ستون
معیار حایل بودن ستون در عرض و ارتفاع چیست؟
ملاک این است که عرفاً مانع رویت در غالب نماز شود یا عرفاً در غالب نماز، مانع عبور شود.
حایل بین زن ومرد
در اماکن عمومی مانند مساجد و نمازخانه‌ها که برادران و خواهران شرکت می‌نمایند؛ چنانچه مردان و زنان در یک ردیف یا در جلو و عقب قرار می‌گیرند:
1. آیا لازم است بین زنان و مردان حایل باشد؟
2. در صورت لزوم، آیا حایل باید از زمین تا سقف باشد؟ یا همین که افراد یكدیگر را نبینند كافی است؟
3. آیا نوع حایل فرق میکند كه از چه جنس باشد یا خیر؟ و آیا لازم است قابل نقل و انتقال باشد؟ یا اگر ثابت هم بود اشكال ندارد؟ مانند: دیوار ساختمانی، یا چوبی و دكوری، یا شیشه‌ای.
1. بنا براحتیاط اگر در یک ردیف باشند، لازم است.
2. همین قدر که یکدیگر را نبینند کافی است.
3. فرقی ندارد.
وجود حایل میان مأمومین
در نماز جماعت اگر بین مأموم زن با مأموم زن دیگر که واسطۀ اتصال اوست، حایلی باشد جماعتش چه حکمی دارد؟
جماعتش صحیح نیست.
جماعت در زمین ناهموار
صفوف متعددی در نماز جماعت وجود دارد و زمین شیب اندکی دارد. صف قبل با صف بعد شیب قابل ملاحظه‌ای ندارد ولی در صف‌های بعدی و آخر، مکان مأمومین با امام نیم متر- یا کمتر یا بیشتر- پایین‌تر است؛ آیا این مقدار با توجّه به صفوف زیاد نماز اشکال دارد؟
اشکال ندارد.
حدوث حایل بین صفوف نماز
اگر در بین نماز جماعت، حایلی بین صفوف یا یک نفر با بقیه حادث شود، نمازشان چه حکمی دارد؟
در فرض وجود حایل با واسطۀ اتصال، جماعت صحیح نیست.
فاصلۀ امام و مأموم
آیا در نماز جماعت، محل سجدۀ مأموم باید از پای امام عقب‌تر باشد، یا همین که از محل سجدۀ امام عقب‌تر باشد کافی است؟
اگر مأموم واحد است بنا بر احتیاط، قدری عقب‌تر از محل ایستادن امام بایستد و اگر مأموم متعدد است بنا بر احتیاط مأمومین پشت سر امام بایستند.
وجود فاصله بین مأمومین در صف اوّل جماعت
اگر در صف اوّل نماز جماعت، بین مأمومین، یک ستون فاصله شود، نماز کسانی که در آن طرف ستون هستند، چه حکمی دارد؟
اگر ستون مذکور مانع دیدن نمازگزار کناری در معظم حالات نماز باشد و از جلو هم اتصال نداشته باشند، جماعت افرادی که بعد از ستون ایستاده‌اند باطل است.
حد مجاز فاصله بین امام و مأموم
تا چه اندازه بین امام و مأموم می‌تواند فاصله وجود داشته باشد؟
اگر فاصله، کمتر از مقدار اندام انسان در حال سجده-حدود یک متر- باشد، مانعی ندارد.
نماز جماعت در مساجد چند طبقه
آیا در مسجدی که چند طبقه است و از طبقات بالا می‌توان طبقه‌های پایین‌تر را دید، می‌توان نماز جماعت برقرار نمود؟
اگر مأمومین زن باشند اشکال ندارد ولی اگر مأمومین مرد هستند باید کسانی که در صف اوّل می‌ایستند حداقل یک نفر از صف جلویی را که در طبقۀ زیرین هستند ببینند و حائلی هم نباشد.
اتصال در طبقۀ دوم
در مسجدی دو طبقه، اتصال طبقۀ دوم به همکف فقط از طریق نورگیری در وسط سقف طبقۀ اوّل است. این نورگیر به صورت ستونی شش‌ضلعی در طبقۀ دوم تا سقف بالا رفته و در سه ضلع این شش‌ضلعی در ارتفاع یک متر و بیست سانتیمتر، پنجره تعبیه شده و تنها یک فرد اگر نزدیک پنجره رو به قبله بایستد، می‌تواند امام جماعت یا چند مأموم را ببیند.
الف) آیا خانم‌ها می‌توانند در این طبقه اقتدا نمایند؟
ب) در صورت جواز اقتدا، آیا باید در محاذی نورگیر بایستند یا می‌توانند جلوتر از نورگیر هم اقتدا نمایند؟
اقتدا در طبقه دوم و عقب‌تر از امام جماعت جایز است.
زمان اقتدا و معیار اتصال در نماز جماعت
آیا برای اقتدا در نماز جماعت باید منتظر ماند تا ابتدا افرادی که در صف اوّل هستند تکبیر بگویند تا اتصال برقرار شود؟
اگر آمادۀ تکبیر گفتن هستند، می‌توان اقتدا کرد و نیز اگر فاصلۀ شخص تا نفر بعدی که اقتدا کرده، کمتر از قامت شخص در حال سجده باشد.
اتصال در نماز جماعت از طریق اهل سنّت
اگر اتصال به امام جماعت به واسطۀ مأمومینی از اهل سنّت باشد، آیا جماعت صحیح است؟
اگر فاصله‌ای که ایجاد می‌کنند، کمتر از حد قامت شخص در حال سجده باشد؛ مضر به جماعت نیست.
باطل شدن نماز کسی که در صف اوّل ایستاده
آیا مأمومی که در صف اوّل ایستاده، اگر نمازش باطل شود، بر او لازم است از صف نماز خارج گردد و بطلان نماز خود را به دیگران اعلام کند؟
خیر، همین که قصد نماز نداشته باشد، کافی است.
تحقق اتصال با کسی که نمازش را قبلاً فرادا خوانده است
اگر شخصی نمازش را فرادا بخواند پس از آن، جماعت بر پا شود و او نماز را استحباباً به جماعت اعاده کند، آیا مانع اتصال بقیه در نماز میشود؟
مانع نیست.
در صف اوّل ایستادن شخصی که تلفظ حروفش صحیح نیست
اگر در صف اوّل جماعت، شخصی فاصله بشود که تلفظ حروفش نادرست است، نماز اطرافیان وی که از طریق ایشان به جماعت متصل شده‌اند چه حکمی دارد؟
اگر معذور باشد یا به اعتقاد صحت بخواند و اشتباه خواندن این لفظ در بین مردم متعارف باشد نمازش صحیح است؛ در فرض شک در عذر هم حمل بر صحت میشود. اگر صحیح هم نباشد، چنانچه بیش از مقدار مجاز بین مأمومین فاصله نیندازد، مانع اتصال نیست.
شکسته شدن نماز واسطۀ اتصال جماعت
اگر کسانی که واسطۀ ما برای اتصال به جماعت هستند نمازشان را بشکنند یا نمازشان شکسته باشد، آیا نماز ما خودبهخود فرادا میشود، حتی اگر فوراً برای نماز دیگر اقتدا کنند؟
پس از پایان نمازشان اگر فاصلۀ شما با افرادی که به سبب آنها متصل به جماعت هستید حدود یک متر یا بیشتر شود، اتصال به‌هم می‌خورد و نماز شما فرادا میشود، حتی بنا بر احتیاط اگر فوراً برای نمازی دیگر اقتدا کنند.
قرار گرفتن شخص ویلچری در صف نماز جماعت
آیا بیماری که روی تخت یا ویلچر نماز می‌خواند، سبب به‌هم خوردن اتصال صفوف نماز جماعت میشود؟
خیر، مانع اتصال نیست.
ایستادن مستحاضه در صف اوّل جماعت
آیا زنی که مستحاضه است، می‌تواند در صف اوّل نماز جماعت بایستد و آیا اتّصال به واسطۀ او برقرار میشود؟
اشکالی ندارد.
بلندتر بودن جای وسائط اتصال از مأمومین دیگر
امام جماعت در محراب و جای پایینی ایستاده و عده‌ای از مأمومین هم در محلّ بالایی ایستاده و اقتدا کرده‌اند و عده‌ای دیگر نیز در‌صف‌های عقب یا در طرفین اقتدا کنندگان مزبور، در جایی که سطح آن مساوی با محراب است، ایستاده‌اند و مکان ایشان از مکان کسانی که به‌واسطۀ آنها به امام متصل می‌شوند، پایین‌تر است؛ آیا اقتدای صف‌های عقب و طرفین صحیح است؟
صحیح است.
قطع اتصال صفوف نماز
اگر مأموم بعد از گفتن تکبیرةالاحرام متوجه شود که اتصال وی برای نماز قطع شده است، آیا نماز وی باطل است و برای نماز باید متصل شده و دوباره تکبیر بگوید؟
در فرض سوال نمازش فرادا است.
مراد از استحباب نزدیک بودن به امام
با توجّه به این‌که نزدیک بودن به امام جماعت از جمله مستحبات جماعت شمرده شده، آیا کسی که مثلاً در صف ششم پشت سر امام ایستاده به طوری که شش نفر با امام فاصله دارد ثوابش بیشتر است یا کسی که در انتهای صف دوم ایستاده که بیست نفر فاصله دارد؟
معلوم نیست.
اقتدا از راه دور و چگونگی الحاق به جماعت
الف) اگر فردی در مکانی که در آن نماز جماعت برقرار است حاضر شود و امام را در حال رکوع ببیند و بترسد که اگر بخواهد به صف نماز جماعت ملحق شود، امام سر از رکوع بر دارد، آیا می‌تواند در همان‌جایی که هست به امام جماعت اقتدا نماید و تکبیرةالاحرام را بگوید و به رکوع برود؟ اگر می‌تواند، از چه فاصله‌ای جایز است؟
ب) بر فرض جواز، در کدام یک از مواضع زیر جایز است حرکت کند و خود را به صف نماز جماعت ملحق نماید؟ در همان رکوع، در قیام بعد از رکوع، در سجود، در استراحت بین دو سجده، در قیام رکعت بعد، در ادامۀ نماز (قنوت، رکوع، قیام، سجده و ...).
ج) آیا می‌تواند در حال حرکت ذکر بگوید؟
د) آیا باید پای خودش را روی زمین بکشد و یا می‌تواند آن را از زمین جدا کند و قدم بردارد؟
الف) بلی، از فاصله‌ای که امکان الحاقش به جماعت، تا آخر قیام رکعت بعد وجود داشته باشد؛ البته باید شرایط دیگر جماعت مانند پایین نبودن از موقف امام و رعایت قبله وجود داشته باشد.
ب) همۀ حالات غیر از حالت اخیر (ادامه نماز).
ج) بله.
د) لازم نیست پایش را به زمین بکشد.
حرکت بین صفوف در نماز جماعت
آیا مأموم می‌تواند در بین نماز به صف جلو یا عقب برود؟
اگر حالت نماز به‌هم نخورد با رعایت قبله مانعی ندارد.
نیت امامت برای امام جماعت
آیا لازم است امام جماعت نیّت امامت کند؟
احکام جماعت با اقتدای مأموم مترتب است چه امام نیّت جماعت کند چه نکند.
ترتب احکام جماعت بدون نیّت جماعت توسط امام
اگر امام جماعت نیّت فرادا کند آیا می‌تواند احکام جماعت را بر نمازش بار کند؟
با صحت جماعت مأمومین، امام جماعت هم باید احکام جماعت را بر نمازش مترتب کند، چه نیّت فرادا کند و چه نیّت جماعت.
نیت فرادا در اثنای نماز
آیا در بین نماز جماعت می‌توان نیّت فرادا نمود؟
بله، جایز است.
تردید در ادامه دادن جماعت
اگر در نماز جماعت مردد شویم که نماز را به جماعت ادامه دهیم، نمازمان صحیح است یا باطل؟
اگر تصمیم بگیرید که نماز را با جماعت تمام کنید، نمازتان صحیح است.
فرادا کردن جماعت در میان قرائت امام
اگر مأموم در اثنای قرائت امام یا بعد از آن مثلاً در قنوت، قصد فرادا کردن نماز جماعت کند آیا باید از ابتدا قرائت را شروع کند؟
اگر بعد از حمد، نیّت فرادا کند لازم نیست حمد را بخواند ولی اگر پیش از تمام شدن حمد نیّت فرادا کند باید مقداری که امام نخوانده را بخواند و احتیاط مستحب آن است که قبل از آن، قسمتی هم که امام خوانده به نیّت مردد بین قرائت واجب نماز یا قرائت قرآن بخواند.
بلند خواندن حمد در اقتدا به رکعت سوم و چهارم امام
اگر امام جماعت در رکعت سوم یا چهارم نماز عشا باشد و مأموم در رکعت دوم، آیا بلند قرائت کردن حمد و سوره بر مأموم واجب است؟
خیر، بلکه باید آهسته بخواند.
نخواندن قرائت در رکعت سوم جماعت به گمان رکعت اوّل بودن
شخصی به رکعت سوم نماز جماعت می‌رسد و به گمان این که امام در رکعت اوّل است، قرائت نمی‌خواند، آیا اعادۀ نماز بر او واجب است؟
اگر بعد از این که داخل رکوع شد متوجه شود، نماز او صحیح است. ولی اگر پیش از رکوع بفهمد، باید حمد را بخواند و در رکوع و اگر نتواند در سجده خود را به امام برساند.
اقتدا به امام در حال رکوع
آیا باید در هنگام اقتدا به امام جماعت در رکعت سوم و چهارم حتماً امام به رکوع رفته باشد یا در حال رفتن به رکوع نیز اقتدا صحیح است؟
اگر امام به حد رکوع نرسیده باشد، اقتدا بدون خواندن حمد صحیح نیست.
اقتدا به امام در سجده یا تشهّد رکعت دوم
آیا می‌توان در نماز سه یا چهار رکعتی در حال سجده و تشهّد رکعت دوم به امام اقتدا کرد؟
جایز نیست.
اقتدا در تشهّد آخر نماز
اگر مأموم بخواهد برای درک ثواب جماعت به تشهّد امام اقتدا کند، به چه کیفیّتی باید این کار را انجام دهد؟
می‌تواند به طور معمول بنشیند و باید تشهّد را با امام بخواند، ولی نباید سلام بگوید، بلکه صبر کند تا امام سلام نماز را بدهد، بعد بایستد.
اقتدا همزمان با سلام آخر
اگر مأموم در سلام آخر نماز جماعت برسد، آیا می‌تواند اقتدا کند و به ثواب جماعت برسد؟
نمی‌تواند.
اقتدای به امام در رکعات آخر به خیال وجود فرصت برای خواندن حمد
شخصی احتمال می‌دهد که اگر در رکعت سوم و چهارم اقتدا کند بتواند حمد را بخواند، آیا جواز اقتدا دارد یا نه؟ اگر با این حال اقتدا کرد و به رکوع نرسید آیا رسیدن به سجدۀ اوّل یا دوم برای الحاق به جماعت کفایت میکند؟
صحیح است و کفایت میکند.
خواندن حمد با شک در شمارۀ رکعت امام
شخصی دیر به جماعت رسیده و با این‌که شک داشته که امام در رکعت دوم است یا رکعت سوم، اقتدا کرده؛ نسبت به خواندن حمد چه وظیفه‌ای دارد؟
می‌تواند به نیت قربت مطلقه، حمد را بخواند.
اقتدا در حال رکوع و نرسیدن به رکوع امام
اگر کسی به خیال این که به رکوع امام می‌رسد، اقتدا کند ولی به رکوع نرسد، وظیفه‌اش چیست؟
اگر به حد رکوع رسیده باشد، نماز را به صورت فرادا ادامه دهد و اگر پیش از آن که به اندازۀ رکوع خم شود، امام سر از رکوع بردارد، بنا بر احتیاط باید نماز را به صورت فرادا بخواند نه این‌که صبر کند و در رکعت بعد به امام ملحق شود.
اقتدا در هنگام قرائت و نرسیدن به رکوع امام
اگر ابتدای قرائت امام اقتدا کنیم ولی وقت رکوع به رکوع امام نرسیم. نمازمان چه حکمی دارد؟
اگر در سجده، خود را به امام برسانید، نماز صحیح است و جماعت هم حساب میشود.
تمام خواندن نماز توسط امامی که نمازش شکسته بوده
اگر امام جماعتی نمازش شکسته باشد ولی به خاطر فراموشی، نمازش را تمام بخواند و بعد از نماز یادش بیاید، تکلیف مأمومین نسبت به نمازشان چیست؟
اگر مأمومین اشتباه امام را نمی‌دانسته‌اند یا زمانی که اشتباه امام را فهمیدند کاری منافی با وظیفۀ فرادا انجام نداده‌اند، نمازشان صحیح است.
تکلیف امام جماعت در فرض اختلاف با مأمومین در قصر و تمام
اگر شخص مسافر که نمازش شکسته است امام جماعت شود و مأمومین به خاطر جهل به حکم نمی‌دانند که بعد از دو رکعت، باید به صورت فرادا ادامه دهند، در اینجا تکلیف امام جماعت چیست؟
باید قبل از شروع به نماز، مأمومین را آگاه سازد. و یا بعد از سلام دادن خود، بلافاصله به مأمومین تذکر دهد.
