استفتائات جلد دوم
استفتائات روزه
نیت و زمان روزه
کفایت یک نیت برای تمام ماه رمضان
کسـی که شـب اول ماه رمضـان نیـت کـرده تا آخر ماه روزه بگیرد، آیا این نیت بـرای تمـام مـاه کفایـت می‌کنـد؟
بلـه.
فراموشی نیت روزۀ ماه رمضان
اگر کسی فراموش کند در روزۀ ماه رمضان نیت روزه کند، حکم روزه‌اش چیست؟
همین‌که از قبل بنا داشته آن روز را روزه بگیرد، کافی است و از قلب گذراندن نیّت لازم نیست.
فراموش کردن ماه رمضان
من علاوه بر نیتی که در ابتدای ماه رمضان برای تمام ماه انجام می‌دهم، هر شب هنگام سحر نیز نیت می‌کنم که فردای آن روز را روزه باشم، اما در یکی از سحرها بیدار نشدم و به خاطر مشغله، اصلاً فراموش کردم ماه رمضان است و هنگام ظهر ملتفت شدم. با توجه به اینکه مبطلات روزه را انجام نداده‌ام، آیا می‌توانم نیت روزه کنم؟
چنان‌چـه قبـل از ظهـر ملتفـت شـده‌اید، بایـد نیـت روزه کنـید و قضـای آن را هـم بجـا آورید و اگـر بعـد از ظهـر ملتفـت شـده‌اید بایـد تـا اذان مغـرب امسـاک کنـید و روزه را هـم قضـا نماییـد.
تأخیر نیت تا عصر
هنگام اذان صبح مردّد بودم که آیا روزه بگیرم یا نه، و تا عصر خوابیدم، وقتی بیدار شدم نیت کردم روزه بگیرم؛ آیا روزه‌ام صحیح است؟
در روزۀ مستحبی و قضای ماه رمضان مانعی ندارد؛ ولی در غیر آن دو صحیح نیست.
تردید در نیت
آیا تردید در نیت، مبطل روزه است؟
روزه‌اش باطل می‌شود و حکم کسی را پیدا می‌کند که تا آن وقت قصد روزه نکرده است. همچنین است اگر مردّد شود که با انجام یکی از مفطرات، روزه را باطل کند یا نه. البته چنانچه تردیدش به جهت این باشد که احتمال می‌دهد به دلیل حدوث عذری نتواند روزه‌اش را تمام کند، اشکال ندارد.
انصراف از نیت بدون انجام مبطل
اگر روزه‌دار در ماه رمضان قصد کند که دیگر روزه نباشد ولی تا غروب مبطلی انجام ندهد، آیا روزه‌اش باطل است و قضا و کفّاره دارد؟
روزه‌اش باطل است و قضا دارد ولی کفّاره ندارد.
ترک نیّت روزه بدون انجام مفطرات
شخصی بدون عذر، نیت روزۀ ماه رمضان نکرده و از طرفی مبطلات روزه را هم انجام نداده، آیا باید کفّاره بپردازد؟
خیر، لازم نیست.
به دل گذراندن نیت شکستن روزه
اگر شخص در دل با خودش بگوید (حدیث نفس کند) که روزه‌ام را بشکنم؛ آیا روزه‌اش باطل می‌شود؟
اگر قصد جدی نسبت به افطار کردن روزه نداشته، روزه‌اش صحیح است.
آغاز زمان امساک
زمان امساک برای روزه از اذان است یا قبل آن؟
زمان وجوب خودداری از مفطرات، وقت اذان شرعی (طلوع فجر) است.
اعتماد به ساعت در سحر
اگر ساعت عقب باشد و فکر کنیم اذان صبح نشده و چیزی بخوریم حکم روزه چیست؟
در فرض سؤال، روزه باطل است؛ البته این حکم در مورد ماه رمضان اگر نگاه به ساعت عرفاً تحقیق به‌حساب آید، مبنی بر احتیاط است.
انجام مفطر هم‌زمان با اذان صبح رسانه
آیا می‌توان در ماه رمضان تا پایان اذان صبح رسانه‌ها، به خوردن و آشامیدن ادامه داد؟ روزه‌هایی که به این صورت گرفته شده، چه حکمی دارد؟
اگر اطمینان ندارد که تا پایان اذان، فجر طلوع می‌کند مانعی ندارد؛ و درهرصورت اگر بعداً متوجه شود که بعد از دخول فجر، غذا خورده است باید قضا کند.
ادامه دادن سحری با گمان به باقی بودن وقت
شخصی در ماه رمضان به اعتقاد اینکه هنوز اذان صبح نشده بدون آنکه تحقیق کند غذا می‌خورد؛ سپس متوجه می‌شود که بعد از اذان غذا خورده است. تکلیف او چیست؟
باید بقیۀ آن روز از چیزهایی که روزه را باطل می‌کند اجتناب کند و روزۀ آن روز را قضا کند ولی کفّاره ندارد.
علم به طلوع فجر در حین سحری خوردن
شخصی در هنگام خوردن سحری علم به طلوع فجر پیدا می‌کند، روزه‌اش چه حکمی دارد؟
اگر در حال غذا خوردن، فجر طلوع کند، باید فوراً از خوردن و آشامیدن اجتناب کند و از فرورفتن باقیمانده غذا جلوگیری کند و روزه‌اش را بگیرد؛ ولی اگر بعد از طلوع فجر غذا خورده، روزه‌اش باطل می‌شود. البته در ماه رمضان باید از چیزهایی که روزه را باطل می‌کند اجتناب کند و بعداً قضای روزه را هم بجا آورد.
انجام مفطر و شک در زمان طلوع فجر
اگر کسی به گمان اینکه اذان صبح در شهرش چند دقیقه دیرتر از شهر مجاور است در ماه رمضان بر همین اساس امساک را آغاز می‌کرده، ولی بعداً متوجه شده که اینگونه نبوده است و ای‌بسا اذان هر دو شهر یکی بوده؛ حال تکلیف روزه‌هایش چیست؟
مادامی‌که یقین ندارد که بعد از طلوع فجر شهر خودش چیزی خورده است لازم نیست روزه‌هایش را قضا کند.
افطار بدون آگاهی از وقت دقیق اذان
کسی که از وقت دقیق اذان شرعی اطلاعی ندارد، چه زمانی می‌تواند افطار کند؟ اگر با این‌حال افطار کند و سپس مشخص شود افطارش بعد از مغرب بوده؛ روزه‌اش چه حکمی دارد؟
ملاک، اطمینان به مغرب است و تا اطمینان به مغرب پیدا نکند نباید افطار کند ولی اگر با وجود شک افطار کند و بعد بفهمد افطارش پس از مغرب بوده روزه‌اش صحیح است.
تعیین زمان افطار بر اساس سقوط قرص خورشید
شهر ما در کشور بلژیک معمولاً ابری است و نمی‌توانیم مغرب (غایب شدن حمرۀ مشرقیه)[1] را احراز کنیم ولی زمان دقیق استتار قرص قابل اندازه‌گیری است. آیا می‌توانیم زمان امساک بعد از استتار قرص خورشید[2] را برای شیعیان پانزده دقیقه بعد از سقوط قرص خورشید مشخص کنیم؟
باید محاسبه کنید که این اتفاق در جغرافیای شما در چه زمانی پس از استتار قرص رخ می‌دهد.
لازم به ذکر است اگر اساساً خورشید در درجه‌ای از اختلاف افق قرار نمی‌گیرد که این سرخی ایجاد شود، بنا بر احتیاط مطابق نزدیکترین شهر به آنجا که حمرۀ مشرقیه دارد عمل شود.مراعات تقیه و افطار زود هنگام
آیا در اماکنی مانند مسجدالحرام که روزه را زودتر افطار می‌کنند، می‌توان از باب مراعات تقیه، زودتر از وقتِ اذان افطار کرد؟
در غیر تقیۀ خوفیه جایز نیست. در تقیۀ خوفیه هم اگرچه جایز است ولی روزه باطل می‌شود.
افطار به هنگام اذان اهل سنت
در زمان انتخابات برای رأی‌گیری به روستای اهل سنت رفته بودیم و به اذان مغرب به‌وقت آنها برخوردیم که زودتر از اذان مغرب ماست. از ما درخواست کردند که شما با ما افطار کنید. آیا در چنین مواردی افطار با آنان جایز است؟
جایز نیست.
یقین به دخول وقت و افطار با شنیدن اذان محل دیگر
اگر با شنیدن صدای اذان یک شهر -مثلاً اراک- یقین کند که اذان شهر دیگر -مثلاً تهران- شده و افطار کند، روزه‌اش چه حکمی دارد؟
روزه‌اش صحیح است ولی اگر بفهمد اشتباه کرده باید روزۀ خود را قضا کند.
افطار با اعتماد به دیگری
از خانواده سؤال کردم که «اذان مغرب را گفته‌اند؟» آنها به من گفتند: «بله»؛ لذا افطار کردم ولی بعداً معلوم شد که پنج دقیقه قبل از اذان غذا خورده‌ام. تکلیف روزۀ من چیست؟
اگر اطمینان ندارید که وقت مغرب شرعی داخل شده باید روزۀ آن روز را قضا کنید.
افطار با نگاه کردن به افق
فردی نزدیک غروب به استناد تاریک شدن هوا و به خیال اینکه مغرب شده، افطار کرده اما اکنون متوجه شده آن زمان هنوز مغرب نبوده، حکم روزه‌اش چیست؟
اگر به خیال اینکه می‌تواند به گمان خود اعتماد کند، افطار کرده باید روزۀ خود را قضا کند.
روزه در مناطق قطبی
در جاهایی مانند قطب که شش ماه از سال روز و یا شب است، حکم روزه چگونه است؟
بنا بر احتیاط طبق افق نزدیکترین محل به آنجا -که روز و شب دارد- عمل شود.
یوم‌الشک
اثبات اول ماه رمضان در وسط روز
کسی که یوم‌الشک (سی‌ام شعبان) را روزه نگرفته، اگر در وسط روز یقین کند که ماه رمضان است؛ چه وظیفه‌ای دارد؟
لازم است در ساعات باقیمانده امساک کند و اگر قبل از ظهر بفهمد، به جهت انجام وظیفه، نیت روزه کند؛ اما درهرصورت روزۀ آن روز قضا دارد و کفّاره ندارد.
نیت روزۀ ماه رمضان در یوم‌الشک و عدول به نیت شعبان
اگر فردی که یوم‌الشک را به نیت ماه مبارک روزه گرفته، علم پیدا کند که روز آخر شعبان است و به نیت روزۀ مستحبی ماه شعبان عدول کند، آیا روزه‌اش صحیح است؟
بله، روزه صحیح است.
نیت روزۀ ماه رمضان در یوم‌الشک و کشف از ماه رمضان بودن
اگر روزۀ یوم‌الشک را به نیت ماه رمضان بگیرد و بعداً مشخص شود ماه رمضان بوده است، آیا روزه‌اش صحیح است؟
خیر، روزه‌اش صحیح نیست.
روزه نگرفتن یوم‌الشک بدون تحقیق از دخول ماه
اگر انسان در حلول ماه رمضان شک کند، آیا لازم است تحقیق کند یا می‌تواند به حکم یوم‌الشک عمل نماید؟
تحقیق لازم نیست.
مبطلات روزه
1- خوردن و آشامیدن
خوردن داروهای فاقد جنبۀ غذایی
آیا خوردن داروهایی که هیچ جنبۀ غذایی ندارد و مثلاً جهت تسکین درد بیمار به کار می‌رود باطل‌کنندۀ روزه است؟
بله، مبطل است.
استفاده از اسپری
استفاده از انواع اسپری (اسپری آسم، مسکن درد دندان و خوشبوکنندۀ دهان) در حال روزه چه حکمی دارد؟
اگر چیزی را به‌صورت مایع فرو ندهد، اشکال ندارد.
تزریق آب مقطر
در برخی از مراکز برای تعلیم تزریقات به کارآموزان از آب مقطر استفاده می‌شود. آیا این عمل مضر به صحت روزه است؟
تزریق مواد خوراکی مانند آب مقطر، مبطل روزه است.
تزریق خون، آمپول و سرم
تزریق خون، آمپول و سرم برای روزه‌دار چه حکمی دارد؟
تزریق خون مبطل روزه است و روزه‌دار باید از استعمال سرم و آمپولی که به‌جای غذا به کار می‌رود خودداری کند؛ ولی تزریق آمپول دوایی و آمپولی که عضو را بی‌حس می‌کند، اشکال ندارد.
تزریق مواد مخدر
تزریق مواد مخدر در حال روزه چه حکمی دارد؟
بنا بر احتیاط روزه را باطل می‌کند.
مصرف تقویتی‌های غیرخوراکی
چرا تزریق آمپول تقویتی که اسم «خوردن و آشامیدن» بر آن صادق نیست روزه را باطل می‌کند؟
حرمت و مفطریت اموری مانند سرم پزشکی که گرسنگی و تشنگی را برطرف می‌کند، از حکمت جعل حکم، قابل استفاده است.
استفاده از سرم
آیا شخصی که به خاطر ضعف، سرم برایش تجویز شده، می‌تواند در حال روزه سرم بزند؟
اگر سرم نزدن برایش ضرر دارد یا موجب مشقت شدید است، می‌تواند سرم بزند و روزه‌اش صحیح نیست. در غیر این صورت باید روزه‌اش را بگیرد و سرم نزند.
آندوسکوپی
آیا عکس‌برداری از معده با آندوسکوپی روزه را باطل می‌کند؟
به‌صرف ورود لولۀ دستگاه آندوسکوپی در معده روزه باطل نمی‌شود ولی اگر موادی را که به آن مالیده می‌شود فرو دهد، روزه باطل است و نیز اگر لولۀ آن به آب دهان آغشته گردد و بعد از خروج از دهان مجدداً با همان رطوبت فرو دهد روزه باطل می‌شود، مگر آنکه رطوبت بسیار کم باشد که نگویند چیزی خورده است.
وارد کردن پوست لب در دهان
آیا وارد شدن پوست‌های کنده‌شدۀ لب در دهان، روزه را باطل می‌کند؟
روزه باطل نمی‌شود، مگر آنکه عمداً آن را فرو دهد.
پماد تقویتی
استفاده از کرم و پماد ویتامینی و تقویتی برای روزه‌دار چه حکمی دارد؟
اگر میزان تقویت‌کنندگی آن قابل توجه نباشد، اشکالی ندارد.
جویدن آدامس و کُندر
آیا جویدن آدامس و کندر و مانند آنها روزه را باطل می‌کند؟
چنانچه اجزای آن هر چند به تدریج فرو رود، روزه باطل می‌شود.
استعمال گاز اکسیژن برای تنفس مصنوعی
پزشکان به جهت تنفس مصنوعی دادن به بیمار از گاز اکسیژن استفاده می‌کنند که وارد گلو و ریه می‌شود؛ آیا روزۀ بیمار در این صورت صحیح است؟
گاز اکسیژن روزه را باطل نمی‌کند.
کپسول زیرزبانی
افراد مبتلا به فشارخون گاهی از کپسولی استفاده می‌کنند که از زیر زبان جذب‌شده و احساس فرورفتن در حلق نمی‌کنند. آیا روزۀ آنان صحیح است؟ (با توجه به اینکه اگر از این دارو استفاده نکنند احتمال خطر برایشان وجود دارد)
اگر صدق اکل -هر چند تدریجاً- نکند و تقویتی هم نباشد، روزۀ ایشان صحیح است.
فرو دادن قطرۀ مستهلک‌شده در دهان
اگر روزه‌دار به جهت مداوا، در دهان خود قطره بریزد و آن قطره با آب دهان مستهلک شود، آیا می‌تواند آب دهان را فرودهد و به روزه‌اش ضرری نمی‌زند؟
روزه‌اش باطل می‌شود، مگر آنکه خوردن بر آن صدق نکند.
استعمال قطرۀ بینی، چشم و گوش
استفادۀ روزه‌دار از قطره بینی یا چشم یا گوش چه حکمی دارد؟
اگر می‌داند قطره در نهایت به معده وارد می‌شود -که معمولاً چنین نیست- روزه باطل می‌شود ولی مجرد احساس مزۀ آن در حلق ضرری به روزه نمی‌زند.
مسواک زدن
مسواک زدن در حال روزه چه حکمی دارد؟ اگر هنگام مسواک زدن مقدار کمی خون از دهان خارج شود، روزه باطل می‌شود؟
مسواک زدن در حال روزه اگر منجر به بیرون آمدن خون هم شود اشکال ندارد ولی درهرصورت نباید چیزی را فرو دهد بنابراین اگر مسواک را از دهان بیرون بیاورد و دوباره داخل دهان کند و آب روی مسواک را فرودهد، روزه‌اش باطل می‌شود مگر اینکه تری آن خیلی کم باشد.
خونریزی لثۀ روزه‌دار
لثه‌هایم خونریزی دارد، نسبت به روزه چه وظیفه‌ای دارم؟
اگر فروندادن خون مشقت شدید ندارد باید روزه بگیرید و خون را فروندهید و فرورفتن غیر اختیاری، روزه را باطل نمی‌کند. اما با فرودادن خون از روی اختیار روزه باطل می‌شود، مگر اینکه به قدری کم باشد که گفته نشود خون را خورد.
خوابیدن با علم به فرورفتن خون
بنده به جهت مریضی لثه، وقتی‌که می‌خوابم خون به حلقم می‌رسد و مطمئناً مقداری از آن در حالت خواب پایین می‌رود. آیا در ماه مبارک رمضان مجاز به خوابیدن هستم و یا اینکه باید تا حالت اضطرار صبر کنم و نخوابم؟
اگر نمی‌توانید به‌گونه‌ای مانع فرورفتن خون شوید، خوابیدن مانعی ندارد و حتی اگر در خواب خون وارد حلق شود، روزه‌تان صحیح است.
دندان کشیدن با احتمال فرورفتن خون
بنده دندان‌درد دارم و در ماه مبارک برای کشیدن دندان، وقت دکتر دارم. آیا خونریزی دهان، روزه را باطل می‌کند؟ وقتی دهان بی‌حس می‌شود نمی‌توان مطمئن بود خون وارد حلق می‌شود یا نه؟
اگر مواظبت کنید که خون پایین نرود، روزه‌تان صحیح است (هر چند بیرون آوردن خون از بدن در حال روزه مکروه است) ولی اگر می‌دانید خون فرو می‌رود، با فرورفتن خون یا التفات به مبطل بودن آن -هر چند خون فرو نرود- روزه باطل می‌شود. در این صورت اگر کشیدن دندان ضرورت ندارد در ساعات شب که روزه نیستید آن را انجام دهید؛ ولی اگر شک دارید خون پایین می‌رود یا خیر، اگر اتفاقاً خون پایین رود هم روزه باطل نمی‌شود.
فرودادن خونی که در حلق یا پایین حلق مانده
آیا فرودادن خونی که در حلق یا پایین حلق مانده و در فضای دهان قرار ندارد، موجب بطلان روزه می‌شود؟
بله، اگر فرودادن سبب داخل شدن خون به معده گردد، روزه باطل می‌شود.
استفاده از مواد ترمیم دندان
موادی که برای ترمیم و قالب‌گیری دندان استفاده می‌شود قابل‌حل شدن با آب دهان است و مزۀ آن حس می‌شود؛ آیا روزۀ کسی که از آنها استفاده کرده صحیح است؟
اگر مواد حل‌شده را فروندهد و از دهان بیرون بریزد، اشکال ندارد.
داخل کردن اشیای غیرخوراکی در دهان
اگر روزه‌دار وسایل و اشیای غیر خوراکی -مانند وسایل دندان‌پزشکی- را داخل دهان کند آیا روزه‌اش صحیح است؟
صحیح است مگر آنکه با داخل شدن مجدد وسایل در دهان، رطوبت همراه آن فرو رود.
استنشاق آب با علم به فرورفتن آن
آیا جایز است روزه‌دار به جهت مشکل تنفسی به‌گونه‌ای استنشاق کند که آب از حلقش فرو رود؟
اینگونه استنشاق تا وقتی‌که ترک آن حرجی نشود، جایز نیست و درهرصورت روزه را باطل می‌کند.
وارد شدن خون به حلق با خون‌دماغ شدن
روزه‌داری که خون‌دماغ شده است، اگر سر را بالا بگیرد و خونِ بینی داخل حلق شود آیا روزه‌اش باطل است؟
اگر به صورت عمدی خون وارد معده‌اش نشود روزه باطل نمی‌شود.
فروبردن اخلاط سینه
شخص روزه‌داری اخلاط سینه را دردهان نگه می‌دارد تا بعداً بیرون بریزد اما اتفاقاً و سهواً بلعیده می‌شود، آیا روزه‌اش صحیح است؟
روزه‌اش صحیح است. بلکه اگر عمداً هم فرو ببرد، روزه‌اش باطل نمی‌شود؛ هر چند در فرض عمد، احتیاط مستحب آن است که قضا نماید.
منظور از فضای دهان
منظور از فضای دهان که اگر خلط داخل آن بیاید روزه‌دار باید بیرون بریزد، چه قسمتی از دهان است؟
اولین مخرج حروف حلقی مخرج حرف «خاء» است که بالاتر از آن فضای دهان است. البته فرونبردن خلطی که وارد فضای دهان شده بنا بر احتیاط استحبابی است.
چشیدن غذا
آیا چشیدن غذا روزه را باطل می‌کند؟ اگر شخص قصدش فقط چشیدن باشد ولی بی‌اختیار کمی فرورود، حکمش چیست؟
در هر دو صورت روزه باطل نمی‌شود، مگراینکه بداند اگر غذا وارد دهانش شود، بی‌اختیار فرو خواهد رفت.
مصرف نسوار (ناس)
آیا استفاده از نسوار -که از تنباکو و آهک تهیه می‌شود و آن را دردهان می‌گذارند و مقداری سبب بی‌حالی و خماری می‌شود سپس خارج می‌کنند- برای روزه‌دار جایز است؟
اگر چیزی از آن را فرودهد جایز نیست؛ بلکه اگر فرو هم ندهد بنا بر احتیاط جایز نیست.
استفاده از برچسب‌های ترک سیگار
آیا استفاده از برچسب نیکوتین (برچسب ترک سیگار) در حال روزه مجاز است؟
اگر سبب لذتی در حد سیگار کشیدن نمی‌گردد، اشکال ندارد.
باقی ماندن طعم و بوی غذا در دهان
آیا طعم، مزه و یا بوی خمیردندان یا غذایی که انسان خورده و گاهی پس از شستن دهان هم در دهان حس می‌شود، مضر به صحت روزه است؟
خیر، با مجرد طعم و مزه روزه باطل نمی‌شود.
نحوۀ آب‌کشیدن دهان در حال روزه
اگر روزه‌داری دهانش را با آب بشوید برای اینکه روزه‌اش صحیح باشد، چه مقدار و چند بار باید آب دهانش را بیرون بریزد؟
همین‌که آبی را که وارد دهانش شده بیرون بریزد کافی است؛ ولی بهتر است سه مرتبه آب دهان را بیرون بریزد.
نوشیدن آب برای درمان سکسکه
اگر کسی در حال روزه به سکسکه دچار شود و به‌زحمت افتد و می‌داند اگر چند جرعه آب بنوشد خوب خواهد شد، آیا می‌تواند این کار را انجام دهد؟
جایز نیست.
زبان زدن به لب‌ها
آیا زبان زدن به لب که قبلاً تر شده و یا تر کردن لب‌ها با زبان باعث بطلان روزه است؟
به مقداری که متعارف است، روزه را باطل نمی‌کند. همچنین است اگر مقدار آن بسیار کم باشد به گونه‌ای که گفته نشود آب خارج از دهان را فرو داده است.
فروبردن آب دهانی که گوشۀ لب آمده
معمولاً هنگام صحبت کردن مقداری از آب دهان به گوشه‌های لب میآید؛ آیا فروبردن آن برای روزه‌دار اشکال دارد؟
روزه را باطل نمی‌کند.
فرو بردن آب دهان با احتمال وجود خرده غذا
آیا فرو بردن آب دهان در حالی که احتمال می‌دهیم خرده‌های غذا در آن باشد، به روزه آسیبی می‌رساند؟
خیر.
خلال نکردن با علم به فرورفتن غذا در حال روزه
اگر روزه‌دار بداند در طول روز غذای مانده در لای دندان فرو می‌رود؛ بااین‌حال خلال یا مسواک نکند، حکمش چگونه است؟
با فرورفتن غذا یا التفات به مبطل بودن آن -هرچند غذا فرو نرود- روزه‌اش باطل می‌شود.
قرقره کردن آب
آیا روزه‌داری که دچار عطش شده می‌تواند آب را دردهان خود قرقره یا مضمضه کند؟ اگر آب بی‌اختیار فرورود آیا روزه‌اش باطل است؟
مضمضۀ زیاد برای روزه‌دار مکروه است و در فرض سؤال اگر بی‌اختیار هم آب فرو رود، باید روزه را قضا کند.
استفاده از گلاب و فرورفتن بی‌اختیار آن
اگر برای خوشبو شدن دهان گلاب رو قرقره کنیم وسهواً و بی‌اختیار پایین رود چه حکمی دارد؟
اگر بدون اختیار پایین رفته روزه باطل نمی‌شود. اگر چه احتیاط مستحب است روزه را قضا کند.
ترش کردن معده
اگر کسی دچار ناراحتی معده باشد که گاهی ترش می‌کند (ریفلاکس معده) آیا هنگام ترش کردن، روزه‌اش باطل می‌شود؟
اگر چیزی به دهان نمی‌رسد و یا در فرض رسیدن به دهان، فرو داده نمی‌شود؛ روزه صحیح است.
ترکیدن آفت دهان در حال روزه
خوردن مایعی که در اثر ترکیدن آبسه و آفت دهان ترشح می‌شود، در حال روزه چه حکمی دارد؟
جایز نیست و اگر عمداً فرو دهد، روزه باطل می‌شود.
سازدهنی زدن روزه‌دار و واردشدن رطوبت در دهان
هنگام استفاده از برخی سازها رطوبتی که از دهان بیرون رفته، به دهان باز می‌گردد و امکان دور ریختن آن‌هم نیست. آیا استفاده از این نوع سازها برای روزه‌دار جایز است؟
خیر، جایز نیست.
2- جماع
تکلیف زن روزه‌دار با اجبار شوهر به آمیزش
اگر خانم روزه‌داری توسط شوهرش مجبور به آمیزش شود، ازنظر قضا و کفّاره چه وظیفه‌ای دارد؟ اگر خانم رضایت دهد و یا دراثنای آن راضی شود حکم چگونه است؟
جز در فرضی که زن از خود هیچ اختیاری نداشته باشد، روزه‌اش باطل می‌شود. در مورد کفاره نیز اگر زن به جماع مجبور شود، شوهرش باید کفارۀ هر دوشان را بدهد. اما اگر زن به جماع راضی باشد، بر هر یک از زن و مرد یک کفاره واجب است. در فرضی هم که زن در بین جماع راضی شود، بنا بر احتیاط مرد باید دو کفاره بدهد و زن یک کفاره.
آمیزش بدون آگاهی از مبطل بودن آن
شخصی خیال می‌کرده، تنها خروج منی باعث بطلان روزه می‌شود و می‌تواند با همسرش آمیزش بدون خروج منی کند؛ لذا مرتکب آن شده است. حکم روزه‌اش چیست؟ آیا باید کفّاره بدهد؟
در فرض مذکور کفّاره واجب نیست و فقط قضا دارد.
نزدیکی به گمان عدم طلوع فجر و کشف خلاف
شخصی به گمان اینکه وقت باقی است با همسر خود نزدیکی می‌کند و پیش از انزال، صدای اذان صبح را می‌شنود و بلافاصله نزدیکی با همسرش را ترک می‌کند. حکم روزه‌اش در حالی که غسل و تیمّم نکرده چیست؟
اگر نزدیکی در زمان واقعی اذان رخ‌داده باید در آن روز از کارهایی که بر روزه‌دار حرام است خودداری کند و بعد روزۀ آن روز را قضا کند؛ ولی کفّاره ندارد. البته توجه شود که اذان فعلی رسانه‌ها مقداری از وقت واقعی طلوع فجر زودتر گفته می‌شود.
تمکین زن برای همسر روزه‌خوار
زنی به دلیل بیماری گوارشی روزه نمی‌گیرد و شوهر او هم بدون عذر شرعی روزه‌اش را می‌خورد. آیا برای او جایز است که در روز ماه رمضان با شوهرش آمیزش کند؟
تمکین زن از شوهری که بدون عذر شرعی روزه نمی‌گیرد، حرام است.
3- استمنا
استمنا بدون خروج منی
اگر کسی شهوت خود را به‌گونه‌ای تحریک کند تا منی خارج شود، ولی اتفاقاً منی خارج نشود، آیا روزه‌اش باطل است؟
اگر با التفات به اینکه این کار روزه را باطل می‌کند، قصد خروج منی کرده، روزه‌اش باطل شده است.
خروج مایع مشکوک
شخصی در ماه رمضان خود را تحریک می‌کند و مایع سفیدرنگی خارج می‌شود که شک دارد منی است یا نه، روزۀ او چه حکمی دارد؟
درصورتی‌که علائم منی (خروج با شهوت و جستن و سست‌شدن بدن) داشته یا برخی از آنها را داشته و شک در وجود نشانه‌های دیگر دارد، جنب شده است، و اگر احتمال خروج منی می‌داده، روزه‌اش باطل است و علاوه بر قضا کفّاره هم دارد.
جنابت روزه‌دار در اثر ملاعبه با همسر
حکم روزۀ شخصی که در ماه مبارک رمضان در حال بازی با همسرش جنب شده چیست؟
اگر مطمئن بوده که از او منی خارج نمی‌شود روزه‌اش صحیح است، اگرچه احتیاط استحبابی آن است که روزه را قضا کند؛ و در غیر این صورت روزه‌اش باطل است.
ملاعبه با احتمال خروج منی
اگر زن‌وشوهری در ماه رمضان بدون قصد خروج منی و بدون اینکه دخول صورت گیرد از هم لذت ببرند و آبی از آنها خارج شود، روزۀ آنها چه حکمی دارد؟ آیا قضا و کفّاره نیز واجب است؟ با شک در انزال، تکلیف چیست؟
اگر منی خارج نشود روزۀ آنها صحیح است. و در فرض خروج منی، چنانچه اطمینان نداشته‌اند که منی خارج نمی‌شود و اتفاقاً منی خارج شده، روزه باطل می‌شود و علاوه بر قضا، کفّاره نیز واجب است. با شک در خروج منی، اگر علائم منی را نداشته، روزه‌شان صحیح است.
اگر از مرد آب مشکوک خارج شود درصورتی‌که با شهوت و جستن خارج شود و بدن سست شود در حکم منی است؛ همچنین است آبی که در اوج لذت از زن جدا می‌شود و سپس خارج می‌گردد.خروج منی با استبرا پس از جنابت
آیا استبرا پس از جنابت یا احتلام -با اینکه می‌دانیم بقایای منی با استبرا خارج می‌شود- روزه را باطل می‌کند؟
باطل نمی‌کند.
شک در انجام استمنا
کسی شک دارد که در بیداری استمنا کرده، یا اینکه خواب استمنا را دیده است. حکم روزۀ چنین شخصی چیست؟
صحیح است.
استمنا برای انجام آزمایش
زمان آزمایش اسپرم شخصی به ماه رمضان افتاده است؛ آیا با استمنا برای این آزمایش روزه باطل می‌شود؟
این کار جایز نیست و روزه‌اش باطل است و قضا و کفّاره بر عهده‌اش میآید. البته اگر انجام این آزمایش آن هم در این زمان ضرورت داشته باشد یا ترک آن موجب مشقتی شود که معمولاً تحمل نمی‌شود، اشکال ندارد ولی باید بعداً روزه را قضا کند؛ ولی کفّاره ندارد.
جنب شدن روزه‌دار در اثر انجام برخی کارها در شب
شخصی می‌داند که انجام برخی کارها -مثل پرخوری و ملاعبه با همسر- در شب ماه رمضان باعث می‌شود در روز بی‌اختیار جنب شده و منی از او خارج شود، آیا انجام این کارها در شب، به روزۀ فردایش ضرری می‌رساند یا خیر؟
خیر، روزه‌اش صحیح است.
خوابیدن با یقین به احتلام در خواب
اگر روزه‌دار یقین کند که با خوابیدن بعد از اذان محتلم می‌شود، آیا جایز است بخوابد؟
خوابیدن جایز است و اگر محتلم هم شود روزه‌اش صحیح است.
4- دروغ بستن به خدا و معصومین؟عهم؟
دروغ گفتن در حال روزه
حکم روزۀ کسی که در ماه رمضان دروغ می‌گوید چیست؟
دروغ بستن بر خدا و پیامبر و ائمه؟عهم؟ و بنا بر احتیاط دروغ بستن به حضرت زهرا؟عها؟ و سایر رسولان و جانشینان ایشان؟عهم؟ در اموری که جنبه دینی دارند، روزه را باطل می‌کند. اما دروغ‌های دیگر روزه را باطل نمی‌کند؛ اگرچه از ثواب روزه می‌کاهد.
نسبت دروغ به رسولان الهی
نسبت دروغ دادن به سایر رسولان مانند حضرت موسی و حضرت عیسی؟عهما؟ در حال روزه چه حکمی دارد؟
بنابر احتیاط، حکم نسبت دروغ به پیامبر؟ص؟ را دارد.
دروغ بستن به بزرگان دین
آیا دروغ بستن عمدی روزه‌دار به علما و صلحا و بزرگان دین، روزه را باطل می‌کند؟
حرام است؛ ولی روزه را باطل نمی‌کند.
دروغ بستن بر پیامبر؟ص؟ به شوخی
شخصی حدیث دروغی را برای مزاح و شوخی به پیامبر؟ص؟ نسبت می‌دهد. تکلیف روزه‌اش چیست؟
اگر حتی به شوخی، قصد حکایت معنا را داشته باشد موجب بطلان است.
کشف صدق سخنی که به دروغ نسبت داده
اگر شخص روزه‌داری سخن دروغی را عمداً از معصوم؟ع؟ نقل کرد؛ ولی بعداً معلوم شد که سخنش راست بوده، آیا روزه‌اش باطل است؟
اگر با التفات -به اینکه دروغ بستن به پیغمبر؟ص؟ و ائمه معصومین؟عهم؟ روزه را باطل می‌کند- این خبر را گفته، روزه‌اش باطل می‌شود.
نقل سیرۀ ائمه؟عهم؟ از کتب غیر معتبر
آیا نقل مطلب پیرامون معصومین؟عهم؟ از کتبی که حاوی دروغ است و معتبر نیست روزه را باطل می‌کند؟ (با فرض اینکه نمی‌داند کدام مطلب راست و کدام دروغ است)
روزه باطل نمی‌شود.
روشن شدن دروغ بودن مطلب منقول
اگر روزه‌دار مطلبی را به نقل از کتاب یا شخصی بیان کند، یا اینکه مطلبی را که اعتقاد به راست بودنش دارد، یا مطلبی که صحتش نزد او مشکوک است را بیان کند و بعداً معلوم شود که این مطالب دروغ بوده، آیا روزه‌اش باطل است؟
اگر اعتقاد به راست بودن مطلب داشته، روزه‌اش صحیح است. ولی اگر صحت آن نزدش مشکوک بوده و به صورت جزمی گفته، روزه‌اش باطل است.
تأیید دروغی که در غیر روزه به ائمه؟عهم؟ نسبت داده
شخصی در ایامی که روزه نبوده مطلبی را به دروغ به یکی از ائمه؟عهم؟ نسبت می‌دهد و حال که روزه‌دار است وقتی از صحت‌وسقم آن مطلب از او می‌پرسند، می‌گوید راست گفتم و آن مطلب درست است. آیا روزه‌اش اشکال دارد؟
بله، اگر آن مطلب در امور مربوط به دین بوده روزه‌اش باطل است.
دروغ بستن به خداوند بدون توجه به روزه داشتن
اگر کسی بدون توجه به اینکه روزه است، به خداوند دروغ ببندد و ناگهان متوجه شود، آیا باید همان لحظه که متوجه شد بگوید دروغ گفتم؟ اگر سکوت کند و نگوید دروغ گفتم روزه‌اش چه حکمی دارد؟
اگر با تصحیح کلامش می‌تواند از شکل گرفتن دروغ جلوگیری کند باید تصحیح کند ولی اگر نمی‌تواند تصحیح کند، ظاهراً روزه‌اش باطل نیست.
نسبت دادن احادیث ائمه؟عهم؟ به یکدیگر
اگر روزه‌دار عمداً یا سهواً روایتی را که منسوب به امام صادق؟ع؟ است از قول امام باقر؟ع؟ نقل کند و نسبت دهد، آیا به صحت روزه‌اش ضرری می‌زند؟
خیر، اشکال ندارد اما فعل یک امام را عمداً نباید به امام دیگر نسبت دهد.
خواندن روضه از منابع غیر معتبر
آیا روضه‌خوانی از منابع نامعتبر یا بر اساس آنچه نزد عموم مشهور است، موجب بطلان روزه می‌شود؟
روزه باطل نمی‌شود.
خواندن زبان حال در روضه
زبان حالی که در روضه‌ها خوانده می‌شود یا اشعاری که به این عنوان به کار می‌رود آیا مبطل روزه است؟
اگر به معصوم؟ع؟ نسبت ندهد اشکالی ندارد.
نسبت دروغ در امور دنیایی
اگر روزه‌دار در روضه‌خوانی عمداً و به دروغ -مثلاً- بگوید: «امام حسین؟ع؟ سواره به راه افتاد.» آیا روزه‌اش باطل می‌شود؟
نسبت دروغ دادن در فعل یا قولی که صدورش جنبه شرعی ندارد و مستلزم حکم شرعی هم نیست بنا بر احتیاط مستحب مبطل است.
نسبت دروغ در تنهایی
اگر روزه‌دار در تنهایی بدون آنکه صدایش را کسی بشنود، دروغی را به خدا یا پیغمبر؟ص؟ نسبت دهد، روزه‌اش باطل می‌شود؟
باطل نمی‌شود. اگر چه احتیاط مستحب آن است که بعداً روزه را قضا کند.
نوشتن دروغ و انتساب آن به خدا و پیامبر؟ص؟
روزۀ شخصی که در نوشتۀ خود دروغی را به خدا و پیامبر؟ص؟ نسبت می‌دهد چه حکمی دارد؟
روزه‌اش باطل می‌شود.
زیارت امامزادگان با انتساب غیر قطعی
آیا اگر در حال روزه به زیارت امامزادگان برویم و خطاب به آنها مثلاً بگوییم «السلام علیک یابن موسی بن جعفر؟ع؟» و مانند آن، در حالی که انتساب قطعی نباشد، اشکال دارد؟
نسبت غیر قطعی اشکال ندارد و در هر حال، روزه باطل نمی‌شود.
نسبت دروغ از باب اضطرار
اگر روزه‌دار از روی اضطرار و تقیه، نسبت دروغ به خدا و رسول یا ائمه؟عهم؟ بدهد، آیا روزه‌اش باطل می‌شود؟
خیر.
قسم دروغ خوردن و به دروغ خدا را شاهد گرفتن
شخص روزه‌دار اگر قسم دروغ بخورد و بگوید: «به خدا قسم کذا و کذا» یا به دروغ بگوید «خدا شاهد است کذا و کذا» حکم روزه‌اش چگونه است؟
روزه‌اش صحیح است.
قرائت و نسبت دادن حدیث کساء به معصومین؟عهم؟
آیا قرائت حدیث کساء و نسبت دادن آن در حال روزه به حضرت زهرای مرضیه؟سها؟ جایز است؟
قرائت آن در حال روزه هر چند حرام نیست ولی خصوص حدیث کساء را به‌صورت جزمی نسبت ندهد.
تلفظ اشتباه کلمات قرآن
آیا تلفظ اشتباه کلمات قرآن در ماه رمضان از روی سهو موجب بطلان روزه می‌شود؟
خیر.
نسبت دروغ دادن به پیامبر؟ص؟ بدون التفات به مبطل بودن آن
در حال روزه، حکمی شرعی را به‌دروغ به پیامبر؟ص؟ نسبت دادم و قبلاً می‌دانستم که این کار روزه را باطل می‌کند ولی در آن لحظه اصلاً متوجه مبطل بودن این کار نبودم، حال تکلیفم چیست؟
در فرض سؤال روزه باطل است باید آنرا قضا کنید و بنا بر احتیاط مستحب، کفّاره هم بپردازید.
رساندن غبار به حلق
ناگزیر بودن از گرد و غبار گچ و سیمان
آیا گرد و غبار اشیاء روزه را باطل می‌کند؟ اگر شخص ناچار باشد -مانند اینکه در محلی که کارخانۀ سیمان است زندگی می‌کند- تکلیفش چیست؟
گرد و غبار روزه را باطل نمی‌کند؛ البته اگر آن‌قدر غلیظ باشد که صدق خوردن کند روزه بنا بر احتیاط باطل می‌شود.
تنفّس بخار غلیظ و بخور دادن
آیا تنفّس بخار غلیظ در حمام یا بخور دادن با آب جوش یا داروهای گیاهی، روزه را باطل می‌کند؟
خیر، اگر به صورت مایع به معده نرسد، روزه را باطل نمی‌کند.
سیگار کشیدن در ماه مبارک رمضان
حکم استعمال دخانیات در ماه رمضان چیست؟
به‌صورت علنی حرام و در غیر این صورت هم بنا بر احتیاط برای روزه‌دار جایز نیست، و چنانچه روزه‌دار در ماه رمضان از دخانیات استفاده کند، بنا بر احتیاط در بقیۀ روز از کارهایی که روزه را باطل می‌کند خودداری نماید و روزۀ آن روز را نیز قضا کند.
استعمال دود در حال روزه
چه مقدار دود روزه را باطل می‌کند؟
رساندن دود و غبار به حلق روزه را باطل نمی‌کند ولی استعمال سیگار و دخانیات بنا بر احتیاط مبطل روزه است.
تأثیر سیگار کشیدن دیگری بر روزه
اگر روزه باشیم و کسی در کنار ما سیگار بکشد ودودش را طرف ما فوت کند، روزه باطل می‌شود؟
خیر.
فرو بردن سر در آب
حکم روزه با فرو بردن سر در آب
آیا فروبردن سر در آب، روزه را باطل می‌کند؟
فرو بردن سر به تنهایی حرام نیست؛ اما فروبردن بدن در آب به‌گونه‌ای که تمام سر داخل آب برود حرام است؛ گرچه ظاهراً روزه را باطل نمی‌کند.
زیرآب رفتن با لباس مخصوص
آیا جایز است روزه‌دار با گذاشتن کلاه یا عینک که مانع رسیدن آب به بخشی از سر می‌شود، در زیرآب شنا یا غواصی کند؟
اگر به‌گونه‌ای باشد که نگویند سر را زیر آب برده، اشکال ندارد.
در آب فرورفتن اتفاقی
اگر روزه‌دار بدون اینکه قصد داشته باشد سرش را زیر آب کند داخل استخر شود ولی اتفاقاً در یک لحظه سرش زیرآب رود، روزه‌اش چه حکمی دارد؟
روزه‌اش صحیح است.
شستن سر زیر شیر آب یا دوش حمام
شستن سر زیر شیر آب یا دوش حمام در حال روزه چه حکمی دارد؟
مانعی ندارد.
شنا در حال روزه
آیا برای روزه‌دار استخر رفتن جایز است؟
اگر بداند بدن و تمام سرش در زیر آب قرار می‌گیرد جایز نیست.
فرو بردن سر در آب مضاف
اگر روزه‌دار سر خود را در آب مضاف فروببرد، آیا روزه‌اش باطل می‌شود؟ در آبی که معلوم نیست مطلق است یا مضاف چطور؟
ارتماس در آب مضاف و نیز آبی که در مضاف بودنش شک دارد، حرام و مبطل روزه نیست. البته اگر قبلاً می‌دانسته مضاف نبوده والآن در مضاف شدن آن شک دارد، ارتماس جایز نیست.
غسل ارتماسی روزه‌دار
آیا انجام غسل ارتماسی در حال روزه صحیح است؟ اگر روزه‌دار به‌صورت ارتماسی غسل کند، حکم روزه‌اش چیست؟
جایز نیست و اگر عمداً و با توجه به مسأله، غسل نموده، بنا بر احتیاط غسلش صحیح نیست؛ ولی درهرصورت روزه‌اش صحیح است.
5- باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح
توهم جنابت و ترک غسل تا طلوع فجر و کشف خلاف
شخصی در ماه رمضان، قبل از طلوع فجر خیال کرده که جنب شده و از روی تنبلی غسل نکرده؛ ولی بعداً متوجه شده که جنب نبوده است. آیا می‌تواند روزه بگیرد؟
اگر نیت روزه نکرده، باید در بقیۀ روز امساک کند و بعداً روزۀ آن روز را قضا کند.
انجام ندادن غسل بدون التفات به ماه رمضان
کسی که در شب ماه رمضان بنا دارد فردا روزه بگیرد، اگر در خواب جنب شود و پس از بیدار شدن متوجه ماه رمضان نباشد و چند بار بخوابد و بیدار شود و تا اذان صبح غسل نکند، حکم روزه‌اش چیست؟
روزه‌اش صحیح نیست اما باید از مبطلات روزه در آن روز اجتناب کند.
ملاک تعدّد خواب (خواب کوتاه‌مدت)
شخصی جنب شده و خوابیده است و بعد از پنج دقیقه بیدار شده و دوباره خوابیده و دیگر تا اذان صبح بیدار نشده است. آیا خواب کوتاه‌مدت هم یک خواب به حساب میآید تا احکام بقای عمدی بر جنابت بر او مترتب گردد؟
خواب کوتاه هم یک خواب به‌حساب میآید.
ملاک بیداری جنب از خواب
شخص جنبی از خواب بیدار می‌شود و در حالی که هنوز کاملاً هوشیار نیست، ساعت را خاموش می‌کند و باز می‌خوابد. آیا این یک بیداری محسوب می‌شود؟
همین‌که عرفاً متصل به خواب قبلی شمرده شود، بیدارشدن حساب نمی‌شود.
تأخیر در انجام غسل و بیدار شدن پس از طلوع فجر
فردی در شب ماه رمضان جنب شده و با توجه به خستگی خود بسیار بعید می‌داند که قبل از طلوع فجر بیدار شود. آیا جایز است بخوابد؟ اگر بخوابد و بیدار نشود، حکم روزه‌اش چیست؟ آیا فرقی بین خواب اول و دوم وجود دارد؟
جایز نیست قبل از غسل کردن بخوابد. چنانچه بخوابد و بیدار نشود، روزه‌اش باطل است و باید امساک کند و علاوه بر قضا، کفّاره هم واجب می‌شود و فرقی بین خواب اول و دوم نیست.
تأخیر در انجام غسل و بیدار شدن پس از طلوع فجر
اگر شخص در شب ماه رمضان قبل از اذان صبح بیدار شود و ببیند که محتلم شده و دوباره پیش از اذان صبح به امید اینکه برای غسل کردن بیدار می‌شود بخوابد و تا بعد از طلوع فجر بیدار نشود، در این صورت روزۀ او چه حکمی دارد؟
باید در آن روز امساک کند و بعداً روزه را قضا کند.
لزوم بیدار شدن قبل از اذان با احتمال احتلام
کسی که گاهی بدون سحری روزه می‌گیرد؛ آیا لازم است در مواقعی که احتمال احتلام می‌دهد، قبل از اذان بیدار شود تا در صورت محتلم بودن، غسل نماید؟
واجب نیست.
تأخیر عمدی غسل و انجام تیمم در تنگی وقت
آیا شخص می‌تواند در ماه رمضان عمداً غسل خود را به تأخیر اندازد تا در تنگی وقت تیمم بدل از غسل نماید؟ اگر هنگام تیمم ناگهان طلوع فجر شود تکلیف او نسبت به روزۀ آن روزش که بدون غسل و تیمم داخل صبح شده چیست؟
معصیت کرده ولی روزه‌اش صحیح است؛ البته احتیاط مستحب آن است در هر دو صورت قضای آن روزه را هم بجا آورد.
گرفتن روزۀ قضا با تیمم
اگر جنب عمداً غسل نکند و در ضیق وقت تیمم نماید، حکم روزۀ او در روزۀ قضای ماه رمضان چیست؟
اگر وقت قضای روزه تنگ باشد بعید نیست روزه‌اش صحیح باشد؛ و گرنه صحت روزه‌اش معلوم نیست.
بقای بر جنابت با تنگی وقت برای غسل و تیمم
اگر شخصی قبل از طلوع فجر از خواب بیدار شود و خود را محتلم ببیند و یا از خواب اول بعد از جنابت بیدار شود و وقت تا اذان صبح برای غسل نمودن و تیمم تنگ باشد، تکلیف روزۀ آن روز چه می‌شود؟
اساساً در روزۀ مـاه رمضـان روزۀ وی صحیـح اسـت. در روزۀ قضـای مـاه رمضـان اگـر وقـت آن وسـعت دارد روزه‌اش باطـل اسـت و اگـر وقتـش تنـگ اسـت آن روز را روزه بگیـرد و عـوض آن را هـم بجـا آورد؛ امـا بقـای بـر جنابـت در روزه‌هـای دیگـر مبطـل نیسـت.
بقای عمدی مسافر بر جنابت و رسیدن قبل از ظهر به وطن
مسافری که در ماه رمضان عمداً با حالت جنابت وارد روز شده و بدون اینکه مفطری انجام دهد قبل از ظهر به وطن خود رسیده نسبت به روزه چه وظیفه‌ای دارد؟
اگر عمداً تا صبح غسل نکرده روزه‌اش صحیح نیست.
تیمم بدل از غسل مسافر و رسیدن قبل از ظهر به وطن
مسافری در شب ماه رمضان جنب می‌شود و به جهت عدم امکان غسل در وقت نماز، قبل از طلوع فجر تیمم می‌کند و با آن نماز می‌خواند. آیا اگر قبل از ظهر به وطن خود برسد، می‌تواند نیت روزه کند و روزه‌اش صحیح است؟
در فرض سؤال روزه‌اش صحیح است.
جنابت اختیاری بدون امکان غسل در شب
کسی که می‌خواهد روزۀ ماه رمضان یا قضای آن را بجا آورد، آیا جایز است در شب خـود را جنـب کنـد و بـرای روزه تیمـم نماید؟
مانعی ندارد و روزه‌اش صحیح است.
جنابت اختیاری بدون امکان غسل و تیمم در شب
کسی که امکان غسل و تیمم ندارد،آیـا می‌توانـد در شـب مـاه مبـارک یا شبی که می‌خواهد فردای آن روزه قضا بگیرد، خـود را جنب کند (مثلاً با همسرش نزدیکی کند)؟ا گـر خـود را جنـب کنـد، روزه‌اش چـه حکمـی دارد؟
جواز آن بعید نیست و روزه‌اش صحیح است.
غسل جنابت هنگام اذان صبح
آیا روزه‌دار می‌تواند هم‌زمان با اذان صبح غسل جنابت کند؟
باید قبل از اذان صبح غسل کند. البته ملاک، وقت واقعی اذان است نه اذان رسانه که در زمان کنونی مقداری زودتر گفته می‌شود.
کمبود وقت برای خوردن سحری و غسل
اگر وقتی‌که تا اذان صبح باقیمانده برای انجام غسل جنابت و خوردن سحری کافی نیست (مثلاً ده دقیقه تا اذان صبح) وظیفۀ شخص جنب چیست؟ (با توجّه به اینکه اگر سحری نخورد به ضعف شدید غیرقابل‌تحمل دچار می‌شود.)
باید بدل از غسل، تیمم کند.
زمان تیمم بدل از غسل در سحر ماه رمضان
شخصی که باید برای روزه، تیمم بدل از غسل کند، آیا این تیمّم را قبل از طلوع فجر باید انجام دهد یا می‌تواند بعد از اذان صبح و قبل از طلوع آفتاب، برای نماز صبح انجام دهد؟
باید قبل از طلوع فجر تیمم کند.
تیمم در هنگام اذان رسانه
در ماه رمضان نزدیک اذان صبح از خواب بیدار شدم. به خیال اینکه وقت تنگ است، هم‌زمان با اذان رسانه تیمم کردم؛ الآن متوجه شدم که شما طلوع فجر را دیرتر می‌دانید؛ روزه‌ام چه حکمی دارد؟
روزه‌تان صحیح است.
انجام تیمّم بدل از غسل هم‌زمان با اذان صبح
شخصی در شب ماه رمضان جنب شده و امکان غسل برایش نبوده و قصد داشته تیمم کند؛ ولی فراموش کرده و هنگام شنیدن اذان صبح یادش آمده و فوراً تیمم کرده است. آیا روزه‌اش صحیح است؟
بله، روزه‌اش صحیح است.
التفات به بطلان غسل بعد از اذان صبح
اگر روزه‌داری پس از اذان صبح متوجه شود که غسل جنابت او باطل بوده است، آیا روزه‌اش صحیح است؟
روزه‌اش صحیح است، مگر در قضای ماه رمضان.
به تأخیر انداختن غسل و پیشامد عذر
در شب ماه رمضان غسل جنابت را تا هنگام سحر به تأخیر انداختم، اما وقت سحر مجبور شدم فرزندم را که از شدت تب می‌سوخت به درمانگاه برسانم و تا به منزل برگردم اذان صبح شد و موفق به غسل نشدم. تکلیف روزه‌ام چیست؟
وظیفۀ شما در تنگی وقت، تیمم بدل از غسل جنابت بوده است. اگر به دلیل ندانستن مسأله تیمم نکرده باشید، روزۀ شما باطل است؛ اما اگر فرصت تیمم هم نداشته‌اید، روزۀ شما صحیح است.
تکلیف وسواسی با کافی نبودن وقت برای غسل طولانی وی
کسی که در انجام غسل دچار وسواس است و غسل او بیش از حد معمول طول می‌کشد، اگر مدت‌زمان باقیمانده تا اذان صبح برای غسل جنابت او کافی نباشد چه باید کند؟
اگر می‌تواند به وسواس خود عمل نکند، باید به‌طور متعارف غسل کند، و اگر نمی‌تواند باید تیمم کند.
انجام تیمم به جهت مشقت غسل
اگر آبی که شخص برای انجام غسل در اختیار دارد سرد، و غسل با آن سخت باشد، آیا می‌تواند تیمم کند و روزه‌اش را بگیرد؟
اگر خوف دارد غسل با آب سرد برایش ضرر داشته باشد و یا غسل کردن با آب سرد برای او مشقت شدید دارد و وقت یا امکان گرم کردن آب را نداشته باشد، تیمم کند و روزه‌اش را بگیرد.
تأخیر غسل جنابت به خیال وسعت وقت
فردی در ماه رمضان به خیال اینکه وقت برای غسل جنابت کافی است مشغول غسل می‌شود؛ ولی در حین غسل و پیش از اتمام آن، اذان صبح می‌شود. آیا روزه‌اش صحیح است یا قضا و کفّاره دارد؟
روزه‌اش صحیح است.
التفات به احتلام پس از اذان صبح
اگر شخصی در ماه مبارک رمضان پس از اذان صبح بفهمد که قبل از اذان محتلم شده، آیا روزۀ آن روزش صحیح است؟ اگر قبل از اذان صبح شک به احتلام داشته و اعتنایی به آن نکرده است چطور؟
در هر دو صورت روزه‌اش صحیح است.
باطل شدن تیمم بدل از غسل
کسی که می‌داند عذرش برای غسل نکردن تا اذان صبح ادامه دارد و لذا در شب ماه رمضان تیمم نموده است، اگر قبل از اذان صبح مرتکب حدث اصغر شود، آیا برای صحت روزه باید مجدداً تیمم کند؟
لازم نیست.
استبرا از منی قبل از طلوع فجر
شخصی که پیش از طلوع فجر در ماه رمضان جنب شده و احتمال می‌دهد منی در مجرا باقی باشد، آیا لازم است که استبرا نموده و بعد غسل نماید؟ اگر بعداً قطرات منی خارج شود چه وظیفه‌ای دارد؟
استبرا لازم نیست و اگر قطرات منی بعد از طلوع فجر خارج شود روزه‌اش صحیح است اما اگر قبل از آن خارج شود باید دوباره غسل کند و اگر وقت تنگ است تیمم نماید.
تأثیر بقای بر جنابت در روزه‌های مختلف
بقای بر جنابت (اعم از عمدی و غیر عمدی) در روزه‌های مختلف چه حکمی دارد؟
بقای عمدی بر جنابت تنها در ماه رمضان و قضای آن مبطل روزه است و سایر روزهها را باطل نمی‌کند. بقای غیرعمدی بر جنابت هم در سه صورت باعث بطلان روزه می‌گردد: 1- بقای بر جنابت در خواب دوم به بعد 2- قضای ماه رمضان 3- فراموش کردن غسل جنابت و یادآوری آن پس از گذشتن ماه رمضان.
محتلم شدن روزه‌دار
اگر روزه‌دار بعد از نماز ظهر محتلم شود و تا نماز مغرب غسل نکند، روزه‌اش صحیح است؟
روزه‌اش صحیح است.
روزۀ حائض و جنب بدون غسل و تیمّم
روزۀ حائض و جنب اگر نتوانند آب یا خاک برای غسل یا تیمم تهیه کنند یا به جهت بیماری مجاز به استعمال آن نباشند، چه حکمی دارد؟
روزه‌شان صحیح است.
تحقق حیض دراثنای روزه
زنی که در حال روزه عادت ماهانه شده، آیا می‌تواند افطار کند یا باید تا اذان مغرب صبر کند؟
روزه‌اش باطل است و لازم نیست بقیۀ روز امساک کند.
خون دیدن نزدیک غروب آفتاب
زنی پنج دقیقه قبل از مغرب خون حیض دیده است، حکم روزۀ آن روز او چیست؟ اگر روزه‌اش مستحبی باشد چطور؟
در هر دو صورت روزه‌اش باطل است.
فراموش کردن غسل حیض و نفاس
زنی غسل حیض و نفاس یا استحاضه را فراموش کرده و سه روز نماز خوانده و روزه گرفته است. تکلیف چیست؟
باید نمازهایش را قضا کند. اما روزه‌هایش صحیح است.