اقتدا به نماز احتیاطی امام
شخصی که از باب احتیاط، نمازش را جمع می‌خواند، آیا می‌تواند امام جماعت شود؟
اگر وظیفۀ امام جماعت از نظر مرجع مأموم جمع باشد، اقتدا به وی کفایت نمی‌کند -مگر این‌که مأموم، این نمازش را به هر دو نماز امام جماعت اقتدا کند یا مأموم احتیاط مشابهی داشته باشد- در غیر این صورت مأموم می‌تواند به نمازی از امام جماعت که به نظر مرجع تقلیدش صحیح است، اقتدا نماید.
جلوتر قرار گرفتن مأموم از امام به واسطۀ انحراف قبله
در اماکنی که جهت قبله با راستای ساختمان یکی نیست، گاهی افرادی که در صف اوّل از سمت چپ باید به مأموم دیگر متصل شوند، اندکی جلوتر از مأموم سمت چپ خود قرار می‌گیرند. این حالت به ویژه در مواردی که راستای صف و راستای قبله اختلاف زیادی (مانند چهل و پنج درجه) داشته باشد، تشدید نیز میشود. به گونه‌ای که برخی از افراد صف نخست حتی جلوتر از امام جماعت نیز واقع می‌شوند. نماز آنان چه حکمی دارد؟
اگر عرفاً از فردی که به واسطۀ او به جماعت متصل شده یا از امام جلوتر باشند، جماعتشان باطل است.
اقتدا در تشهّد وسط نماز
اگر مأموم تصور کند که امام در رکعت آخر است لذا تکبیر بگوید و به حالت تجافی بنشیند و سپس متوجه شود که امام در رکعت دوم بوده باید چه کار کند؟
اقتدای مذکور صحیح نیست.لذا باید بایستد و نمازش را به صورت فرادا ادامه دهد.
شرایط امام جماعت
امامت نابالغ
آیا طلبه‌ای که هنوز به سن بلوغ نرسیده، می‌تواند امامت جماعت شود؟ برای امامت همسالان خود چطور؟
برای غیر بالغین مانعی ندارد به خلاف بالغین.
امامت زن
آیا امامت زن بر زنان جایز می‌باشد؟ در صورت جواز، فاصلۀ بین امام زن و مأموم زن چقدر باید باشد؟
جایز است و بهتر است که در ردیف یکدیگر بایستند و امام جلوتر از دیگران نایستد.
حضور زنان در نماز جماعت و امامت جماعت آنان
نظر حضرت عالی در رابطه با نماز جماعت برای بانوان و امامت جماعت آنان به صورت دائم چگونه است؟
به عنوان اولی ترجیح دارد که نمازشان را در منزل بخوانند. البته بنا بر احتیاط مستحب، زن، متصدی امامت جماعت آنان نشود.
مراد از عدالت در نماز جماعت
منظور از عدالت در شروط امام جماعت چیست؟
یعنی از گناهان کبیره، مانند دروغ، غیبت، تهمت، آدم‌کشی، رباخواری، ترک نماز و ترک روزه ...، از روی ملکه اجتناب کند و مراد از ملکه؛ حالت نفسانی است که انسان را به ترک گناه وادار میکند؛ گناه صغیره نیز با اصرار بر آن، گناه کبیره محسوب می‌گردد و نشانۀ عدالت این است که در ظاهر، شخص خوبی باشد؛ یعنی اگر از اهل محل یا همسایگان او یا کسانی که با او معاشرت دارند حال او را بپرسند، بگویند: ما خلاف شرعی از او سراغ نداریم.
کفایت عدالت ظاهری در امام جماعت
امامت جماعت نیاز به عدالت ظاهری دارد یا عدالت واقعی؟
برای ترتب احکام جماعت، عدالت ظاهری که بر اساس حجت شرعیه کشف شده کافی است هرچند پس از نماز جماعت، خلاف آن ثابت شود.
اثبات عدالت امام جماعت
وظیفۀ فرد رهگذر در مورد اثبات عدالت امام جماعت چیست؟ و آیا اقتدا کردن عده‌ای با توجّه به این‌که ممکن است بدون اطلاع از عدالت اقتدا کرده باشند برای اثبات عدالت کافی است یا خیر؟
همین که شخصی در ظاهر خوب باشد، به طوری که همسایگان و اهل محل از او خلاف شرع ندیده باشند، می‌توان به او اقتدا کرد البته صرف اقتدای عده‌ای، دلیل بر عدالت او نیست، مگر آن‌که از اقتدای آنها اطمینان به عدالت، یا حسن ظاهر به معنایی که گفته شد، پیدا شود یا دو مرد عادل به این امر شهادت دهند.
امام جماعت سیگاری
آیا می‌توان به امام جماعتی که سیگار می‌کشد اقتدا کرد؟
با تحقق شرایط امام جماعت، مانعی ندارد.
اقتدا به امام جماعت وسواسی
آیا اقتدا به امام جماعت وسواسی که کلمه‌ای را چندبار تکرار میکند صحیح است؟
اگر به وظیفه‌اش در وسواس عمل کند با وجدان سایر شرایط، مانعی ندارد.
اقتدا به امام جماعت بدون احراز شرایط وی
آیا اقتدا به امام جماعتی که برخی شرایط او برای ما احراز نشده جایز است یا اساساً مشروع نیست؟ آیا اقتدا در چنین حالی با توجّه به ترک حمد و سوره، مصداق شکستن نماز محسوب نمی‌شود؟
در صورت عدم احراز -نه احراز عدم- اقتدا کردن رجاءً مانعی ندارد و در فرض عدم صحت جماعت، اساساً نیّت نماز که مشروط بوده محقق نشده لذا اشکالی از این جهت نیست.
خلاف مروت و عدالت
آیا انجام دادن کارهایی که خلاف شأن افراد است، مُسقِط عدالت آنهاست یا خیر؟
مادامی که عنوان محرّمی مثل هتک شخصیت فرد بر آن صادق نباشد، مسقط عدالت نیست.
عدالت نسبی در امام جماعت
آیا شرط عدالت امام جماعت، یک امر نسبی است؟ یعنی هنگامی که در میان دوستان هستیم، کسی که دارای عدالت بیشتری است می‌تواند امام جماعت شود؟
نسبی نیست و اقتدا به غیر عادل ولو از بقیه کمتر گناه کند، جایز نیست.
غیبت شخص عادل از امام جماعت عادل
اگر شخص عادلی از عادل دیگری که امام جماعت است، غیبت کند، عدالت کدام ساقط میشود؟
با شک در تحقق معصیت، حکم به صحت فعل آنها و بقای عدالت میشود.
پذیرش امامت جماعت توسط غیر عادل
کسی که خود را عادل نمی‌داند، آیا می‌تواند امامت جماعت را بپذیرد و خودش هم نیّت جماعت کند؟ در فرض جواز، آیا لازم است به مأمومین اطلاع دهد؟
اگر مأموم وی را عادل بداند می‌تواند امام جماعت شود. و خودش هم می‌تواند نیّت جماعت کند و لازم نیست به مأمومین اطلاع دهد.
شک در عدالت امام جماعت
اگر انسان در مورد عدالت امام جماعت شک کند آیا باید نماز را اعاده کند یا خیر؟
اگر وی عادل بوده، بنا بر عدالت وی بگذارد، در غیر این صورت هم اگر بعد از نماز شک کرده نمازش صحیح است.
عدالت امام جماعت با احتمال توبه
اگر امام جماعتی غیبت کرد و به شخصی یا اشخاصی هم ثابت شد، آیا آن امام جماعت با توجّه به این‌که شاید توبه کرده باشد، از عدالت می‌افتد و نمی‌توانیم به او اقتدا کنیم؟
اگر اطمینان ندارید که بدون عذر شرعی گناهی را مرتکب شده اقتدا به وی اشکال ندارد، یا اگر تحقق معصیت احراز شود مادامی که اجتناب وی از محرمات به خاطر ملکۀ عدالت یا توبۀ وی ثابت نشده، عادل نیست و نمی‌توان به وی اقتدا کرد.
حمل بر صحت در برخی کارهای امام جماعت
کسی عملی انجام می‌دهد که طبق نظر مرجع ما حرام است؛ اگر احتمال بدهیم که این عمل طبق نظر مرجع او (که اطلاعی از مرجعش نداریم) حلال باشد آیا می‌توان در نماز جماعت به او اقتدا کرد؟
اگر احتمال داده شود که تقلید وی طبق ضوابط شرعی بوده، مانعی ندارد.
بازگشت عدالت با استغفار و توبه
اگر امام جماعت بعد از ساقط شدن از عدالت، قبل از نماز یا در اثنای آن استغفار کند عدالت او بر می‌گردد؟
اگر اجتناب وی از معاصی به جهت داشتن ملکه عدالت باشد، از زمان توبه عدالت وی بر می‌گردد. البته در توبه پشیمانی معتبر است و استغفار شرط نیست.
یقین به عدالت امام و کشف خلاف
اگر انسان مدتی به شخصی به خاطر عدالتش اقتدا کند و بعد از مدتی متوجه شود که امام جماعت، نه عدالت و نه قرائتش هیچ‌کدام درست نبوده است، نمازهای سابق وی چه حکمی دارد؟
نمازهایی که خوانده صحیح است.
اقتدا به کسی که از او غیبت شده
آیا شخصی که غیبت امام جماعتی را نموده است، می‌تواند به آن امام جماعت اقتدا کند؟
بله.
اقتدا به فرد مستحق حد شرعی پس از توبه
اگر شخصی مستحق حد شرعی باشد و قبل یا بعد از اجرای حد، توبه کرده باشد، آیا می‌تواند امام جماعت شود؟
بعد از اجرای حد شرعی بنا بر احتیاط، صحیح نیست. اما پیش از اجرای حدّ اگر توبه کرده باشد و معصیت را از روی ملکۀ عدالت ترک کند، می‌توان به وی اقتدا نمود.
اقتدا با شک در پاکی ولادت
آیا به کسی که به پاکی ولادت وی شک داریم و احتمال می‌دهیم ولدالزنا باشد، می‌توانیم اقتدا کنیم؟
اگر هنگام انعقاد نطفۀ وی، مادرش شوهر داشته و احتمال بدهید که مربوط به او باشد، ملحق به او و محکوم به طهارت است ولی اگر اصل شوهر داشتن آن زن مشکوک باشد یا امکان الحاق بچه به آن زوج وجود ندارد، در فرض احتمال استناد نطفه به رابطه غیر مشروع، پاکی ولادت ثابت نیست و اقتدا به وی صحیح نیست.
اقتدا به شخص فاسق برای حفظ وحدت
آیا می‌توانیم برای حفظ وحدت و تعظیم شعائر اسلامی، پشت سر کسی که او را عادل نمی‌دانیم، نماز بخوانیم؟ آیا نمازهای گذشته را باید اعاده کرد؟
اقتدا جایز نیست و نمازهایی که به این صورت بوده را باید اعاده کنید. البته می‌توانید پشت سر او فرادا نماز بخوانید مگر این‌که شهادت به عدالت او باشد که در این صورت اگر مفسدۀ مهمی نداشته باشد، از حضور در جماعت نیز -هرچند با آوردن عذر- اجتناب کنید.
امامت با نارضایتی متولی و امام راتب مسجد
اگر متولی یا امام جماعت مسجدی با امامت شخصی خاص مخالف باشند، آیا آن فرد مجاز به اقامۀ نماز جماعت می‌باشد؟
اگر متولی شرعی باشد و این مخالفت را به صلاح مسجد ببیند، اقامۀ جماعت توسط آن فرد جایز نیست و اگر اقامۀ جماعت آن فرد عرفاً با امامت امام راتب مخالف باشد، بدون رضایت امام راتب جایز نیست.
اجازه برای برپایی نماز جماعت
در مدرسه‌ای درس می‌خوانم که بدون لباس روحانیت (غیر معمم) اجازۀ امام جماعت شدن در آنجا را به من نمی‌دهند. اگر بدون اطلاع اولیای مدرسه این کار را انجام دهم حکمش چیست؟
اگر رعایت این شرط لازم باشد، این کار حرام است و نماز بنا براحتیاط باطل است.
اقتدا به غیر روحانی در نبود امام جماعت
گاهی روحانی یک مسجد بنا بر دلایل مختلف، چند روزی برای اقامه نماز در مسجد حضور ندارد و جایگزینی او امکان پذیر نیست (به دلیل نبودن روحانی) آیا می‌توان به فردی غیر روحانی که اکثریت، او را قبول دارند اقتدا کرد و نماز را جماعت خواند و یا نماز را فرادا بخوانند؟
اگر عدالت وی -هرچند از راه حسن ظاهر- احراز شده و سایر شرایط را داشته باشد و اقامۀ چنین نمازی مفسده نداشته باشد، اقتدا به وی اشکال ندارد.
امام جماعت غیر روحانی در صورت دسترسی به روحانی
در صورت بودن روحانی یا امکان دسترسی به روحانی آیا اقامۀ نماز جماعت در مسجد توسط غیر روحانی صحیح است؟
سزاوار است با وجود روحانی، که به جز امامت، مدیریت سایر شؤون دینی را نیز می‌تواند عهدهدار باشد، غیر او امامت را به عهده نگیرد و اگر موجب هتک روحانیت یا روحانی مورد نظر شود جایز نیست و در صورت اخیر به احتیاط نمازش باطل است.
امامت طلبۀ غیر معمم
اگر در مکانی نماز جماعت بر پا شود و طلبۀ معمم حاضر نباشد، اما طلاب علوم دینی غیر معمم حاضر باشند و فرد دیگری مکلا نیز حاضر باشد، امامت کدام‌یک مقدم است؟
ازآنجاکه عالم دینی شؤون دیگری مانند تبلیغ و ترویج دین و تعلیم احکام را هم دارد، اولی است.
برتری علمی نداشتن امام جماعت
اقتدای طلبه به غیر طلبه یا به طلاب سطوح پایین‌تر چه حکمی دارد؟
اقتدا به غیر طلبه در بسیاری از موارد که موجب هتک روحانیت میشود جایز نیست. اما اقتدا به طلبه با وجود شرایط امام جماعت در او و عدم ترتب مفسده مانعی ندارد.
تقدم عالم بر سیّد در امامت جماعت
در امامت نماز جماعت، سیّد مقدم است یا عالم؟
عالم مقدّم است.
امامت شخصی که امامت او مفسده دارد
شخصی که امامت جماعت برای وی از نظر سیاسی و اجتماعی مفسده دارد، آیا جایز است امامت را بر عهده بگیرد؟ آیا اقتدای به او جایز است؟
عهده‌داری امامت برای او و اقتدای دیگران به او جایز نیست. و نماز هم بنا بر احتیاط باطل است.
اقتدا به شخصی که تهمت زده
امام جماعت مسجد ما به یکی از نمازگزاران تهمت زده و علیرغم اصرار بر اثبات، در صدد اثبات آن نیز بر نیامده، آیا می‌توان به او اقتدا نمود؟
اگر می‌دانسته که این کار تهمت و حرام است فاسق بوده و اقتدا به او باطل است. ولی اگر قبلاً عادل بوده و حجت نداریم که این کارش معصیت باشد، باید حمل بر صحت کرد و به عدالت او ضربه نمی‌زند. در هر صورت اگر کسی از گناهان به خاطر ملکه عدالت اجتناب و از گناه توبه کند عادل است.
اقتدا به شخصی که در امتحان تقلب میکند
اقتدا نمودن به شخصی که در امتحانات حوزوی و غیر حوزوی تقلب میکند چه صورت دارد؟
ارتکاب معصیت مخالف عدالت است البته اگر ملکۀ اجتناب که باعث تحرز از معصیت است را داشته باشد و از آن گناه توبه نماید، اقتدا به وی صحیح است.
بیان عدم عدالت امام جماعت
اگر کسی در مورد عدالت امام جماعتی که او را عادل نمی‌دانم از من سوال بپرسد آیا می‌توانم این مسأله را به او بگویم؟
جایز نیست.
اعلان بی‌عدالتی امام جماعت
اگر کسی امام جماعت را قبول نداشته باشد و او را عادل نداند، اجازه دارد در بین دیگران مطرح کند؟
جایز نیست.
آگاه کردن دیگران به اقتدا نکردن خود به امام
اگر کسی امام جماعت را قبول نداشته باشد و در بین دو نماز، نمازش را اعاده کند اجازه دارد به افراد دیگر بگوید که من نمازم را اعاده می‌کنم یا حالتی به خود بگیرد که توجّه دیگران را جلب کند؟
اگر باعث هتک یا اطلاع دیگران به عیب مخفی امام باشد جایز نیست.
اقتدا به پیرمرد قد خمیده
آیا به پیرمرد قد خمیده‌ای که در حال قیام به اندازۀ رکوع، خمیده می‌ایستد، می‌توان اقتدا نمود؟
اگر قبل از رکوع قدری خود را راست کند که از حالت رکوع خارج شود وسپس به قصد رکوع خم شود، اقتدا جایز است.