التفات به بطلان غسل حیض در حال روزه
خانمی پس از انجام غسل حیض روزۀ قضا گرفته و در بین روز متوجه می‌شود غسلش به سبب وجود مانع، باطل بوده است. روزه‌اش چه حکمی دارد؟
صحیح است.
احتمال خروج خون پس از وارسی و غسل
زنی قبل از طلوع فجر خود را وارسی می‌کند و می‌بیند پاک است، بنابراین غسل می‌کند و روزه می‌گیرد. در بین روز در لباسش لکۀ خونی را مشاهده می‌کند که احتمال می‌دهد بعد از اذان خارج شده باشد. روزه‌اش چه حکمی دارد؟
روزه‌اش صحیح است.
احتمال پاک شدن از حیض قبل از طلوع فجر
خانمی که حیض بوده، صبح متوجه می‌شود که از خون حیض پاک‌شده است و احتمال می‌دهد قبل از طلوع فجر پاک شده باشد. آیا روزه‌اش صحیح است؟
روزه‌اش باطل است و باید قضا کند.
ترک غسل حیض به خاطر احتمال جریان دوباره خون
زنی در شب ماه رمضان از حیض پاک می‌شود ولی به خاطر آنکه احتمال می‌داده دوباره خون ببیند، بدون اینکه غسل کند روزه می‌گیرد و قبل از زوال غسل می‌کند. حکم روزۀ او چیست؟
وظیفۀ او انجام غسل، و در تنگی وقت، تیمم بوده است. اگر نسبت به ترک غسل و تیمم معذور نبوده، روزه‌اش باطل است.
مشکوک بودن شروع عادت قبل از مغرب
زنی پس از اذان مغرب متوجه می‌شود که حائض شده و شک دارد شروع خون قبل از مغرب بوده یا خیر، روزه‌اش چه حکمی دارد؟
روزۀ آن روزش صحیح است.
جلوگیری از عادت برای روزه گرفتن در ماه رمضان
برخی خانم‌ها با استفاده از دارو و قرص جلو عادت را می‌گیرند تا بتوانند تمام ماه را روزه بگیرند؟ آیا چنین کاری -با توجه به اینکه ممکن است استفاده از اینگونه قرص‌ها عوارض داشته باشد- رجحان دارد؟
اگر ضرر نداشته باشد رجحان دارد.
جلوگیری از ادامۀ حیض با خوردن قرص
زنی در ایام عادت خود در ماه رمضان خون می‌بیند و روزه‌اش را افطار می‌کند ولی با استفاده از قرص و دارو پس از یک روز خون بند میآید. حکم این خون و روزهای که افطار کرده چیست؟ آیا باید بقیۀ روزه‌های ماه رمضان را که ایام عادت وی نیز هست روزه بگیرد؟
همان یک روز هم حائض است و بعداً باید قضای آن روز را بگیرد، و اگر در روزهای دیگر در باطن نیز پاک باشد، باید آنها را روزه بگیرد، اگرچه که در ایام عادتش باشد.
پاک شدن از عادت و گرفتن روزه و دوباره خون دیدن
زنی در ماه رمضان بعد از پاک شدن از عادت، روزه گرفته و بعد از دو روز خون دیده است. آیا باید دوباره غسل کند یا اینکه لازم نیست و نماز و روزه‌اش درست است؟
خونی که صاحب عادت وقتیه بعد از وقت و صاحب عادت وقتیه و عددیه پس از تکمیل عادت می‌بیند، استحاضه است. در غیر این دو اگر خون‌ها دارای صفت باشد و مجموع آن، بیش از ده روز نشود، بعد از پاک شدن از خون جدید غسل نموده، عبادات خود را انجام دهد؛ و اگر بیشتر از ده روز شود، صور مختلفی دارد که در رساله و جلد نخست استفتائات آمده است.
استمرار خونریزی و وظیفۀ روزه
وظیفۀ زنی که دائماً خون می‌بیند نسبت به نماز و روزه‌اش چیست؟
اگر خون‌ها دارای صفات هستند، به مقداری که وظیفه دارد -که در رسالۀ عملیه ذکر شده است- را حیض قرار دهد. (البته مستحب است تا آخر روز دهم را استظهار کند؛ یعنی حیض قرار دهد) بعد از ایام حیض تا ده روز استحاضه است و دوباره مثل روزه‌های اول، طبق وظیفه‌اش خون‌ها را حیض قرار می‌دهد و همین‌طور.
البته اگر در وقت، دارای عادت است، بعد از ایام اولی که حیض است تا وقت عادتش در ماه بعد، همۀ خون‌ها استحاضه است.غسل اضافه برای مستحاضۀ متوسطه و کثیره
آیا مستحاضۀ متوسطه یا کثیره برای روزه گرفتن و نماز صبح، باید جداگانه غسل کند؟
مستحاضۀ کثیره باید برای نمازهایش غسل کند، و روزه‌اش غسل ندارد.
6- اماله کردن
منظور از احتقان
آیا منظور از «احتقان با مایعات» چیزی جز اماله کردن است؟
یکی هستند و منظور، داخل کردن مایعات به بدن از راه مقعد است.
داخل کردن آب در مخرج
شخصی در ماه مبارک رمضان در وقت قضای حاجت برای دفع مدفوع از پایین با شلنگ آب را داخل کرده است. آیا مانند اماله روزه‌اش باطل است؟
این کار از مصادیق اماله است و باعث بطلان روزه می‌شود.
استعمال شیاف برای روزه‌دار
استفادۀ روزه‌دار از انواع شیاف که از طریق مقعد وارد بدن می‌شود، چه حکمی دارد؟
مبطل روزه نیست، مگر اینکه تقویتی باشد.
واردکردن مایع به رحم
آیا امالۀ مایع روان در فرج جهت مداوای بیماری یا شستشو موجب بطلان روزه است؟
خیر، مبطل نیست.
استفاده از قرص واژینال در حال روزه
آیا استفاده از قرص واژینال (که وارد رحم زن می‌شود) در حال روزه اشکال دارد؟
اشکال ندارد.
شستشوی روده با سوند
برای شستشوی روده برخی بیماران، به این صورت عمل می‌شود که مایعی از طریق سوند متصل به مقعد، داخل روده شده و سپس آن را خارج می‌کنند. در این صورت آیا روزه آنها صحیح است؟ اگر مایع داخل شکم نشود و فقط به مقعد وارد شود حکم چگونه است؟
در هر دو صورت روزه باطل است.
روزه با اضطرار به اماله کردن
کسی که به دلیل یبوست از کودکی تابه‌حال بنا به دستور دکتر باید روزها و شب‌ها با آب اماله کند والا در معرض خطر است، آیا برای گرفتن روزه وظیفه‌ای دارد؟
وظیفۀ چنین شخصی ترک روزه است.
7- قی کردن
استفراغ غیرعمدی
آیا استفراغ غیرعمدی روزه را باطل می‌کند؟ فرقی بین روزۀ واجب و مستحب در این مسأله هست؟
مبطل نیست، خواه روزه واجب باشد و خواه مستحب.
آروغ زدن در حال روزه
اگر کسی عمداً آروغ بزند و چیزی به فضای دهان و یا حلقش برسد حکم روزه‌اش چیست؟
اگر یقین داشته به‌واسطۀ آروغ زدن چیزی از گلویش بیرون میآید و به آن‌هم قی کردن گفته می‌شود، درصورتی‌که با التفات به روزه بودن این کار را کرده، روزه‌اش باطل شده است. و اگر صرفاً احتمال بدهد که شاید چیزی به گلویش بیاید، آروغ زدن خلاف احتیاط استحبابی است.
بیرون آمدن خون از گلو در حال سرفه
من مبتلا به آسم و سیاه سرفه‌ام. اگر هنگام سرفه مقداری خون از حلقم خارج شود، آیا روزه‌ام باطل است؟
خروج خون موجب بطلان نمی‌شود؛ ولی نباید خونی که وارد فضای دهان شده را فرو بدهید.
ناچار شدن روزه‌دار به قی کردن
اگر مریض ناچار به استفراغ شود، آیا روزه‌اش باطل می‌شود و کفّاره دارد؟
اگر عمداً قی کند هر چند به جهت بیماری مضطر به این کار شود، روزه‌اش باطل است و باید قضا کند؛ ولی کفّاره ندارد.
قی کردن روزه‌دار در اثر خوردن چیزی در شب
شخصی می‌داند که اگر در شب ماه رمضان چیزی بخورد در حال روزه‌داری قی خواهد کرد. آیا برای او خوردن آن چیز جایز است؟
اشکال ندارد و در فرضی هم که بی‌اختیار قی کند روزه‌اش صحیح است.
استفراغ روزه‌دار در صورت مسافرت با ماشین
اگر روزه‌دار بداند که در صورت مسافرت با اتومبیل، قی خواهد کرد، آیا چنین مسافرتی برای او جایز است؟ اگر مسافرت انجام داد و قی کرد، آیا روزه‌اش صحیح است؟
مانعی ندارد و روزه‌اش صحیح است.
احکام چیزهایی که روزه را باطل می‌کند
بی‌هوشی عمدی در اثنای روزه
آیا جایز است روزه‌دار خود را در معرض بی‌هوشی قرار دهد، بدون آنکه مضطر به این بی‌هوشی باشد؟ اگر عمداً خود را بی‌هوش کند و قبل از مغرب به هوش آید، حکم روزه‌اش چیست؟ بی‌حسی موضعی چه حکمی دارد؟
جایز نیست و باید بقیۀ روز را امساک کند و قضای آن روز را هم بجا آورد. اما بی‌حسی موضعی موجب بطلان روزه نیست.
بی‌هوش بودن روزه‌دار در تمام روز
اگر شخص در تمام روز ماه مبارک رمضان بی‌هوش باشد، آیا لازم است روزۀ خود را قضا کند؟
اگر بی‌هوشی غیرعمدی باشد قضای روزه لازم نیست و اگر عمدی باشد، قضای روزه لازم است.
چند ساعت بی‌هوشی در حال روزه
تکلیف شخصی که در حال روزه چند ساعت بی‌هوش باشد، چیست؟
اگر اختیاری باشد، باید در بقیۀ روز امساک کند و بعداً نیز روزه را قضا نماید ولی اگر غیر اختیاری باشد، تکلیفی نسبت به امساک و قضا ندارد.
اضطرار به بی‌هوشی برای عمل جراحی
اگر عمل جراحی متوقّف بر بی‌هوش کردن شخص باشد، آیا اقدام بر این کار در روز ماه مبارک رمضان برای روزه‌دار جایز است، و در صورت اقدام بر این کار، آیا روزه‌اش صحیح است؟
بی‌هوش کردن برای عمل جراحی در فرض اینکه ترک آن موجب ضرر یا حرج بر وی می‌شود، اشکال ندارد؛ ولی بعداً باید روزه را قضا کند.
انجام مفطرات به‌اجبار و اکراه
اگر چیزی را به‌زور وارد دهان روزه‌دار کنند، آیا روزه‌اش باطل می‌شود؟ اگر وی را از روی اکراه و تهدید وادار به این کار کنند چطور؟
در صورت اول روزه‌اش صحیح است، به شرطی که عمداً به جایی که می‌داند با او چنین می‌کنند، نرفته باشد؛ ولی در صورت دوم روزه‌اش باطل می‌شود.
افطار کردن با اعتقاد به تحقق مغرب و کشف خلاف
اگر کسی یقین کند اذان شده و افطار کند و بعداً معلوم شود اذان نشده بود، حکم روزه‌اش چیست؟
باطل است.
ترک روزه به احتمال عید فطر
شخصی در شب آخر ماه رمضان به احتمال اینکه فردا عید می‌شود غسل جنابت نکرده و در روز به خیال اینکه روزه‌اش باطل شده افطار کرده است. آیا قضا و کفّاره بر او واجب است؟
قضا بر وی واجب است و اگر احتمال داده ترک کردن غسل حرام باشد، کفّاره هم باید بپردازد.
ترک روزه به خیال عدم وجوب آن برای مستحاضه
اگر مستحاضه به خیال اینکه تکلیفی نسبت به روزه ندارد، روزه‌اش را بخورد، تکلیفش چیست؟
باید آن را قضا کند؛ ولی کفّاره ندارد.
روزه با جهل نسبت به حکم جنابت
فردی که وجوب غسل جنابت یا اصل جنابت را نمی‌دانسته، نسبت به روزه‌هایی که در حال جنابت گرفته، چه وظیفه‌ای دارد؟
اگر نمی‌دانسته که بقای بر جنابت از مبطلات است، فقط قضای روزه را بجا آورد، و اگر اصل جنابت را نمی‌دانسته قضا هم ندارد، مگر در مواردی که در روز ماه رمضان خود را جنب کرده است.
شک در صحت روزه‌های سابق به جهت ندانستن حکم جنابت
شخصی نمی‌دانسته با جنابت عمدی در روز، روزه باطل می‌شود و حال نسبت به صحت روزه‌هایش در آن زمان شک دارد. آیا الآن تکلیفی بر عهده‌اش است؟
اگر در تحقق جنابت شک دارد، تکلیفی ندارد. ولی اگر بداند خود را جنب کرده باید روزهها را قضا کند؛ ولی کفّاره ندارد، مگر آنکه احتمال می‌داده که این کار، هرچند در ماه رمضان، حرام باشد.
روزه با جهل نسبت به حکم جنابت قبل از بلوغ
با پسر یا دختری در کودکی نزدیکی شده و نمی‌دانسته که پس از بالغ شدن باید غسل کند و همین‌طور فرایض را انجام داده است. حالا تکلیف آن مدت نماز و روزهای که بدون غسل انجام داده چیست؟
اگر پس از ممیز شدن، یک غسل صحیح، هر چند مستحب، مثل غسل جمعه، انجام داده باشد، جنابت ساقط می‌شود، و باید نمازهایی را که قبل از انجام غسل بوده قضا کند ولی روزه‌هایش صحیح است. البته اگر روزۀ قضا را بااین‌حالت بجا آورده کافی نیست.
روزه گرفتن بدون آگاهی از تحقق جنابت
اگر شوهر در شب ماه رمضان با همسر خود که خواب بوده آمیزش کند و زن بدون اطلاع از جنابت روزه بگیرد، آیا روزه‌اش صحیح است؟ آیا قضا یا کفّاره بر عهدۀ او یا شوهرش هست؟
روزۀ زن صحیح است و قضا و کفّاره ندارد.
ترک روزه از روی ندانستن سن بلوغ
شخصی به خیال اینکه سن بلوغ پانزده سال شمسی است نه پانزده سال قمری، روزه‌های واجبش را نگرفته است؛ حال تکلیفش چیست؟ آیا در مسأله تفاوتی بین جاهل قاصر و مقصر هست؟
قضا واجب است؛ ولی کفّاره ندارد. فرقی هم نمی‌کند در جهل خود قاصر بوده یا مقصر.
بطلان غسل جنابت و روزۀ ماه رمضان
شخصی در ماه رمضان غسل جنابت بر عهده‌اش بوده و مانعی در بدن خود داشته ولی هنگام غسل فراموش کرده و غسل نموده و چند روز بعد در حالی که هنوز مانع روی بدنش بوده، یادش آمده است. آیا نماز و روزه‌هایی که با غسل باطل انجام شده، صحیح است؟
در فرض سؤال، قضای روزهها لازم نیست؛ ولی باید نمازهایی را که در آن چند روز خوانده قضا کند.
روزه با غسل اشتباه
شخصی از خانواده‌اش چنین یاد گرفته بود که در غسل، اول سمت راست را می‌شویند سپس سمت چپ و سپس سر را می‌شویند و ده سال اینگونه غسل می‌کرد، آیا روزه‌هایش صحیح است؟
روزه‌هایش صحیح است، مگر در جنابت نسبت به روزۀ قضای ماه رمضان.
در حیض، نسبت به روزۀ ماه رمضان نیز اگر نسبت به یادگیری مسأله جاهل مقصر باشد، روزه‌هایش صحیح نخواهد بود.روزۀ ماه رمضان با غسل و تیمم باطل
کسی که از روی جهل و یاد نگرفتن مسأله، غسل جنابتش باطل بوده یا اشتباه تیمم می‌کرده است، حکم روزه‌های ماه رمضانش چیست؟
روزه‌هایش صحیح است و قضا و کفّاره ندارد.
فراموشی غسل جنابت و تیمم
کسی که جنب شده، اگر غسل جنابت و یا تیمم بدل از آن را برای روزۀ ماه رمضان یا روزه‌های دیگر فراموش کند و در اثنای روز یادش آید، روزه‌اش چه حکمی دارد؟
روزه‌اش صحیح است، مگر در روزۀ قضای ماه رمضان.
فراموشی غسل جنابت و به یاد آوردن آن پس از مدتی روزه‌داری
شخصی در شبی از ماه رمضان جنب شده و فراموش کرده غسل جنابت کند و پس از مدتی به یادش آمده است. تکلیف روزه‌هایی که با این حالت گرفته چیست؟
اگر بعد از گذشتن ماه رمضان یادش آمده، باید آنها را قضا کند؛ اما اگر بعد از گذشتن یک هفته یادش بیاید بنابر احتیاط مستحب روزهها را قضا کند.
التفات به بطلان غسل پس از چند روز روزه‌داری
اگر شخصی در ماه رمضان با آب نجس غسل کند و بعد از چند روز متوجه نجاست آب شود، نماز و روزۀ او در این مدت چه حکمی دارد؟
نمازش باطل، ولی روزه‌هایش صحیح است.
آب خوردن بر اثر تشنگی از روی جهل به مسأله
در نوجوانی به خاطر جهل به مسأله در روزۀ ماه رمضان بر اثر تشنگی زیاد آب خوردم. تکلیف چیست؟ آیا کفّاره لازم است؟
اگر بدون مشقت شدید آب خورده باشید، روزه‌تان باطل است و باید آن را قضا کنید. البته اگر خیال می‌کردید که این کار در این حالت جایز است، کفّاره ندارد.
انجام روزه با حال جنابت و جهل به حرمت استمنا
شخصی که به حرمت استمنا آگاهی نداشته و در ماه رمضان، بدون غسل روزه می‌گرفته، چه حکمی دارد؟
در فرض سؤال، اگر در حال روزه استمنا کرده، و نیز اگر بدون غسل، روزه گرفته، فقط قضا لازم است. البته انجام یک غسل صحیح، هر چند غسل جمعه، از غسل جنابت کفایت می‌کند.
افطار به خیال بطلان روزه
بر اساس نوشته‌ای در مورد احکام روزه، گمان کردم روزه‌ام باطل است و افطار نمودم، بعد فهمیدم آن متن اشتباه بوده. آیا باید کفّاره هم بدهم، یا فقط قضا کافی است؟ اگر انسان در روزۀ ماه رمضان سهواً چیزی بخورد و به خیال اینکه روزه‌اش باطل شده، افطار کند، چطور؟
در هر دو صورت کفّاره ندارد، مگر آنکه -نعوذ بالله- به حرام افطار کرده باشید.
تصمیم به ابطال روزه
اگر کسی تصمیم قطعی برای باطل کردن روزه بگیرد ولی پیش از انجام مبطل پشیمان شود، آیا روزه‌اش باطل است؟
بله، روزه باطل می‌شود؛ ولی باید تا آخر روز از مبطلات اجتناب کند و قضا واجب است؛ اما کفّاره ندارد.
نهی شوهر از روزۀ همسر
شوهرم مخالف روزه گرفتن من است و می‌گوید: «اگر شوهرت راضی نباشد روزه‌ات قبول نیست». آیا می‌توانم روزۀ ماه رمضان را افطار کنم و بعداً قضای آن را بجا آورم؟
واجب است روزۀ خود را بگیرید. اطاعت از شوهر در این موارد، حرام است.
انجام سهوی مبطلات روزه
آیا روزۀ شخصی که سهواً مبطلات روزه را بجا آورده، صحیح است؟ آیا فرقی بین روزۀ واجب و مستحب در این زمینه وجود دارد؟
روزه‌اش صحیح است و فرقی بین روزۀ واجب و مستحب نیست. البته دربارۀ انجام سهوی مبطلات، در برخی موارد مانند بقای بر جنابت و مسألۀ فرودادن غیراختیاری آب در حال مضمضه یا استنشاق، تفاصیلی وجود دارد که در رساله ذکر شده است.
مکروهات روزه‌داری
بوییدن عطر در حال روزه
آیا بو کردن عطرهای با بوی تند برای روزه‌دار جایز است؟
بوئیدن گل کراهت دارد؛ ولی بوئیدن عطر اشکال ندارد و مکروه هم نیست.
حجامت و زالودرمانی برای روزه‌دار
حجامت یا زالودرمانی در حال روزه چه حکمی دارد؟
اشکال ندارد؛ ولی اگر موجب ضعف گردد مکروه است.
سرمه کشیدن روزه‌دار
آیا سرمه کشیدن روزه را باطل می‌کند؟
روزه را باطل نمی‌کند؛ اما اگر مزه یا بوی آن به حلق برسد، کراهت دارد.
شعر خواندن در ماه رمضان
شعر خواندن در ماه رمضان و برای روزه‌دار چه حکمی دارد؟ گوش دادن به شعر چطور؟ و آیا فرقی بین شعر حق و غیر حق در این زمینه وجود دارد؟
خواندن شعر و همین طور گوش دادن به آن در شب و روز ماه رمضان و برای روزه‌دار -هر چند در غیر ماه رمضان- مکروه است، هر چند شعر حق باشد.
استحمام کوتاه مدت
آیا حمام کردن ده دقیقه‌ای که باعث ضعف نمی‌شود در حال روزه مکروه است؟
خیر، در این صورت مکروه نیست.
موارد واجب شدن قضا و کفّاره
مفطراتی که کفّارۀ عمد دارند
آیا هرگونه افطار عمدی کفّاره دارد؟
چنانچه تعمد بر خوردن و آشامیدن، جماع، استمنا یا بقا بر جنابت باشد کفّارۀ عمد ثابت می‌شود. در سایر مفطرات، کفّارۀ عمد مطابق احتیاط استحبابی است.
ضرری بودن روزه بدون سحری
شخصی می‌داند اگر سحری نخورد، روزه گرفتن برای او ضرر دارد. حال اگر سهواً سحر بیدار نشد و سحری نخورد، آیا گرفتن روزه بر وی واجب است؟ اگر روزه‌اش را خورد، علاوه بر قضا، کفّاره نیز دارد؟
آن روز را روزه نگیرد و بعداً قضای آن را بجا آورد؛ ولی کفّاره ندارد.
قضای روزه تا قبل از ماه رمضان آینده
همسرم در دهم ماه رمضان سکته‌ای خفیف کرد و نتوانست بقیۀ روزه‌هایش را بگیرد و پس از ماه رمضان نیز تصادف کرده و هنوز تحت درمان است و پزشکان او را از روزه منع می‌کنند. آیا قضای آن روزهها و پرداخت کفّارۀ آنها باید تا قبل از فرارسیدن ماه رمضان آینده انجام گیرد؟
درصورتی‌که بیماری ناشی از سکته تا تصادف استمرار داشته، قضای روزهها لازم نیست؛ ولی باید برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهد.
شک در افطار زودهنگام در سالهای گذشته
شخصی می‌داند در یکی از سال‌ها با شنیدن اذان مغرب افطار می‌کرده است؛ ولی شک دارد که افطار او در آن زمان، قبل از دخول وقت مغرب بوده یا بعدش. تکلیفش چیست؟
باید روزه‌هایی را که می‌داند به این صورت افطار کرده اعاده کند. البته اگر این شک بعد از زمان طولانی برایش حاصل شده یا شکش غیر متعارف باشد، نباید به شکش اعتنا کند.
کفّارۀ ترک روزه در اوایل بلوغ
دو سال اول بلوغ روزه نگرفتم. حال، وظیفه‌ام چیست؟
باید علاوه بر قضا، کفّارۀ روزه‌هایی را هم که نگرفته بجا آورید و به خاطر تأخیر در قضا، برای هر روز یک مدّ طعام هم بدهید. البته اگر از روی غفلت یا به خاطر ندانستن مسأله خیال می‌کردید این کار جایز است، کفّارۀ افطار عمدی لازم نیست.
قضای روزۀ بیمار در فرض استمرار بیماری
اگر شخصی در ماه رمضان بیمار شده و روزه نگیرد و در همان ماه رمضان یا بعد از آن با فرض استمرار مرضش بمیرد، آیا قضا و کفّاره به عهده‌اش آمده است؟
قضا و کفّاره ندارد.
ترک روزه به گمان ناتوانی جسمی
اگر کسی به گمان اینکه ازنظر جسمی ضعیف است و نمی‌تواند روزه بگیرد، روزه‌هایش را نگرفته -در حالی که می‌توانسته دست‌کم یک روز در میان روزه بگیرد- حکم روزه‌هایی که عمداً افطار نموده است چیست؟
باید روزه‌هایی را که نگرفته قضا کند.
قضای روزه‌هایی که در ابتدای بلوغ با نهی پدر نگرفته
در ابتدای بلوغ به علت ضعیف بودن، پدرم اجازۀ روزه گرفتن نمی‌داد و نمی‌دانستم که باید در آینده قضای آنها را بجا آورم. حال تکلیف من نسبت به این روزهها چگونه است؟
باید قضای آن روزهها را بجا آورید و برای هر روز، یک مد طعام به مسکین، به عنوان کفّارۀ تأخیر بپردازید.
افطار روزه با جهل به مسألۀ سفر
از شخص مؤمنی درباره حکم سفر بعد از زوال سؤال شد و او در جواب گفت: «روزۀ کسی که بعد از زوال سفر کند، درصورتی‌که تا غروب به خانه‌اش برنگردد، باطل است». شخص سؤال‌کننده بر طبق گفتۀ او دو روز را افطار کرد. حال، با توجه به اینکه می‌توانسته از روحانی عالم بپرسد، وظیفه‌اش چیست؟
اگر از گفتۀ او برایش اطمینان حاصل شده فقط روزه‌اش را قضا کند؛ ولی کفّاره ندارد.
ترک روزه در زمان انحراف عقیده
شخصی دچار انحراف عقیده شده و مدتی به‌حساب اینکه به احکام اسلام معتقد نیست روزه نگرفته، اما اکنون توبه کرده و مستبصر شده است. آیا علاوه بر قضا باید کفّارۀ روزه‌هایی را که نگرفته، بپردازد؟
بله؛ علاوه بر قضا باید کفّاره هم بدهد.
بقای عمدی بر حیض و نفاس
آیا بقای عمدی بر حیض یا نفاس علاوه بر قضا باعث وجوب کفاره هم می‌شود یا خیر ؟
خیر.
ترک روزه به خیال عادت ماهانه
اگر خانمی به خیال اینکه در ایام عادت است روزه‌اش را افطار کرده ولی بعداً متوجه شود که در آن زمان مستحاضه بوده است، وظیفه‌اش نسبت به روزه‌هایی که نگرفته چیست؟
باید روزه را قضا نماید؛ ولی کفّاره ندارد.
ترک روزه با احتمال استمرار عادت
خانمی درشب ماه رمضان لکۀ خونی می‌بیند و احتمال می‌دهد که این لکه‌بینی ادامه داشته باشد؛ لذا در سحر وارسی نمی‌کند. اگر بعد از اذان صبح متوجه شود که قبل از اذان پاک شده، آیا روزۀ ماه رمضان او صحیح است؟
باید در روز امساک کند. البته اگر موظف به اختبار نباشد (مانند کسی که شک دارد خون از ظاهر قطع شده یا خیر، یا کسی که در ترک اختبار معذور است) و قبل از اذان ظهر بفهمد که خون کاملاً قطع شده است، چنانچه مرتکب مبطل نشده باشد، باید به قصد انجام وظیفه، نیت روزه کند. به هر حال در تمام صورت‌ها قضای روزه واجب است.
جهل روزه‌دار به ترتب کفّاره بر جماع
مردی با علم به حرمت جماع در روز ماه رمضان، مرتکب این کار شده است؛ ولی گمان می‌کرده که فقط قضا دارد. حال تکلیفش چیست؟ اگر زوجه‌اش در حکم مسأله به قول او اطمینان کرده باشد، چه وظیفه‌ای دارد؟
قضا و کفّاره بر هر دو واجب است.
جماع روزه‌دار به گمان بطلان روزه
مردی با همسرش عمل تفخیذ انجام داده و و همسرش به او می‌گوید دخول صورت گرفته است. مرد چون گمان می‌کرده که با این اتفاق روزه باطل شده و نمی‌دانسته که مجاز به جماع نیست، دوباره عمداً مرتکب جماع شده است. حال تکلیفش چیست؟
فقط قضا لازم است.
ناتوانی از انجام روزۀ قضا و کفّاره
کسی که عمداً روزه‌های زیادی را نگرفته و حال نه توان گرفتن قضای آنها را دارد و نه می‌تواند کفارات آنها را بپردازد، تکلیفش چیست؟
اگر به‌هیچ‌عنوان توان ندارد، نسبت به قضای روزهها باید وصیت کند که برایش انجام دهند و نسبت به کفاره نیز استغفار نماید.
تفاوت جاهل قاصر و مقصر در احکام قضا و کفّاره
در احکام قضا و کفّاره، جاهل قاصر با مقصر چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
تفاوتی نیست. اگر احتمال نمی‌داده انجام مفطر جایز نباشد کفّاره ندارد؛ چه در این غفلت مقصر باشد، چه قاصر.
کفّارۀ روزه
کفّارۀ روزۀ خانمی که در حال بیماری، عادت شده
خانمی کل ماه رمضان را مریض بوده است و این بیماری تا ماه رمضان سال بعد طول کشیده است. حال اگر در ماه رمضانی که روزه نگرفته چند روز عادت ماهانه باشد، نسبت به قضای روزهها و کفّاره چه وظیفه‌ای دارد؟
هیچ‌یک از روزه‌هایش قضا ندارد و برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهد.
تأخیر روزۀ قضا بدون اطلاع از مسأله
اگر کسی نمی‌دانسته باید قضای روزۀ ماه رمضان را تا ماه رمضان سال بعد بگیرد و قضای روزه‌هایش را تا ماه رمضان سال بعد نگرفت؛ آیا باید کفّارۀ تأخیر بپردازد؟
بله، کفّارۀ تأخیر لازم است.
پرداخت نقدی کفّارۀ روزۀ سالهای گذشته و ملاک محاسبۀ آن
اگر به جای گندم و نان، قیمت آن را به عنوان کفّارۀ روزۀ سالهای گذشته بپردازیم، باید قیمت فعلی لحاظ شود یا قیمت همان سال‌ها کافی است؟
در کفّاره باید خود یک مد طعام به مسکین داده شود و پرداخت پول آن کفایت نمی‌کند، مگر اینکه او را وکیل کند که با این پول برای هر روز یک مد طعام بخرد. درهرصورت باید کفّاره به‌حساب گندم و مانند آن حدود نهصد گرم باشد. بنابراین کسی که می‌خواهد مبلغ آنرا بپردازد باید مبلغ را به قیمت کنونی آن بپردازد.
کفّارۀ تأخیر با التفات به بطلان روزه در چند سال قبل
کسی که بعد از چند سال بفهمد روزه‌اش باطل بوده، کفّارۀ تأخیر روزۀ قضا نیز بر او واجب است؟
واجب است.
تأخیر روزۀ قضا تا ماه رمضان آتی در اثر فراموشی
در ماه مبارک رمضان هفت روز را به خاطر عذری افطار کردم و فراموش کردم که قضایشان را بجا آورم تا شش روز مانده به ماه رمضان آینده و من آن شش روز را قضا کردم ولی یک روز باقی ماند. آیا بعد از ماه مبارک، قضای آن یک روز کافی است، یا وظیفۀ دیگری هم دارم؟
علاوه بر قضا، باید یک مد طعام به مسکین بدهید.
تأخیر روزۀ قضا به خاطر بارداری
به علت عادت ماهانه هفت روز از روزه‌های سال گذشته‌ام قضا شد. به امید قضا کردن آن در زمانی که هوا خنک‌تر باشد، آنها را قضا نکردم؛ امّا پیش از آنکه روزه‌هایم را بگیرم حامله شدم و چون روزه برای سلامتی‌ام ضرر داشت نتوانستم آن روزهها را تا ماه رمضان جدید بگیرم.حال، چه وظیفه‌ای دارم؟
باید برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهید و بعد از برطرف شدن عذر هم قضا کنید.
اعتماد به دیگران دربارۀوقت مغرب
شخصی با اینکه می‌توانسته از وقت صحیح مغرب اطلاع یابد بی‌مبالاتی کرده و به سخن کودکی که گفته اذان مغرب شده اعتماد کرده و غذا خورده است و سپس متوجه شده هنوز اذان نگفته‌اند. آیا علاوه بر قضا، کفّاره هم بر او لازم است؟
اگر با اینکه از گفتۀ وی اطمینان نکرده است افطار نموده، قضا و کفّاره واجب است.
کفّارۀ دروغ بستن به پیغمبر؟ص؟
اگر شخصی مطلب صحیحی را به پیغمبر اکرم؟ص؟ در غیرحال روزه نسبت دهد و در حالی که روزه است آن مطلب را تکذیب کند، آیا روزه‌اش باطل می‌شود و باید کفّاره بپردازد؟
روزه‌اش باطل می‌شود و بنا بر احتیاط مستحب کفّاره هم بدهد.
باطل‌کردن روزه با خوردن مال غصبی یا خمس نداده
آیا باطل کردن روزه با مالی که خمس آن داده نشده، افطار با حرام محسوب می‌شود (که کفّارۀ جمع داشته باشد)؟ افطار با مال غصبی چطور؟
خوردن مال غصبی و تمام مالی که خمس آن داده نشده حرام است و اگر احتمال حرام بودن آن را می‌داده، باید کفّارۀ جمع بپردازد.
شکستن عمدی روزه با خوردن تربت
اگر کسی از روی عمد، روزۀ ماه رمضان را با خوردن تربت افطار کند، آیا کفّارۀ جمع واجب می‌شود؟
اگر از درمان به طریق عادی مأیوس بوده، کفّارۀ تخییری بر عهدۀ او میآید. همچنین است اگر فارغ از بحث روزه، در حلال دانستن خوردن تربت معذور بوده است.
افطار با جماع حرام
کسی که روزۀ ماه رمضان خود را عمداً با آمیزش جنسی حرام باطل کند، وظیفه‌اش چیست؟
روزه‌اش باطل است و کفّارۀ جمع بر او واجب می‌شود.
انجام مفطر حرام بعد از افطار به حلال
اگر کسی در روز ماه رمضان ابتدا با نوشیدن آب، روزه‌اش را بخورد و بعد بلافاصله مفطر حرامی انجام دهد، آیا کفّارۀ جمع بر او واجب می‌شود؟ اگر چند بار مفطر حرام را تکرار کند حکم مسأله چگونه است؟
کفّاره تکرار نمی‌شود، مگر آنکه آن مفطرِ حرام، جماع یا استمنا باشد که در این صورت کفّاره تکرار می‌شود. توجه شود که اگر جماع حرام صورت گیرد، علاوه بر کفّارۀ تخییری، کفّارۀ جمع هم بر عهدۀ وی میآید.
تعدد کفّاره با انجام مکرر مفطر
کسی که روزۀ ماه رمضان راعمداً نگرفته و درآن روز چند بار استمنا کرده وچند مرتبه غذا خورده ونمی‌داند کدام یک جلوتر بوده، وظیفه‌اش چیست؟
در فرض سؤال، پرداخت کفّارۀ جمع واجب نیست؛ هر چند به تعداد استمنائی که یقین به ارتکاب آن دارد، کفّاره واجب می‌شود.
انجام مفطر حرام بدون نیت روزه
اگر شخصی بدون نیت روزه امساک کند و بعد مرتکب زنا شود، کفّاره‌اش چیست؟
کفّارۀ جمع بر او واجب است.
فروبردن خون و کفّارۀ جمع
در ماه رمضان لبم خون آمد و به آب دهانم رسید و من آن را فروبردم. با توجه به اینکه حکم آن را نمی‌دانستم، آیا کفارۀ جمع به گردنم است؟
اگر خون در آب دهان مستهلک نشده باشد، کفّارۀ جمع دارد. در فرض استهلاک، چنانچه فروبردن آن، بلعیدن رطوبت خارجی محسوب گردد، روزه باطل است و کفّارۀ تخییری دارد و گرنه روزه صحیح است و کفّاره ندارد. البته اگر نسبت به حکم مسأله غفلت داشته‌اید، در هیچ صورتی کفّاره ندارد.
افطار همراه با شکستن عهد
با خداوند عهد کرده بودم که سیگار نکشم؛ امّا در روز ماه مبارک رمضان سیگار کشیدم. آیا این کار، افطار به حرام است و موجب کفّارۀ جمع می‌شود؟
از آنجا که کفّارۀ جمع فقط در اکل و شرب و جماع حرام است، فرض مذکور موجب کفّارۀ جمع نمی‌شود. ثبوت کفّارۀ تخییری هم در این مورد -بابت افطار در ماه رمضان- مبنی بر احتیاط استحبابی است.
شک در افطار عمدی به حرام یا غیر آن
از سن شانزده سالگی تا سن بیست‌و‌یک سالگی در ماه مبارک رمضان گاهی بدون عذر افطار کرده‌ام. حالا تعداد ایام روزه گرفتن و روزه خوردن را نمی‌دانم و همچنین شک دارم که آیا به حرام افطار کرده‌ام یا نه؟ تکلیفم چیست؟
در فرض سؤال باید بنا بر احتیاط، حداکثر مقداری را که احتمال می‌دهید روزه نگرفته باشید، قضا کنید مگر نسبت به روزهایی که مطمئن هستید روزه بوده‌اید، ولی احتمال می‌دهید روزه را باطل کرده باشید؛ که می‌توانید بنا را بر صحت روزه بگذارید و قضا لازم نیست.
نسبت به کفّارۀ تخییری باید به تعداد حداقل روزه‌هایی که یقین دارید روزه نگرفته‌اید، کفّاره دهید. باید به خاطر تأخیر در قضا، برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهید؛ اما کفّارۀ جمع واجب نیست.مسافرت برای فرار از کفّارۀ افطار عمدی
اگر شخصی در روزۀ ماه رمضان عمداً باحالت جنابت صبح کند، آیا می‌تواند برای فرار از کفّاره به مسافرت رود؟
اگر قبل از طلوع فجر احتمال مسافرت را هم نمی‌داده، کفّاره ثابت است.
کسی که به‌جای سی‌ویک روز، سی روز پشت سرهم روزه گرفته
شخصی سی روز پشت سرهم به عنوان کفّاره، روزه گرفته، ولی نمی‌دانسته که سی‌ویک روز باید پشت سرهم باشد. وظیفه‌اش چیست؟ آیا باید از اول قضا کند؟
مهم آن است که یک ماه قمری و یک روز پشت سر هم باشد. بنابراین اگر ماه گذشته بیست‌ونه روز بوده، به وظیفه‌اش عمل کرده و اگر سی روز بوده است، باید از اول قضا کند.
تبدیل کفّارۀ شصت روز به اطعام مسکین
سال گذشته یک روز از ماه رمضان را به حرام افطار کرده‌ام و به خاطر ترس از خانواده‌ام نمی‌توانستم روزهها را بگیرم و ماه رمضان جدید آمده است، بدون اینکه کفّارۀ قبلی را بدهم. آیا می‌توانم کفّارۀ روزه را به إطعام تبدیل کنم و به صد‌وبیست نفر کفّاره بدهم؟
در کفّارۀ جمع نمی‌توان به‌جای روزۀ شصت روز روزه، شصت مسکین را اطعام کرد. البته در صورتی کفّارۀ جمع بر عهده‌تان آمده که آن حرام، خوردن و آشامیدن، جماع حرام یا استمنا بوده باشد.
روزه گرفتن دو ماه قمری به‌جای شصت روز روزۀ کفّاره
اگر بخواهیم کفّارۀ افطار عمدی را شصت روز روزه بگیریم، آیا می‌توانیم دو ماه قمری روزه بگیریم (هر چند شصت روز نشود) یا باید حتماً شصت روز، روزه گرفته شود؟
ملاک، روزه گرفتن دو ماه قمری است، هر چند کمتر از شصت روز باشد.
فاصله شدن ماه رمضان در بین دو ماه روزۀ کفّاره
آیا می‌توانم ماه شعبان را به عنوان کفّارۀ افطار عمدی روزه بگیرم و بقیۀ روزه را بعد از ماه رمضان بگیرم؟
خیر؛ اما اگر از روز آخر رجب شروع به روزه گرفتن کنید می‌توانید بقیۀ روزهها را بعد از ماه رمضان بگیرید.
اجیر کردن دو نفر برای انجام روزۀ کفّاره
اگر قرار باشد برای میت اجیر گرفته شود که روزۀ کفّاره‌ای او را انجام دهد، آیا می‌شود سی‌ویک روز روزۀ پشت سر هم را دو نفر اجیر انجام دهند؟در صورت جواز می‌توانند هم‌زمان بگیرند یا باید در طول هم روزه بگیرند؟
خیر، کفایت نمی‌کند و باید یک نفر روزه را بگیرد.
پرداخت کفّاره به کمتر از شصت نفر
کسی که می‌خواهد کفّارۀ افطار عمدی روزه را بدهد و نمی‌تواند به شصت نفر یکجا طعام بدهد، آیا می‌تواند به یک خانوادۀ شش‌نفری، ده مرتبه طعام بدهد؟
کفایت نمی‌کند؛ بلکه باید -هر چند به صورت تدریجی- شصت نفر را اطعام کند.
ترتیب بین روزه و اطعام در انجام کفارات جمع
کسی که چند کفّارۀ جمع بر عهده دارد، آیا می‌تواند ابتدا روزه‌های همۀ این کفارات را انجام دهد، سپس وظیفۀ اطعام را انجام دهد؟
مانعی ندارد.
ناتوانی از ادامۀ روزه‌های کفّاره
شخصی که کفّارۀ جمع بر عهده دارد و سی‌ویک روز روزه گرفته ولی دیگر توان ادامه روزه‌های کفّاره را ندارد، چه باید بکند؟
لازم نیست بقیه را پشت سر هم انجام دهد؛ بلکه هر وقت توانست انجام دهد و اگر به طور کلی از روزه گرفتن عاجز شده، نسبت به باقی‌ماندۀ روزهها تکلیفی ندارد.
ناتوانی از انجام روزۀ کفّاره و انجام روزۀ مستحبی
فردی که توان روزه گرفتن سی‌ویک روز پیاپی برای روزۀ کفّاره را ندارد، وظیفه‌اش نسبت به کفّارۀ روزهها چیست؟ ضمناً آیا وی می‌تواند روزۀ مستحبی بگیرد یا نذر روزه کند؟
باید پرداخت شصت مد طعام به مسکین را اختیار کند و در صورتی که روزۀ قضای ماه رمضان بر عهدۀ وی نیست، می‌تواند روزۀ مستحبی بگیرد.
ناتوانی از انجام کفّارۀ جمع
جوانی هستم که بعد از بلوغ تاکنون، ملتزم به روزه نبوده‌ام. گاهی افطار به حرام می‌کردم و گاهی افطار به حلال می‌کردم، سپس قصد حرام می‌کردم. حال بعد از چهار سال توبه کرده‌ام ولی توانایی گرفتن دو ماه روزۀ پشت سر هم را ندارم، چه کنم؟
در صورتی بر شما لازم است دو ماه روزه بگیرید که به جماع یا اکل و شرب حرام روزۀ خود را باطل کرده باشید؛ که در این صورت کفّارۀ جمع واجب می‌شود و اگر از گرفتن دو ماه روزه عاجز باشید، تنها برای هر روز شصت مسکین را اطعام دهید، کافی است.
ولی اگر کفّارۀ جمع بر شما لازم نشده، از ابتدا می‌توانید برای هر روز به شصت مسکین طعام دهید. درهرصورت اگر این را هم نمی‌توانید، به مقدار توان طعام بپردازید؛ و اگر اصلاً توانایی ندارید استغفار کنید، و اگر بعداً قدرت بر ادای کفّاره پیدا کردید ادا نمایید.تقارن روزه‌های کفّاره با عید قربان
کسی که می‌خواهد به‌عنوان کفّارۀ روزه دو ماه روزه بگیرد، اگر از روی غفلت یا اشتباه در محاسبه، روز سی‌ویکم آن عید قربان باشد، آیا باید روزهها را از سر بگیرد یا می‌تواند روز بعد عید را به عنوان روز سی‌ویک حساب کرده و روزه بگیرد؟
باید روزهها را از سر بگیرد. البته اگر از نهم ماه قبل شروع کرده و مستمراً روزه گرفته و روزۀ نهم ماه ذی‌حجه را هم گرفته باشد مجزی است؛ اگرچه روی‌هم‌رفته سی‌ویک روز نشده باشد.
تعارض روزۀ نذر با روزه‌های کفّاره
اگر روزه‌های کفّاره با روزی که قبلاً نذر کرده بود روزه بگیرد تلاقی کند، در مورد روزۀ آن روز چه تکلیفی دارد؟ (روزۀ کفّاره نیت کند یا نذر) تکلیف روزه‌های کفّاره چیست؟
اگر روزهای که نذر کرده با روزۀ کفّاره قابل تداخل باشد -مثل آنجا که نوع خاصّی از روزه موردنظرش نبوده، بلکه فقط روزه‌دار بودن را قصد کرده- کافی است آن روز را، به نیت کفّاره، روزه بگیرد تا نذرش هم ادا شود. در غیر این صورت باید آن روز را به نیت ادای نذر، روزه بگیرد و روزه‌های کفّاره را از سر بگیرد.
بقای بر جنابت در یکی از روزه‌های کفّاره
اگر شخصی در روزۀ کفّاره پس از اذان صبح بفهمد که قبل از اذان محتلم شده، آیا روزۀ آن روزش صحیح است؟
بقای بر جنابت -هر چند عمداً- در روزۀ کفّاره مضر نیست؛ بنابراین روزه‌اش صحیح است.
حائض شدن زن در بین شصت روز روزۀ کفّاره
اگر زن در بین انجام شصت‌روزۀ پی‌درپی، حائض شود، تکلیفش چیست؟
باید بلافاصله بعد از پاک شدن، روزهها را ادامه بدهد.
شروع روزه‌های کفّارۀ جدید قبل اتمام شصت روز
کسی که چند کفّارۀ روزه بر عهده دارد بعد از گرفتن سی‌ویک روز روزه و قبل از اینکه بیست‌ونه روزۀ تکمیلی آن را بگیرد،
1- آیا می‌تواند روزه‌های کفّارۀ دوم را شروع کند یا خیر؟ 2- در فرض جواز اگر کفّارۀ دوم را شروع کند و چند روز روزه بگیرد، آیا می‌تواند روزه‌های گرفته‌شده برای کفّارۀ دوم را از تتمۀ کفّارۀ اول حساب کند؟1- اشکال ندارد. 2- نمی‌تواند.
کفّارۀ روزه‌های پدر بر پسر بزرگتر
آیا کفّارۀ روزه‌های پدر هم علاوه بر قضا، بر پسر بزرگتر واجب است؟
واجب نیست، مگر آنکه کفّاره، متعین در روزه باشد؛ مثل جایی که کفّارۀ جمع بر عهدۀ میت بوده است که روزه‌هایش در این حال بر عهدۀ پسر بزرگ تر میآید.
وظیفۀ پسر در صورت ناتوانی پدر از پرداخت کفّاره
شخصی نمی‌تواند در زمان حیات کفّارۀ روزه‌هایش را به‌صورت کامل بجا آورد. آیا بعد از مرگ او کفّارۀ روزه بر پسر بزرگ‌ترش واجب است؟
واجب نیست.
کفّارۀ روزۀ میت
کفّارۀ روزه از اصل مال جدا می‌شود یا بر عهدۀ پسر بزرگتر است؟
کفّارۀ تأخیر و کفّارۀ جمع از اصل مال برداشته می‌شود و روزهها بر عهدۀ پسر بزرگتر است؛ اما در کفّارۀ تخییری، چیزی از اصل مال برداشته نمی‌شود و روزهای هم بر عهدۀ پسر بزرگتر نیست.
وصیت میت به پرداخت کفّاره
اگر میتی به کفّارۀ روزۀ ماه رمضان وصیت کرده باشد، آیا از اصل مال میت باید داده شود یا از ثلث آن؟
کفّارۀ تخییری از ثلث برداشته می‌شود، نه اصل مال؛ اما مواردی که کفّاره، دین مالی بر میت محسوب شود -مانند کفّارۀ اطعام شصت مسکین در افطار به حرام- از اصل مال برداشته می‌شود؛ مگر اینکه میت انجام آن را از ثلث قرار داده باشد. البته در این فرض هم اگر ثلث وافی به آن نباشد مقدار مازاد، از اصل مال برداشته می‌شود.
افطار عمدی روزۀ کفّاره
آیا کسی که روزۀ کفّاره را عمداً افطار می‌کند، باید کفّاره بدهد؟
کفّاره ندارد؛ هر چند شکستن روزه بعد از ظهر جایز نیست.
جنس کفّاره
آیا در کفّاره می‌توان به‌جای آرد یا نان و گندم، موادّ خوراکی دیگر یا پول آن را به مسکین داد؟
دادن مواد خوراکی از هر چیزی که معمولاً به صورت خام یا بعد از طبخ، سیر‌کننده باشد مجزی است؛ هر چند احتیاط مستحب آن است که تنها گندم یا آرد گندم داده شود. نمی‌توان به جای کفّاره، قیمت آن را به مسکین داد، ولی می‌توان او را وکیل کرد که با پولی که در اختیارش گذاشته می‌شود، مقدار طعامی را که برای کفّاره کفایت می‌کند، خریداری نماید و به خودش تملیک کند؛ در این صورت اگر اطمینان باشد که او به وکالت عمل می‌کند، پرداخت قیمت کفّاره به او کافی است.
مقدار کفّارۀ روزۀ ماه رمضان
ماه رمضان امسال عمل جراحی معده پیش آمد و اکنون تحت درمان هستم. دکترها مرا از روزه منع کرده‌اند؛ حال اگر نتوانستم قضای آن را بگیرم، کفّارۀ هر روز چقدر می‌شود؟
کفّارۀ آن یک مد طعام است که به‌حساب گندم، حدود نهصد گرم می‌شود.
دادن ماکارونی در کفّاره
آیا می‌توانیم برای کفّاره ماکارونی بدهیم؟ مثلاً چون یک بسته ماکارونی چهار نفر را سیر می‌کند، پانزده ماکارونی به فقیر بدهیم.
اگر به شصت مسکین هر کدام یک مد (نهصد گرم) بدهید، کفایت می‌کند؛ ولی نمی‌توانید کل کفّارۀ عمد را به یک نفر بدهید.
دادن آش یا نان و پنیر و سبزی به عنوان کفّاره
آیا می‌توان آش یا نان و پنیر و سبزی را به عنوان کفّاره مدّ طعام پرداخت کرد؟
جایز است.
دادن برنج خام به عنوان کفّاره
آیا می‌توان به عنوان کفّاره برنج خرید و بین فقرا توزیع کرد یا باید غذای پخته باشد؟ اگر در حال پخت، آشپز و یا وکیل از آن خوردند، آیا ضرر به کفّاره می‌رساند؟
لازم نیست پخته شود. هر مقداری که قبل از تملیک خورده شود، از کفّاره به‌حساب نمی‌آید.
محاسبۀ قیمت نان یارانه‌ای برای کفّاره
کسی که می‌خواهد برای ادای کفّاره مثلاً نان بخرد و به فقیر بدهد، در صورت تعلق یارانه به نان نانوایی -که موجب کاهش قیمت آن می‌شود؛ مثلاً اگر یک کیلو آزاد هزار تومان باشد با یارانه می‌شود پانصد تومان- آیا می‌تواند با همان قیمت، نان خریده و بابت کفّاره بدهد؟
اگر به ازای هر مدّ، حدود نهصد گرم نان به مسکین بدهد، کفایت می‌کند.
تأخیر در پرداخت کفّاره
کسی که کفّاره بر عهده دارد آیا لازم است فوراً آن را پرداخت کند یا اینکه می‌تواند تأخیر بیاندازد؟
فوری نیست، مگر اینکه بترسد در صورت تأخیر نتواند بپردازد.
پرداخت کفّاره به آسایشگاه‌ها
آیا می‌توان با کفّارۀ روزه، مواد غذایی تهیه نموده و به آسایشگاه‌ها، مثل کهریزک و امثال آنها داد؟
با صدق مسکین بر آنها مانعی ندارد؛ ولی باید به هر مسکین یک مدّ طعام تملیک کند.
پرداخت کفّارۀ غیر سید به سید
آیا غیر سید می‌تواند کفّارۀ روزه و رد مظالم را به سادات بدهد؟
جایز است؛ هر چند خلاف احتیاط استحبابی است.
کفّارۀ روزۀ زن بدون توان مالی
خانمی به علت مریضی نمی‌تواند در ماه مبارک رمضان روزه بگیرد و تا سال آینده هم نمی‌تواند قضا کند. کفّارۀ روزه‌های این خانم که درآمدی هم ندارد بر عهدۀ چه کسی است؟
احتیاط این است که شوهرش با اجازۀ وی کفّاره را بپردازد.
کفّارۀ دختری که به دلیل بیماری روزه نگرفته
دختری هستم که به دلیل بیماری صرع و وجود ضعف، به توصیۀ پزشک در ماه رمضان روزه نمی‌گیرم، با توجه به اینکه مالی برای پرداخت کفّاره ندارم، کفّاره‌ام بر عهدۀ کیست؟
اگر خودتان توانایی پرداخت آن را -هر چند در آینده- ندارید، بر عهدۀ کسی نیست و اساساً اگر از گرفتن روزه عاجز باشید -نه اینکه روزه برای شما حرجی باشد و با مشقت شدید بتوانید روزه بگیرید- پرداخت کفّاره بنا بر احتیاط استحبابی است.
وظیفۀ شوهر نسبت به پرداخت کفّارۀ همسر
آیا شوهر در قبال پرداخت کفّارۀ روزۀ همسر وظیفه‌ای دارد؟
اگر شوهر، زن خود را مجبور به جماع کند، باید کفّارۀ وی را بپردازد؛ ولی به طور کلی کفّارۀ زن بر عهدۀ شوهر نیست، مگر کفّاره‌ای که به خاطر عذر از روزه بر زن واجب شده، که بنا بر احتیاط شوهر باید مبلغ آن را بر عهده بگیرد؛ ولی در هر صورت ادای آن بر عهدۀ زن است.
عمل نکردن به تعهد پرداخت کفّاره و وظیفۀ خود شخص
کسی که ضمن عقدی متعهد شده کفّارۀ دیگری را بپردازد، درصورتی‌که پرداخت نکند و از دنیا برود، آیا خود شخص باید کفّاره‌اش را بپردازد؟
بله؛ باید بپردازد.
وظیفۀ دریافت‌کنندۀ فدیه بدون استحقاق آن
شخصی مدتها پیش یک کیسه آرد به عنوان کفّارۀ روزه به من داده بود؛ اما اکنون که محاسبه کرده‌ام، در آن وقت مسکین محسوب نمی‌شدم. می‌خواهم یک کیسه آرد از طرف وی به فقرای مستحق بدهم. آیا لازم است برای این کار به او اطلاع بدهم یا می‌توانم بدون اطلاع او به مصرف فقرا برسانم؟
نسبت به آن شخص ضامن هستید و برای اینکه آن را به مصرف شرعی برسانید باید از وی اجازه داشته باشید.
پرداخت کفّاره به فرزند
زنی مطلقه، مجدداً ازدواج کرده و فرزندش نزد وی زندگی می‌کند. آیا می‌تواند فدیۀ روزه‌اش را به فرزند خود بدهد؟
جایز نیست.
پرداخت برنج و روغن به واجب النفقه به عنوان کفّاره
آیا می‌شود به میزان کفّاره‌ای که بر عهدۀ من و شوهرم است، برنج و روغن بخریم و به خانوادۀ پدر بزرگ پدری‌ام -که وضع اقتصادی خوبی ندارد- بدهیم؟
کفّارۀ روزۀ خودتان را نمی‌توانید به وی بدهید و اساساً پرداخت چیزی مثل روغن که به تنهایی در متعارف موارد به عنوان طعام استفاده نمی‌شود، از کفّاره کفایت نمی‌کند.
پرداخت کفّارۀ میت به واجب‌النفقۀ وی
اگر کسی تبرعاً بخواهد کفّارۀ میتی را بدهد، آیا می‌تواند به واجب‌النفقۀ میت بدهد؟
جایز است.
پرداخت کفّارۀ میت به واجب‌النفقۀ وی توسط وصیّ
آیا وصی میت می‌تواند کفّاره‌ای که بر عهدۀ میت است را به واجب‌النفقۀ وی بپردازد؟
مانعی ندارد.
پرداخت سه مدّ طعام به دو مسکین
آیا در پرداخت کفّارۀ روزه جایز است سه مدّ طعام به دو نفر داده شود، به‌گونه‌ای که یک مدّ دو نصف شود؟
بلی؛ ملاک آن است که به یک مسکین کمتر از یک مد طعام داده نشود.
پرداخت پول کفّاره به مسکین
آیا پرداخت پول کفّاره به مسکین برای ادای آن کافی است؟ در صورت کافی نبودن، آیا باید مجدداً جنس (طعام) بدهد؟
اگر مطمئن باشد که مسکین به وکالت از وی آن مقدار طعام را خریده و به خود تملیک می‌کند، اشکال ندارد. در غیر این صورت کفّاره ساقط نشده است.
خرید گندم کفّاره به وکالت از مستحقین
آیا صحیح است کسی که کفّاره بدهکار است، آن مقدار گندمی که می‌خواهد به عنوان کفّاره بدهد را وکالتاً از طرف مستحقین آن به قبض خودش درآورد و سپس به خودش بفروشد و آنگاه پول آن را به مستحقین کفّاره بدهد؟
با وکالت گرفتن از مستحق، اشکال ندارد.
تملیک طعام بدون عنوان کردن اینکه کفاره است
آیا در پرداخت طعام به مستحق، لازم است به وی گفته شود که آنچه می‌گیرد عنوان کفّاره دارد؟
لازم نیست.