ناتوانی امام از افعال نماز
اگر امام جماعت تمکن از رکوع و سجود صحیح یا صاف ایستادن را ندارد یا لازم باشد به کمک چیزی بلند شود آیا می‌توان به او اقتدا کرد؟
اگر ایستاده نماز می‌خواند و رکوع و سجود را -ولو قسم اضطراری آن، نه ایمایی- بجا می‌آورد، اقتدا به وی صحیح است.
اقتدا به امامی که تکیه میکند
امامت شخصی که به علّت ناتوانی به دیوار و یا عصا تکیه میکند صحیح است؟
صحیح است.
اقتدا به کسی که آرتروز دارد
شخصی واجد تمام شرایط امامت جماعت، مبتلا به آرتروز شده است؛ به طوری که به توصیۀ اطبّا به هنگام نماز، بایستی مقداری موضع سجده را بلند کند و روی آن سجده نماید. آیا می‌توان به چنین فردی اقتدا کرد؟
جایز است.
نقص عضو امام جماعت
آیا نقص عضو مانند قطع دست یا پا مانع از امام جماعت شدن این‌گونه افراد می‌باشد و در این مسأله آیا فرقی بین نقص عضو مادرزادی یا بر اثر سانحه و جنگ و ... وجود دارد؟
مانع امامت جماعت نمی‌شود. هر چند خلاف احتیاط استحبابی است.
وظیفۀ امام در آگاه کردن دیگران به نقص عضو خود
آیا امام جماعت وظیفه دارد به مأمومین خود که مقلد مراجعی هستند که امامت ناقص العضو را جایز نمی‌دانند، نقص عضو خود را اطلاع دهد؟
لازم نیست.
اقتدا به ناشنوا
آیا اقتدا نمودن به شخص گنگ و ناشنوا صحیح است؟
در دو رکعت آخر نماز صحیح است.
اقتدا به نابینا
آیا اقتدا نمودن به شخص نابینا صحیح است؟
بله.
اقتدا به فرد عاجز از جلسۀ استراحت
آیا اقتدا به امام جماعتی که به علّت کهولت سن نمی‌تواند بین دو سجده، کامل بنشیند و به حالت نیم‌خیز قرار می‌گیرد، صحیح است؟
مانعی ندارد.
اقتدا به فردی که در اثنای نماز معذور میشود
آیا می‌توان به کسی که فقط رکعت اوّل نماز را می‌تواند ایستاده بخواند. در رکعت اوّل اقتدا نمود و در رکعت دوم که معذور میشود، بقیه را فرادا خواند؟
مانعی ندارد.
اقتدا به مبطون
آیا می‌توان به فردی که مبطون است، اقتدا نمود؟ در صورت جواز زمانی که او بر اساس وظیفه وضو می‌گیرد؛ مأمومین چه وظیفه‌ای دارند؟
بله، البته اگر در بین نماز وضو بگیرد، از هنگام قطع نماز تا تکمیل وضو، بنابر احتیاط نمی‌تواند اقتدا کند.
اشتباه امام جماعت در قرائت یا اذکار نماز
اگر امام جماعت کلمه‌ای از قرائت یا اذکار نماز را سهواً اشتباه بخواند، مأموم چه وظیفه‌ای دارد؟
در قرائت حمد اگر امام سهواً اشتباه بگوید، مأموم باید آن کلمه را بگوید و نماز را بنا بر احتیاط به صورت فرادا تمام کند و در غیر قرائت حمد، مأموم شخصاً آن را می‌گوید.
صحیح ندانستن بخشی از قرائت امام
اگر مأموم در میان نماز، حرف یا کلمه‌ای را از امام در قرائت، صحیح نداند تکلیف او چیست؟
اگر آن کلمه از حمد باشد، باید نمازش را به صورت فرادا ادامه دهد و تمام کند.
اقتدا به امام جماعتی که وضوی جبیره‌ای گرفته
آیا می‌توان به امام جماعتی که با وضوی جبیره یا به دلیلی با تیمم بدل از غسل نماز می‌خواند، اقتدا نمود؟
مانعی ندارد.
اقتدا به فردی که حجامت کرده
آیا کسی که حجامت کرده می‌تواند امام جماعت شود؟
امامت او مانعی ندارد.
صحت قرائت امام جماعت
آیا اقتدا به کسی که نمی‌تواند کلمات عربی را درست ادا کند صحیح است؟ و در صورت بطلان و علم مأموم به غلط بودن قرائت، نمازهای خوانده شده چه حکمی دارد؟
اگر قرائتش غلط باشد اقتدا به وی در رکعت اوّل و دوم (و بنا بر احتیاط در رکوع رکعت دوم) جایز نیست. ولی اگر قبلاً قرائت وی را صحیح می‌دانسته، نمازهایی که خوانده صحیح است و لازم نیست اعاده کند.
تلفظ غلط برخی کلمات توسط امام
اقتدا نمودن به امام جماعتی که مادرزادی، حروف (س-ص) را ثاء تلفظ میکند چه صورت دارد؟
در رکعت اوّل و دوم (و بنا بر احتیاط در رکوع رکعت دوم) صحیح نیست.
ادای مدّ اضافه توسط امام
اگر امام جماعت کلماتی که مدّ ندارند را مدّ بدهد، آیا می‌توان به وی اقتدا نمود؟
مانعی ندارد.
ذکر شهادت ثالثه در تشهّد توسط امام جماعت
آیا می‌توان به امام جماعتی که در تشهّد نماز به قصد رجاء یا استحباب، شهادت ثالثه را می‌گوید، اقتدا کرد؟
اقتدا به وی صحیح نیست.
حمل بر صحت قرائت امام
آیا باید قرائت امام جماعت را بشنویم و صحت آن را احراز کنیم یا می‌توان با حمل بر صحت اقتدا کرد؟
می‌توان حمل بر صحت کرد.
ترک سهوی یک آیه از سوره توسط امام
امام جماعت اگرسهواً هنگام خواندن سورۀ بعد از حمد یک آیه را نخواند، حکم نماز او و مأمومین چیست؟
صحیح است.
اشتباه امام جماعت در جهر و اخفات و متوجه ساختن او
امام جماعت مسجد ما، گاهی سهواً حمد و سورۀ نماز ظهر و عصر را بلند می‌خواند، آیا لازم است با خواندن آیۀ <لا تجهر بصلاتک> او را ملتفت کنیم؟ اگر به این نیت، آیۀ مذکور را بخوانیم، آیا نمازمان صحیح است؟
توجه دادن به وی لازم نیست. اما کسی که آیه را خوانده، چنانچه قصد ورود نداشته نمازش صحیح است.
بطلان نماز امام جماعت
اگر نماز امام جماعت باطل باشد، حکم نماز مأموم چیست؟
اگر مأموم در اثنای نماز متوجه بطلان نماز امام شود، باید نماز خود را فرادا ادامه بدهد واگر بعد از نماز فهمید نمازش صحیح است و اعادۀ آن لازم نیست.
بطلان نماز امام جماعتی که نیّت جماعت نکرده
شخصی که نیّت نماز جماعت نکرده اما عده‌ای به او اقتدا کرده‌اند اگر در اثنای نماز، وضویش باطل شود لازم است به مأمومین اطلاع دهد؟
لازم نیست ولی نباید قصد نماز کند. بله در صورتی که بداند عده‌ای به‌خاطر عمل به برخی احکام جماعت (مثل تکرار رکوع به جهت تبعیت از امام) نمازشان باطل میشود، نمی‌تواند ادامه دهد.
تکلیف مأمومین با قطع شدن نماز امام
اگر در نماز جماعت وضوی امام باطل شود یا بینی او خون بیاید یا عذر دیگری برایش پیدا شود که مجبور به قطع نماز باشد، تکلیف مأمومین چیست؟
اگر کسی که واجد شرایط امامت است وجود دارد می‌تواند جلورفته و دیگران به او اقتدا کنند چنانکه می‌توانند ادامۀ نماز را به صورت فرادا بخوانند و اگر در رکعت اوّل یا دوم پیش از تمام شدن حمد نماز امام، قطع شده باشد باید مقداری را که امام نخوانده بخوانند.
اختلاف امام و مأموم در شیوۀ صحیح غسل
آیا می‌توان به امام جماعتی که برخلاف فتوای مرجع تقلید مأموم در غسل، ترتیب بین چپ و راست را رعایت نمی‌کند و یا مسح دو پا را هم زمان انجام می‌دهد، اقتدا نمود؟ آیا در این موارد بر امام جماعت لازم است مأمومین را با خبر کند؟
بنا بر احتیاط صحیح نیست ولی بر امام لازم نیست به مأمومین خبر دهد.
شک در صحت تقلید امام
اگر در صحت تقلید امام جماعت یا اصل مرجعیت آن شخص شک داشته باشیم آیا می‌توانیم به او اقتدا کنیم؟
اقتدا به وی مانعی ندارد.
اقتدا به نماز باطل امام که در نظر مأموم صحیح است
نماز امام جماعت بر مبنای فتوای مرجع تقلیدش باطل است اما به فتوای مرجع تقلید مأموم صحیح است. آیا می‌توان به این امام اقتدا کرد؟ آیا التفات امام به فتوای مرجع تقلیدش موضوعیت دارد؟
التفات امام لازم نیست و اگر در این‌که طبق نظر مجتهدش عمل نمی‌کند، معذور باشد، عادل است و نماز مأمومین صحیح است.
اقتدا به دیگری با وجود حجت بر بطلان نماز وی
آیا انسان می‌تواند به امامی که نماز او را اجتهاداً یا تقلیداً صحیح نمی‌داند، اقتدا نماید؟
نمی‌تواند.
گفتن اذکار مستحبی در حال حرکت، توسط امام جماعت
آیا می‌توان به امام جماعتی که اذکار مستحبی را در حال حرکت می‌گوید، اقتدا کرد؟
اگر احتمال سهو وی را بدهیم، اقتدا بلامانع است.
اقتدا به نماز صحیح دیگری با توهم بطلان نماز وی
اگر کسی یقین کند محل سجدۀ امام جماعت بالاتر از چهار انگشت است و با همان یقین نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد کمتر از چهار انگشت است، آیا نمازش صحیح است؟
اگر قصد قربت از وی متمشی شود، نمازش صحیح است.
فهمیدن بطلان نماز امام، بعد از نماز
اگر نمازگزاران بعد از نماز بفهمند که نماز امام جماعت باطل بوده، نمازشان چه حکمی دارد؟
اگر به جهت جهل به موضوع یا غفلت بوده، نماز مأمومین صحیح است.
متوجه شدن امام جماعت نسبت به غلط خواندن نمازهایش
امام جماعتی یقین به صحت نمازش نداشته است، آیا بعد از این که فهمید نمازش غلط بوده است، باید نماز همۀ مأمومین را قضا کند و یا به آنها اطلاع دهد؟
تکلیفی نسبت به مأمومین ندارد و نماز آنها قضا ندارد.
امام راتب
امام راتب به چه کسی گفته میشود؟ وچه حکمی دارد؟
امام جماعت راتب کسی است که به طور مرتب در جایی نماز جماعت را اقامه نماید، و نسبت به بقیه برای امام جماعت شدن در آنجا اولویت دارد.
اقامۀ نماز جماعت هنگام برقراری نماز جماعت امام راتب
کسی که از هر جهت بالاتر از امام جماعت راتب مسجد است، آیا می‌تواند خودش به همراه چند تن دیگر، همزمان با نماز جماعت، در مسجد نماز جماعت تشکیل دهند؟ اگر تشکیل دادند نمازشان چه حکمی دارد؟
اگر عرفاً تفسیق امام راتب باشد یا برپایی نماز دوم در پیش عرف، هتک به مؤمن شمرده شود و نمازگزاران متوجه هتک بودن و حرمت آن باشند، این کار جایز نیست و نماز بنا بر احتیاط باطل است. بلکه امام مذکور بدون عذر، مرتکب حرام شده، عدالتش هم از بین می‌رود.
اقامۀ جماعت بدون اذن امام راتب
در صورت غیبت یا تأخیر امام جماعت راتب، آیا شخصی از مأمومین می‌تواند بدون اذن امام راتب در محراب مستقر شود و نماز جماعت را بر پا کند؟ حکم نماز خوانده شده چیست؟
اجازۀ امام جماعت راتب لازم نیست.
شرایط عزل و نصب امام راتب
شرایط عزل و نصب امام راتب چیست؟ هیات امنای مسجد در چه شرایطی می‌تواند امام جماعتی را عزل و شخص دیگری را به جای او بنشاند؟
متولی شرعی مسجد، حق عزل امام راتب را ندارد مگر آن‌که امامت وی مفسدۀ شرعیه داشته باشد یا امامت وی از ابتدا محدود قرار داده شده باشد.
امام راتب غیر معمم با وجود روحانی معمم
در مسجدی امام جماعت راتب، معمم نیست و در همان روز شخص معمّمی هم وارد میشود، کدام یک باید امام جماعت شوند؟
راتب مقدّم است؛ البته اگر امامت وی در چنین شرایطی موجب هتک روحانیت گردد، نباید امامت را بر عهده بگیرد.
نماز جماعت اهل سنت
آیا شرکت در نماز جماعت اهل سنت، مجزی از نماز واجب می‌باشد یا خیر؟
خیر.
شرکت در جماعت مساجد اهل سنت
آیا جواز شرکت در نماز جماعت اهل سنّت، اختصاص به مسجد الحرام دارد یا در مساجد دیگر نیز به همین منوال است؟
اختصاص به مسجد الحرام ندارد ولی در هر صورت در غیر فرض تقیه، رجاءً اقتدا شود. البته اگر شرکت در جماعت مفسده‌ای داشته باشد- مثلاً موجب تأیید آنها شود- شرکت جایز نیست. در هر صورت نمی‌توان به چنین نمازی اکتفا کرد.
متابعت از اهل سنت در قنوت پس از رکوع
گاهی اهل سنّت، پس از رکوع، قنوت می‌خوانند؛ تکلیف شیعیانی که در نماز جماعت آنها شرکت کرده‌اند چیست؟
می‌توانند متابعت کنند، ولی در هر حال به آن نماز اکتفا نکنند.
اجرای احکام شک در نماز با اهل تسنن
اگر در نماز جماعت با اهل تسنن دچار شک در نماز شویم آیا می‌توان احکام شک در نماز جماعت را اجرا نمود؟
خیر.
احکام نماز جماعت
دانستن نام امام جماعت
برای نیّت در نماز جماعت آیا لازم است نام امام جماعت را بدانیم؟
لازم نیست.
اقتدا به فردی که قسمتی از نماز خود را به جماعت خوانده
آیا می‌توان به فردی که بخشی از نماز خود را به جماعت خوانده اقتدا کرد؟
جایز است.
اقتدا کردن امام به مأمومی که بقیۀ نمازش را می‌خواند
حسین در رکعت آخر نماز محمد به او اقتدا میکند. آیا محمد پس از اتمام نمازش می‌تواند نماز دیگرش را به حسین که به او اقتدا کرده بود و هنوز مشغول نماز است، اقتدا نماید؟
اشکال ندارد.
اقتدا به دو امام جماعت در بخش‌های مختلف یک نماز
دو نفر مثلاً در رکعت دوم به امام جماعتی اقتدا می‌کنند آیا پس از پایان نماز امام جماعت، یکی از آنها که عقب‌تر ایستاده می‌تواند ادامۀ نماز را به مأموم دیگر که جلوتر ایستاده، اقتدا کند و رکعت سوم و چهارم را به امامت او بخواند؟
خیر، جایز نیست.
اقتدای به مأموم از روی جهل یا سهو
شخصی بدون اطلاع از بطلان اقتدا به مأموم، به کسی که در نماز جماعت مأموم بوده، اقتدا کرده است. حال نماز وی چه حکمی دارد؟ اگر حکم را بداند و در تشخیص امام اشتباه کند و به مأموم اقتدا کند، چطور؟
اقتدا به مأموم صحیح نیست، و اگر خلاف وظیفۀ فرادا عمل کرده، باید نماز را اعاده کند. البته اگر در تشخیص امام اشتباه کرده، نمازش صحیح است و ظاهراً جماعت هم محسوب میشود.
اشتباه در تشخیص امام جماعت
کسی که در حین نماز جماعت متوجه شده که امام جماعت غیر از آن کسی است که نیّت داشته به او اقتدا کند، وظیفه‌اش چیست؟
اگر قصد جماعت را معلق به امامت نفر اوّل نکرده، نماز جماعت، صحیح است البته اگر امام جماعت عادل نباشد، باید ادامه نماز را به صورت فرادا بخواند.
قرائت حمد و سوره توسط مأموم
آیا مأموم می‌تواند در نماز ظهر و عصر، حمد و سوره را بخواند؟
نباید حمد و سوره بخواند و مستحب است به جای آن، ذکر بگوید.
ذکر گفتن مأموم هنگام قرائت حمد و سوره توسط امام
در نماز جماعت مغرب و عشا که امام جماعت در حال خواندن حمد و سوره است آیا مأموم می‌تواند ذکر بگوید؟
اگر قرائت امام را بشنود در نفسش، ذکر را بگوید و اگر قرائت امام را نمی‌شنود ظاهراً گفتن ذکر، مستحب است.
خواندن حمد و سوره هنگام قرائت امام
آیا مأموم می‌تواند در نمازهای جهریه هنگام قرائت امام جماعت، حمد و سوره بخواند؟
اگر صدای حمد و سورۀ امام -هرچند در برخی کلمات- را بشنود اگر چه کلمات آن را تشخیص ندهد، نباید حمد و سوره بخواند.
شنیدن صدای امام جماعت در نماز ظهر و عصر
اگر در نماز جماعت ظهر و عصر صدای قرائت امام به گوش مردم برسد (مستقیم یا از طریق بلندگو) اشکالی دارد؟
ملاک این است که عرفاً گفته شود آهسته می‌خواند و نباید به قدری آهسته خواند که بر آن لب‌خوانی صدق کند.
بلند گفتن اذکار به قصد تعلیم
آیا بهتر است امام جماعت اذکاری مثل ذکر رکوع و سجده را بلند بخواند یا آرام؟ اگر به قصدی مثل یاد گرفتن مأمومین بلند بخواند، حکمش چیست؟
مستحب است امام جماعت اذکار نماز را به گونه‌ای بگوید که صدای وی به مأموم برسد. قصد یاد دادن هم مضر نیست.
بلند گفتن اذکار توسط مأموم
بلند گفتن ذکر سجده در نماز جماعت اگر طوری باشد که امام جماعت بشنود، چه حکمی دارد؟
مکروه است.
ذکر استرجاع مأموم هنگام قرائت امام
آیا هنگامی که امام جماعت مشغول خواندن حمد و سوره است، مأموم می‌تواند کلمه استرجاع <إنّا لله و إنّا إلیه راجعون> را به زبان جاری کند؟
بله، می‌تواند.
گفتن آمین در قنوت
حکم گفتن کلمۀ (آمین) در قنوت نماز پس از استماع دعای امام جماعت چیست؟
به خودی خود، به قصد دعا مانعی ندارد.
بهترین زمان برای بلند شدن مأموم در شروع نماز جماعت
آیا مستحب است که در نماز جماعت صبر کنیم امام جماعت «قد قامت الصلاة» را بگوید، بعد بلند شویم یا این‌که بهتر است قبل از آن بایستیم و خود را آماده کنیم؟
مستحب است ایستادن را از وقتی امام جماعت «قد قامت الصلاة» می‌گوید تأخیر نیندازید ولی اگر از قبل ایستاده باشید، مانعی ندارد.
تبعیت در اقوال
آیا تبعیت کردن در اقوال نماز مثل اذکار و تشهّد و ... لازم است؟
خیر، لازم نیست اما اگر اذکار امام را بشنود یا بداند امام چه وقت می‌گوید، احتیاط مستحب آن است که پیش از امام نگوید.
وظیفۀ نمازگزار با انجام رکوع قبل از امام
در صورتی که امام جماعت مشغول خواندن قنوت باشد، اگر مأموم سهواً به رکوع برود، آیا می‌تواند به قصد تبعیت از امام جماعت سر از رکوع بردارد، و همراه امام به رکوع برود؟ آیا اضافه شدن رکوع اشکال ندارد؟
چنانچه اطمینان دارد که اگر برگردد امام را در حال قیام یا قنوت درک می کند، باید برگردد و زیادی رکوع اشکال ندارد و اگر بر نگردد نمازش فرادا میشود. همچنین اگر برگردد و امام را در حال قیام یا قنوت درک نکند، نمازش فرادا میشود و اگر در این حال دوباره به رکوع برگردد، نمازش باطل میشود.
و اگر شک دارد که در صورت برگشتن امام را درک می کند یا نه؛ لازم نیست برگردد.
عدم متابعت از امام در نماز جماعت
متابعت نکردن از امام جماعت، فقط حرام است یا موجب بطلان نماز جماعت هم میشود؟
اگر عمداً تبعیت نکند نمازش تبدیل به فرادا میشود ولی کار حرامی انجام نداده است.
عقب افتادن از امام در رکوع و سجود
در هنگام خواندن نماز جماعت، مکبّر در رکعت دوم قنوت را اعلام نکرد و هنگام رکوع با گفتن تکبیر، نمازگزاران قنوت گرفتند و با تکبیر بعدی در حالی که امام به سجده رفته بود نمازگزاران به رکوع رفتند ولی در سجده به امام رسیدند. آیا نماز جماعتشان صحیح است؟
اگر سهواً با امام رکوع نکردند نمازشان صحیح است.
متابعت در افعال و اذکار
آیا متابعت از امام جماعت در افعال و اذکار نماز، لازم است؟
تبعیت در اذکار لازم نیست ولی تبعیت در افعال، شرط صحت جماعت است و اگر عمداً پیش از امام یا مدّتی (که عرفاً پیاپی گفته نشود) بعد از امام انجام دهد، نمازش فرادا میشود و باید به وظیفۀ فرادا عمل نماید.
نخواندن سهوی تسبیحات اربعه توسط امام
اگر امام جماعت سهواً در رکعت سوم هیچ کدام از تسبیحات اربعه و سورۀ حمد را نخواند، لکن مأمومین تسبیحات اربعه را بخوانند، بدون آن‌که قصد انفراد کرده باشند، نمازشان چه حکمی دارد؟
نماز امام و مأموم هر دو صحیح است.
نیت فرادا کردن مأموم با علم به اشتباه امام
اگر مأموم بداند که امام در رکعت اوّل یا دوّم، یکی از ارکان نماز را فراموش نمود یا زیادی انجام داد، آیا باید نیّت فرادا نماید؟ و اگر در رکعت سوّم و چهارم برای امام، چنین امری پیش آمد تکلیف مأموم چیست؟
در هر دو صورت نماز مأموم بعد از این‌که فهمید، خود به خود فرادا میشود و باید به وظیفۀ فرادا عمل نماید.
سه بار سجده کردن امام جماعت
اگر امام جماعت در نماز سهواً سه مرتبه سجده کند آیا نماز وی و مأمومین باطل است؟
خیر، ولی مأموم نباید تبعیت کند.
شک در گفتن تکبیر در هنگام قرائت امام
اگر مأموم در حال قرائت امام در گفتن تکبیرةالاحرام شک کند، چه تکلیفی دارد؟
تکلیفی ندارد و نمازش صحیح است.
تکبیر گفتن مأموم قبل از امام
اگر مأموم سهواً زودتر از امام جماعت تکبیرةالاحرام بگوید، وظیفه‌اش چیست؟
نمازش فرادا میشود و باید آن را تمام کند.
تکبیر مأموم همزمان با امام
آیا مأموم می‌تواند همزمان با امام تکبیر بگوید؟
نمی‌تواند و در فرض گفتن تکبیر همزمان با امام، باید به دستور فرادا عمل کند.
عدم متابعت از امام
حکم متابعت نکردن عمدی در نماز جماعت چیست و در این صورت، وضعیت افرادی که در همان صف و یا در صف بعدی ایستاده‌اند از نظر اتصال چگونه میشود؟
اگر مأموم عمداً از امام جماعت تبعیت نکند نمازش فرادا میشود و باید به وظیفۀ فرادا عمل کند البته اگر فاصله مأمومین دیگر تا امام یا مأمومی که واسطۀ اتصال آنها به امام است کمتر از اندام یک انسان سجده رفته باشد نمازشان به جماعت صحیح است.
رکوع و سجود زود هنگام واسطۀ اتصال در جماعت
اگر وسائط اتصال در نماز جماعت، رکوع و سجدۀ خود را قبل از امام جماعت انجام دهند، نماز افرادی که در صف‌های بعدی قرار دارند، چه حکمی دارد؟
اگر سهواً باشد نماز جماعتشان صحیح است و اتصال به‌هم نمی‌خورد.
شک در صحت نماز وسائط اتصال در جماعت
گاهی در نماز جماعت مدرسه به وضو داشتن دانش‌آموزانی که در صف جلو هستند، مشکوک هستم. آیا نماز جماعت من صحیح است؟
صحیح است.
انجام افعال نماز، زودتر از امام
آیا می‌توان افعال نماز را زودتر از امام انجام داد؟ اگر چنین امری صورت گیرد، تکلیف چیست؟
اگر عمداً زودتر انجام داده باید به وظیفۀ فرادا عمل کند ولی اگر سهواً بوده، برای این‌که جماعتش باقی بماند، اگر بتواند تبعیت کند باید برگردد.
ناتوانی مأموم از همراهی با امام جماعت
شخصی به تشخیص پزشک، از سجدۀ طولانی منع شده و نمی‌تواند با امام در تمام سجده همراهی کند آیا می‌تواند قبل از امام سر از سجده بردارد؟ وی چگونه می‌تواند نماز جماعت بخواند؟
اگر عمداً پیش از امام سر از رکوع یا سجود بر دارد، نمازش فرادا میشود و برای حل این مشکل می‌تواند کمی بعد از امام به سجده رود و همراه امام سر از سجده بردارد.
زودتر بلند شدن از سجده یا رکوع
آیا جایز است زودتر از امام جماعت سر از سجده یا رکوع برداریم؟
جایز نیست؛ البته اگر سهواً سر از رکوع یا سجده برداشته باید دوباره به رکوع یا سجده رود و جماعتش صحیح است.
پیش افتادن سهوی مأموم
اگر مأمومی سهواً پیش از امام جماعت سر از سجده بردارد، وظیفه‌اش چیست؟ اگر برای تبعیت از امام جماعت، به سجده رفته امّا سجده‌اش با سر برداشتن امام از سجده مصادف شده، نمازش چه حکمی دارد؟
چنانچه اطمینان دارد اگر برگردد در سجده به امام می‌رسد برای این‌که جماعتش باقی بماند باید برگردد و در این صورت اگر به سجدۀ امام نرسد به جماعتش خللی وارد نمی‌شود.
سلام دادن نماز قبل از امام
آیا می‌توان پیش از امام سلام نماز را گفت؟
مانعی ندارد.
نیت فرادا در سلام نماز مغربی که به عشای امام اقتدا کرده
اگر امام جماعت در نماز چهار رکعتی باشد و مأموم در نماز سه رکعتی به او اقتدا کند، آیا مأموم در رکعت سوم که سلام می‌دهد باید نیّت فرادا کند؟
لازم نیست.
عقب ماندن از امام
تا چه مقدار در نمازهای جماعت می‌توان از امام عقب ماند؟
به مقداری که متابعت عرفی از بین نرود.
در سجدۀ اوّل ماندن مأموم و انجام دو سجده توسط امام
اگر نمازگزار بی‌اطلاع در سجدۀ اوّل بماند تا امام هر دو سجده را بجا آورد و مأموم هنوز در سجدۀ اوّل باشد، نسبت به اتمام سجدۀ دوم و متابعت از امام، تکلیفش چیست؟
سجدۀ دوم را بجا آورد و خود را به امام برساند.
تأخر بیش از حد مأموم از امام
اگر مأموم دو رکن از امام عقب افتاد، حکم نمازش چه میشود؟
چنانچه عرفاً افعال مأموم بعد از امام به صورت پیاپی انجام نشود، نمازش فرادا میشود و باید به وظیفۀ فرادا عمل کند.
عقب ماندن از امام جماعت
در نماز، چند رکن از امام جماعت عقب بمانیم اشکال ندارد؟
در صورتی که عمدی نباشد، به مقداری که مخل به صدق متابعت نباشد، به جماعت ضرر نمی‌زند.
نیت فرادا با عقب ماندن از جماعت
اگر ما در رکعت دوم نماز خودمان که رکعت سوم جماعت است، سوره حمد را بخوانیم ولی نتوانیم به رکوع و سجدۀ امام برسیم، آیا می‌توانیم قبل از اتمام سجدۀ اوّل امام، نیّت فرادا نموده و نماز را فرادا تمام کنیم؟
می‌توانید نیّت فرادا کنید و نمازتان صحیح است بلکه اگر زیاد از امام عقب بیفتید خودبهخود نماز فرادا میشود.
انجام رکوع پیش از اتمام سوره در نماز جماعت
امام جماعت در رکعت سوم است و ما در رکعت دوم، چنانچه در اثنای خواندن سوره، امام به رکوع رفت و ترسیدیم که اگر سوره را تمام کنیم به رکوع امام نرسیم، آیا می‌توانیم سوره را تمام نشده رها کنیم؟
بله.
اکتفا به دو تسبیحات اربعه در نماز جماعت
اگر امام به رکوع برود و مأموم مشغول خواندن تسبیحات دوم باشد آیا می‌تواند به دو تسبیح اکتفا کند و خود را به امام برساند یا باید تسبیحات سوم را نیز بگوید؟
می‌تواند تسبیح سوم را نگوید و به رکوع رود.
قنوت امام در رکعت اوّل و تبعیت مأموم
اگر امام جماعت سهواً در رکعت اوّل قنوت بخواند، آیا جایز است مأمومین از وی تبعیت کنند؟
مأمومین نباید بخوانند مگر آن‌که بدون قصد ورود این گونه دعا کنند.
محل ایستادن مأموم واحد
اگر مأموم، یک نفر باشد آیا واجب است که طرف راست امام بایستد؟
اگر مأموم مرد است، بنا براحتیاط لازم است.
ایستادن در کنار امام در نماز جماعت‌های شلوغ
آیا ایستادن در کنار امام در نمازهای جماعت شلوغ به خاطر کمی جا مانعی دارد و نماز جماعت بقیه را به‌هم نمی‌زند؟
نماز این شخص و مأمومینی که به واسطۀ او به امام متصل می‌شوند، بنا بر احتیاط صحیح نیست.
نزدیک بودن به امام در صف جماعت
در نماز جماعت، آیا نزدیک بودن به امام جماعت فضیلتی دارد؟ و آیا قرار گرفتن در صف دوم نسبت به ایستادن در صف سوم ترجیح دارد؟
نزدیکتر بودن به امام جماعت در صف اول استحباب دارد و بهتر است اگر امام در وسط صف ایستاده، نزدیک بودن به امام از طرف راست را بر طرف چپ مقدم کند ولی استحباب نزدیکتر بودن به امام جماعت در صف‌های دیگر و همچنین استحباب ایستادن در صف دوم بر صف سوم و ... ثابت نیست.
نیم‌خیز نشستن مأموم که یک رکعت دیر رسیده در تشهّد امام
کسی که در رکعت دوم جماعت، هنگام تشهّد، به صورت نیم‌خیز می‌نشیند آیا در رکعت چهارم جماعت لازم است در تشهّد و سلام نماز به صورت نیم‌خیز بشیند یا می‌تواند بلافاصله پس از سجدۀ دوم برخیزد و نماز خودش را ادامه دهد؟ آیا به صورت نیم‌خیز نشستن در رکعت دوم وجوب شرعی دارد؟
اگر بخواهد جماعتش باقی باشد، بنا بر احتیاط انگشتان دست و سینۀ پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند نگه دارد و صبر کند تا امام سلام نماز را بگوید و بعد برخیزد. و این احتیاط در رکعت چهارم هم وجود دارد.
ترک تجافی در جماعت
آیا ترک عمدی تجافی در نماز جماعت، مبطل نماز است؟ اگرکسی در حالت تجافی، همراه امام تشهّد نمی‌خوانده آیا باید نمازها را اعاده کند؟ در فرض جهل به حکم، وظیفه‌اش چیست؟
اگر بعد از آن تا آخر نماز به وظیفۀ فرادا عمل کرده باشد هر چند قصد فرادا نکرده، نمازش صحیح است و اگر چنین نبوده تعداد نمازی را که یقین به بطلانش دارد قضا کند. هرچند احتیاط مستحب این است که تعداد مشکوک را نیز قضا کند.
نحوۀ نشستن در تجافی
اگر در حالت تجافی دست را از زمین برداریم یا آن را کامل روی زمین نگذاریم چگونه است؟
اگر انگشتان دست را روی زمین نگذاشته‌اید، بنا براحتیاط جماعتتان صحیح نیست.
وظیفۀ تجافی در نماز نشسته
کسی که روی صندلی، نماز نشسته می‌خواند، اگر یک رکعت از جماعت عقب افتاده، هنگام تشهّد امام وظیفه‌اش چیست؟ آیا باید تجافی کند؟
لازم نیست، همین که تشهّد را بخواند کافی است.
خواندن تشهّد در حال تجافی
برای کسی که در رکعت دوم امام اقتدا میکند، آیا خواندن قنوت و تشهّد در حالت تجافی واجب است؟
شرط جماعت است.
گذاشتن سر زانو در تجافی روی زمین
آیا در حال تجافی می‌توان سر زانوها را بر زمین گذاشت؟
بنا براحتیاط نمی‌توان.
شک در نماز جماعت
شک در رسیدن به رکعت اوّل در جماعت
اگر کسی شک کند به رکعت اوّل جماعت رسیده یا دوم، چه وظیفه‌ای دارد؟
حکم شک در نماز فرادا را دارد.