تسلیم یا خوراندن طعام به مسکین در کفّارۀ روزه
شخصی می‌خواهد به جهت کفّاره‌ای که بر عهده دارد فقرا را اطعام کند. آیا حتماً باید طعام را به مسکین بخوراند یا تسلیم آن به مسکین هم کافی است، اگرچه از آن نخورد و مثلاً به دیگری بدهد یا بفروشد؟
همین‌که به مسکین تملیک کند، هر چند مسکین غذا را نخورد، کافی است.
پرداخت کفارۀ تأخیر یا افطار غیرعمدی به یک خانوار
آیا می‌شود تعداد یک ماه کفّارۀ مدّ طعام را به یک خانوار داد؟
اشکال ندارد.
محاسبۀ کفّاره به قیمت گندم و پرداخت برنج
کفّارۀ روزه را به پول گندم محاسبه کردیم. آیا جایز است با آن پول، برنج بخریم و به فقیر بدهیم؟
جایز نیست؛ زیرا در کفّاره باید مقدار وزن لازم از خود طعام به مسکین تملیک شود؛ مثلاً اگر چهار مد کفّاره بر عهدۀ وی باشد، باید حدود سه کیلو و شش‌صد گرم برنج یا گندم به مسکین بدهد.
اطعام در عزاداری به عنوان کفّاره
کسی که کفّارۀ روزه بر عهده دارد آیا می‌تواند به‌جای آن، در عزاداری ائمه؟عهم؟ -که می‌داند به هرحال شصت فقیر در آن شرکت خواهند کرد - اطعام کند؟
تا کفّاره را به آنان تملیک نکند، مجزی نیست.
تعدد شصت مسکین در انجام کفارات متعدد
کسی که می‌خواهد کفّارۀ روزه‌های متعدد را بدهد، آیا در اطعام، لازم است شصت مسکین کفّارۀ دوم غیر از شصت مسکین کفّارۀ اول باشد؟
خیر، لازم نیست.
مصرف کفارات روزه در غیر اطعام
آیا می‌توان کفّارات غیرعمدی روزه را در حوائج عمومی فقرا (غیر از اطعام) صرف نمود؟ (مثل صرف کردن در ازدواج یا خرید جهیزیه یا خرید وسایل ضروری زندگی برای فقیر و ...)
جایز نیست.
مقدار کفّارۀ معذور از روزه
کسی که روزۀ ماه رمضان خود را به عذر شرعی مثل بیماری و ... افطار کرده، چه مقدار و به چه قیمتی کفّاره باید بپردازد؟ و آیا در کفّاره، جنس و قیمت آن شهری که در آن سکونت داریم ملاک است یا خیر؟
ملاک، پرداخت مقدار یک مد است به هر قیمتی که باشد. البته می‌توانید قیمت آن را به شخص مستحق بدهید تا به وکالت از شما برای خودش این مقدار طعام بخرد ، مشروط به اینکه اطمینان داشته باشید این کار را انجام خواهد داد.
تأخیر در پرداخت کفّاره به جهت بدهکاری
خانمی کفّاره بدهکار است و مقداری پس‌انداز دارد؛ ولی از طرفی نیازمند به پول است. آیا می‌تواند پرداخت کفّاره را به تأخیر بیاندازد؟
اشکال ندارد.
پرداخت کفّاره پیش از ماه رمضان آینده
کسی که به جهت عذری مثل بیماری یا سفر، روزۀ ماه رمضان را نگرفته و می‌داند تا ماه رمضان سال آینده هم نمی‌تواند قضای روزهها را بگیرد، آیا می‌تواند کفّاره و فدیه را بلافاصله بعد از پایان ماه رمضان بدهد؟
شخص پیری که به جهت مشقت داشتن روزه نگرفته و نیز زنی که در دوران باردار یا شیردهی روزه برای خودش یا بچه ضرر داشته است، می‌توانند فوراً فدیه بدهند؛ ولی سایرین بنا بر احتیاط، نمی‌توانند پیش از ماه رمضان آینده پرداخت کنند.
پرداخت زودهنگام فدیه
آیا مریضی که در ماه مبارک روزه نگرفته، در صورت احتمال یا اطمینان به استمرار بیماری تا ماه رمضان آینده، می‌تواند کفّارۀ خود را قبل از ماه رمضان آینده بپردازد؟ اگر جواب منفی است، کفّاره‌ای که در اثر ندانستن مسأله زودتر پرداخته، آیا کفایت می‌کند یا اینکه دوباره باید پرداخت کند؟
بنا بر احتیاط نمی‌تواند به آن اکتفا کند و مبلغ پرداخت شده نیز کفایت نمی‌کند.
ناتوانی از پرداخت کفّاره
کسی که کفّارۀ افطار عمدی بر عهده دارد، اگر پول نداشته باشد و توان دو ماه روزه گرفتن هم نداشته باشد تکلیفش چیست؟
هر مقدار مد که برایش مقدور است به مساکین بدهد و اگر توان آن را هم نداشته باشد استغفار کند. حالت پشیمانی داشتن و استغفار در تمامی مراتب کفّاره لازم است.
کفّارۀ کسی که نان‌خور دیگری است
فرزندی که پدرش او را از نظر مالی تأمین می‌کند، پرداخت کفّارۀ روزه‌هایش بر عهدۀ خود او است یا بر عهدۀ پدر او؟
کفّاره بر عهدۀ خود فرزند است.
برائت ذمه با پرداخت کفّاره توسط دیگری
کسی که از خود مالی ندارد، اگر شخص دیگری از بستگان به‌جای او کفّاره را بپردازد آیا کفّاره‌اش ادا می‌شود؟
اگر با اذن او و از طرف او بدهد ذمه‌اش ساقط می‌شود.
پرداخت کفّارۀ زن توسط شوهر
اگرشوهر بدون اطلاع زنش از اموال خود، کفارات ماه رمضان او را بپردازد، آیا از گردن زن برداشته می‌شود؟
ساقط نمی‌شود.
پرداخت پول کفّاره و افزایش قیمت گندم
چند سال پیش به قیمت روز، پول کفّارۀ روزه‌ام را به واسطه دادم، اما او به مستحق نداده است. حالا که قیمت گندم افزایش پیدا کرده، آیا این افزایش قیمت را او باید پرداخت کند یا من؟ در فرض سؤال، اگر خود گیرنده مستحق بوده، ولی به عنوان تصرّف نگرفته، حکمش چیست؟
نسبت به افزایش قیمت گندم ضامن نیست؛ ولی اگر افراط یا تفریط کرده یا خلاف وکالت عمل نموده، در صورت کاهش فاحش ارزش این مقدار پول، باید با شما مصالحه کند.
وکالت به فقیر در تهیۀ طعام و وفات وی قبل از اطمینان به انجام آن
پولی به فقیر دادم و او را وکیل کردم که نان بخرد و به عنوان کفّاره از طرف ما بردارد؛ ولی پس از مدتی متوجه شدم که وی مرده است و شک دارم که این کار انجام شده است یا نه، وظیفه چیست؟
نسبت به هر کفّاره‌ای که اطمینان به انجام آن ندارید بریءالذمه نشده‌اید.
گرفتن کفّاره با اعتقاد به عدم استحقاق
شخصی خود را مستحق دریافت کفّاره نمی‌داند اما دیگران او را مستحق می‌دانند و کفّارۀ روزۀ خود را به او می‌دهند، آیا وی می‌تواند در آن مال تصرف کند، یا آن را به فقرایی که می‌شناسد بدهد؟
نمی‌تواند کفّاره را بگیرد؛ و اگر گرفته باید آن را برگرداند.
اختصاص تصدّق به عاجز از کفّارۀ ماه رمضان
فقها فرموده‌اند شخص ناتوان از ادای کفّارۀ روزه، باید استغفار کند و به مقدار ممکن صدقه بدهد. آیا این حکم مختص ناتوانی از کفّارۀ ماه مبارک رمضان است یا ناتوانی از هر کفّاره‌ای را شامل می‌شود؟
لازم است در تمامی مراتب کفّاره -حتی در فرض قدرت بر پرداخت- انسان حالت پشیمانی و استغفار داشته باشد اما تصدق به مقدار ممکن، مخصوص کفّارۀ ماه رمضان است. البته این در صورت عجز از پرداخت کفّاره است، نه فدیه؛ و گرنه در صورت ناتوانی از پرداخت فدیه، استغفار هم لازم نیست.
برداشت اجرت وکیل از کفارات
شخصی که برای غذا دادن به عده‌ای از مساکین وکیل شده است، آیا می‌تواند اجرت کار و پختن غذا را از اموالی که به عنوان کفّاره به او داده‌شده است بردارد؟
اگر درخواست موکل برای این کار ظهور در مجانیت نداشته باشد و این شخص قصد تبرع نکرده باشد می‌تواند اجرت‌المثل کارش را مطالبه کند، ولی نمی‌تواند اجرتش را از اموالی که باید به عنوان کفّاره به فقرا داده شود، بردارد.
تصرف وکیل در پول کفّاره
اگر کسی وکیل در پرداخت کفّارۀ روزه شد و پول آن را تحویل گرفت، آیا می‌تواند در آن تصرف کند و بعد جای آن پول دیگری بگذارد؟ اگر این کار را انجام داد تکلیفش چیست؟
اگر اجازۀ تبدیل را -هر چند با ظاهر حال- نداشته باشد، جایز نیست؛ و در فرض تبدیل، اگر اذن و اجازۀ موکل شامل پرداخت بدل آن از جانب خودش می‌شود، از اموال خودش بپردازد.
انجام کفّاره با آزاد کردن زندانی
یکی از کفارات روزه، بنده آزاد کردن است که در حال حاضر منتفی است؛ آیا می‌توان به‌جای این امر، با پرداخت بدهی زندانیان بدهکار، آنها را آزاد کرد؟
خیر، کفایت نمی‌کند.
افزایش کفّاره تأخیر با نگرفتن قضای روزهها
اگر انسان قضای روزه‌های خود را چند سال به تأخیر بیندازد آیا کفّارۀ تأخیر افزایش می‌یابد؟
خیر، افزایش نمی‌یابد.
وظیفۀ جاهل به حکم کفّاره
کسی که روزه‌هایش را عمداً خورده و نمی‌دانسته کفّاره دارد، آیا بازهم کفّاره بر او واجب است؟
جهل به ثبوت کفّاره، موجب سقوط آن نیست.
احکام روزۀ قضا
شک در تعداد روزه‌های قضا شده
شخصی در جوانی به علت‌های مختلف و بی‌توجهی، بعضی از روزه‌هایش را نگرفته و کفّاره هم نداده است. حال تعداد روزه‌های قضا شده را نمی‌داند، تکلیف او چیست؟
در فرض سؤال، باید مقداری از روزهها را که می‌داند قضا شده، بجا آورد؛ بلکه بنا بر احتیاط، حداکثر مقدار محتملی که حجت دارد بر وی واجب شده ولی نمی‌داند آنرا بجا آورده یا نه قضا نماید، و در مواردی که یقین دارد بدون عذر با مفطرات موجب کفّاره، افطار کرده باید کفّاره هم بدهد. البته اگر بداند نیت روزه کرده و شک دارد در بین روز روزه‌اش را باطل کرده، می‌تواند بنا بر صحت روزه بگذارد.
شک در انجام قضای روزه
اگر شخص شک کند که قضای روزه‌هایی که بر عهده‌اش بوده را گرفته یا نه، وظیفه‌اش چیست؟
اگر اطمینان دارد این روزهها را تا ماه رمضان بعد نگرفته و شک دارد بعداً بجا آورده یا نه باید قضا کند.
اگر احتمال می‌دهد تا ماه رمضان بعد قضا کرده است بنا بر احتیاط باید قضا کند، مگر آنکه نسبت به گرفتن روزۀ قضا قبل از ماه رمضان بعد اهتمام داشته است و این شک بعد از مدت طولانی برایش حاصل شده باشد؛ که در این فرض لازم نیست این مقدار را قضا کند، ولی موافق احتیاط استحبابی است.ندانستن تعداد روزه‌های قضا شده در فرض اهتمام به روزه‌داری
فردی از ابتدای تکلیف، مقید به احکام شرعی و روزه گرفتن بوده، اما در بعضی روزهای ماه رمضان به اصرار خانواده‌اش، کمی آب می‌خورده و خیال می‌کرده روزه‌اش باطل نمی‌شود.حال پس از چندین سال متوجه شده که آن روزهها باطل بوده اما تعداد دقیق آن را نمی‌داند. تکلیفش چیست؟
در فرض سؤال می‌تواند به مقدار حد اقل اکتفا کند.
وقت نیت روزۀ قضا
روزۀ قضا را تا چه زمان می‌توان نیت کرد؟ اگر کسی نیت روزۀ قضا کند بعد منصرف شده و دوباره تصمیم روزه بگیرد، اشکالی دارد؟
وقت نیت تا غروب است و در فرض سؤال اگر کاری که روزه را باطل می‌کند انجام نداده باشد و دوباره نیت روزه کند، روزه‌اش صحیح است.
ریا در روزۀ قضا و تجدید نیت
شخصی که در حال روزۀ قضای ماه رمضان ریا کند، آیا می‌تواند دوباره نیت کند و روزۀ قضا بگیرد؟
صحیح نیست.
تأخیر در بجا آوردن روزۀ قضا و کیفیت قضا کردن آنها
دختری تا سن هجده سالگی روزه‌هایی را که از او قضا شده است بجا نیاورده والآن شروع به گرفتن قضای روزه‌هایش کرده است. آیا به سبب تأخیر در نگرفتن قضای روزه‌هایش گناهکار است؟ و آیا این روزه‌های قضا را باید پشت سر هم بگیرد یا می‌تواند با فاصله بگیرد؟
روزۀ قضا باید تا ماه رمضان بعد قضا شود. درصورتی‌که تأخیرش بدون عذر بوده است گناه کرده و باید توبه کند. درهرصورت برای تأخیر در قضای هر روز از روزه‌های سالهای گذشته باید یک مد طعام به مسکین پرداخت کند ولی پشت سر هم بجا آوردن قضای آنها واجب نیست.
فراموشی روزه‌های قضا تا ماه رمضان بعد
اگر شخصی فراموش کند که روزۀ قضا دارد و آن را انجام ندهد و چند روز مانده به ماه رمضان یادش بیاید ولی نتواند آنها را بجا آورد، حکم او چیست؟
برای هر روز از قضای روزه که مانده، باید یک مدّ طعام به مسکین بدهد و بعداً آن را قضا کند.
بجا آوردن روزۀ قضا پیش از ماه رمضان
زنی قبل از ماه رمضان می داند که بعضی روزها را در مسافرت یا ایام عادت است و نمی‌تواند روزه بگیرد. آیا جایز است که قبل از ماه رمضان قضای آنها را بگیرد؟ در صورت عدم جواز، تکلیف روزه‌هایی که تابه‌حال به این صورت قضا کرده، چیست؟
نمی‌تواندِ و روزه‌هایی هم که اینگونه گرفته باطل است.
افطار عمدی روزۀ قضا در تنگی وقت
شخصی که در تنگی وقت (چند روز بیشتر به ماه رمضان نمانده و این چند روز به تعداد روزه‌های قضا است) مشغول گرفتن روزه‌های قضای ماه رمضان سال قبل است، آیا می‌تواند عمداً یک روز را افطار کند؟ اگر افطار کند آیا کفّاره دارد؟
در فرض سؤال، افطار عمدی جایز نیست، خواه پیش از ظهر باشد، خواه بعد از ظهر؛ و اگر بعد از عصر افطار کرده، باید به ده مسکین، هرکدام یک مد طعام بدهد، و اگر نمی‌تواند سه روز روزه بگیرد. اگر بعد از ظهر و قبل از عصر افطار کند نیز بنابر احتیاط همین حکم را دارد. ولی افطار قبل ازظهر کفّاره ندارد؛ هر چند برای تأخیر روزۀ قضا تا ماه رمضان بعد، باید یک مد طعام نیز به مسکین بدهد.
انجام ناآگاهانۀ مفطر در روزۀ قضا
کسی که در روزۀ قضا از روی جهل مرتکب یکی از مفطرات شده، نسبت به کفّاره چه وظیفه‌ای دارد؟
کفّاره، تنها در اکل و شرب، جماع، استمنا و بقای عمدی بر جنابت ثابت است؛ و اگر فکر می‌کرده کارش حلال است کفّاره ندارد.
نیت روزۀ قضا پس از فرورفتن غیراختیاری اشیاء
کسی که قصد گرفتن روزۀ قضا داشته، اگر مثلاً در ساعت هشت صبح بدون اختیار چیزی وارد گلویش شود، آیا می‌تواند درساعت ده نیت روزۀ قضا کند؟
اگر فرو داده باشد، نمی‌تواند نیت روزه کند.
تقدیم روزۀ قضا بر روزۀ نذری
شخصی هم روزۀ قضا دارد و هم روزۀ نذری. در مقام امتثال کدام‌یک مقدم است؟
اگر وقت عمل به هر کدام وسعت داشته باشد مخیر است. همچنین است اگر وقت عمل به هر دو تنگ باشد؛ هر چند احتیاط در آن است که روزۀ قضا را مقدّم کند. اما اگر وقت عمل به یکی تنگ باشد، باید همان را مقدّم کند.
ترتیب بین روزۀ قضا و کفّاره
آیا مراعات ترتیب بین روزۀ قضا و روزۀ کفّاره عمدی، واجب است یا خیر؟ اگر واجب است کدام مقدم است؟
اگر فرصت برای قضا محدود نباشد، مخیر است.
ترتیب بین روزه‌های قضا
من چند سال پشت سرهم قضای روزه‌هایم را نگرفتم. امسال که می‌خواهم روزه‌هایم را بگیرم، باید نیت کنم اول، امسال را می‌گیرم، یا به ترتیب سال‌هایی که قضا شده؟ ترتیب بین روزه‌های قضا چگونه باید باشد؟
ترتیب لازم نیست. البته باید قضای روزه‌های سال آخر را قبل از ماه رمضان بجا آورید.
شک در صحت روزه‌های ابتدای تکلیف
از آغاز تکلیف روزه‌هایم را گرفته‌ام، اما نمی‌دانم آنها را درست گرفته‌ام یا نه؟ وظیفه‌ام چیست؟
وظیفه‌ای ندارید، مگر در وجود چیزی که شرط صحت روزه است، شک داشته‌اید و حالت سابقه، وجود آن نبوده است و مسألۀ آن را نمی‌دانستید -مثلاً می‌دانید که جنب بوده‌اید و به جهت ندانستن وجوب غسل قبل از طلوع فجر، شک دارید باقی بر جنابت وارد صبح شده‌اید یا خیر؟- که در این صورت صحت چنین روزه‌هایی محل اشکال است.
شک در انجام روزه‌های ابتدای بلوغ
نمی‌دانم آیا تمام روزه‌های دوران ابتدای بلوغ را گرفته‌ام یا نه؟ تکلیف من چیست؟
لازم نیست روزه را قضا کنید، مگر اینکه نسبت به انجام روزه اهمیت نمی‌داده‌اید و الآن در انجام آن شک کنید؛ که در این صورت بنا بر احتیاط باید آنها را قضا کنید. البته روزه‌هایی که احتمال می‌دهید در بین روز شکسته‌اید را لازم نیست قضا کنید.
محسوب کردن روزه‌های قضای گرفته‌شده برای روزهای معین دیگر
شخصی در سالهای نخست بلوغ روزه نگرفته و به خیال اینکه -مثلاً در سال1419 قمری- بالغ شده، الآن شروع به گرفتن قضای روزه‌های آن سال کرده است. بعد معلوم شده که بلوغش در سال بعد -1420قمری- بوده. حال آیا روزه‌هایی که برای آن سال -1419 قمری- گرفته را می‌تواند برای قضای سالهای بعد حساب کند؟
بله، از قضای سالهای دیگر (غیر از سال اخیر) حساب می‌شود.
افطار عمدی روزۀ قضا
آیا روزۀ قضای ماه رمضان را می‌توان عمداً باطل نمود؟
اگر وقت قضا تنگ باشد، جایز نیست روزۀ خود را باطل کند، خواه پیش از ظهر باشد خواه بعدازظهر. اما در وسعت وقت، بعد از عصر نباید روزۀ خود را باطل نماید و بنا بر احتیاط در بعدازظهر و قبل از عصر نیز همین حکم را دارد؛ ولی پیش از ظهر می‌تواند. البته اگر از شب، نیت روزه داشته، کراهت دارد.
روزۀ قضا بدون اذن شوهر
روزۀ قضا بدون رضایت شوهر چه حکمی دارد؟ اگر با منع شوهر تا ماه رمضان سال آینده قضای روزه‌هایش را نگیرد، کفّاره تأخیر این روزهها بر عهدۀ کیست؟
اگر وقت برای قضای روزه وسعت داشته باشد و روزه بودن مخالف حق شوهرش باشد، روزه‌اش صحیح نیست.
کفّاره بر عهدۀ خود اوست؛ ولی در تأخیر با عذر بنا بر احتیاط وجه آن را شوهر بپردازد.تأثیر رضایت والدین در روزۀ قضا
اگر والدین با گرفتن قضای روزهها مخالفت کنند، تکلیف فرزند چیست؟
ظاهراً روزه صحیح است؛ مگر آنکه قضای روزهها، واجب موسع باشد و روزه گرفتن فرزند موجب اذیت ایشان شود و نهی از روزه گرفتن در این شرایط، در جهت تربیت دینی فرزند باشد.
تردید در نیت روزۀ قضا یا مستحبی
شخصی روزۀ قضای واجب داشته و نمی‌دانسته اگر روزۀ قضایی بر عهده‌اش باشد نمی‌تواند روزۀ مستحبّی بگیرد، ولی احتمال این مطلب را می‌داده؛ لذا نیت کرده که اگر جایز باشد روزۀ مستحبی و إلا روزۀ واجب محسوب گردد. حکم روزه‌هایی که به این صورت گرفته چیست؟
روزۀ قضا به‌حساب میآید.
نیت روزۀ قضا با بقای بر جنابت
کسی که می‌خواهد قضای روزۀ ماه رمضان را بگیرد، هرگاه تا اذان صبح جنب بماند، روزۀ او چه حکمی دارد؟
در فرض سؤال، روزه باطل است، هر چند که بقای بر جنابت از روی عمد نباشد. البته اگر وقت قضا تنگ باشد، باید روزۀ آن روز را بگیرد و عوض آن را هم بجا آورد.
روزۀ قضا با شک در بقا بر جنابت
کسی که نیت روزۀ قضای ماه رمضان کرده است ولی بعداً شک می‌کند که با حالت جنابت وارد روز شده است یا نه، روزه‌اش چه حکمی دارد؟
اگر شک دارد که جنب شده یا نه، روزه‌اش صحیح است؛ اما کسی که قبلاً جنب بوده، روزه‌اش باطل است، مگر آنکه بعد از اتمام روزه شک کند و احتمال دهد که هنگام شروع روزه توجه داشته که نباید با حالت جنابت وارد روزه شود؛ بلکه اگر در بین روز نیز شک کند و احتمال دهد که هنگام شروع روزه توجه داشته که نباید با حالت جنابت وارد روزه شود، روزه‌اش صحیح است؛ هر چند در صورت اخیر، احتیاط مستحب آن است که به این روزه اکتفا نکند. البته برای صحت روزه‌های بعدی باید غسل کند.
گرفتن روزۀ قضا با شک در زمان جنابت
اگر شخص بعد از اذان صبح بیدار شود و خود را محتلم ببیند و شک کند که این احتلام قبل از اذان بوده یا بعد از آن، آیا می‌تواند روزۀ قضا بگیرد؟
بله؛ روزۀ قضای او صحیح است.
انجام روزۀ قضا با غسل جبیره‌ای
آیا کسی که غسل جنابت را به صورت جبیره‌ای انجام داده، می‌تواند روزۀ قضا بگیرد (با توجه به اینکه در آیندۀ نزدیک، امید به خوب شدن دارد)؟
خیر؛ چنین روزهای صحیح نیست، مگر آنکه وقت قضا تنگ شده باشد.
انجام روزۀ قضا با تیمم بدل از غسل
اگر شخص در تنگی وقت، تیمم بدل از غسل جنابت نماید، آیا می‌تواند روزۀ قضا (موسع یا غیر موسع) بگیرد؟
در روزۀ قضایی که وقتش تنگ است بعید نیست بتواند به این روزه اکتفا کند؛ ولی در روزۀ قضایی که وقتش ضیق نیست معلوم نیست بتواند به این روزه اکتفا کند.
گرفتن قضای روزه در ایام استحاضه
آیا می‌توان روزه‌های قضا را در ایام استحاضه گرفت؟
جایز است.
گرفتن روزۀ نیابی با داشتن روزۀ قضا
آیا کسی که روزۀ قضا دارد، می‌تواند برای اموات خود روزه بگیرد؟
جایز نیست، مگر اینکه استیجاری باشد یا این شخص، ولد اکبر باشد و بخواهد قضای روزۀ والدین خود را انجام دهد.
بجا آوردن روزۀ قضا در روزهای خاص
من یک روز روزۀ قضا دارم. اگر در روز دحو الارض روزۀ قضا بگیرم، آیا ثواب روزۀ مستحبی آن روز هم به من می‌رسد؟
روزۀ قضا به‌قصد ثواب روزه دحو الارض، ثواب روزۀ دحو الارض را دارد.
ناتوانی از انجام روزۀ قضا
کسی که روزۀ ماه مبارک رمضان، بدهکار می‌باشد، ولی به علت بیماری و دستور پزشک نمی‌تواند تا آخر عمر روزه بگیرد، حکم روزه‌های قضایش چیست؟
باید برای هر روز یک مد کفّارۀ تأخیر بدهد و برای انجام روزهها وصیت کند. البته اگر مطمئن باشد روزه‌هایش بجا آورده می‌شود، وصیت کردن لازم نیست.
اجیر گرفتن برای روزۀ قضا در زمان حیات
شخصی که روزۀ قضا بر عهده‌اش است و توان انجام روزه‌های قضا شدۀ خود را ندارد، آیا می‌تواند در زمان حیات خود برای انجام آنها اجیر بگیرد؟
نمی‌تواند؛ بلکه باید وصیت کند که بعد از فوتش انجام بدهند.
قضای روزۀ فرزند
فرزندی دارم که از دوسالگی معلول جسمی حرکتی است و هر روز باید دارو استفاده کند. آیا روزه گرفتن بر او و یا بجا آوردن قضای آن بر من و مادرش واجب است؟
درصورتی‌که روزه برایش ضرر داشته باشد روزه بر وی واجب نیست. درهرصورت والدین، تکلیفی ندارند.
قضای روزۀ پدر
پدر مرحومم به دلیل اعتیاد به تریاک نتوانست بیست سال آخر عمرش را روزه بگیرد. آیا قضای این سال‌ها بر من به عنوان پسر بزرگتر واجب است؟
اگر می‌توانسته اعتیاد را ترک کند و روزه بگیرد، قضا بر او واجب بوده و انجام آن بر شما واجب است. در غیر این صورت اگر از گرفتن روزه به طور کلی عاجز بوده، وظیفه‌ای ندارید؛ و اگر گرفتن روزه برایش حرجی بوده -یعنی مشقتی داشته که معمولاً تحمل نمی‌شود- از اصل مال وی به ازای هر روز یک مد طعام به مسکین بپردازید.
روزۀ قضای پدری که قبل از تولد پسر از دنیا رفته
پدری قبل از تولد تنها پسرش از دنیا رفته است. آیا نماز و روزهای که از وی قضا شده، بر عهدۀ آن پسر است؟
بله، باید آنها را بجا آورد.
روزۀ قضای والدین در سفر
آیا مسافری که در ماه رمضان نمی‌تواند روزۀ واجبش را بگیرد، می‌تواند روزۀ قضای پدر و مادر و اموات یا روزۀ قضای خودش را بگیرد؟
نمی‌تواند.
قضای روزۀ فوت شدۀ والدین به سبب سفر
اگر پدر یا مادری چند روزی از ماه رمضان را به خاطر سفر افطار کند و قبل از تمام شدن ماه مبارک یا قبل از مدت زمانی که بتواند روزه‌هایش را قضا کند، از دنیا برود، آیا بر پسر بزرگتر قضای آن روزها واجب است؟
در هر دو صورت قضای آن روزهها بر وی واجب است.
قضای روزۀ شهید
شهیدی که روزۀ قضا بر عهده‌اش بوده و به علت تغییر مکان در جبهه و مسافرت متعدد، موفق به انجام آن نشده و روزه‌اش مانده، آیا روزه‌اش باید گرفته شود یا خیر؟ آیا بستگان او مانند برادر یا خواهر می‌توانند روزهها را بگیرند؟
امور مذکور سبب سقوط قضا از عهدۀ او نمی‌شود و دیگران هم می‌توانند قضای روزه‌های او را بجا آورند.
گرفتن قضای روزۀ پدر قبل از بلوغ
میتی روزۀ قضا بر عهده دارد. آیا پسر بزرگ او که هنوز بالغ نشده، می‌تواند روزه‌های قضای پدر را بگیرد؟
اگر ممیز باشد و صحیح انجام دهد، اشکال ندارد.