شک کثیر الشک در نماز جماعت
امام جماعتی که کثیر الشک است اگر در نماز جماعت شک کند، باید مطابق وظیفۀ جماعت به مأموم رجوع کند یا مطابق وظیفۀ کثیر الشکی خود، به آن اعتنا نکند؟ اگر مأموم هم شک داشت چطور؟
اگر مأموم عدد رکعت را به یاد دارد باید به وی رجوع شود در غیر این صورت هریک به وظیفۀ خود عمل نمایند.
شک امام
هر گاه برای امام جماعت در اثنای نماز شک ایجاد شود که آیا مشغول نماز ظهر است یا نماز عصر و در حال شک، نماز را ادامه دهد، و بعداً علم به یک طرف پیدا کند، نماز امام و مأمومین چه حکمی دارد؟
نماز امام و مأموم صحیح است.
شک امام و عدم اطمینان به مأمومین
اگر امام در نماز جماعت شک کند ولی به علّت عدم اطمینان به مأمومین، نتواند به آنها اعتماد کند، تکلیفش چیست؟
اطمینان لازم نیست و نباید به شک خود اعتنا کند.
شک بین انجام دو سجده یا یک سجده
اگر امام جماعت شک کند که یک سجده انجام داده یا دو سجده و بنا را بر انجام دو سجده بگذارد و نماز را تمام کند و بعد برخی از مأمومین بگویند یک سجده انجام شده است حکم چیست؟
اگر به خاطر جهل به حکم، بنا بر اکثر گذاشته، نمازش باطل است و نماز مأمومینی که می‌دانسته‌اند امام اطمینان ندارد ولی تبعیت کرده‌اند نیز باطل است. امّا اگر در اثنای نماز اطمینان داشته و بعد از نماز -از گفته مأمومین- برایش شک حاصل شده یا اطمینان به خلاف پیدا کرده است؛ در فرض شک، اعتنا نمی‌کند و نماز امام جماعت و مأموم شاک و غیر ملتفت صحیح است و در فرض اطمینان به خلاف، سجده را بعد از نماز به همراه دو سجدۀ سهو بجا می‌آورند.
اعتنا به تذکر دیگران در تعداد رکعات
در مسجد مشغول نماز بودم. وقتی نمازم تمام شد، شخصی آمد و تذکر داد که نماز را یک رکعت کم خوانده‌ام. آیا باید به تذکر ایشان اعتنا کنم؟
اگر از حالت نمازگزار خارج شده‌اید یا چیزی که نماز را باطل میکند، ایجاد شده باشد (مثلاً پشت به قبله کردن)، چنانچه از گفتۀ آن شخص اطمینان می‌کنید که یک‌رکعت کم یا زیاد خوانده‌اید باید نمازتان را دوباره بخوانید ولی اگر گفتۀ او فقط ایجاد شک میکند و احتمال می‌دهید در نماز حواستان به رکعات بوده، بنا بر صحت نماز خود بگذارید.
و اگر از حالت نمازگزار خارج نشده‌اید یا چیزی که نماز را باطل میکند، تحقق نیافته چنانچه از گفتۀ شخص، گمان یا اطمینان به وجود آمده، بر همان اساس عمل کنید و چنانچه شک مذکور از شک‌های مبطل است اعتنا نکنید وگرنه باید به وظیفۀ شک عمل نمایید.
شک مشترک میان امام و مأموم
در جماعتی دو نفره، امام و مأموم هر دو بین یک و دو شک می‌کنند؛ با توجّه به این‌که مأموم کثیر الشک است؛ وظیفۀ این دو نفر چیست؟
مأموم باید بنا را بر دو بگذارد و نمازش صحیح است ولی نماز امام باطل است.
تحقق شک مبطل در نماز جماعت
آیا شکّ در نمازهای دو و سه رکعتی، در نماز جماعت نیز موجب ابطال است؟
در چنین فرضی امام و مأموم به یقین و گمان دیگری عمل کند.
متفرقات
دست دادن بعد از نماز جماعت
آیا دست دادن بعد از نمازهای جماعت جزو تعقیبات نماز می‌باشد؟
استحباب این کار ثابت نیست.
پرداخت حق‌الزحمه برای اقامۀ جماعت
پرداخت حق‌الزحمه به امام جماعت مدارس، ادارات و ... که نماز واجب خود را به همراه سایرین به جماعت می‌خوانند چه حکمی دارد؟
اگر اجرت را گرفته و به جهت عمل به اجاره در نماز جماعت شرکت کرده یا به جهت تأمین نفقۀ واجب قصد اجرت میکند یا به جهت توسعۀ مستحب بر عیال است، اشکال ندارد و همچنین است اگر اخذ اجرت به جهت جماعت خواندن آن یا انتخاب این فرد از جماعت باشد.
شرکت در نماز جماعت بدون اذن پدر
آیا فرزند می‌تواند بدون اجازۀ پدرش به نماز جماعت حاضر شود؟
جایز است.
نماز مافی‌الذّمه با جماعت
آیا میشود نماز به نیّت مافی‌الذّمه را با جماعت خواند؟
مانعی ندارد.
نماز در اداره
نماز در ساعت کار اداری
اگر در محیطی اداری، رئیس اداره اجازۀ اقامۀ نماز را در ساعت کار اداری ندهد:
الف) آیا جایز است نماز را به تأخیر انداخته و بعد از ساعت اداری در منزل یا ... بجا آورد؟
ب) آیا می‌توان بدون اذن او در اتاق كار خود، نماز را بجا آورد؟
الف) جایز است.
ب) اگر منافات با کاری که به او واگذار شده و قرارداد شده نداشته باشد و عرفاً اختیار منع چنین تصرفاتی در آن مکان با رئیس اداره نباشد، جایز است.
برپایی نماز جماعت در ساعت اداری
آیا برپایی نماز جماعت توسط کارمندان در ساعت رسمی کار، جایز است؟ اگر ملتزم شوند که بعد از پایان ساعت اداری، آن مقدار وقتی را که به نماز خواندن اختصاص داده‌اند جبران کنند، چطور؟
اگر خلاف قرارداد باشد جایز نیست، حتی اگر بعد از پایان وقت اداری بخواهند آن را جبران کنند.
شرکت در نماز جماعت برای دریافت تشویقی یا از ترس اخراج
کارمندی که برای تثبیت موقعیت شغلی و یا دریافت تشویقی و یا از ترس اخراج، در نماز جماعت اداره شرکت میکند، نمازش چه حکمی دارد؟
در صورت وجود باقی شرایط از جمله این‌که با قصد قربت نماز بخواند، نمازش صحیح است.
انجام مستحبات در وقت اداری
بجا آوردن مستحبات نماز و برگزاری عزاداری در ساعت اداری تا چه حد مجاز است؟
تا میزانی که خلاف قرارداد و مقررات نباشد و موجب تضییع حقی هم نشود، اشکال ندارد.
الزام به تأخیر انداختن نماز اوّل وقت
در صورتی که نماز جماعت اوّل وقت موجب افت تولید یک کارخانه شود آیا مسؤول کارخانه می‌تواند از کارمندان بخواهد نماز را با تأخیر بخوانند؟
اگر خلاف قرارداد اوّلیه باشد، نمی‌تواند آنها را الزام به تأخیر نماز کند.
استفاده از فرصت ساعت نماز اداره برای انجام امور شخصی
اداره حدود بیست دقیقه به ما اجازۀ اقامۀ نماز را داده است؛ آیا جایز است از این وقت برای امور شخصی استفاده کنیم و نماز را در منزل خود بخوانیم؟
جایز نیست مگر این‌که در این زمان برای انجام امور شخصی هم اجازه تعطیل کردن کار داده شود.
تداخل جلسات با اوّل وقت نماز
هنگامی که جلسات یا کارگاه‌ها با نماز اوّل وقت تداخل دارد و جلسه ادامه می‌یابد و همه حضور دارند، گاهی به خاطر خجالت، همگام با بقیّه، نماز ما به تأخیر می‌افتد و یا این‌که مسؤول جلسه به نوعی اجازۀ خروج یا ادامۀ جلسه بعد از نماز را نمی‌دهد. در این وضعیت وظیفه چیست؟
اقامۀ نماز در وقت فضیلت مستحب موکد است. اگر نماز اوّل وقت منافات با قرارداد نداشته باشد و مفسدۀ دیگری نداشته باشد سزاوار نیست نماز به تأخیر افتد و حیا و خجالت برای خواندن نماز امری مذموم است.
رسیدگی به امور ارباب رجوع در اوّل وقت نماز
اگر اوّل وقت نماز در اداره باشیم و مراجعه کننده داشته باشیم، نماز اولی است یا رسیدگی به امور ارباب رجوع؟ اگر مشتری حاضر نشد تا بعد از وقت نماز صبر کند (حال چه کار او ضروری باشد یا نباشد) چه باید کرد؟
اقامۀ نماز اولویت دارد مگر آن‌که برآورده کردن حاجت مهم مؤمن با آن مزاحم باشد.
خارج شدن از اداره برای خواندن نماز جماعت در مسجد
اگر مسجد بیرون از اداره و نزدیک محل کار باشد و اداره دارای نمازخانه باشد و رئیس اداره اجازۀ خروج از اداره را ندهد مگر با اخذ مرخصی ساعتی، آیا وظیفه خواندن نماز فرادا در اداره است یا به جماعت در مسجد؟
خروج از اداره بدون گرفتن مرخصی جایز نیست.
قرآن و دعا در ساعت اداری در ماه رمضان
آیا در ماه مبارک رمضان با توجّه به این‌که ساعات کار ادارات محدود شده، جایز است در ساعات اداری کلاس و یا مراسم تلاوت قرآن و دعا برگزار کرد؟
مسؤولین ادارات باید با لحاظ همۀ مصالح تصمیم بگیرند. در هر صورت اگر خلاف قرارداد نباشد به خودی خود اشکال ندارد.
نماز جمعه
نماز جمعه در زمان غیبت
آیا در زمان غیبت، نماز جمعه کفایت از نماز ظهر میکند؟
بنا بر احتیاط، خیر.
نماز ظهر جمعه
وظیفۀ کسی که در نماز جمعه شرکت کرده و کسی که شرکت نمی‌کند، در مورد نماز ظهر روز جمعه چیست؟
در مسائل نماز جمعه با رعایت اعلمیت نسبی از مجتهد دیگری تقلید شود.
اقتدا به نماز عصر امامی که به نماز جمعه اکتفا میکند
آیا کسی که پس از اقامۀ نماز جمعه، احتیاطاً نماز ظهر خود را می‌خواند، می‌تواند به نماز عصر امام اقتدا کند؟ با این فرض که امام جمعه، نماز ظهر احتیاطی را بجا نمی‌آورد؟
اکتفای به این اقتدا، خلاف احتیاط است.
برگزاری نماز جمعه در کنار نماز جمعۀ اهل سنت
در شهری که شیعه و اهل سنت با هم زندگی می‌کنند و اهل سنت نماز جمعه دارند؛ اقامۀ نماز جمعۀ شیعی چه حکمی دارد؟
در فرض صحت اصل نماز جمعه، اشکال ندارد.
برگزاری نماز جماعت در روز جمعه
با توجّه به فاصلۀ روستای ما از شهرستان، اکثر مردم نمی‌توانند در نمازجمعه شرکت کنند و از طرف دیگر در روزهای جمعه نسبت به روزهای دیگر نفرات بیشتری در نماز جماعت ظهر و عصر شرکت می‌کنند؛ آیا بنده امامت جماعت را عهدهدار شوم و یا در نماز جمعه شرکت نمایم؟
چنانچه فاصلۀ شما تا محل اقامۀ نماز جمعه بیش از حدود ده کیلومتر باشد، اقامۀ جماعت -اگر مفسده بر آن مترتب نباشد- افضل است.
عدول از قصد اقامت بعد از خواندن نماز جمعه
اگر شخصی بعد از خواندن نماز جمعه از قصد اقامت خود منصرف شود آیا نماز عصر را باید کامل بخواند یا شکسته؟
نماز جمعۀ خوانده شده حکم نماز چهار رکعتی را ندارد لذا باید نماز عصر را شکسته بخواند.
تأخیر انداختن نماز ظهر و عصر جمعه
کسی که در نماز جمعه شرکت نمی‌کند، آیا لازم است نماز ظهر و عصر را به تأخیر اندازد؟
اگر زن، مسافر، مریض یا سالخورده باشد یا نماز جمعه با شرایط آن تشکیل نشود یا امکان حضور در نماز جمعه نباشد، می‌تواند نماز را بدون تأخیر بخواند و الّا نماز را بنا بر احتیاط به تأخیر بیاندازد.
اقامۀ نماز جماعت در وقت نماز جمعه
در مراسم ختمی که در روز جمعه برگزار می‌گردد و مدعوین به نماز جمعه نمی‌روند، آیا در آن مجلس، خواندن نماز ظهر و عصر به جماعت اشکال دارد؟ در حالی که در همان شهر نماز جمعه برگزار میشود.
اگر موجب مفسده شود، جایز نیست در غیر این صورت هم صرف نظر از احتیاط در تأخیر انداختن نماز ظهر جمعه، سزاوار است اجتناب شود.
داخل وقت بودن تنها یک رکعت از نماز جمعه
فرموده‌اید وقت نماز جمعه تا یک دوازدهم روز بعد از زوال است. حال اگر فقط رکعت اول نماز را در این وقت درک کند، آیا مانند نمازهای دیگر که اگر یک رکعت را در وقت درک کند ادا حساب میشود، نماز جمعه نیز صحیح است؟
خیر.
انجام اشتباهی رکوع در نماز جمعه
اگر نمازگزار در نماز جمعه، به اشتباه در رکعت دوم بعد از قنوت به رکوع برود؛ حکم نماز جمعه‌اش چیست؟
در فرض سوال نمازش باطل میشود.
خرید و فروش هنگام نماز جمعه
آیا هنگام نماز جمعه خرید و فروش باطل است؟
خیر، باطل نیست.
نماز آیات
باد و باران شدید
آیا باد و باران شدیدی که موجب ترس بیشتر مردم میشود، نماز آیات دارد؟
بله.
سیل شدید
آیا سیل ویران‌کننده‌ای که در اثر آن، تعدادی انسان کشته شده و سبب ترس عدۀ زیادی از مردم گردیده، نماز آیات دارد؟
خیر، البته اگر باد و باران موجب ترس مردم شود، نماز آیات واجب میشود.
نماز آیات برای پس‌لرزه‌ها
آیا واجب است برای هر یک از پس‌لرزه‌ها که شاید در شبانه روز تعداد آنها افزون بر پنجاه مورد باشد، نماز آیات جداگانه خواند؟
اگر عرفاً هر کدام یک زلزله مستقل محسوب میشود، نماز آیات مستقل دارد. پس‌لرزه‌ها هم اگر متعدد و عرفاً محسوس باشد، نماز آیات مستقل دارد البته فوریت آن به مقداری که برای شخص یا نوع حرجی است، لازم نیست.
زمین‌لرزه در اثر عوامل بشری
اگر عوامل و فعالیت‌های انسانی سبب لرزش زمین گردد، آیا نماز آیات واجب میشود؟
خیر.
بیهوش شدن بر اثر زلزله
شخصی هنگام زلزله از ترس و دست‌پاچگی بیهوش شده، آیا باید پس از به هوش آمدن، نماز آیات بخواند؟ نیّت در این نماز چگونه است؟
باید بخواند و نیّت ادا کند.
تاثیر احساس زلزله در وجوب نماز آیات
در شهر ما زلزله آمد و ما هیچ گونه لرزشی احساس نکردیم و بعداً فهمیدیم که زلزله آمده است، آیا نماز آیات بر ما واجب شده است؟
بله، اگر زلزله عرفاً -ولو برای عده‌ای- از محل سکونت شما محسوس باشد نماز آيات بر همۀ اهل آنجا، واجب میشود و ادای آن فوری است و اگر به هر دلیلی نخوانده‌اید باید به نیت ادا بخوانید.
عدم احساس زلزله در برخی مناطق شهر و وظیفۀ اهالی آن
اگر زلزله در بخشی از شهر محسوس باشد و بخش دیگر شهر عرفاً دچار لرزش نشود، آیا نماز آیات بر تمام ساکنین شهر واجب است؟
اگر اختلاف مذکور به نوع ساختمان‌سازی برگردد، همۀ ساکنین آن شهر باید نماز آیات بخوانند اما اگر به جهت اختلاف در لرزش بوده، خواندن نماز آیات بر کسانی که در محل دوم بوده‌اند، واجب نیست.
محسوس و نامحسوس بودن پس لرزه‌ها
حکم نماز آیات در دو صورت محسوس و نامحسوس بودن پس لرزه‌ها چیست؟
اگر پس لرزه برای متعارف مردم محسوس باشد، نماز آیات واجب میشود و فوری است. البته اگر با توجه به کثرت آن، فوری خواندن نماز آیات نوعاً یا شخصاً حرجی باشد فوریت آن به مقداری که حرجی است، برداشته میشود.
قرار گرفتن اجرام آسمانی در مقابل خورشید
اگر غیر از ماه، یکی از اجرام آسمانی در مقابل خورشید قرار بگیرد و کسوف را به وجود بیاورد، آیا نماز آیات واجب میشود؟ اگر تأثیر آن با چشم غیر مسلح دیده نشود چطور؟
خورشید گرفتگی از هر طریقی حاصل شود، چنانچه با چشم عادی، آن هم بدون وسیله یا وسایلی که در عصر شارع به طور متعارف در اختیار مردم بوده؛ قابل تشخیص باشد سبب وجوب نماز آیات میشود.
اختصاص نماز آیات به محلّ وقوع سبب آن
آیا وجوب نماز آیات اختصاص به کسانی دارد که در شهر وقوع حادثه هستند و یا شامل همۀ مکلفینی که از آن مطلع شده‌اند هر چند در آن شهر نباشند نیز میشود؟
شامل افرادی که در غیر موضع وقوع حادثه هستند، نمی‌شود.
ترک نماز با اطمینان به خسوف و کسوف از سخن منجمین
اگر انسان به گفتۀ کسانی که از روی قاعدۀ علمی، وقتِ گرفتن خورشید و ماه را می‌دانند، اطمینان پیدا کند که مقداری از ماه یا خورشید گرفته شده اما نماز نخواند، آیا باید این نماز را قضا کند؟
چنانچه بعد از پایان کسوف یا خسوف اطمینان کرده یا برای مردم این مقدار گرفتگی ماه و خورشید با چشم عادی ( بدون استفاده از ابزار و ...) محسوس نبوده، تکلیفی ندارد.
نماز آیات در خسوف نیم‌سایه‌ای
آیا در ماه گرفتگی نیم‌سایه‌ای (که با چشم عادی به راحتی قابل رؤیت نیست) یا در ماه گرفتگی کامل وقتی ماه وارد نیم‌سایه میشود (قبل از ورود به سایۀ کامل) نماز آیات واجب است؟
در فرض سوال، نماز آیات واجب نیست.
آگاهی از وقوع زلزله پس از گذشت یک ماه
شخصی بعد از یک ماه متوجه وقوع زلزله شده، آیا باید نماز آیات بخواند؟
بله.
قضای نماز آیات
آیا نماز آیات هم قضا دارد؟
بله، در مورد کسوف و خسوف اگر موقع کسوف و خسوف عذر داشته یا تمام ماه یا خورشید گرفته، باید قضای نماز آیات را بخواند، در خصوص زلزله و امور آسمانی ترسناک هم باید بعداً نماز را بجا آورد و هر وقت بخواند ادا است.
آگاهی نداشتن از تعداد نمازهای آیاتِ قضا شده
نمازهای آیات متعددی به سبب‌های مختلف بر من واجب شده که به علت کاهلی یا بی‌تفاوتی آنها را نخوانده‌ام؛ و مقدار دقیق آنها را نمی‌دانم، الآن چه تکلیفی دارم؟
باید به مقداری که یقین دارید نماز آیات بر شما واجب شده، آنها را بجا آورید و اگر وجوب نماز آیات به جهت خسوف یا کسوف کلی بوده باید احتیاط کنید و برای قضای نماز آیات غسل کنید. البته اگر بخواهید آن نمازهای آیات را پشت سر هم بخوانید، یک غسل کافی است.
نماز آیات برای معذور
کسی که در وقت زلزله عذری دارد که با تیمم نماز می‌خواند یا نشسته نماز می‌خواند، آیا باید صبر کند تا بعد از عذرش نماز کامل بخواند یا می‌تواند با عذر نماز بخواند؟
باید به همان صورت، نماز را بخواند.
نماز آیات در حال استحاضه
آیا بر مستحاضه هم نماز آیات واجب است واگر هنگام نماز یومیه نماز آیات بر او واجب شود چه باید بکند؟
بر مستحاضه نماز آیات واجب است و باید برای نماز آیات هم تمام کارهایی را که برای نماز روزانۀ او واجب است انجام دهد، و نمی‌تواند هر دو را با یک غسل و وضو بخواند.
نماز آیات برای حائض
اگر خانمی هنگام گرفتن ماه یا خورشید عذر شرعی داشته باشد، آیا لازم است قضای آن را بعداً بجا آورد؟ اگر هنگام وقوع زلزله این گونه باشد چطور؟
اگر هنگام کسوف یا خسوف خبردار شده یا کسوف یا خسوف کلی بوده، قضا دارد والّا قضا واجب نیست. در فرض وقوع زلزله هم باید بعد از پاک شدن و غسل نمودن، نماز آیات را به نیّت ادا بخواند.
معیار قضا شدن نماز آیات در خسوف
در خسوف اگر ماه از افق پنهان نشده اما به سبب موانع طبیعی قابل رؤیت نباشد، نماز آیات قضا است یا ادا؟ بعد از رفتن ماه از افق، چطور؟
تا زمانی که به طور کامل باز نشده، ادا و پس از آن قضاست.
کم یا زیاد شدن رکوع نماز آیات
آیا کم و زیاد کردن رکوع نماز آیات باعث بطلان آن میشود؟
بله، اگر عمداً یا به اشتباه کم یا زیاد شود، نماز باطل است.
شک در تعداد رکوع نماز آیات
اگر شخصی در تعداد رکوع نماز آیات شک کند، تکلیفش چیست؟
بنا را به اقل بگذارد مگر این‌که به سجده رسیده باشد که نباید به شک خود اعتنا کند.
خواندن سورۀ کامل پس از هر رکوع در نماز آیات
شخصی در نماز آیات پس از حمد یک سوره خوانده و به رکوع اوّل رفته است سپس یک سورۀ دیگر خوانده و دوباره به رکوع رفته و تا آخر به این نحو عمل کرده است حکم نماز وی چیست؟
نماز وی باطل است.
فراموشی بخشی از سوره در نماز آیات
فردی هنگام خواندن نماز آیات، پس از رکوع دوم ادامۀ سوره را فراموش کرده و پس از تأمّل، به ذهنش نیامده؛ نمازش چه حکمی دارد؟ آیا باید آن نماز را رها و از اوّل نماز شروع کند یا در ادامه سورۀ دیگری بخواند؟ در صورت اخیر، سورۀ دوم باید به چه شکلی خوانده شود؟
رکوع‌های صورت گرفته صحیح است و حمد و سورۀ دیگری را شروع کند.
اکتفا به <بسم الله> در نماز آیات
آیا <بسم الله الرّحمن الرّحیم> جزو سوره است و برای نماز آیات می‌توان به عنوان جزو مستقل محسوب کرد و با گفتن آن رکوع انجام داد؟
بله، جزو سوره است و می‌توان به آن اکتفا نمود.
خواندن بعضی از یک آیه بین دو رکوع نماز آیات
در نماز آیات سورۀ توحید را پنج قسمت کردم و <لم یلـد> را از <و لم یولـد> جدا نموده و هر قسمت را قبل از یک رکوع خواندم. آیا نماز صحیح است؟
بله، صحیح است.
کیفیت قنوت نماز آیات
آیا در نماز آیات قنوت مستحب است؟ در چه موضعی از نماز خوانده میشود؟
مستحب است پیش از رکوع دوم و چهارم و ششم و هشتم و دهم قنوت بخواند.
به جماعت خواندن نماز آیات
آیا جواز و صحت نماز جماعت در نماز آیات، فقط شامل خسوف و کسوف یا شامل همۀ موارد وجوب نماز آیات میشود؟
شامل همه موارد میشود.
اقتدا در نماز آیات در وسط رکوع‌های امام
آیا می‌توان در هنگام رکوع امام در یکی از رکوع‌های نماز آیات، نیّت جماعت نمود و اقتدا کرد؟
اقتدا در غیر رکوع اوّل از رکعت اوّل یا دوم جایز نیست.
نماز اعیاد فطر و قربان
به جماعت خواندن نماز عید فطر
آیا هر مبلغی می‌تواند در محل تبلیغ خود نماز عید فطر را به جماعت بخواند؟
بنا بر احتیاط، به جماعت خواندن نماز عید در عصر غیبت جایز نیست.
نماز عید برای زنان
آیا زن‌ها هم می‌توانند نماز عید بخوانند؟
به صورت فرادا مانعی ندارد ولی به جماعت خواندن نماز عید در زمان غیبت، خلاف احتیاط است ولی در فرض مشروعیت جماعت در نماز عید، مستحب بلکه موافق احتیاط استحبابی آن است که از رفتن به نماز عید خودداری کنند البته حکم مذکور در مورد پیرزن‌ها نیست.
نذر شرکت کردن در نماز عید
آیا کسی که نذر کرده در نماز عید شرکت کند، نذرش منعقد میشود و باید به آن عمل کند؟
به جماعت خواندن نماز عید در عصر غیبت بنا بر احتیاط، جایز نیست؛ لذا در این مسأله با رعایت اعلمیت نسبی به مجتهد دیگری رجوع شود، و اگر مجتهد فالاعلم نماز خواندن به جماعت را صحیح بداند باید به نذرش عمل کند.
شک در تعداد قنوت‌های نماز عید
اگر نمازگزار در تعداد قنوت‌های نماز عید شک کند، چه وظیفه‌ای دارد؟
اگر هنوز به رکوع نرفته بنا بر اقل بگذارد اما پس از رفتن به رکوع اعتنا نکند.
کم و زیاد کردن تکبیرها و قنوت‌های نماز عید
آیا تکبیرها و قنوت‌های نماز عید جزو لازم نماز است؟ اگر تکبیرهای نماز را بیشتر و یا کمتر بگوید نمازش چه حکمی دارد؟
لازم است ولی رکن نیست.
امامت نماز عید در دو محل
آیا امام جماعت می‌تواند در دو محل متفاوت نماز عید فطر و یا عید قربان اقامه کند؟ (با توجّه به این‌که مأمومین دو جماعت، متغیرند)
مشروعیت این کار ثابت نیست.
قضای نماز عید
آیا در صورت اثبات عید در بعد از ظهر می‌توان همان هنگام یا در فردای آن روز به نیّت استحباب یا قضا نماز عید خواند؟
به قصد رجاء مانعی ندارد.
اقتدا در رکعت دوم نماز عید
شخصی که به رکعت دوم نماز عید رسیده، چگونه می‌تواند به امام اقتدا کند؟
چهار تکبیر و قنوت را همراه امام بجا آورد و پس از قنوت چهارم امام، تکبیر پنجم را با قنوت مختصر انجام دهد و در رکوع به امام ملحق شود و پس از سجدتین، رکعت باقی‌مانده را فرادا بخواند. متابعت در تشهد، حکم متابعت در نماز یومیه را دارد.
اقتدا در قنوت سوم رکعت اول
کسی که در قنوت سوم رکعت اوّل به نماز عید برسد، چگونه می‌تواند اقتدا نماید؟
هر تعداد از تکبیرات و قنوت‌ها را درک کرده، متابعت میکند و پس از قنوت پنجم امام بقیۀ تکبیرات و قنوت‌ها را با ذکری مختصر مثل یک «سبحان الله» یا یک «العفو» انجام می‌دهد و در رکوع به امام ملحق میشود.
گفتن تکبیر رکوع در نماز عید
آیا در نماز عید فطر به غیر از پنج تکبیر در رکعت اوّل که بین هر دو تکبیر یک قنوت دارد باید یک تکبیر هم برای رکوع بگوییم؟
بعد از قنوت پنجم در رکعت اوّل و قنوت چهارم در رکعت دوم، باید تکبیر گفت و سپس به رکوع رفت.
نمازهای مستحبی
خواندن کمتر از هشت رکعت نافلۀ ظهر و عصر
آیا اقامۀ کمتر از هشت رکعت به عنوان نافلۀ ظهر مشروع است یا این‌که باید برای صدق نافلۀ ظهر، همۀ هشت رکعت خوانده شود؟ در نافلۀ عصر چه‌طور؟
استحباب کمتر از هشت رکعت برای نافلۀ ظهر ثابت نیست هرچند بجا آوردن کمتر از آن به امید ثواب اشکال ندارد. اما در نافلۀ عصر اکتفا به چهار یا شش رکعت صحیح است.
خواندن نافلۀ ظهر و عصر قبل از اذان
آیا می‌توان نافلۀ ظهر و عصر را قبل از ظهر خواند؟
در غیر روز جمعه، خواندن آن به امید ثواب الهی مانعی ندارد.
نیت نوافل ظهر و عصر پس از خواندن نماز
اگر بعد از خواندن فریضۀ ظهر و عصر بخواهیم نوافل آن را بخوانیم باید نیّت ادا کنیم یا نیّت قضا؟
اگر بعد از نماز و در داخل وقتش می‌خوانید، بنا بر احتیاط، بدون نیّت ادا و قضا به قصد قربت مطلقه بجا آورید ولی اگر خارج وقت نوافل می‌خوانید، قضا شده است.
خواندن نماز غفیله به نیّت نافله مغرب
آیا نماز غفیله جزو نوافل نماز مغرب است؟ آیا می‌توان نماز نافله مغرب را به شکل نماز غفیله بجا آورد تا ثواب هر دو نماز را داشته باشد؟
غفیله جزو نوافل نماز مغرب نیست، ولی شخص می‌تواند دو رکعت از نافلۀ مغرب را، به رجاء تداخل، به شکل غفیله بخواند.
خواندن نماز غفیله با تأخیر
در صورتی که نماز مغرب تأخیر بیفتد آیا باز می‌توان نماز غفیله را خواند؟ آیا خواندن نماز غفیله بعد از نماز عشا به نیّت رجاء ممکن است؟
بنا بر مشهور پس از آن که سرخی طرف مغرب از بین رفت به نیّت قضا خوانده شود.
خواندن نافلۀ صبح بعد از فریضه
کسی که نافلۀ صبح را قبل از فریضه نخوانده اگر بخواهد بعد از فریضه بخواند باید نیّت ادا کند یا قضا؟
بنا بر احتیاط به قصد انجام وظیفه و بدون نیّت ادا و قضا بخواند.
گفتن بسم الله قبل از آیات خاصۀ نماز غفیله
در نماز غفیله بعد از حمد که به جای سوره، آیات خاصی خوانده میشود آیا قبل از این دو آیه <بسم اللّـه الرحمن الرحیم> باید گفته شود یا خیر؟
وارد نشده است.
خواندن نماز قضا پس از نماز صبح
آیا خواندن نماز قضا بعد از نماز صبح مکروه می‌باشد؟
ظاهراً کراهت ندارد.
ترجیح قضای نماز شب بر انجام آن پیش از وقت
مدتی است نمی‌توانم قبل از اذان صبح برای نماز شب بیدار شوم، بهتر است نمازم را قبل از نیمه‌شب بجا آورم یا در روز قضای آن را بخوانم؟
بهتر است در روز قضا شود.
قضای نماز شب منذور
کسی که نذر کرده نماز شب بخواند و عذری از انجام آن پیش آمده، آیا باید قضای آن را بجا آورد؟
خیر، هرچند مطابق احتیاط است.
برتری نافله بر خواندن نماز قضا در شب قدر
در شب‌های قدر، آیا خواندن نماز قضا با جماعت افضل است یا خواندن نافلۀ مخصوص شب‌های قدر؟
ظاهراً نافله افضل است.
ادعیه و اذکار وارده در نماز وتر
چه ادعیه و اذکاری برای قنوت نماز وتر وارد شده است؟
از جمله آدابی که برای قنوت نماز شب وارد شده است گفتن هفتاد مرتبه استغفار، هفت مرتبه «هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ النَّارِ»، سیصد بار «العفو» و نیز دعا برای حاجات و خواسته‌ها است.
دعا برای مؤمنین در نماز شب
مقصود از مؤمن که گفته میشود دعا برای چهل مؤمن مستحب است، کیست؟ آیا می‌توان در نماز شب به جای دعا کردن برای چهل مؤمن به نحو کلی این چنین دعا کرد «اللّٰهُمَّ اغفِر لِلمُؤمِنینَ وَ المُؤمِنَاتِ ...»؟
مراد از مؤمن، شیعه است و لو گنه‌کار باشد و مراد از دعا برای چهل مؤمن، نام بردن به اسم است.
اکتفا به نماز شفع و وتر در تنگی وقت نماز شب
کسی که نزدیک اذان صبح بیدار شده و وقت کافی برای انجام نماز شب -هر چند به نحو مختصر- را ندارد، بهتر است هشت رکعت نافله شب را بخواند یا به سه رکعت شفع و وتر اکتفا نماید؟
بهتر است شفع و وتر را بخواند.
دوران امر بین کیفیت و کمیت در نافله شب
برای کسی که یک ربع قبل از نماز صبح بیدار شده خواندن یازده رکعت نماز شب بصورت مختصر افضل است یا خواندن شفع و وتر با آداب کامل آن؟
ظاهراً خواندن یازده رکعت نماز شب افضل است.
دعا کردن گناه‌کاران
دعا کردن برای گناه‌کاران در نماز شب و سایر نمازها صحیح است یا بهتر است مؤمنین را دعا کنیم؟
فضیلت یکی بر دیگری معلوم نیست.
مقدم کردن شفع و وتر بر نوافل شب
آیا تقدیم شفع و وتر بر هشت رکعت نماز شب جایز است؟ خواه به صورت مطلق و یا این‌که در ابتدا قصد خواندن این هشت رکعت را نداشت ولی بعداً حاصل شد؟
در تنگی وقت جایز است. در غیر این فرض به نیّت رجاء مانعی ندارد.