تسریع در انجام روزه‌های قضا با احتمال مرگ
شخصی تعدادی روزۀ قضا بر عهده دارد و به علت شغل پرخطری که بدان مشغول است در بسیاری از اوقات، احتمال دارد از دنیا برود. حال، آیا بر او واجب است در انجام روزۀ قضا تسریع نماید؟ اگر نتواند به دلیل مسافرت و امثال آن اکنون روزه‌هایش را قضا کند، تکلیف چیست؟
اگر خوف مرگ دارد باید عجله نموده و در فرصت‌های ممکن آنها را قضا کند. همچنین باید نسبت به انجام آن وصیت کند.
روزۀ مسافر
مسافرت در ماه رمضان
آیا مسافرت کردن در ماه رمضان جایز است؟
اگر از شب قبل -هر چند با حالت تردید- تصمیم مسافرت داشته و هنگام طلوع فجر در وطن یا جایی باشد که روزه صحیح است، مسافرت قبل از ظهر جایز نیست؛ مگر اینکه سفر لازم باشد یا برای امور مهم شرعی مثل زیارت اهل بیت؟عهم؟ یا عمره باشد.
مسافرت برای فرار از روزه
آیا جایز است برای فرار از روزۀ ماه رمضان به دلیل سختی و مشقت روزه یا حتی بدون آن به مسافرت برویم و بعداً قضایش را انجام دهیم؟
سزاوار نیست شخص در ماه رمضان به قصد فرار از روزه به سفر مجاز -که در جای خود قیودش ذکر شد- برود.
راه فرار از روزه با مسافرت
برخی از افراد به دلیل شغل یا تحصیل و مانند آن می‌خواهند در ماه رمضان روزه نگیرند و آن را قضا کنند. چه راهی وجود دارد که مکلف در ماه رمضان بدون اینکه گناه کرده باشد روزه نگیرد؟
اگر در هنگام اذان صبح، به قصد سفر شرعی، خارج از وطن باشد و به مسافت شرعی برود -که مجموع رفت و برگشت حدود چهل کیلومتر است- و در این سفر پس از اذان صبح، کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، نسبت به روزۀ آن روز تکلیفی ندارد و تنها باید قضای آن را بجا آورد.
مسافرت بعد از روز بیست و سوم ماه رمضان
آیا در مسألۀ جایز نبودن مسافرت در ماه رمضان، بین مسافرت بعد از روز بیست و سوم ماه رمضان و قبل از آن، تفاوتی وجود دارد؟
تفاوتی نیست.
مسافرت در ماه رمضان و برگشت قبل از ظهر
آیا انسان می‌تواند در ماه رمضان از شب نیّت سفر کند و صبح به مسافرت برود، در حالی که می‌داند قبل از ظهر به وطن برمی‌گردد و نیت روزه می‌کند؟
در فرض سؤال که از شب نیت سفر داشته، اگر هنگام اذان صبح در وطن یا جایی باشد که روزه صحیح است مسافرت پیش از ظهر جایز نیست، مگر آنکه سفر لازم باشد.
مسافرت هر روزه در طول یک ماه
اگر کسی به مدت یک یا دو ماه کامل هر روز مسافرت کند آیا کثیرالسفر می‌شود که روزه‌اش صحیح باشد؟
خیر؛ اگر فقط برای این مدت بخواهد هر روز مسافرت کند کثیرالسفر نیست و روزه هم نمی‌تواند بگیرد.
بازگشت به وطن قبل از ظهر
کسی که در شب ماه رمضان نیت سفر کرده و در روز به مسافرت شرعی رفته، اگر پیش از ظهر به وطن بازگردد و نیت روزه کند، روزه‌اش چه صورت دارد؟
اگر در مسافرت چیزی از مفطرات را -هر چند سهواً- مرتکب نشده باشد، باید روزه بگیرد و روزۀ او صحیح است.
شک در رسیدن به وطن هنگام ظهر
مسافری که در هنگام ظهر ماه رمضان به‌جایی می‌رسد که نمی‌داند جزء وطن وی محسوب می‌شود یا خیر، تکلیف روزۀ آن روزش چیست؟
روزۀ آن روزش صحیح نیست، مگر در این فرض نادر که بداند بعداً موقع اذان ظهر ماه رمضان یا روزۀ واجب معین، هنگام خروج از وطن در همان نقطه خواهد بود، که در این صورت نسبت به روزه گرفتن مخیر است و بهتر آن است که روزه نگیرد؛ و درهرحال قضا بر وی لازم است.
افطار کردن مسافر قبل از رسیدن به وطن
شخصی در سفر بوده و قصد داشته پیش از ظهر به وطن برسد و نیت روزه کند، ولی در بین راه سهواً چیزی می‌خورد. آیا می‌تواند آن روز را روزه بگیرد؟
خیر.
خوردن روزه قبل از آغاز سفر و لغو شدن مسافرت
شخصی بنا داشته برای کار ضروری در روز ماه رمضان به سفر برود، در صبح آن روز به دلیل ندانستن مسأله، روزۀ خود را می‌خورد و از طرفی مسافرت نیز لغو می‌شود. حال تکلیف او چیست؟
در بقیۀ روز باید امساک کند و روزه را نیز قضا نماید. در صورتی که احتمال می‌داده افطار او قبل از شروع سفر حلال باشد، نسبت به کفّاره تکلیفی ندارد؛ البته اگر احتمال می‌داده پس از خوردن روزه، امساک کردن لازم باشد و با این حال امساک ننموده و با جنابت امساک خود را به هم زده باید کفّاره هم بدهد.
امساک مسافری که می‌داند قبل ظهر به وطن می‌رسد
مسافری که می‌داند قبل از ظهر به وطن می‌رسد، آیا لازم است در سفر امساک کند تا وقتی به وطن رسید نیت روزه کند؟
لازم نیست.
سفر قبل از ظهر در ماه رمضان بدون قصد قبلی
کسی که از قبل قصد داشته بعدازظهر در ماه رمضان سفر کند، آیا می‌تواند قبل از ظهر به سفر برود؟ در این صورت روزه‌اش چه حکمی دارد؟
مانعی ندارد و باید در سفر روزه بگیرد و روزه‌اش صحیح است.
منصرف شدن از مسافرت بعد از طلوع فجر
شخصی از شب، نیت مسافرت می‌کند؛ اما ساعت هشت صبح از مسافرت صرف‌نظر می‌نماید. آیا می‌تواند در آن روز نیت روزه کند و روزه بگیرد؟
اگر نیتش این بوده که مادامی که در وطن است روزه باشد، روزه‌اش صحیح است و قضا ندارد، و گرنه باید از مبطلات روزه، اجتناب نماید و بعداً قضای آن را بجا آورد؛ و اگر قبل از ظهر متوجه شده، به نیت عمل به وظیفه، نیت روزه کند.
منصرف شدن از مسافرت پس از رسیدن به حد ترخص
شخصی قصد مسافرت می‌کند و بنا دارد از بیستودو کیلومتر نیز رد شود؛ ولی زمانی که از حد ترخص می‌گذرد بنا به دلایلی از ادامه مسافرت منصرف می‌شود. حالا آیا می‌تواند روزه‌اش را افطار کند؟
خیر، باید روزه بگیرد و اگر نیت کرده که روزه نباشد و قبل از ظهر منصرف شده، به قصد عمل به وظیفه، آن روز را روزه بگیرد و بعداً قضا هم بکند.
امساک برای مسافر، پس از بازگشت به وطن
شخصی قصد مسافرت داشته و پس از خروج از وطن روزه‌اش را می‌خورد و بعد منصرف شده و قبل از ظهر به وطن برمی‌گردد. آیا باید بقیۀ روز را امساک کند؟
اگر مسافت شرعی محقق نشده، امساک لازم است.
تردید در انجام سفری که از شب نیت کرده
شخصی شب ماه رمضان قصد داشته فردا مسافرت کند ولی صبح از نیتش برگشته است. حال اگر دوباره قصد سفر کند و به سفر رود، حکم روزه‌اش چیست؟ در این صورت آیا باید روزه‌اش را بگیرد؟
چون از شب نیت سفر داشته، اگر قبل از ظهر به سفر برود روزه‌اش باطل است.
مسافرت بین دو وطن در حال روزه
نظر به اینکه بعضی دو وطن دارند و نماز و روزۀ آنها در دو محل مذکور تمام است، در چه صورت مسافرت بین این دو، به صحت روزۀ آنان ضرر نمی‌رساند؟
اگر کثیر السفر باشند یا شروع سفر بعد از ظهر باشد یا در حالی که در راه امساک کرده‌اند، قبل از ظهر خود را به وطن بعدی برسانند و با رسیدن به وطن، نیت روزه داشته باشند؛ روزه‌شان صحیح است. همچنین است اگر در شب احتمال مسافرت را نمی‌داده‌اند، حتی اگر پیش از ظهر اتفاقاً به این سفر رفته باشند.
در هر صورت اگر فاصلۀ دو وطن کمتر از هشت فرسخ است، با مسافرت بین دو مکان، سفر شرعی محقق نمی‌شود؛ لذا نماز تمام و روزه صحیح است.خروج از مدینه در عصر روز سوم روزۀ مستحبی
مسافری که در مدینۀ منوره بخواهد سه روز روزۀ مستحبی بگیرد، با علم به اینکه عصر روز سوم مقارن با خروج او از مدینه خواهد بود، آیا از اول می‌تواند روزۀ مستحبی بگیرد و آیا این عمل او مشروعیت دارد یا خیر؟
با توجه به اینکه روزۀ مستحبی در مدینه آداب خاصی دارد، مشروعیت آن ثابت نیست؛ ولی می‌تواند رجاءً و به امید ثواب روزه بگیرد.
روزۀ مسافری که هنگام ظهر در حد ترخص است
کسی که می‌خواهد در روز ماه رمضان مسافرت برود، اگر هنگام ظهر در حد ترخص باشد و همین‌که ظهر شد، حرکت کند، آیا روزۀ آن روزش صحیح است؟ در برگشت از سفر، اگر قبل از ظهر به حد ترخص برسد و بعد از اذان ظهر وارد وطن شود، حکم روزه‌اش چیست؟
در هیچ‌یک از دو صورت روزه‌اش صحیح نیست. برای اینکه روزه‌اش صحیح باشد باید هنگام ظهر در شهرش باشد.
تفاوت روزه و نماز مسافر در حد ترخص
آیا حکم نماز و روزۀ مسافر در حدّ ترخص تفاوت می‌کند؟
در مسافرت شرعی با رسیدن به حد ترخص، نماز شکسته می‌شود؛ ولی بطلان روزه با خروج از شهر است. همچنین در بازگشت از سفر با رسیدن به حد ترخص، نمازش تمام است، ولی تا به وطن نرسیده نمی‌تواند قصد روزه کند.
مسافرت قبل از ظهر با فراموش کردن روزه
اگر شخصی در ماه رمضان فراموش کند که روزه است و قبل ازظهر سفر کند، آیا روزه‌اش باطل می‌شود؟ و در صورت عدم بطلان آیا باید سریعاً به وطن برگردد؟
چنانچه از شب احتمال سفر را نمی‌داده، با سفر شرعی هم روزه‌اش صحیح است و لازم نیست به وطن برگردد و چنانچه از شب احتمال مسافرت را می‌داده،با تحقق مسافت شرعی روزه‌اش باطل است. بله، در همین فرض اگر مسافرت لزوم نداشته و قبل از زوال می‌تواند به وطن برسد، برگردد و نیت روزه کند.
روزۀ کسی که باید نماز جمع بخواند
اگر وظیفۀ مکلف در محلّی، جمع بین نماز تمام و شکسته باشد، در ماه رمضان نسبت به روزه‌اش چه وظیفه‌ای دارد؟
مخیر است؛ اما درهرصورت باید قضای آن را بجا آورد.
روزه در مسافرت به منزل پدری
دختری که خانۀ پدرش در همدان است، ازدواج نموده و در قم ساکن است. حکم روزۀ او در ایامی که در خانۀ پدر میهمان است چیست؟
اگر عرف آن جا را محل زندگی وی نمی‌داند، یعنی از زندگی در آن جا منقطع و کنده شده، بدون قصد اقامت، روزۀ او صحیح نیست.
حکم روزۀ عشایر در ییلاق
عشایر، تابستان‌ها برای چرای حیوانات و آب و هوای مناسب به ییلاق می‌روند، وظیفۀ آنان نسبت به نماز و روزه در ییلاق چیست؟
در مدتی که بر آنها خانه‌به‌دوش صدق می‌کند، نمازشان تمام است و روزه‌شان را باید بگیرند. در غیر این صورت نمازشان شکسته است و روزه صحیح نیست، مگر آنکه آنجا وطن آنها به حساب آید یا قصد اقامت ده روز نمایند یا کثیرالسفر شمرده شوند.
حکم روزۀ ملوانان و خدمۀ ناو دریایی
حکم نماز و روزۀ ملوانان و خدمۀ ناوهای دریایی چگونه است (درصورتی‌که مثلاً بیش از یک هفته در ماه سفر دریایی ندارند و گاهی هم ممکن است برای چند ماه به سفر دریایی نروند)؟
اگر عرفاً زیاد سفر کنند، روزه‌شان صحیح است. البته اگر در وطن ده روز بمانند یا ده روز همراه با قصد اقامت در غیر وطن بمانند، در اولین سفر بعد از آن روزه‌شان صحیح نیست.
حکم روزه در محل کار موقت
شخصی به اقتضای شغلش باید یکسال در شهری بماند. اگر نداند که بعد از گذشت یکسال در آنجا خواهد ماند یا نه، حکم نماز و روزه‌اش در آن محل چیست؟
بدون قصد اقامت ده روز، نمازش شکسته است و روزه‌اش صحیح نیست.
ملاک سفر معصیت
معیار در سفر معصیت چیست؟ آیا باید هدف از سفر، معصیت باشد یا اگر مثلاً خود سفر هم مستلزم معصیت باشد محقق می‌شود؟
سفر معصیت سفری است که یا خودش حرام باشد -مثل سفر زن بدون اجازۀ شوهر- یا به قصد حرام -مثلاً برای دزدی- انجام شود.
بازگشت از سفر معصیت
در بازگشت از سفر معصیت، حکم نماز و روزه چیست؟
نماز، تمام و روزه صحیح است، مگر آنکه توبه کرده باشد که در آن تفصیل است.
روزۀ کسی که در سفر معصیت توبه کرده
کسی که برای کار حرامی سفر کرده است، اگر در بین راه توبه کند یا ادامه سفرش حلال شود، روزه‌اش چه حکمی دارد؟
اگر قبل از ظهر توبه کند و مقدار باقیمانده هشت فرسخ یا بیشتر باشد، با شروع سفر، روزه‌اش باطل می‌شود. در غیر این صورت، روزه‌اش صحیح است.
سفر شخصی با خودروی دولتی
در مواردی که استفادۀ شخصی از ماشین‌های دولتی ممنوع است، فردی که از ماشین دولتی جهت سفرهای شخصی خود استفاده می‌کند، نماز و روزه‌اش را چگونه انجام دهد؟
باید نمازش را هم شکسته و هم تمام بخواند، و روزه را باید بعداً قضا کند.
قصد اقامت
مسافری که پنج روز مانده به آخر ماه رمضان قصد اقامت ده روز در محلی می‌کند، روزه‌اش چگونه است؟
روزۀ او صحیح است.
بیرون رفتن از محل اقامت در شب
شخصی در ماه رمضان مسافر بوده و قصد اقامت نموده است. اگر اتفاقاً در شب، بیش از هشت فرسخ از محل اقامت خود دور شود و دوباره بازگردد، آیا قصد اقامت او به هم خورده است و مسافر محسوب می‌گردد؟
نماز و روزه‌های قبلی صحیح است؛ ولی برای روزه‌های بعد باید دوباره قصد اقامت کند.
تردید در مسافت شرعی
شخصی در مکانی قصد اقامت ده روز نموده است و می‌خواهد در آن مدت تقریباً هر روز از آن مکان به‌جای دیگر برود و برگردد، ولی نمی‌داند مسافتی که طی می‌کند به‌اندازۀ مسافت شرعی است یا نه. در این صورت حکم روزه‌اش چگونه است؟
اگر قبل از خواندن یک نماز چهار رکعتی این تصمیم را دارد، نمی‌تواند نیت روزه کند (البته در صورتی که بعد از ظهر و قبل از خواندن نماز چهار رکعتی چنین تصمیمی بگیرد، روزۀ آن روزش صحیح است). اگر بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتی تصمیم بگیرد چنین سفری برود، باید نیت روزه کند. بله، اگر بفهمد مجموع رفت و برگشت هشت فرسخ شده، روزه‌اش باطل است.
انصراف از قصد اقامت
شخصی جایی قصد اقامت ده روز نموده است. اگر منصرف شود و بخواهد زودتر از ده روز از آنجا خارج شود، روزۀ او چه حکمی دارد؟ آیا برای روزهای دیگر می‌تواند روزه بگیرد یا نه؟
اگر بعد از ظهر از ماندن در آنجا منصرف شود، چنانچه یک نماز چهار رکعتی ادایی خوانده باشد، تا وقتی که در آنجاست روزه‌هایش صحیح است و باید نمازهای خود را تمام بخواند؛ و چنانچه نماز چهار رکعتی ادایی نخوانده باشد، روزۀ آن روزش صحیح است ولی روزهای بعد را نمی‌تواند روزه بگیرد.
روزه گرفتن در محدودۀ مسافت شرعی محل اقامت
شخصی درمحلی قصد ده روز کرده و بر همین اساس نمازش را چهار رکعتی خوانده ولی پس از دو روز به محل دیگری می‌رود که کمتر از حد مسافت شرعی است و قرار است قبل از ده روز از آنجا به شهرش برگردد. آیا می‌تواند درمحل دوم روزه بگیرد؟
خیر.
شرایط افطار روزۀ ماه رمضان در سفر
مسافری که در روز ماه رمضان به سفر می‌رود، در چه شرائطی می‌تواند روزه نگیرد؟
افطار کردن برای مسافر دو شرط دارد؛ یکی اینکه از شب احتمال مسافرت قبل از ظهر را بدهد و دیگری اینکه قبل از ظهر، به سفر برود. اگر یکی از این دو شرط منتفی شود، روزه‌اش صحیح است. البته اگر هنگام اذان صبح در مسافرت باشد روزه نیست و می‌تواند مفطرات روزه را مرتکب شود.
مسافرت بعد از ظهر با نیت سفر از شب
آیا روزۀ کسی که از شب قصد سفر داشته و بعدازظهر مسافرت کرده، صحیح است؟
صحیح است.
زمان افطار با مسافرت به‌جایی که دیرتر غروب می‌شود
روزه‌داری، از یک کشور به کشور دیگر مسافرت می‌کند. افق این دو کشور کاملاً متفاوت است و وقتی از کشور مبدأ حرکت می‌کند، دو ساعتی به افطار باقی است. هنگامی که به کشور مقصد می‌رسد، شش ساعت به افطار مانده است. آیا این شخص باید تا وقت مغرب کشور مقصد روزه‌دار باشد؟
در این شرایط باید تا زمان مغرب به وقت مقصد روزه‌دار بماند؛ مگر آنکه در بین راه به‌جایی که مغرب شده رسیده باشد.
مسافرت پس از افطار عمدی روزه برای فرار از امساک
شخصی که روزۀ خود را در صبح ماه مبارک رمضان از روی عمد افطار کرده، اگر قبل از ظهر به مسافرت شرعی برود و مبطل دیگری انجام دهد و قبل از ظهر به وطن برگردد آیا باز هم باید تا شب امساک کند؟
اگر از شب احتمال مسافرت را می‌داده، لازم نیست امساک کند.
شک در خروج از وطن بعد از اذان ظهر
فردی که درماه رمضان به قصد مسافرت از شهر خود خارج شده، اگر شک کند که آیا خروجش از شهر، بعد از اذان ظهر بوده یا قبل از اذان، تکلیف روزه‌اش چیست؟
اگر وقت اذان را بداند و شک کند قبل از اذان خارج شده یا بعد از آن، روزه‌اش صحیح است.
روزه با شک در رسیدن به وطن قبل از ظهر
شخصی در ماه مبارک مسافر بوده و هنگام برگشت به وطن خوابش برده است. پس از رسیدن به وطن بیدار می‌شود و شک می‌کند که هنگام اذان در وطن بوده است و یا خارج از آن. آیا روزه‌اش صحیح است؟
روزه‌اش صحیح نیست.
افطار قبل از شروع سفر یا پس از بازگشت به وطن
شخصی به جهت فرار از روزه مسافرت می‌کرده ولی در سفر افطار نمی‌کرده، بلکه به دلیل ندانستن مسأله پیش از سفر یا پس از بازگشت به وطن افطار می‌کرده، حال نسبت به این روزهها چه تکلیفی دارد؟
باید آنها را قضا کند؛ ولی لازم نیست کفّاره بپردازد.
کفّارۀ افطار در سفری که از شب نیتش را نداشته
کسی در ماه رمضان به سفر رفته و افطار کرده، در حالی که از شب نیت سفر نداشته است. آیا باید کفّاره بپردازد؟
اگر فکر می‌کرده این کارش جایز است، کفّاره ندارد.
خواب بودن مسافر هنگام بازگشت به وطن و نیت روزه
مسافری در ماشین خواب بوده و ماشین قبل از ظهر به وطن رسیده، ولی او بعد از اذان از خواب بیدار شده است. آیا همین که قبل از خوابیدن نیت داشته که وقتی رسید روزه بگیرد، کافی است؟
بله؛ همان نیتی که در ارتکاز داشته کافی است.
بازگشت به وطن، پیش از ظهر، بدون انجام مفطر
مسافری که قصد افطار داشته ولی فراموش کرده یا فرصت نکرده مبطلی انجام دهد، اگر پیش از ظهر به وطن برسد چه وظیفه‌ای دارد؟
باید قصد روزه کند و روزه‌اش صحیح است.
نیت روزۀ مستحبی در ماه رمضان برای مسافر
اگر مسافری قبل از غروب ماه رمضان به وطنش برسد و مفطری انجام نداده باشد، آیا جایز است نیت روزۀ مستحبی کند؟
خیر؛ دلیلی بر مشروعیت روزه در این فرض نداریم.
افطار مسافر قبل از رسیدن به حد مسافت شرعی
کسی که برای فرار از روزه به سفر می‌رود ولی هنگام رسیدن به حد ترخص افطار می‌کند چه وظیفه‌ای دارد؟
اگر مسافرت می‌رود، به محض خارج شدن از شهر (حتی قبل از حد ترخص) روزه‌اش باطل می‌شود. بله؛ اگر از شب احتمال مسافرت را نمی‌داده، با مسافرت رفتن هم روزه‌اش باطل نمی‌شود. درهرصورت در فرض سؤال، لازم نیست کفّاره بدهد.
تعارض مسافرت با قضای روزۀ سال قبل
شخصی از سال قبل پنج روز روزۀ قضا دارد و تا ماه رمضان هم پنج روز بیشتر نمانده و برایش مسافرت ضروری پیش آمده است. در این صورت تکلیفش چیست؟ اگر شخص مجبور به مسافرت نبوده و مسافرت ضروری نباشد، حکم چگونه است؟
اگر نرفتن به سفر وی را به حرج نمی‌اندازد و سفر ضروری هم نیست، باید مسافرت نرود و روزه‌اش را بگیرد. در غیر این صورت، می‌تواند به سفر برود و بعداً روزۀ قضا را بگیرد و برای هر روز هم یک مد طعام به مسکین بدهد.
نحوۀ احتیاط مسافر در روزه
اگر فتاوا دربارۀ روزۀ مسافر خاصی مختلف باشد -مانند اینکه عدّه‌ای از فقها وی را کثیرالسفر بدانند و عدّه‌ای ندانند و یا اینکه محل کار، طبق نظر برخی از فقها در حکم وطن باشد و طبق نظر برخی دیگر چنین نباشد- و او هم بخواهد احتیاط کند، در این صورت چگونه عمل کند؟
به نظر معظمٌ له در این موارد احتیاط ممکن نیست؛ لذا در شبهۀ حکمیه باید تقلید کند و در شبهۀ موضوعیه هم باید طبق اصل -مثلاً استصحاب- عمل نماید و اگر مورد از موارد علم اجمالی بوده، مخیر است؛ هر چند در فرض اخیر بهتر است روزه نگیرد.
حرمت ذاتی روزه در سفر و روز عید فطر
آیا حرمت روزه گرفتن در روز عید فطر یا روزه در حال سفر، حرمت ذاتی است یا حرمت تشریعی؟
حرمت ذاتی دارد.
روزۀ مستحبی در سفر
گرفتن روزۀ مستحبی در سفر، چه حکمی دارد؟
روزۀ مستحبی در سفر صحیح نیست، مگر آنکه نذر کند در آن ایام، چه مسافر باشد و چه نباشد، روزه بگیرد.
نذر روزه در سفر
مسافری که می‌خواهد نذر کند و در سفر روزه بگیرد، چگونه باید نیت کند؟ آیا فرقی می‌کند که در وطن خود این نذر را انجام دهد یا در سفر؟
باید نذر کند در آن ایام در هر حال -چه مسافر باشد، چه نباشد- روزه بگیرد؛ و فرقی هم نمی‌کند در وطن نذر کند یا در سفر.
مسافری که ندانسته در سفر روزه گرفته
شخص مسافری به خاطر جهل به مسأله، در سفر نماز را تمام خوانده و روزه را هم گرفته است. آیا نماز و روزه‌هایش را باید قضا کند یا همان‌ها کفایت می‌کند؟
کفایت می‌کند.
مواردی از عدم لزوم یا عدم صحت روزه
روزۀ شخص ناتوان
ضعف و ناتوانی جسمی برای روزه
دختر یازده‌ساله‌ای به دلیل ضعف و ناتوانی جسمی، نمی‌تواند در ماه رمضان روزه بگیرد.نسبت به روزه چه تکلیفی دارد؟
اگر بتواند روزه‌های خود را بدون مشقت شدید در روزهای دیگر مثل روزهای زمستان بگیرد، باید قضای آن روزهها را بجا آورد. اما اگر از گرفتن روزه به طور کلی عاجز باشد، بنا بر احتیاط مستحب برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهد و اگر تا سال آینده عاجز نیست، بلکه روزه گرفتن برای وی مشقت شدید دارد، باید برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهد.
تشخیص ناتوانی از روزه‌داری
آیا دختر بچۀ نُه سالهای که معلوم نیست می‌تواند روزه بگیرد یا نه، تکلیفی نسبت به روزه دارد؟
اگر احتمال ضرر در مورد وی منتفی است، ولی محتمل است از گرفتن روزه عاجز شود یا روزه برایش حرجی باشد، باید روزه را شروع کند و چنانچه دچار عجز یا حرج شد رها نماید.
همچنین است اگر نسبت به استمرار روزه احتمال ضرر در مورد او وجود داشته باشد -مثلاً معلوم است چند ساعت روزه گرفتن برایش ضرر ندارد، ولی احتمال دارد بعد از آن، روزه برایش مضرّ باشد- که در این صورت اگر محتمل باشد با روزه گرفتن تا آن موقع، خوف ضرر در ادامه دادن روزه برطرف شود، باید در این چند ساعت روزه بگیرد؛ و الا نباید روزه بگیرد.ملاک تشخیص ضرری بودن روزه
نسبت به ضرری بودن روزه برای دختر بچۀ تازه بالغ، آیا تشخیص خود او ملاک است، یا ولیّ او؟
همین‌که خوف ضرر برای وی هر چند از کلام دیگران ایجاد شود کافی است و اگر در سنّی نیست که نفع و ضرر خود را تشخیص دهد، ملاک، نظر ولیّ (پدر یا جدّ پدری) اوست.
وظیفۀ بیمار در مورد روزه با اختلاف‌نظر پزشکان
شخصی چند سال قبل عمل جراحی انجام داده است؛ اما به دلیل بدخیم بودن بیماری، پزشکان در مورد روزه گرفتن او اختلاف دارند. برخی معتقدند دلیل علمی بر منع روزه نداریم وگروه دیگر معتقدند چون بیماری بدخیم بوده نمی‌توان توصیه به روزه داشت. در چنین حالتی وظیفه چیست؟
اگر به جهت همین اختلاف، لااقل ترس از آسیب برای او ایجاد شود نباید روزه بگیرد.
روزه نگرفتن به اعتقاد بقای ناتوانی و کشف خلاف
شخصی در ابتدای دوران بلوغ به سبب ضعف شدید نتوانسته روزه بگیرد و چند سالی را به این اعتقاد که توانایی روزه گرفتن ندارد، روزه نگرفته است. ولی حالا متوجه شده که می‌تواند روزه بگیرد و سال قبل هم می‌توانسته است. تکلیفش چیست؟
روزه‌هایی را که ادا یا قضایش تا ماه رمضان بعد بدون حرج برایش ممکن بوده، باید قضا کند و درهرصورت به ازای هر روز که روزه نگرفته، یک مد طعام به مسکین بدهد؛ اما اگر از گرفتن روزه عاجز بوده، پرداخت فدیه بنا بر احتیاط استحبابی است.