خواندن نماز شب و ناچاری از خواب بین الطلوعین
اگر کسی نماز شب بخواند و پس از نماز صبح نیز مقداری تعقیبات انجام دهد، آیا کراهت خواب بین الطلوعین برداشته میشود؟
بعید نیست در صورتی که انجام مستحبی مانند نماز شب برخوابیدن در این زمان متوقف باشد؛ کراهت زائل شود.
اقامۀ نماز استیجاری به جای نماز شب
آیا اگر به جای نماز شب، نماز استیجاری بخوانم، ثواب نماز شب را هم دارد؟
نماز استیجاری جایگزین نماز شب که طبق روایات دارای فضیلت و آثار خاصی است، نمی‌شود.
نشسته خواندن نماز نافله
آیا در حالت اختیار می‌توان نمازهای مستحبی را نشسته خواند؟ خواندن مقداری از نماز به طور ایستاده و مقداری نشسته چطور؟
خواندن تمام یا بخشی از نماز مستحبی به صورت نشسته هرچند در حال اختیار جایز است.
اشاره برای رکوع و سجود در نافلۀ ایستاده
آیا می‌توان در نماز نافله‌ای که به صورت ایستاده خوانده میشود، رکوع و سجده را به صورت ایستاده و با اشاره انجام داد؟
در حال اختیار و غیر حال حرکت جایز نیست.
اخفات و جهر در نوافل
نمازهای نافله بهتر است جهری خوانده شود یا اخفاتی؟
بهتر است نوافل روز به صورت اخفات و نوافل شب به صورت جهر خوانده شود.
بهترین مکان برای خواندن نافله
خواندن نماز مستحب در خانه افضل است یا مسجد محل؟
اگر مرتبۀ خفا از دیگران در خانه و مسجد یکسان باشد بعید نیست مسجد افضل باشد ولی اگر مرتبۀ خفا و سری بودن در خانه بیشتر باشد رجحان یکی بر دیگری ثابت نیست.
قطع نماز مستحبی برای اجابت والدین
اگر در هنگام خواندن نمازهای مستحبی، پدر و مادر، فرزند را صدا نمودند، تکلیف فرزند چیست؟ آیا مجوز قطع نمودن نماز و جواب دادن به والدینش را دارد یا خیر؟
شکستن نماز مستحبی خصوصاً در چنین مواردی، جایز است.
حرف زدن در نماز مستحبی
آیا حرف زدن در نماز مستحبی موجب بطلان نماز میشود؟
اگر عمداً باشد نماز باطل میشود.
خواندن نماز مستحبی در قطار و هواپیما
آیا نماز مستحبی خواندن در هواپیما و قطار شرایط خاصی دارد؟
رعایت قبله شرط نیست ولی رعایت بقیۀ شرایط مانند قیام و قعود و سجده بر چیزی که سجده کردن بر آن صحیح باشد، در صورت امکان و حرجی نبودن لازم است.
سهو در نماز مستحبی
اگر در نمازهای مستحبی اشتباهی رخ دهد، آیا همان احکام نمازهای واجب را باید جاری کرد یا این‌که نماز را دوباره بخوانیم (ازآنجاکه برای برخی از این نمازها آثار خاصی ذکر شده که معلوم نیست اگر اشتباه خوانده شوند آن آثار حاصل شود)؟
نماز صحیح است ولی معلوم نیست این نماز آن ثواب و اثر خاص را داشته باشد.
شک در اجزای نماز مستحبی
شک در اجزای نماز نافله مثل شک در این که یک سجده انجام داده یا دو سجده، چه حکمی دارد؟
چنانچه محل آن نگذشته، باید بجا آورد، و اگر محل آن گذشته، به شک خود اعتنا نکند.
شک در نماز مستحبی منذور
آیا احکام نماز مستحبی (مانند عدم اعتنا به شک در رکعات آن یا عدم اشکال در زیاد شدن رکن و ...)، در آن نمازهای مستحبی که بواسطۀ نذر و غیره واجب شده هم جاری است یا خیر؟
بله.
اشتباه خواندن اذکار نماز مستحبی
آیا اشتباه خواندن اذکار، در نمازهای مستحبی، موجب بطلان آن میشود؟
اگر سهواً یا با اعتقاد به صحّت، غلط خوانده و اشتباه خواندن این اذکار بین مردم متعارف باشد یا عاجز از تصحیح باشد، نمازش صحیح است.
تحقق اسباب سجدۀ سهو در نماز مستحبی
اگر موجبات سجدۀ سهو در نماز مستحبی پیش بیاید تکلیف چیست؟
اگر در نماز نافلۀ کاری کند که برای آن در نماز واجب، سجدۀ سهو واجب میشود، یا یک سجده یا تشهّد را فراموش کند، لازم نیست بعد از نماز، سجدۀ سهو یا قضای سجده یا تشهّد را بجا آورد.
خواندن هماهنگ نماز مستحبی بدون نیّت اقتدا
در بسیاری از مساجد شهر ما رسم شده که نماز مستحبی دهۀ اوّل ذی‌حجه و نماز شب قدر را با امام جماعت و بدون نیّت اقتدا بجا می‌آورند. آیا این عمل جایز است؟
در فرض مذکور که در واقع جماعتی در بین نیست مانعی ندارد.
نهی والدین از نماز مستحبی
اگر والدین از یک عبادت مستحبی مثل نماز شب نهی کنند به صورتی که از انجام آن، اذیت شوند، آیا این نماز باطل است؟
اگر نهی آنها در مسیر تربیت دینی فرزندشان نباشد لزوم رعایت ندارد هر چند اذیت شوند.
نماز مستحبی چهار رکعتی
آیا نماز مستحبی که بیش از دو رکعت باشد، داریم؟
خیر، البته خواندن برخی نمازها مانند نماز اعرابی یا آن‌چه در کتب معتبر ادعیه مانند مفاتیح و إقبال الأعمال ذکر شده، به نیت درک ثواب مانعی ندارد.
زمان خواندن نماز اوّل ماه
آیا نمازهای اوّل ماه یا سایر روزهای ماه را میشود قبل از طلوع آفتاب خواند یا خیر؟
رجاءً مانعی ندارد.
نماز عید غدیر
آیا نماز روز عید غدیر (صلاة الغدیر) را می‌توان به جماعت اقامه نمود؟
مشروع نیست.
قضای نمازهای مستحبی
آیا نمازهای مستحبی که در روزهای خاصی وارد شده یا غیر آنها را می‌توان قضا کرد؟ به طور مشخص اگر نماز مستحبی دهۀ اوّل ذی‌الحجه را نتواند بین نماز مغرب و عشا قضا نماید آیا می‌تواند بعد از نماز عشا و حتی روز بعدش قضا نماید؟ یا مثلاً ده نماز مستحبی را شب دهم یکجا قضا نماید؟
قضا به قصد رجاء و امید ثواب مانعی ندارد.
نماز شکر
کیفیت اقامۀ نماز شکر چگونه است؟
در کتاب شریف کافی در روایتی از امام صادق (علیه السلام) وارد شده است:
چون خداوند به تو نعمتی دهد، دو رکعت نماز بخوان؛ در رکعت اوّل بعد از حمد سورۀ توحید و در رکعت دوم بعد از حمد سورۀ کافرون و در رکوع و سجود رکعت اوّل می‌گویی: «الْحَمْدُ لِلهِ شُكْراً شُكْراً وَ حَمْداً» و در رکوع و سجود رکعت دوم می‌گویی: «الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی اسْتَجَابَ دُعَائِی وَ أَعْطَانِی مَسْأَلَتِی.»
نماز هدیه
آیا میشود دو رکعت نماز مستحبی بخوانیم و ثواب آن را به اموات و یا امام‌زادگان هدیه کنیم؟
اشکالی ندارد.
عمل نکردن به تمام آداب نماز جناب جعفر (علیه السلام)
اگر در نماز جعفر طیار به جای سوره‌های مشخص شده، فقط سورۀ توحید خوانده شود، آیا در برآورده شدن حاجات مؤثر است؟ کدام شیوۀ نماز جعفر افضل است؟
صحیح است، البته بهتر است این نماز را به همان طریقۀ مشهور و آدابی که در مفاتیح الجنان آمده بخوانید.
ذکر رکوع و سجود در نماز جعفر
در رکوع و سجود نماز جعفر، آیا لازم است علاوه بر تسبیحات اربعه که در هریک از رکوع و سجود گفته میشود، ذکر رکوع و سجود هم بگوییم؟
لازم نیست.
فراموشی تسبیحات اربعه در رکوع نماز جعفر
در رکوع نماز جعفر، خواندن تسبیحات اربعه را فراموش کردم؛ و پس از رکوع متوجه شدم؛ وظیفه‌ام در این موارد چیست؟
رجاءً آن را در سجده بجا آورد.
گفتن تسبیحات اربعه پس از نماز جعفر
آیا می‌توانیم به جای این‌که در اجزای مختلف نماز جعفر تسبیحات اربعه را بگوییم، پس از نماز همۀ آنها را یکجا بگوییم؟ آیا در این صورت لازم است این اذکار را رو به قبله بگوییم؟
خیر، مگر آن‌که عجله داشته باشد. که در این‌صورت می‌تواند نماز جعفر را بدون تسبیحات بخواند و بعد از نماز تسبیحات را بجا آورد و در این‌صورت رو به قبله بودن در گفتن تسبیحات لازم نیست.
تداخل نماز جعفر با نوافل مرتبه
آیا می‌توان چهار رکعت از نماز شب را به صورت نماز جعفر خواند؟
بله می‌توان نماز جعفر را به عنوان نافلۀ شب یا روز به شمار آورد.
سوره های وارد در نماز جعفر
آیا سورۀ خاصی در نماز جعفر معتبر است؟
مستحب است در رکعت اول سورۀ زلزال، در رکعت دوم سورۀ عادیات، در رکعت اول نماز دوم سورۀ نصر و رکعت دوم آن سورۀ توحید بخواند.
خواندن سهوی سورۀ توحید در رکعت اول نماز جعفر
در نماز جعفر طیار سهواً پس از حمد مشغول خواندن سورۀ توحید شدم آیا می‌توانم این سوره را رها کنم و سورۀ زلزال را بخوانم؟ اگر پس از تمام شدن سوره ملتفت شوم، آیا می‌توانم سورۀ زلزال را شروع کنم و نمازم صحیح است؟
مانعی ندارد و در هر صورت نماز صحیح است.
مقصود از صدر نهار
عبارت صدر النهار در روایاتی چند دربارۀ آداب مستحبی همچون زیارت عاشورا، نماز جعفر طیار و نوافل روز جمعه ذکر شده است. مقصود از این تعبیر چیست؟
مراد از صدر النهار، اول نهار است چنانکه لغویان به آن تصریح کرده‌اند (محکم ج8 ص282، لسان العرب ج4 ص445، المصباح المنیر ص335)
و آغاز نهار طلوع خورشید است (المخصص ج9 ص52، کتاب الماء ج3 ص1166)
ولی از آنجا که هنگام طلوع خورشید از نماز مستحبی خواندن نهی شده است نمازهای روز جمعه و نماز جعفر طیار که بهترین اوقات آن صدر النهار است با کمی فاصله از طلوع آفتاب خوانده شود.
نماز یکشنبۀ ماه ذی‌القعده
آیا نمازی که در کتاب اقبال‌الأعمال برای یکشنبه ماه ذی‌القعده نقل شده، استحباب دارد؟ آداب آن چگونه است و آیا ذکر استغفار و «لا حول و لا قوة ...» را باید پس از قرائت گفت یا پس از پایان نماز؟
خواندن این نماز به امید درک ثواب مانعی ندارد. برای توبه می‌توان هر زمانی این نماز را به صورت دو نماز دو رکعتی پس از انجام غسل و وضو بجا آورد، اذکار مربوطه نیز پس از قرائت و قبل از رکوع گفته شود.
نمازهای دارای سوره‌ها و اذکار خاص
بعضی از نمازها دارای سوره‌ها و اذکار خاصی می‌باشند. آیا خواندن این سوره‌ها و اذکار، شرط صحت نماز است یا شرط کمال آن؟
موارد، مختلف است. اگر امر مطلق به این نماز باشد و در خطاب دیگر به این کیفیت خاص -مثلاً با سوره یا ذکر خاص- امر شده باشد؛ بعید نیست در اکثر موارد بتوان دلیل دوم را به مراتب کمال حمل کرد ولی در فروض دیگر، ظاهر این است که این امور شرط صحت نماز است.
شکستن نماز مستحبی
شکستن نماز مستحبی بدون هیچ دلیلی چه حکمی دارد؟
جایز است هرچند بهتر است ترک شود.
شک در عدد <ایاك نعبد و ایاك نستعین> در نماز امام زمان (سلام الله علیه)
شکّ در عدد <ایاك نعبد و ایاك نستعین> در نماز امام زمان (علیه السلام) و یا شکّ در تسبیحات نماز حضرت جعفر و امثال آن، چه حکمی دارد؟
در صورت شک، مقدار مشکوک را بیاورد و بهتر است به نیّت ذکر مطلقه بیاورد.
نماز زیارت عاشورا
از آداب زیارت عاشورا دو رکعت نماز است که برخی قبل از زیارت و برخی پس از زیارت می‌خوانند؛ نظر معظم له در این باره چیست؟ کیفیت آن چگونه است؟
بر اساس نقل معتبر نماز زیارت عاشورا بعد از آن خوانده میشود البته خوب است احتیاط شود و دو رکعت نماز قبل از زیارت عاشورا هم خوانده شود.
احتساب نوافل مرتبه در زمرۀ نمازهای مستحبی وارده
در روایتی معتبر (الکافی، ج3، ص 488)، خواندن 500 رکعت نماز مستحبی از جمعه تا جمعه هفته بعد سبب برآورده شدن حاجات مشروع شمرده شده؛ آیا نوافل مرتبه را هم می‌توان جزو این نوافل مستحبی به شمار آورد؟
بله، مانعی ندارد.
متفرقات نماز
به تأخیر انداختن همیشگی نماز
اگر کسی همیشه نمازش را با تأخیر و در آخر وقت بخواند، کار حرامی انجام داده است؟
از فضیلت بزرگی محروم شده است اما مادامی که به استخفاف و سبک شمردن نماز نیانجامد و عرفاً موجب هتک احکام شریعت نباشد، حرام نیست مانند این‌که نماز اول وقت را دارای فضیلت می‌داند اما به‌جهت تنبلی یا بی‌حوصلگی نمازش را به تأخیر می‌اندازد.
کراهت در عبادات
آیا همیشه کراهت در عبادات، به معنای اقلّ ثواباً (ثواب کمتر) است؟ یا معنای دیگری هم دارد؟
خیر، موارد آن مختلف است.
رفت و آمد با شخص بی‌نماز
آیا رفت و آمد به منزل شخص بی‌نماز جایز است؟
فی حد نفسه جایز است.
رعایت مقدمات مفوته در نماز
آیا رعایت مقدمات مفوّته برای نماز، واجب است؟ مثل کوهنوردی که می‌داند اگر به کوه برود به خاطر نبود آب، باید تیمم کنند یا نماز را در حال حرکت یا بدون رعایت قبله بخواند یا شخص، خود را به گونه‌ای معذور سازد که مجبور باشد در حال حرکت یا نشسته نماز بخواند.
تحصیل مقدمات مفوته واجب است و اقدام به کاری که موجب فوت وظیفۀ اولی مکلف میشود در غیر فرض حرج جایز نیست.
نماز کسی که خمس نمی‌پردازد
کسی که سال خمسی ندارد، نمازهایی که خوانده است چه حکمی دارد؟
صحیح است مگر در مکان یا لباسی که خمس آن واجب شده، نماز بخواند. نمازهایی که بدون عذر به این صورت خوانده، بنا بر احتیاط باید اعاده کند.
قبول نشدن نماز با استمرار قهر
آیا استمرار داشتن قهر و دشمنی بین دو نفر، موجب بطلان یا قبول نشدن نماز و روزۀ آنها میشود؟
خیر، باطل نمی‌شود. هرچند عملش بسیار کراهت دارد.
سریع خواندن نماز
آیا نماز شخصی که خیلی سریع نماز می‌خواند صحیح است؟
اگر واجبات نماز را صحیح بجا آورد، نمازش صحیح است ولی مطابق روایت شریف، خداوند تبارک و تعالی به فرشتگان خود می‌گوید: به او بنگرید گویا تصوّر میکند حاجات او از درگاه دیگران برآورده میشود. آیا نمی‌داند که هر حاجتی به دست من روا می‌گردد.
نماز در حال حبس بول
اگر کسی از قبل وضو داشته باشد، آیا می‌تواند در حالی که ادرار به او فشار می‌آورد، با همان وضو نماز بخواند؟
اشکال ندارد ولی کراهت دارد.