وظیفۀ مبتلایان به آلزایمر در مورد روزه
افراد مبتلا به آلزایمر که تشخیص خود را از دست داده‌اند، نسبت به روزه چه وظیفه‌ای دارند؟
اگر بتوانند متوجه واجب بودن روزه شوند و قادر بر آن باشند، روزه بر آنها واجب است؛ ولی اگر از ادا و قضای روزه تا ماه رمضان بعد عاجز باشند مکلف به روزه نیستند.
روزه برای کسی که باید بین روز غذا بخورد
به علّت سرطان، عمل جراحی کرده‌ام و معده‌ام را برداشته‌اند و ناگزیرم که هر روز چند بار به‌طور خیلی کم غذا مصرف کنم. آیا باید کفّاره بپردازم یا اصلاً مکلف به روزه نیستم؟
مکلف به روزه نیستید. فدیه هم بر عهدۀ شما نیست، اگرچه پرداخت آن موافق احتیاط استحبابی است.
یک روز در میان روزه گرفتن شخص ناتوان
کسی که می‌تواند یک روز در میان یا بیشتر روزه بگیرد، آیا روزه بر او واجب است؟
به مقداری که می‌تواند باید به همین شیوه روزه بگیرد.
لزوم تقویت کردن برای کسی که بدون آن نمی‌تواند روزه بگیرد
اگر فرد بیمار بتواند با مصرف داروی خاصی در شب یا استفاده از غذای تقویتی روزه بگیرد، آیا استفاده از این نوع دارو و غذا و روزه گرفتن بر وی واجب است؟ اگر با استراحت کافی و خوابیدن در طول روز بتواند روزه‌هایش را بگیرد چه وظیفه‌ای دارد؟
اگر ضعف و ناتوانی مانع روزه است، باید مقدمات لازم جهت روزه گرفتن را -هر چند به اینکه خود را تقویت نماید- فراهم نماید؛ و همچنین است بنا بر احتیاط مستحب، اگر مریضی مانع روزه است.
روزۀ بیمار
ناراحتی معده و روزه‌داری
اگر کسی دچار بیماری و ناراحتی معده است -مثلاً معده درد، زخم معده، زخم اثنا عشر و ... -، آیا روزه بر او واجب است؟
اگر روزه گرفتن برایش عرفاً ضرر داشته باشد، روزه بر او واجب نیست.
اعتماد به نظر پزشک در ضرری بودن روزه و کشف خلاف
اگر پزشک به بیماری بگوید که روزه برایش ضرر دارد و او هم روزه نگیرد، ولی بعد از چند سال بفهمد که روزه برایش ضرر نداشته و پزشک در تشخیص خود اشتباه کرده است، آیا قضا و کفّاره بر او واجب است؟
نسبت به ماه رمضان اخیر باید روزهها را قبل از ماه رمضان قضا کند و کفّاره ندارد. ولی نسبت به سالهای گذشته باید برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهد و بنا بر احتیاط قضای روزهها را بجا آورد.
ترس از ضرر داشتن روزه و کشف خلاف
شخصی در ماه رمضان، چون می‌ترسیده اگر روزه بگیرد دچار بیماری زخم معده شود، روزه نگرفته و این ترس تا ماه رمضان بعد همچنان وجود داشته اما بعد از آن فهمیده ترسش بی‌مورد بوده، آیا باید روزه‌هایی را که از ماه رمضان اول نگرفته قضا کند؟
اگر ترسش عقلایی بوده، قضا ساقط است.
تفحّص از ضرری بودن روزه
شخصی که می‌ترسد روزه برایش ضرر داشته باشد، اگر با سؤال و تفحص بتواند دراین‌باره یقین حاصل کند، آیا به مجرّد ترس می‌تواند روزه نگیرد، یا اینکه لازم است تفحّص و سؤال کند؟
لازم است سؤال کند.
مریضی که می‌داند روزه برای او ضرر ندارد
مریضی که می‌داند روزه برایش ضرر ندارد، ولی پزشک او را از روزه گرفتن منع کرده چه وظیفه‌ای دارد؟
در فرض سؤال باید روزه بگیرد.
ناتوانی از قضای روزه به جهت استمرار بیماری
کسی که از ابتدای سن تکلیف تاکنون به علت بیماری قادر بر روزه‌داری نیست، تکلیفش نسبت به روزه‌هایی که نگرفته چیست؟
نسبت به روزه‌های سالهای گذشته اگر عاجز از روزه گرفتن بوده تکلیفی ندارد؛ اگرچه احتیاط مستحب در پرداخت فدیه است. اما کسی که می‌توانسته روزه بگیرد ولی ادای روزه و قضای آن تا ماه رمضان بعد برایش ضرر داشته یا حرجی بوده، قضا بر عهده ندارد و باید برای هر روز باید یک مد طعام به مسکین بدهد.
سر درد یا کم خونی ناشی از روزه‌داری
اگر کسی در اثر روزه گرفتن، دچار کم‌خونی یا سردرد شدید شود، آیا می‌تواند روزه نگیرد؟
اگر سردرد به‌گونه‌ای باشد که معمولاً نمی‌شود تحمل کرد و یا کم خونی به قدری باشد که روزه سبب ضرر شود، روزه واجب نیست و اگر تا ماه رمضان آینده بتواند، باید آن را قضا کند و اگر نتواند باید برای هر روز یک مد طعام به مسکین فدیه بدهد.
روزه‌داری با گمان به ضرر و کشف خلاف
اگر کسی به گمان اینکه روزه برایش ضرر دارد، روزه گرفت ولی بعداً معلوم شد که ضرر نداشته است، در این صورت روزه‌اش صحیح است؟
روزه‌اش صحیح است.
شک در تأثیر روزه در شدت یافتن بیماری
شخص بیماری در ماه رمضان روزه گرفته است در حالی که ترسی از این جهت که روزه برایش ضرری باشد یا دیرتر خوب شود، نداشت. اکنون بیماری‌اش شدت پیدا کرده و نمی‌داند روزۀ ماه رمضانش باعث آن شده است یا خیر. حکم روزهای که گرفته چیست؟
روزه‌اش صحیح است.
بیماری سنگ کلیه و روزه‌داری
کسی که دچار سنگ کلیه است و برای جلوگیری از تشدید آن باید مدام مایعات بخورد آیا روزه‌داری بر او واجب است؟
واجب نیست.
روزهای که موجب تأخیر در درمان شود
اگر بیماری نیاز به عمل جراحی دارد -مثلاً عمل آپاندیس- و پزشک اظهار می‌کند که اگر بخواهد روزه بگیرد و عمل نکند، عمل دو ماه به تأخیر می‌افتد، در این صورت تکلیفش چیست؟
اگر تأخیر عمل برایش ضرر دارد، نباید روزه بگیرد.
امساک برای بیمار پس از مصرف قرص
اگر شخص، دارای مرضی است که روزه برای اوضرر ندارد (مثل کمردرد) اما مجبور است برای درمان آن روزانه قرص مصرف کند، آیا بعد از استفاده از قرص، امساک در بقیۀ روز واجب است؟ و آیا از صبح می‌تواند یکی از مفطرات را انجام بدهد؟
هیچ‌یک از روزه و امساک واجب نیست.
روزۀ بیمار با فرض بهبودی در طول روز
کسی که در ماه رمضان به علت بیماری گمان می‌کرده توان روزه را ندارد و نیت نکرده ولی مفطری بجا نیاورده، آیا در طول روز که حالش بهتر شده می‌تواند نیت روزه کرده و آن روز را روزه بگیرد؟
اگر از ابتدای اذان صبح روزه برایش ضرر نداشته و قبل از ظهر متذکر شده، باید احتیاطاً روزۀ آن روز را بگیرد و قضا نیز بنماید؛ و اگر بعد از ظهر متوجه شده باید تا مغرب از چیزی که روزه را باطل می‌کند اجتناب کند.
روزه گرفتن با وجود ضرر
کسی که روزه برایش ضرر دارد با این‌حال روزه می‌گیرد، روزه‌اش صحیح است؟
باطل است و باید در حال بهبودی، قضای آن را بجا آورد.
التفات به ضرری بودن روزه پس از مغرب
اگر شخصی به گمان اینکه روزه برایش ضرر ندارد، روزه بگیرد و بعد از مغرب بفهمد روزه برایش ضرر داشته، تکلیف او چیست؟
روزه‌اش باطل است.
قرص خوردن مریض
اگر شخص مریض فراموش کند داروی خود را قبل از طلوع فجر بخورد و از ترس فشار خون، قرص‌هایش را در طول روز بخورد، چه وظیفه‌ای دارد؟
باید قضای آن را بجا آورد؛ ولی کفّاره واجب نیست.
روزۀ پیرمرد و پیرزن
ملاک پیری و عدم وجوب روزه
ملاک پیری -به‌نحوی که روزه واجب نباشد- چیست؟ آیا در عدم وجوب روزه، مشقت برایشان شرط است؟
تشخیص آن به عهدۀ عرف است و شرط جواز افطار، مشقت است.
فدیۀ افطار پیرمرد و پیرزن
آیا بر پیرمرد و پیرزنی که قادر به روزه گرفتن نیستند، فدیه واجب است؟
اگر به طور کلی عاجز باشند و نتوانند روزه بگیرند، دادن فدیه بنا بر احتیاط استحبابی است. در غیر این صورت لازم است فدیه بدهند.
صحت روزۀ افراد پیر
پیرمرد و پیرزنی که روزه بر آنها به جهت دشوار بودن واجب نیست، آیا جایز است روزه بگیرند؟ آیا با گرفتن روزه، کفّاره از عهدۀ آنان ساقط می‌شود؟
می‌توانند رجاءً روزه بگیرند؛ ولی درهرحال باید فدیه را بپردازند.
توانا شدن پیرمرد و پیرزن برای روزه
شخصی که به خاطر پیری و مشقّت، سال‌ها روزه نگرفته، اگر اتفاقاً توانایی روزه گرفتن پیدا کند و بتواند روزه بگیرد، آیا باید روزه‌های سالهای قبل را قضا کند؟
نسبت به مواردی که مشقت، تا ماه رمضان بعد ادامه داشته، قضا لازم نیست؛ اما روزه‌هایی را که می‌توانسته تا قبل از ماه رمضان آینده بدون مشقت بگیرد باید قضا کند.
مراد از پیری که روزه بر او واجب نیست
زنی شصت‌ودو سال سن دارد و روزه برایش مشقت دارد، هر چند در حد حرج نیست، آیا جایز است روزه نگیرد؟
مادامی که به وی عرفاً پیرزن گفته نشود یا مشکوک باشد، مثل اشخاص دیگر است.
وظیفۀ کهنسالان بیمار
بنده به جهت کهولت سن و نیز به خاطر بیماری، نمی‌توانم روزه بگیرم. برای پرداخت فدیه باید بر اساس وظیفۀ پیران عمل کنم یا بیماران؟
می‌توانید به تکلیف راحت‌تر عمل کنید.
روزه در دوران بارداری و شیردهی
ترک روزه برای شیردهی با امکان تغذیۀ کمکی
آیا زن می‌تواند با وجود امکانات (شیر خشک، شیر پاستوریزه، و غیره) در مورد تغذیه کودک شیرخوار، روزۀ خود را افطار کند؟ و چنانچه افطار نمود و تا ماه رمضان آتی روزه‌های گذشته را قضا نکرد، آیا کفّارۀ او از لحاظ تأخیر، مضاعف نیز خواهد شد یا نه؟
افطار وی حتی اگر بتواند از راهی دیگر بچه را سیر کند، جایز است؛ و چنانچه روزه برای خودش ضرر داشته، پرداخت کفّاره لازم نیست؛ و اگر برای بچه ضرر داشته باید برای هر روز یک مد طعام به مسکین بپردازد. درهرصورت اگر روزهها را تا ماه رمضان بعد نگرفت، کفّاره تأخیر نیز بر او واجب است.
ملاک جواز افطار در دوران شیردهی
برای اینکه مادر بتواند روزه‌اش را افطار کند، همین که طفل نیاز به شیر او دارد کافی است یا ملاک، ضرر داشتن روزۀ مادر برای طفل است؟
ملاک، ضرر است؛ اما در متعارف موارد، عدم تأمین نیاز طفل موجب ضرر برای طفل است.
قضای روزه‌های دوران شیردهی
زنی که به خاطر شیر دادن به بچه‌اش روزه نگرفته، غیر از یک مد طعام برای هر روز باید قضای آن را هم بجا آورد؟
اگر تا ماه رمضان بعد عذرش برطرف شود و بتواند قضا کند باید روزه‌هایی را که نگرفته قضا کند و اگر عذرش تا ماه رمضان آینده ادامه یابد قضا ندارد و باید برای هر روز یک مد طعام دیگر به مسکین بدهد. بله، اگر می‌توانسته با سپردن بچه به دیگری یا از راهی دیگر روزه‌اش را بگیرد، بنا بر احتیاط روزهها را قضا کند.
شیردهی در طول سال
خانمی که روزۀ ماه رمضان را به جهت حمل نگرفته و به خاطر شیر دادن به بچه تا ماه رمضان سال بعد نتوانسته روزه‌هایش را قضا کند، آیا باید قضای روزه‌های سال قبل را انجام دهد؟ آیا کفّاره هم بر عهدۀ او هست؟
قضا لازم نیست و باید برای هر روز دو مد طعام به مسکین بدهد. البته اگر راه دیگری برای شیر دادن به بچه وجود داشته -مثل مشارکت چند زن در شیر دادن او یا کمک گرفتن از شیشه‌شیر و مانند آن- بنا بر احتیاط باید روزهها را قضا کند.
شک در ضرری بودن روزه در حال بارداری یا شیردهی
خانمی که در دوران بارداری یا شیردهی نمی‌داند روزه برای خود و یا فرزندش ضرر دارد یا خیر، چه وظیفه‌ای دارد؟
اگر شکش موجب شده بترسد، نباید روزه بگیرد.
روزه در زمان بارداری و کشف ضرر
اگر خانم بارداری روزه‌هایش را گرفته و بعداً معلوم شده که برای خودش یا جنینش ضرر داشته است، در این صورت حکم روزه‌هایی که گرفته چیست؟
باطل است.
مسافرت زن در دوران بارداری
اگر زن حامله به خاطر سفر روزه‌اش رابخورد، باز هم باید فدیه بدهد؟
خیر.
روزه با وجود مشقت شدید
مشقت روزه برای جوانان
حکم افراد پیر که به علت مشقت، روزه بر آنها واجب نیست با حکم افراد جوان که همین مشکل و مشقت را دارند، یکسان است؟
خیر. افطار برای افراد پیر در صورت مشقت جایز است؛ ولی برای دیگران باید مشقت به‌گونه‌ای شود که از ادامۀ روزه بر جان خود بترسند یا روزه برایشان ضرری باشد یا غیرقابل‌تحمل شود.
وظیفۀ صاحبان مشاغل سخت در مورد روزه
نانوایان و کارگران و نظائر آنان‌که روزه در فصل گرما برای آنها سخت و طاقت فرسا است، چه وظیفه‌ای دارند؟
اگر بتوانند به‌گونه‌ای (مثلاً کار در شب یا خنک کردن فضای کار) روزه را بدون مشقت شدید بگیرند، گرفتن روزه واجب است؛ و در غیر این صورت اگر ترک کار در ماه رمضان، حرجی است می‌توانند روزه نگیرند، ولی تا ماه رمضان بعد، باید قضای آن را بجا آورند.
ناتوانی از روزه به دلیل کار سنگین
افرادی که شغل سنگین و طاقت فرسا دارند و اگر روزه‌بگیرند قادر به کار و تأمین معاش نیستند و از طرف کارفرما اخراج می‌شوند، تکلیفشان چیست؟
اگر ترک این شغل برایشان مشقت شدیده دارد، فعلاً تکلیفی ندارند، ولی باید تا ماه رمضان بعد آن را قضا کنند.
روزه در مناطق دارای روز طولانی
در برخی مناطق (مثل کشور بلژیک و سوئد) فاصلۀ اذان صبح تا مغرب بسیار زیاد است (بیش از بیست ساعت). ساکنان این مناطق نسبت به روزه و زمان افطار چه تکلیفی دارند؟ آیا لازم است برای روزه گرفتن مهاجرت کنند؟
باید بر اساس اوقات شرعی محل سکونت خود روزه بگیرند و مجرد مشقت عذر نیست. البته اگر به خاطر طولانی بودن روز دچار سختی غیرقابل‌تحمل شوند، می‌توانند روزۀ خود را افطار کنند، ولی بعداً باید قضای آن را بجا آورند. در هر صورت لازم نیست مهاجرت کنند.
ترک روزه به جهت ویژگی شغلی
مهمان‌داران و خلبانان هواپیما در بعضی مواقع پرواز برای حفظ تعادل خود در مدت زمان‌های کوتاه -مثلاً هر بیست دقیقه- نیاز مبرم به نوشیدن آب دارند. در این صورت وظیفۀ آنها در ماه مبارک رمضان، نسبت به روزه‌هایشان چیست؟
اگر ترک شغل برایشان حرجی است یا به جهتی انجام این کار بر آنها واجب أهم یا مساوی باشد، می‌توانند روزه نگیرند و بعداً قضای آن را بجا آورند.
روزه نگرفتن بخاطر آمادگی در آزمون کنکور
امسال باید در آزمون کنکور شرکت کنم و اگر بخواهم روزه بگیرم نمی‌توانم به قدر کافی درس بخوانم و زحمات چندین ساله‌ام ممکن است به هدر برود. آیا می‌توانم روزه نگیرم و بعداً قضای آنها را بجا آورم؟
روزه از فرائض الهی و از ارکان اسلام است؛ این امور، عذر شرعی برای ترک روزه نیست. بندۀ مؤمن، عمل به فریضه را اصل قرار می‌دهد و سایر شؤون و فعالیت‌های زندگی را با آن تنظیم می‌کند.
علی رغم آنکه ممکن است بسیاری از افراد به‌واسطۀ روزه‌داری در فعالیت‌های روزمرۀ خود دچار مشکلاتی شوند، اما خداوند متعال، آن را واجب گردانیده تا بندگانش به آثار غیر قابل وصف آن -که با چیز دیگری به دست نمی‌آید- نائل شوند. عزم را در عمل به وظیفه محکم کنید و به وعدۀ الهی مطمئن باشید و به وسوسه‌هایی که شما را در عمل به تکلیف سست می‌کند توجه نکنید. با برنامه‌ریزی مناسب و تقویت جسمی در ساعات شب می‌توان به انجام این واجب مهم الهی موفق شد و از پاداش آن بهره‌مند گردید؛ و خداوند یاری‌کننده و پشتیبان مؤمنین است. البته اگر در طول روز دچار ضعفی شوید که معمولاً نمی‌شود آن را تحمل کرد، می‌توانید افطار کنید و باید قضای آن را تا ماه رمضان سال آینده بجا آورید.روزۀ افراد معتاد
معتادان به مواد مخدر که در طول روز مجبورند چند بار مصرف‌کنند، آیا می‌توانند روزه‌بگیرند و در حد ضرورت از مواد مخدر استفاده کنند؟
چنانچه ترک اعتیاد برایشان حرجی باشد، بنا بر احتیاط باید به همین وضعیت روزه بگیرند و فدیه نیز بدهند.
تشنگی اتفاقی روزه‌دار
در ماه رمضان ناچار شدم چند ساعت کار سخت انجام دهم و به نحو شدیدی تشنه شدم که قابل تحمل نبود و مقداری آب نوشیدم. آیا روزه‌ام باطل شده است و کفّاره دارد؟
اگر به قدری تشنه شده‌اید که روزه برایتان حرجی یا ضرری بوده یا بر جانتان ترسیده‌اید، بنابر احوط، نوشیدن آب به قدر ضرورت جایز بوده و باید در بقیۀ روز امساک می‌کردید. بنا بر احتیاط باید قضای روزه را بجا آورید، ولی کفّاره ندارد.
گرسنگی و ضعف اتفاقی روزه‌دار
کسی که در ماه رمضان به جهت ضعف غیرقابل‌تحمل که به طور اتفاقی برای او به وجود آمده، روزه خود را افطار می‌کند، اگر بعد از اندکی غذا خوردن ضعفش بر طرف شود، آیا حکم مسألۀ عارض شدن تشنگی اتفاقی را دارد و باید در بقیۀ روز امساک کند؟
حکم آن مسأله را ندارد و لازم نیست به مقدار ضرورت اکتفا کند، هر چند مطابق احتیاط استحبابی است. درهرصورت، باید روزه را قضا کند.
ضابطۀ کلی وجوب امساک در غیر روزه
در چه مواردی کسی که روزه نیست، باید امساک کند؟
در مواردی که شخص قدرت بر گرفتن روزه داشته و وظیفه‌اش روزه گرفتن بوده و به هر دلیلی نتواند به روزۀ آن روز اکتفا کند؛ مثلاً نیت روزه نکرده یا عمداً یا جهلاً روزه‌اش را باطل کرده است، باید امساک کند. همچنین اگر شخصی به جهت تشنگی عارضی ادامۀ روزه گرفتن برایش حرجی باشد، می‌تواند به مقدار ضرورت بخورد، ولی بنابر احتیاط تا مغرب امساک کند.
خوردن و آشامیدن روزه‌دار به حد ضرورت
شخصی که می‌داند نمی‌تواند گرسنگی را تحمل کند یا طاقت تشنگی را ندارد (عطش می‌گیرد) آیا جایز است روزه بگیرد و به‌قدر ضرورت کمی غذا بخورد یا آب بنوشد؟
اگر ضعف او به حدی است که معمولاً نمی‌شود آن را تحمل کرد، تکلیفی نسبت به روزه ندارد؛ و در این صورت اگر روزه برایش حرج شدید دارد برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهد، و اگر این ضعف به حدی است که اصلاً نمی‌تواند روزه بگیرد، بنا بر احتیاط مستحب این مقدار را بپردازد.
اقسام روزه
روزۀ نذری و استیجاری
انجام روزۀ نذری در ماه رمضان
آیا مسافر در ماه رمضان می‌تواند برای روزه در سفر، نذر کند و روزه بگیرد؟
مانعی ندارد. البته اگر نذر کند که آن ایام را در هر حال -چه در سفر و چه در وطن- روزه بگیرد، صحیح است، ولی در هر صورت کفایت از روزۀ ماه رمضان نمی‌کند.
پیشامد عذر در روزۀ نذر معین
اگر زنی در حین روزۀ نذر معین، حائض شود یا به علت بیماری نتواند روزه را ادامه دهد، تکلیف چیست؟
باید بعد از برطرف شدن عذر، روزه را قضا کند.
نذر روزۀ پنجشنبه‌ها و پیش آمدن مسافرت
شخصی نذر کرده تا آخر عمر پنجشنبه‌ها را روزه بگیرد، درصورت مسافرت، روزۀ او چگونه است؟
اگر در نیتش بوده که حتی در سفر هم روزه بگیرد، باید روزه بگیرد؛ و گرنه نباید مسافرت برود، مگر اینکه ترک سفر برایش حرجی باشد که در این صورت باید بعداً آن را قضا کند و اگر بدون عذر مسافرت کند، باید علاوه بر قضا، کفّارۀ شکستن نذر را هم بدهد.
پیشامد عذر در روزه‌های نذری پشت سر هم
شخصی نذر کرده ده روز را پشت سر هم روزه بگیرد. اگر در بین ده روز عذری (مثل مریضی یا حیض) پیش‌آید، وظیفه‌اش چیست؟ آیا لازم است بعد از رفع عذر، روزهها را از سر بگیرد یا لازم نیست؟
در نذر معین لازم نیست از سر بگیرد، ولی در نذر غیر معین لازم است روزهها را از سر بگیرد.
انجام روزۀ نذر غیر معین در زمستان
شخصی در تابستان نذر می‌کند که پس از برآورده شدن حاجتش ده روز روزه بگیرد و در دلش این بوده که در همان تابستان روزه بگیرد؛ ولی آن را به زبان نیاورده است. آیا می‌تواند این روزهها را در زمستان بجا آورد؟
اگر هنگام نذر قصدش را مقید به روزه در تابستان نکرده، می‌تواند در زمستان بجا آورد.
تخلف از نذر
شخصی نذرکرده بوده که اگر عصبانی شوم فردایش را روزه بگیرم. حال از روی عمد به نذرش عمل نکرده است. آیا باید کفّاره بدهد؟ قضای روزۀ آن روز را باید بجا آورد؟
باید کفّاره بدهد و بنابر احتیاط باید بین کفّارۀ افطار روزه در ماه رمضان و کفّارۀ قسم جمع کند؛ بنابراین اگر به شصت مسکین هر کدام یک مد طعام بدهد، بدون اشکال کافی است و اگر بخواهد دو ماه روزه بگیرد (که یک ماه و یک روز آن پشت سر هم است) در صورت امکان ده مسکین را هم بپوشاند یا به هر کدام یک مد طعام بدهد. قضای روزه نیز واجب است.
برگرداندن نیت از روزۀ قضا به روزۀ نذری
شخصی نذر کرده بود که در اول ماه محرم روزه بگیرد؛ ولی از آنجایی که روزۀ قضا داشت در روز اول محرم نیت قضا می‌کند، اما قبل از ظهر متوجه نذر خود می‌شود و نیت خود را به روزۀ نذری بر می‌گرداند. حکم روزه او چگونه است؟ آیا روزۀ او قضا محسوب می‌شود یا روزۀ نذری؟
اگر در زمان نذر، قصد روزۀ کامل (از اذان صبح تا غروب آفتاب) را کرده باشد، باید قبل از طلوع فجر نیت کند و اگر در اثر غفلت نیز تا طلوع فجر نیت نکرد، نمی‌تواند به روزۀ آن روز اکتفا کند؛ ولی اگر قصد کرده در آن روز روزۀ صحیحی بگیرد روزۀ نذر به‌حساب میآید.
برگرداندن نیت روزۀ استیجاری به روزۀ قضا
آیا کسی که روزۀ استیجاری نیت کرده، می‌تواند قبل از ظهر، نیت را به روزۀ قضای خود برگرداند؟
اگر نیت کند که روزۀ استیجاری را قطع می‌کند و از این به بعد روزۀ قضا می‌گیرد (نه اینکه قصد کند روزهای که از ابتدا گرفته قضا محسوب شود) مانعی ندارد.
نیت روزۀ استیجاری قبل از ظهر
آیا می‌توان قبل از ظهر، نیت روزۀ استیجاری کرد؟
روزه در استیجار، منصرف به روزۀ کامل و متعارف است؛ لذا در صورت تأخیر نیت، جز با هماهنگی موجر نمی‌توان به آن روزه اکتفا نمود.
گرفتن روزۀ استیجاری با داشتن روزۀ قضا
آیا کسی که روزۀ قضا دارد می‌تواند روزۀ استیجاری بگیرد؟
اگر وقت روزه‌اش تنگ نباشد جایز است.
روزۀ مستحبی و استیجاری زن بدون اذن شوهر
آیا زن می‌تواند بدون اجازۀ شوهر خود روزۀ مستحبی یا اجاره‌ای بگیرد؟
اگر منافات با حقوق شوهر داشته باشد جایز نیست. در غیر این صورت اگر وقت عمل به اجاره وسعت داشته باشد هم، بنا بر احتیاط جایز نیست.
تعارض روزۀ مستحب و استیجاری با کار اداری
روزۀ مستحبی و استیجاری در ساعات کار اداری، درصورتی‌که کیفیت کار پایین بیاید چه حکمی دارد؟
اگر مانع عمل کامل به قرارداد کاری شود جایز نیست؛ و در این فرض بنا بر احتیاط، روزه نیز باطل است.
اجیر کردن شخص بی‌مبالات برای روزه
آیا می‌شود روزۀ استیجاری را به کسی که خیلی پایبند به شرعیات نیست و مثلاً نمازش را درست بجا نمی‌آورد داد یا خیر؟
مانعی ندارد؛ ولی تا اطمینان پیدا نشود که روزه گرفته، نمی‌توان به آن اکتفا کرد.
سپردن انجام روزۀ استیجاری به دیگری
کسی که برای انجام روزۀ قضا اجیر شده است، می‌تواند انجام آن را به کمتر از مقدار پولی که گرفته به دیگری بسپارد که او قضا را انجام دهد یا خیر؟
جایز نیست.
عدم انجام روزۀ استیجاری در زمان مقرر
بنده مدت شش سال روزۀ استیجاری گرفته و برای مدت محدود با وکیل مرحومین توافق نموده‌ام؛ اما به دلایل متعدد در زمان مقرر موفق به انجام همۀ آنها نشدم. آیا حال که از زمان مقرر گذشته، با توجه به مصرف مبلغ دریافتی، باید به وکیل مرحوم اطلاع دهم یا اگر بقیه را بگیرم و زمان بیشتری مصرف شود اشکالی ندارد؟
اجاره نسبت به مقداری که در زمان مقرر نگرفته‌اید، باطل است و باید به نسبت، اجرت را برگردانید و در کاهش ارزش این مقدار پول مصالحه کنید.
انجام دادن هم‌زمان روزه‌های میت توسط چند نفر
آیا می‌شود روزه‌هایی که بر عهدۀ میت بوده را چند نفر هم زمان انجام دهند؟
اشکال ندارد؛ بله اگر تتابع و پشت سر هم بودن در روزه شرط باشد -مثل روزۀ کفّاره- باید یک نفر بجا آورد.