نگهبانی در تمام وقت نماز
برخی سربازان درتمام وقت نماز مشغول نگهبانی هستند، و اجازۀ ترک پست را ندارند، تکلیف آنها چیست؟
موارد مختلف است؛ اگر مفسدۀ ترک کار، کمتر از مفسدۀ ترک نماز باشد باید از دستور مافوق خود سرپیچی کند و نمازش را بخواند مگر این‌که این کار برایش حرجی باشد ولی اگر معذور بود با رعایت جهت قبله در همان حال، نمازش را بخواند و نسبت به وظیفۀ رکوع و سجود و قیام اگر بر اختیاری آن قادر نبود به صورت اضطراری انجام دهد و گرنه به دستور ایما و اشاره عمل نماید.
نبود فرصت برای نماز کامل در فرض عدم استمرار حدث
شخصی که هیچ فرصتی برای نماز با طهارت کامل ندارد، و از طرفی حدث، مستمراً نیز خارج نمی‌شود، بلکه با فاصله‌ای کوتاه، و فاصله‌ای که نمی‌توان نماز را با طهارت خواند، خارج میشود، وظیفه‌اش چیست؟ آیا بین مبطون و مسلوس، تفاوتی وجود دارد؟
در فرض سوال، مسلوس می‌تواند با همین حالت نماز بخواند و خروج ادرار با این کیفیت، وضوی او را باطل نمی‌کند اما مبطون باید پس از هر بار خروج غائط، فوراً با رعایت شرایط نماز؛ مانند رو به قبله بودن، وضو بگیرد و نماز را از جایی که قطع کرده ادامه دهد مگر این‌که این کار برای او حرجی باشد که در این صورت، به مقدار حرج وظیفه‌ای ندارد و می‌تواند با همان حال نماز بخواند.
استمرار حدث و نبود فرصت برای تحصیل طهارت
معلولی که به‌طور مستمر بول از او خارج میشود و حتی زمانی برای انجام وضو ندارد، چه وظیفه‌ای دارد؟
با همان حال، وضو بگیرد و خروج بول در فرض سوال، وضوی او را باطل نمی‌کند.
احتمال حدث کمتر با تأخیر نماز
اگر شخص، یقین و ظن و احتمال نماز با طهارت را ندارد و فقط احتمال می‌دهد در زمان دیگر، حدث کمتری از او خارج میشود، در این مورد آیا می‌بایست آن زمان را رعایت کند؟
در دو صورت لازم است صبرکند:
احتمال دهد بدنش در صورت تأخیر نماز، کمتر نجس شود.
در فرضی که مبطون است و امکان نگه داشتن غائط را ندارد؛ که در این صورت باید در زمانی نماز را بخواند که کمترین غائط از او خارج میشود.
تقدم نماز اضطراری واجد شرایط بر نماز اختیاری فاقد آن
اگر بیماری شخص به گونه‌ای است که وی با ادای نماز به صورت اضطراری بتواند طهارت را رعایت کند؛ آیا این شخص بیمار می‌بایست نماز را به حالت اضطراری و به صورت مختصر بخواند؟
بله، لازم است.
تحقق اتفاقی عذر با تأخیر نماز
مکلفی که برای نماز با طهارت فرصت دارد، اگر نماز را از زمان طهارت به تأخیر انداخت و در آخر وقت به صورت نماز معذور و بدون طهارت خواند، آیا نمازش صحیح است؟
اگر در آخر وقت، نماز را مطابق وظیفه‌اش خوانده نمازش صحیح است هرچند که در صورت کوتاهی در تأخیر نماز، گناه کرده است.
رفع اتفاقی عذر، پس از انجام نماز معذورین
شخصی با علم به این‌که زمان کافی برای اقامۀ نماز، با رعایت طهارت ندارد، بر حسب وظیفۀ خود، نمازش را بدون رعایت طهارت خوانده است. حال اگر در وقت یا خارج وقت، حالش خوب شد آیا باید اعاده یا قضا کند؟
اگر در وقت خوب شده اعاده کند اما قضای آن در خارج وقت لازم نیست.
وظیفۀ معذوران نسبت به اعادۀ نماز در حالات مختلف
معلولی که در ابتدای وقت نمی‌تواند نماز را با رعایت قیام و جلوس به صورت عادی انجام دهد، در موارد ذیل چه وظیفه‌ای دارد؟
الف) احتمال بهبودی و اقامۀ نماز عادی تا پایان وقت.
ب) خواندن نماز معلولین در ابتدای وقت و توانایی بر نماز عادی در وقت و خارج از آن.
ج) خواندن نماز اضطراری و توانایی بر انجام نماز عادی در اثنای نماز یا بعد از آن.
الف و ب) اگر بتواند در زمانی -هرچند آخر وقت- نمازش را با قیام و جلوس کامل -ولو با حذف مستحبات- بخواند باید این چنین کند و اگر نمازش را با قیام وجلوس غیر کامل خوانده ولی در داخل وقت عذرش برطرف شد باید نمازش را دوباره بخواند و اگر بر قیام و جلوس کامل قادر بود و بدون عذر، نمازش را تأخیر انداخت تا معذور شد، اگر چه معصیت کرده ولی نمازی که با حالت عذر می‌خواند صحیح است و قضا ندارد.
ج) در تنگی وقت، وظیفه دارد نماز را به صورتی که بر آن توانایی یافته ادامه دهد و تمام کند، اما در وسعت وقت نمی‌تواند به این نماز اکتفا نماید.
نماز برای شخص فاقد هوش و حواس
شخص مریضی که سکته کرده و الان فاقد هوش و حواس است، وظیفۀ او نسبت به نماز چیست؟
در صورتی که این اختلال حواس به حدی نیست که مخاطب به تکلیف به انجام نماز نشود باید نمازها را بجا آورد و اگر بجا نیاورد باید قضا کند و اگر اختلال حواس وی به اندازه‌ای است که نمی‌توان وی را مکلّف کرد، تکلیفی نسبت به نماز ندارد.
بستن چشم‌ها در نماز
بستن چشم‌ها در نماز، چه حکمی دارد؟
اگر موجب سلب خشوع شود، مکروه است بلکه بنا بر روایت وارده، در غیر این فرض هم مکروه است.
راه‌های حضور قلب در نماز
راه‌های ایجاد حضور قلب در نماز را بیان فرمایید.
علاوه بر ترک گناه، توجّه به مستحبات و مکروهات نماز و آداب و معانی نماز که در رساله‌های فقهی آمده است، بسیار مؤثر است. همچنان‌که التفات به عظمت خداوند، و ضعف و ناتوانی عبد و همچنین تذکر نسبت به آخرت در حضور قلب تاثیر دارد.
تحت الحنک
در برخی احادیث، ترک تحنک<![if !supportFootnotes]>[3]<![endif]> مورد مذمت قرار گرفته است. از طرفی برخی فقها در زمان کنونی انداختن تحت الحنک را لباس شهرت می‌دانند؛ آیا از نظر حضرت‌عالی گذاشتن
عمامه در این زمان -که انداختن تحت الحنک در غیر نماز متعارف نیست- استحباب دارد؟آیا انداختن تحت الحنک در نماز -با توجه به این‌که در منطقۀ ما لباس شهرت محسوب نمی‌شود- مستحب است؟ و اساساً به چه نحو محقق میشود؟
در شرایط کنونی، اصل تعمّم استحباب دارد؛ انداختن تحت الحنک در نماز نیز با شرایط مذکور مستحب است و استحباب آن با گرداندن بخشی از عمامه به دور گردن محقق میشود.
حرمت وسواس
آیا حرمت عمل به وسواس اختصاص به نماز دارد؟
خیر.
تعقیبات نماز
سجدۀ شکر
آیا باید سجدۀ شکر بلافاصله پس از سلام نماز انجام شود یا می‌توان آن را پس از تعقیبات انجام داد؟ آیا در سجدۀ شکر رو به قبله بودن شرط است؟
می‌توان آن را پس از تعقیبات انجام داد و رو به قبله بودن در آن لازم نیست.
گذاشتن پیشانی بر مهر در سجدۀ شکر
آیا سجدۀ شکر باید بر چیزهایی که سجده بر آن صحیح است صورت گیرد؟
معلوم نیست اگر بر چیزهایی که سجده بر آن صحیح نیست سجده کند کافی باشد.
گرداندن سر و صورت پس از سلام نماز
بعد از سلام نماز، آیا چرخاندن سر و صورت به طرف راست و چپ، سنت و مستحب است و از ناحیۀ حضرات اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) واردشده است یا خیر؟
دربارۀ استحباب گرداندن سر و صورت به طرفین، پس از نماز دلیلی نیافتیم. البته مستحب است امام جماعت به مأمومین و مأمومین به افراد راست و چپ خود سلام کنند.
شک در عدد تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها)
شک در عدد تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) چه حکمی دارد؟
اگر وارد ذکر بعدی یا کار دیگری نشده باشد بنا را بر کمتر می‌گذارد و در غیر این صورت بنا را بر انجام دادن آنها می‌گذارد.
گذاشتن انگشتان بر روی چشم در حال خواندن آیة الکرسی بعد از نماز
برخی از مردم در تعقیبات نمازشان سر انگشتان دست را روی چشم‌های خود قرار می‌دهند و در این حالت آیة الکرسی می‌خوانند؛ آیا این کار مستندی دارد؟ انجام این کار باید به نیّت رجاء باشد یا ورود؟
در کتاب جنّات الخلود تحت عنوان وجع العین از قول معصومین (علیهم السلام) منقول است که دست را روی چشم گذاشته و آیة الکرسی را به‌قصد استشفا بخواند لذا انجام این کار به نیّت رجاء اشکال ندارد.
تقدیم تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) بر سجدۀ شکر
بنا بر تأکید روایات، بعد از نماز، تقدّم بر تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) است یا سجدۀ شکر؟
تسبیحات حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) بهتر است قبل از تغییر حالت نمازگزار مانند به سجده رفتن باشد. بنابراین بهتر است اوّل این تسبیحات انجام شود.
اولویت تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) بر صلوات بعد از نماز
با توجّه به این‌که افضل تعقیبات نماز، تسبیحات حضرت صدیقه (سلام الله علیها) می‌باشد، به چه دلیل آیۀ صلوات و فرستادن صلوات، بلافاصله بعد از نمازها در حرم و مساجد خوانده میشود؟
دلیلی بر این‌که اذکار و ادعیۀ دیگر نباید بر تسبیحات مقدم شود نداریم.
برتری نوافل یومیه بر تعقیبات
آیا خواندن تعقیبات فضیلت بیشتری دارد یا انجام نوافل یومیه؟
اولویت نافله بر تعقیبات یا به عکس معلوم نیست. بهتر است به گونه‌ای بین آنها جمع شود مثل این‌که نافله با حذف مستحبات خوانده شود. در فرض عدم امکان جمع، بهتر است نافله را بخواند.
خواندن آیات پایانی سوره بقره در تعقیب نماز عشا
خواندن آیه <آمن الرسول> به عنوان تعقیب نماز عشا چه حکمی دارد؟
خواندن آن به عنوان تعقیب خاص نماز عشا، به امید درک ثواب مانعی ندارد.
شعار دادن پس از اتمام نماز
آیا شعارها جزو تعقیبات نماز شمرده میشود؟ اگر بخواهیم شعار هم بگوییم تقدّم تسبیحات و صلوات افضل است یا شعار؟
جزو تعقبیات نماز نیست مگر آن‌که دعا باشد. البته توجه شود که محل بعضی از تعقبیات بلافاصله بعد از نماز است.
بوسیدن مهر بعد از نماز
بوسیدن مهر بعد از نماز چه حکمی دارد؟
استحباب آن ثابت نیست. البته بوسیدن تربت کربلا نوعی احترام و تکریم حضرت سیدالشهدا (سلام الله علیه) محسوب می‌گردد.
بهترین تعقیب مشترک نمازها
بهترین تعقیب مشترک بین تمام نمازها چیست؟
از تعقیب‌هایی که بسیار به آن سفارش شده است تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام) است.
صلوات بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)
صلوات فرستادن در بین نماز
آیا نمازگزار می‌تواند با شنیدن اسم حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم)، صلوات بفرستد و بعداً نماز را ادامه بدهد؟
جایز، و بلکه مستحب است که وسط نماز صلوات بفرستد و سپس نماز را از همان‌جا ادامه دهد.
صلوات فرستادن پس از شنیدن آیه
حکم فرستادن صلوات در نماز یا در حین تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) بعد از شنیدن آیۀ <إنّ الله و ملائکته یصلون علی النبـی ...> چیست؟
ذکر صلوات در هر حال مستحب است و پس از شنیدن نام مبارک پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) استحبابش مؤکد است و در حال نماز و حین تسبیحات مانعی ندارد.
اضافه نمودن ذکرهای دیگر به صلوات
در بعضی از مجالس و محافل مذهبی بعد از ذکر شریف صلوات و طلب فرج، با صدای بلند همه باهم یا علی (علیه السلام) می‌گویند، انجام این کار و رواج آن از نظر شرعی چه حکمی دارد؟
از آنجا که این اذکار به قصد اضافه کردن به ذکر شریف صلوات گفته نمی‌شود و جزو صلوات هم به حساب نمی‌آید، اگر به مرور زمان جزو دستور وارد تلقی نشود، گفتن آن فی حد نفسه مانعی ندارد.
صلوات پس از قرائت آیۀ <انّ الله و ملائکته یصلون علی النبی ...>
در برخی مساجد بعد از قرائت این آیه <ان الله و ملائکته یصلّون علی النبـی، یا ایّها الذیـن آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما» این‌گونه صلوات می‌فرستند: «لَبَّیكَ اللهمَّ صلِّ و سَلِّم عَلی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّد و عجِّل فَرَجَهُم» نظرتان در این باره چیست؟
اشکال ندارد.
اعتبار صلوات مخصوصه
آیا صلواتی به مضمون «اللّٰهم صلِّ علی سیّدنا و نبیّنا محمّد و آله مَا اختَلفَ المَلَوان و تَعاقَبَ العَصران وَ کَرَّ الجَدیدان وَ استَقبَلَ الفَرقَدان وَ بَلِّغ رُوحَهُ وَ اَرواحَ اَهل بَیتِه مِنّی التَّحِیَّةَ وَ السَّلام» که از کتاب «وفورالأثر» نقل شده ذکر این صلوات ثواب ده هزار صلوات دارد، سند معتبر و موثق دارد؟
این صلوات، سند ندارد، ولی خواندن آن به قصد ثواب اشکالی ندارد.
سلام دادن به اهل بیت (علیهم السلام) پس از نماز
در برخی محافل پس از نماز این‌گونه به اهل بیت (علیهم السلام) سلام می‌دهند، رو به قبله می‌ایستند و می‌گویند: «السلامُ علی رسول الله و علی امیرالمؤمنین، السلامُ علی فاطمة الزهرا سیدة النساء العالمین، السلامُ علی الحسن و الحسین سیدی شباب اهل الجنة و الائمة المعصومین من ذریة الحسین، سیما الامام المدفون بأرض طوس علی بن موسی الرضا، و الامام الثانی عشر، الحجة بن الحسن عجل الله تعالی فرجه، السلام علی أنبیاء الله و الملائکة و المقرّبین و علی الشهداء و الصالحین و رحمة الله برکاته» آیا چنین کاری صحیح است؟
اگر در نظر عرف به‌عنوان عبارت مأثور از اهل بیت (علیهم السلام) تلقی نشود، اشکال ندارد.
فوریت استحباب صلوات، بعد از شنیدن نام آن حضرت
آیا صلوات، بعد از شنیدن نام مبارک حضرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) مستحب فوری است یا موسّع؟
مستحب فوری است.
تعقیبات معمول، پس از نمازهای یومیه
تعقیبات معمول حضرت عالی پس از نمازها چیست؟
تعقیباتی که من به آن مقیدم، به این ترتیب است:
• آیة الکرسی تا «و هو العلی العظیم»، تسبیحات حضرت فاطمۀ زهرا (علیها السلام)، سه مرتبه سوره توحید، بعد سه مرتبه صلوات و سه مرتبه: <وَمَن یتَّقِ اللهَ یجْعَل لَّـهُ مَخْرَجـاً وَیرْزُقْهُ مِنْ حَیثُ لَا یحْتَسِبُ وَمَن یتَوَكَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللهُ لِكُلِّ شَـیءٍ قَدْرًا>.
• سی مرتبه تسبیحات اربعه؛ چون تسبیحات اربعه بعد از هر نماز واجب -به خصوص برای مسافر که نمازش قصر است- مستحب است.
• در سجده، چهارده مرتبه یک نفس «یا واسع یا وهّاب» و اگر نفَس کفایت نکند، چهارده مرتبه: «یا وهّاب».
<![endif]>
<![if !supportFootnotes]>[1]<![endif]>. مثلاً اگر مدت حیضش در ماه‌های مختلف بین پنج روز تا نه روز مختلف است آخر وقت عادتش همان نه روز است.
<![if !supportFootnotes]>[2]<![endif]>. قطر درهم متعارف در زمانهای سابق حداقل 23 ميليمتر بوده است.
<![if !supportFootnotes]>[3]<![endif]>. آویزان کردن مقداری از عمامه در زیر چانه.