گرفتن روزه‌های استیجاری افراد متعدد توسط اجیر
آیا شخص اجیر می‌تواند قبل از انجام روزۀ استیجاری یک نفر، از طرف دیگری روزۀ استیجاری بگیرد؟
اگر مانع عمل به اجارۀ اول نباشد اشکال ندارد.
اجیر شدن کسی که روزه برایش ضرر دارد
آیا کسی که روزه برایش ضرر دارد می‌تواند روزۀ استیجاری بگیرد؟ در صورت عدم جواز اگر اجیر شد و روزه گرفت آیا بریءالذمه می‌شود یا خیر؟
روزه‌اش صحیح نیست و نمی‌تواند اجیر شود و در فرض روزه گرفتن، بریء الذمه نمی‌شود.
روزۀ استیجاری در سفر
آیا در سفر می‌توان روزۀ قضا یا استیجاری گرفت؟ اگر نذر کند چطور؟
مسافری که نمازش قصر است، حتی با نذر، در سفر نمی‌تواند روزۀ قضا یا استیجاری بگیرد.
نیت روزۀ استیجاری با جنابت قبل طلوع فجر
کسی که می‌خواهد روزۀ استیجاری بگیرد، اگر معلوم شود پیش از طلوع فجر محتلم بوده و غسل هم نکرده است، آیا روزه او صحیح است؟
اگر برای روزۀ قضای ماه رمضان اجیر شده، روزه‌اش باطل است.
افطار عمدی روزۀ استیجاری
کسی که برای گرفتن روزۀ قضای ماه رمضان اجیر شده است، آیا می‌تواند قبل یا بعدازظهر عمداً افطار کند؟ در صورت افطار آیا کفّاره بر او واجب است یا خیر؟
اگر وقت عمل به اجاره تنگ نشده می‌تواند قبل از ظهر، بلکه بعد از ظهر افطار کند و درهرصورت کفّاره بر او واجب نیست.
انجام مفطر حرام در روزۀ استیجاری
اگر شخصی در حال روزۀ استیجاری فعل حرامی مانند استمنا مرتکب شود، چه حکمی دارد؟ و آیا کفّاره به او تعلق می‌گیرد؟
انجام فعل حرام در فرض سؤال، موجب تعلق کفّاره نیست.
روزۀ مستحب و مکروه
گرفتن روزۀ مستحبی با وجود روزۀ قضا
آیا شخصی که روزۀ قضا دارد، می‌تواند روزۀ مستحبی بگیرد؟
اگر بتواند روزۀ قضا بگیرد، روزۀ مستحبی صحیح نیست.
گرفتن روزۀ مستحبی با وجوب قضای روزه‌های پدر
پدرم پنج روز از ماه رمضان را روزه نگرفته و قضایش بر عهدۀ من است. آیا می‌توانم قبل از گرفتن آن روزهها روزۀ مستحبی بگیرم؟
مانعی ندارد؛ هر چند احتیاط مستحب آن است که اول آن روزهها را بگیرید.
روزۀ مستحبی با احتمال داشتن روزۀ قضا
آیا کسی که شک دارد روزۀ قضا بر عهده‌اش باشد، می‌تواند روزۀ مستحبی بگیرد؟ با وجود این احتمال آیا روزۀ مستحبی ثواب بیشتری دارد یا روزۀ قضا؟
در مواردی که شک او از این جهت است که احتمال می‌دهد نیت روزه نکرده و تا ماه رمضان بعد هم آن را قضا نکرده، چنانچه شکش پس از زمان طولانی ایجاد نشده یا نسبت به انجام روزه اهتمام نداشته، بنابر احتیاط، ملکف به روزۀ قضا است و روزۀ مستحبی صحیح نیست.
ولی اگر می‌داند نیت روزه کرده و نمی‌داند روزه‌اش را باطل کرده یا عذری بین روز برایش پیش آمده -مثلاً قبل از زوال به مسافرت رفته- تکلیفی نسبت به روزۀ قضا ندارد و لذا روزۀ مستحبی‌اش صحیح است. و در این فرض روزۀ مستحبی افضل است.روزۀ مستحبی با داشتن روزۀ قضا
کسی که روزۀ قضا دارد و نمی‌دانسته که نمی‌تواند روزۀ مستحبی بگیرد، چند روز روزۀ مستحبی گرفته و حالا هم بین روزه متوجه حکم شده است، روزه‌هایش چه حکمی دارد؟ روزهای را که بین روز فهمیده چطور؟
صحت روزه‌های قبلی معلوم نیست؛ اما روزۀ فعلی‌اش باطل است و وقتی فهمید می‌تواند نیت روزۀ قضا نماید.
گرفتن روزۀ مستحبی بدون التفات به داشتن روزۀ واجب
کسی که به روزۀ قضا یا کفّارۀ خود التفات نداشته و روزۀ مستحبی گرفته است، آیا این روزهها از روزه‌های واجب قضا و کفّاره کفایت می‌کند؟
خیر، صحت روزه در فرضی که روزۀ قضا داشته معلوم نیست؛ ولی اگر فقط روزۀ کفّاره بر عهده داشته روزۀ مستحبی‌اش صحیح است.
روزۀ مستحبی فرزند با مخالفت والدین
گرفتن روزۀ مستحبی اگر سبب اذیت والدین شود چه حکمی دارد؟ اگر شخصی مضطر به انجام آن است -مثل اینکه امکان ازدواج برایش فراهم نیست و تنها راه به گناه نیفتادن را روزه می‌داند- حکم چگونه است؟
روزۀ مستحبی درصورتی‌که موجب اذیت والدین شود باطل است؛ ولی نهی آنها در روزۀ واجب مانند فرض دوم تأثیری ندارد.
روزۀ مستحبی کارگر بدون اذن صاحب کار
آیا کارگری که روزه در کیفیت یا کمّیت کارش تأثیر منفی می‌گذارد باید برای گرفتن روزۀ مستحبی از کارفرمای خود اذن بگیرد؟
اگر نتواند به مقدار تعهدی که ضمن قرارداد اجاره‌اش داده عمل کند، باید اجازه بگیرد.
تبدیل نیت از مستحبی به قضا
شخصی در روزی که روزه مستحب است، نیت روزۀ مستحبی کرده است. اگر قبل از ظهر بفهمد که روزۀ قضا بر ذمّه دارد، آیا می‌تواند نیت روزۀ قضا کند؟ اگر نیت کند، آیا ثواب روزۀ مستحبی را هم می‌برد؟
بله، می‌تواند نیت روزۀ قضا کند و اگر قصدش از گرفتن روزه در چنین روزی درک فضیلت آن روزه باشد، ثواب روزۀ مستحبی را هم می‌برد.
بقای بر جنابت در روزۀ مستحبی
برای روزۀ مستحبی هم شرط است که باحالت جنابت وارد روز نشده باشیم؟
خیر؛ کسی که عمداً هم غسل نکرده، می‌تواند روزۀ مستحبی بگیرد.
روزۀ روز عاشورا و روز عرفه
روزۀ روز عاشورا و سایر ایام محرم چه حکمی دارد؟ روزۀ روز عرفه چطور؟
روزۀ روز عاشورا باطل است؛ ولی روزۀ بقیۀ ایام محرم اشکالی ندارد. مناسب است انسان بدون نیت روزه در روز عاشورا، به جهت شبیه شدن به حضرت سید الشهدا؟ع؟ تا عصر از خوردن و آشامیدن پرهیز کند و در عصر افطار کند.
روزۀ روز عرفه اگر سبب ضعف و ناتوانی از دعا و انجام اعمال آن روز شود، و نیز در موردی که احتمال دارد عید قربان باشد، مکروه است.راههای ثابت شدن اول ماه
تأثیر زمان غروب ماه در تعیین اول ماه
غروب هلال در آخر یا اول ماه، یا قبل از غروب خورشید است، یا مقارن با آن، و یا بعد از غروب خورشید. کدام یک از سه حالت را می‌توان برای تعیین اول ماه به حساب آورد؟
هر سه حالت.
علت تفاوت فتاوا در ثبوت ماه و وظیفۀ مکلف در صورت اختلاف علما
علت تفاوت فتاوای علما در مسأله ثبوت ماه چیست؟ اگر علمایی که عدالت و وثاقتشان نزد همگان ثابت است، در مسألۀ اول ماه اختلاف کنند، وظیفۀ مقلد چیست؟
در مورد چگونگی رؤیت ماه، کیفیت اثبات آن و منطقه‌ای که ماه در آن دیده شده و نیز اعتبار اتحاد افق آن با منطقۀ محل زندگی مکلف، مبانی مختلفی وجود دارد. برداشت‌های گوناگون از روایات و شیوه‌های مختلف جمع بین روایات، سبب این اختلاف در فتاوا شده است.
به هر حال تا مقلد اطمینان پیدا نکرده که ماه بر اساس مبانی مرجع تقلیدش قابل رؤیت بوده، ترتیب اثر ندهد.ادعای رؤیت هلال در حالت بحران رؤیت
وضعیت رؤیت هلال در برخی از ماه‌ها به تعبیر متخصصین دچار «حالت بحران»[3] است. در این حالت اگر هلال با دوربین‌های دوچشمی قوی یا تلسکوپ رؤیت نشد، آیا می‌توان شهادت شهود مبنی بر رؤیت هلال را پذیرفت یا خیر؟
در مواردی مانند فرض سؤال که اطمینان نوعی به اشتباه شهود وجود دارد، شهادت آنان اعتبار ندارد و اساساً برای اثبات اول ماه رمضان در جایی که می‌توان اطمینان یا یقین به دیده شدن یا دیده نشدن ماه حاصل کرد، گفته دو مرد عادل کفایت نمی‌کند.
یقین حاصل از محاسبات علمی و نجومی
اگر محاسبات علمی و نجومی برای شخص یقین‌آور باشد، آیا می‌تواند به یقین خود عمل کند؟
بله، اگر یقین کند که ماه با چشم عادی در فرض عدم مانع قابل رؤیت است، می‌تواند طبق آن عمل کند.
استحباب استهلال با قول منجمین به عدم امکان رؤیت
اگر منجمین اعلام کنند که هلال ماه، امشب رؤیت نخواهد شد، آیا باز استهلال در این شب، مستحب است یا به شب بعد موکول می‌شود؟
اگر گفته‌شان اطمینان‌آور باشد، استهلال استحباب ندارد.
قطع به رؤیت‌پذیری هلال بدون امکان رؤیت فعلی آن
در مواردی که به دلیل ابری بودن آسمان یا عوامل دیگر اقامۀ شهود بر رؤیت هلال ممکن نیست، اگر متخصصین رؤیت هلال، نظر قطعی به قابل‌رؤیت بودن آن دادند، حکم مسأله چگونه می‌شود؟
از هر راهی که به قابل‌رؤیت بودن هلال با چشم غیرمسلح اطمینان حاصل شود کفایت می‌کند.
رؤیت با چشم مسلح و از داخل هواپیما
آیا رؤیت هلال و اثبات اول ماه الزاماً باید با چشم غیرمسلح صورت پذیرد یا اگر با استفاده از دوربین‌های دوچشمی و تلسکوپ یا از داخل هواپیما هم دیده شود، کافی است؟
رؤیت هلال در این موارد کافی نیست؛ بلکه باید مطمئن بود در فرض نبود مانع، هلال با چشم عادی، آن هم برای منطقه مکلف و ارتفاعات نزدیک قابل رؤیت است.
اتحاد افق
مقصود از اتحاد افق چیست؟
در صورتی که از رؤیت ماه در شهری، اطمینان حاصل شود که در شهر دیگر امکان رؤیت ماه بوده، اول ماه برای آنجا ثابت می‌شود.
اثبات اول ماه در کشور، با رؤیت در یک منطقه
اگر هلال ماه فقط در قسمت شرقی و یا فقط در قسمت غربی کشوری رؤیت شود، آیا اول ماه برای تمام مناطق آن کشور ثابت می‌شود؟ اگر در برخی مناطق، هلال قابل‌رؤیت نباشد، حکم چگونه است؟
اگر بداند که اگر در شهر اول ماه دیده شود، در شهر دوم هم ماه دیده می‌شود، اول ماه در هر دو ثابت است و در غیر این صورت اول ماه در شهر دیگر ثابت نیست و لازم نیست در تمام مناطق یک کشور، اول ماه از یک شب آغاز گردد.
گسترۀ جغرافیایی اعتبار رؤیت هلال
رؤیت پذیری هلال، با تغییر در طول و عرض جغرافیایی متفاوت می‌شود مثلاً گاهی هلال در تهران دیده نمی‌شود ولی در عرض جنوبی‌تر مثل مدینۀ منوره دیده می‌شود و گاهی هلال در دمشق دیده نمی‌شود ولی در مشهد مقدس که در طول جغرافیایی شرقی‌تری واقع شده دیده می‌شود. در این دو حالت آیا اول ماه برای شهرهایی که هلال رؤیت نشده است، ثابت می‌گردد؟ اساساً محدودۀ جغرافیایی که در رؤیت هلال ماه اعتبار دارد، چه میزان است؟
در تمام صورت‌های این مسأله، تنها اول ماه برای شهرهایی که در آنها هلال قابل‌رؤیت است ثابت می‌گردد.
اعتبار مبنای وحدت شب در رؤیت هلال
اگر در نقطه‌ای از جهان هلال ماه رؤیت شود، آیا برای سایر نقاط کافی است؟ اگر در مدتی از شب مشترک باشند، چطور؟
کفایت نمی‌کند.
ثبوت اول ماه با خصوصیات هلال
با کدام یک از راههای ذیل می‌توان اول ماه را معلوم کرد؟
- طوق‌دار بودن هلال - بلند بودن ماه - غروب دیر هنگام ماه - وقوع خسوف در ماه رمضانهیچیک از موارد مذکور، اول ماه را ثابت نمی‌کند، مگر آنکه به واسطۀ آن یقین پیدا شود.
دیده شدن ماه پیش از اذان ظهر
در غروب روز بیست و نهم ماه رمضان، ماه دیده نشد ولی فردای آن، پیش از اذان ظهر ماه رؤیت گردید؛ این ماه رمضان 29 روزه بوده یا 30 روزه؟
در فرض سؤال، همان روز، اول ماه است و ماه 29 روزه است.
اِخبار دو نفر عادل به رؤیت هلال توسط دو نفر دیگر
اگر دو نفر عادل خبر دیدن ماه شوال را از سوی دو نفر عادل دیگر بدهند، آیا هلال ثابت می‌شود و بر ما واجب است افطار کنیم، یا باید از خود آن دو شاهد بشنویم؟
اگر اطمینان نوعی به‌اشتباه آنان نباشد، همین‌که هریک از آنها از دو شاهد شنیده باشند کفایت می‌کند.
ثبوت اول ماه با نظر کمیتۀ رؤیت هلال
در کشوری مثل پاکستان کمیته‌ای توسط دولت به جهت ثبوت اول ماه تشکیل می‌شود که در آن کمیته دو نفر از علمای شیعه آن کشور هم هستند. آیا با اعلام اول ماه توسط آن کمیته، اول ماه ثابت می‌شود؟
هرگاه در میان آنها دو شیعۀ عادل شهادت به رؤیت هلال ماه بدهند، شهادت آنها به شرط آنکه اطمینان نوعی برخلافش نباشد؛ حجت است. بنابراین اگر هوا صاف باشد و جماعت زیادی استهلال کرده باشند ولی تنها دو نفر گواهی به رؤیت هلال دهند، اعتباری به شهادت آنها نیست. همچنین برای اثبات اول ماه رمضان در جایی که می‌توان اطمینان یا یقین به دیده شدن یا دیده نشدن ماه حاصل کرد، گفته دو مرد عادل کفایت نمی‌کند.
ثبوت ماه با شهادت اهل سنت
آیا با شهادت اهل سنت، اول ماه ثابت می‌شود، در حالی که از شیعیان کسی هلال ماه را ندیده است؟
اگر با شهادت آنان اطمینان پیدا شود که ماه دیده شده یا قابل رؤیت بوده، ماه رمضان ثابت می‌شود.
شهادت زن بر رؤیت ماه
آیا شهادت زن بر رؤیت هلال معتبر است و دلیل بر حلول ماه می‌باشد؟
تا موجب اطمینان نشود معتبر نیست.
اثبات اول ماه با اعلام رسانه‌ها
آیا صرف اعلام رؤیت هلال از رادیو وتلویزیون برای اثبات اول ماه کفایت می‌کند؟
خیر، تا اطمینان به امکان رؤیت هلال (در فرض عدم وجود مانع) با چشم عادی نباشد، کفایت نمی‌کند.
نبود راههای اثبات اول ماه
راه‌هایی که برای اثبات اول ماه بیان شده است، اگر هیچکدام برای انسان حاصل نشد، تکلیف چیست؟
بنا می‌گذارد ماه جدید قمری نیامده است.
اطلاع رؤیت هلال به حاکم شرع
اگر شخصی هلال ماه را ببیند و بداند که رؤیت هلال برای حاکم شرع به هر علتی ممکن نیست، آیا بر او واجب است که رؤیت هلال را به حاکم شرع اطلاع دهد؟
واجب نیست.
ثبوت اول ماه برای مجتهد و عدم اطمینان مقلد
اگر برای مرجع تقلید، اول ماه ثابت شود، آیا بر مقلّد لازم است طبق آن عمل کند؟
اگر از گفته مرجع، اطمینان به ثبوت اول ماه پیدا کند، کافی است.
تقلید در ثابت شدن اول ماه
آیا بحث رؤیت هلال و اثبات اول ماه، تقلیدی است؟
بخشی از آن تقلیدی است و بخشی دیگر، غیر تقلیدی. در مبانی علمی رؤیت هلال (مثلاً: آیا رؤیت با چشم مسلح معتبر است یا خیر؟ آیا هلال برای نقاطی که شب مشترک دارند واحد است یا خیر؟ آیا شهادت دو عادل معتبر است یا خیر؟) باید تقلید کند. اما اینکه آیا بر اساس آن مبانی، عملاً هلال دیده شده است یا خیر، ملاک، اثبات شرعی آن بر اساس حجت است. بنابراین اگر بر اساس مبانی مرجع تقلید، اول ماه برای مکلف، ثابت شود، همان ملاک است، هر چند ماه برای خود مرجع ثابت نشود.
حکم حاکم در اول ماه
اگر حاکم شرع حکم کند که فردا اول ماه است، آیا حکمش نافذ است و مقلدین مراجع دیگر هم باید آن روز را به عنوان اول ماه تلقی کنند؟
اول ماه با حکم حاکم ثابت نمی‌شود، مگر آنکه موجب اطمینان شود (به تفصیلی که در مسئلۀ 1739 رساله آمده است).
ثبوت رؤیت هلال برای مرجع و تکلیف مقلّد
چنانچه رؤیت هلال برای مرجع تقلید ثابت شود ولی حکم به اول ماه نکند، آیا مقلد او می‌تواند افطار کند؟
ملاک، اطمینان است. بنابراین اگر حکم هم کند، مادامی که اطمینان برای مکلف حاصل نشود، کفایت نمی‌کند.
افطار مقلد بدون ثبوت عید برای مرجع
اگر مرجع تقلیدی روزی را روز سی‌ام ماه رمضان بداند ولی مقلدش به گمان اینکه عید شده (به‌واسطۀ اعلام رسانه‌ها) آن روز را افطار کرده، تکلیفش چیست؟
برای جواز افطار، باید ماه بر اساس مبانی مرجع تقلید فرد، رؤیت شود. اگر مقلد از استهلال دیگران نیز حجت شرعی پیدا کند که ماه بر اساس مبانی مرجع خودش رؤیت شده است، کفایت می‌کند؛ ولی اگر بر اساس مبانی دیگر، رؤیت شده باشد (مثلاً مرجع وی رؤیت با چشم عادی را ملاک بداند، ولی ماه با تلسکوپ رؤیت شده باشد) کفایت نمی‌کند و باید روزۀ آن روز را قضا کند.
تبعیت از اهل سنت در مناطق سنی‌نشین
در مناطقی که اکثریت با اهل سنّت است اگر شیعیان در اعیاد قربان و فطر، قطع به خلاف نداشته باشند، آیا می‌توانند با اهل سنت عید بگیرند؟
شیعیان باید طبق مبانی مذهب خود در رؤیت هلال عمل کنند. البته در حج می‌توان بر طبق نظر آنها دربارۀ اول ماه، اعمال حج را بجا آورد، هر چند یقین یا اطمینان داشته باشیم که نظر آنها درست نیست.
استهلال اول ماه
استهلال در اول هر ماه چه حکمی دارد؟
استهلال مستحب است و انسان می‌تواند انجام ندهد و بنا بگذارد که ماه قمری، جدید نشده است.
سی و یک روز روزه گرفتن به عنوان ماه رمضان
کسی در ایران سی روز ماه رمضان را روزه گرفته و در روز عید فطر با هواپیما به کشوری که هنوز در آنجا ماه رمضان است مسافرت می‌کند، آیا بازهم باید در آنجا روزه بگیرد؟
بله، لازم است.
بیست و هشت روز روزه گرفتن به عنوان ماه رمضان
اگر شخصی صبح روز بیست‌ونهم ماه رمضان به‌جایی مسافرت کند که در آنجا عید فطر اعلام شده است (و در آنجا مسافر است) ولی در وطن خودش عید اعلام نشده است، آیا روزۀ آن روز را باید قضا کند؟
اگر اعلام به طریق معتبر شرعی بوده، لازم نیست.
مسائل متفرقۀ روزه
خواندن نماز مغرب پیش از افطار
شخصی که از شدت تشنگی و گرسنگی نمی‌تواند با حضور قلب و طمأنینه نماز مغرب خود را اول وقت بخواند، آیا برای او نیز مستحب است پیش از افطار نماز بخواند؟
اگر کسی منتظر او است یا میل زیادی به غذا دارد که نمی‌تواند با حضور قلب نماز بخواند بهتر است اوّل افطار کند؛ ولی تا ممکن است نماز را در وقت فضیلت آن بجا آورد.
افطار روزۀ مستحبی به دعوت مؤمن
اگر روزه‌داری که روزۀ مستحبی گرفته به دعوت مؤمنی افطار کند. آیا هر دو ثواب می‌برند (یکی ثواب دعوت مؤمن و دیگری ثواب روزه و اجابت دعوت مؤمن)؟ آیا در این مسأله فرقی بین اجابت دعوت مؤمن و غیر مؤمن می‌باشد؟ آیا فرقی بین دعوت به چیز کم مانند چای و آب‌میوه با غذا هست؟
هر دو ثواب می‌برند. اجابت دعوت مؤمن مستحب است و در نوع دعوت، تفاوتی بین انواع خوراکی نیست.
شرایط افطار روزۀ مستحبی با دعوت مؤمن
آیا علمِ دعوت‌کننده به روزه‌دار بودن شخص، در اجابت دعوت وی برای افطار روزه دخالت دارد؟ آیا فرقی بین دعوت هر روزی و غیر آن، یعنی فقط یکبار یا دو بار وجود دارد؟
اگر دعوت، واقعی باشد تفاوتی در این جهات نیست.
تبانی بر دعوت همدیگر به افطار روزۀ مستحب
اگر دو نفر اتفاق کنند که برای رسیدن به ثواب روزه، فردا نیت روزه کنند و سپس همدیگر را به خوردن غذا تعارف و دعوت نمایند، آیا استحباب اجابت دعوت مؤمن در این موارد نیز ثابت است؟
استحباب اجابت دعوت مؤمن در این فرض ثابت نیست.
شکستن روزۀ مستحبی خارج از منزل دعوت‌کننده
روزه‌داری که می‌خواهد از باب اجابت دعوت مؤمن، روزۀ مستحبی‌اش را افطار کند لازم است که در نزد او افطار کند یا اگر غذا را از او بگیرد و بعداً افطار کند -مثل بعضی مجالس که غذا را دم درب منزل می‌دهند- ثواب اجابت دعوت مؤمن را برده است؟
اگر اجابت دعوت مؤمن، به تحویل گرفتن غذا -نه خوردن در آن زمان یا مکان- باشد شکستن روزه استحباب ندارد.
اجابت دعوت مؤمن به غیر خوردن
ایا اجابت دعوت مؤمن شامل غیر غذا خوردن، مثل رفتن به استخر و در خواست جماع از همسر و ... هم می‌شود؟
شامل نمی‌شود.
اجابت دعوت مؤمن برای خوردن روزۀ قضایی و نذری
آیا بین استجابت دعوت مؤمن برای روزه‌های مستحبی و واجب مانند روزۀ قضا و یا نذر تفاوت وجود دارد؟
استحباب اجابت دعوت مؤمن، مخصوص روزه‌های مستحبی است.
هیجان کاذب برای روزه‌دار
برای سنجش توانایی برخی افراد مانند خلبانان یا غواصان، افراد را وارد اتاق فشار می‌کنند که به اشخاص در آنجا حالت هیجان یا شادی کاذب دست می‌دهد. آیا انجام این قبیل کارها در حال روزه‌داری جایز است؟
امر مذکور اگر موجب مستی و زوال عقل نشود به روزه ضرر نمی‌زند.
استفاده از لوازم آرایشی و بهداشتی
آیا استفاده از عطر، شامپو، کرم و لوازم آرایش برای روزه‌دار جایز است؟
بله، جایز است.
نگاه روزه‌دار به نامحرم و گوش دادن به موسیقی
اگر روزه‌دار به نامحرم نگاه کند یا موسیقی حرام گوش کند، آیا روزه‌اش باطل است؟
باطل نیست ولی از ثواب روزه‌اش کاسته می‌شود. از حضرت صادق؟ع؟ روایت شده است که فرمودند: «إِذَا صُمْتَ فَلْيَصُمْ سَمْعُكَ وَ بَصَرُكَ وَ شَعْرُكَ وَ جِلْدُكَ -وَ عَدَّدَ أَشْيَاءَ غَيْرَ هَذَا- وَ قَالَ لَا يَكُونُ يَوْمُ صَوْمِكَ كَيَوْمِ فِطْرِكَ.»[4] (وقتی روزه گرفتی باید گوش تو، چشم تو، موی تو، پوست تو -حضرت اعضای دیگری را نیز برشمردند- روزه باشند و فرمود: روز روزه بودنت همانند روز روزه نبودنت نباشد).
روزۀ بی‌نماز
شخصی نسبت به نماز سستی می‌کند اما روزه‌هایش را می‌گیرد، آیا روزه بدون نماز صحیح است؟
روزه صحیح است اما ترک واجبات و انجام محرمات ارزش واقعی آن را کم می‌کند.
وظیفۀ دیگران در مورد افطار سهوی روزه‌دار
اگر شخص روزه‌دار در ماه مبارک رمضان به علت فراموشی، از دیگران آب یا غذا برای خوردن بخواهد و آنها هم بدانند که فراموش کرده؛ آیا لازم است به او تذکر دهند و یا می‌توانند در اختیارش بگذارند؟ اگر از روی فراموشی مشغول خوردن شود، حکم چگونه است؟ آیا لازم است به او یاد آوری شود که روزه است؟
می‌توانند در اختیارش بگذارند و تذکر لازم نیست.
وسواس در بطلان روزه
شخص وسواسی که زیاد شک می‌کند روزه‌اش باطل شده یا نه -مثلاً به واسطۀ مسواک نکردن یا بیرون ریختن آبی که دردهان کرده و ... - وظیفه‌اش چیست؟
روزه‌اش صحیح است و نباید به شک‌هایش اعتنا کند.
قضا شدن نماز عشا و روزۀ فردای آن
اگر کسی نماز عشایش قضا شود، آیا باید فردای آن شب را روزه بگیرد؟
کسی که بدون عذر شرعی قبل از خواندن نماز عشا بخوابد و تا نصف شب بیدار نشود، باید آن روز را روزه بگیرد.
گرفتن روزۀ وصال برای تنبیه خود
آیا انسان گناهکار می‌تواند به خاطر تنبیه و مجازات خود، روزۀ وصال بگیرد؟
حرام و باطل است.
اجیرکردن دیگری برای گرفتن روزۀ مستحبی
آیا زن در ایام عادت یا حتی در زمانی که پاک است می‌تواند برای درک ثواب روزۀ ایام خاص، شخصی را برای روزۀ آن روز اجیر کند؟ بر فرض عدم صحت، آیا می‌تواند وکیل بگیرد و بگوید ثواب آن روز را به صورت هدیۀ مشروطه به من هدیه کن؟
مشروعیت نیابت ثابت نیست؛ ولی هدیۀ ثواب آن اشکال ندارد.
ناتوانایی وصی از انجام روزه میت
شخصی هنگام وفات به یکی از دوستانش وصیت نموده که احتیاطاً از طرف وی چند روز روزۀ قضا گرفته شود ولی این شخص موقعیت طرح این قضیه را برای ورثه ندارد و بسیار بعید می‌داند که اگر مطرح کند، آنها بجا آورند و روزه گرفتن هم برای خودش مشقت شدید دارد، تکلیف این شخص وصی چیست؟
اگر منظورش از قبول وصیت این بوده که با ورثه مطرح کند، فعلاً تکیلفی ندارد؛ ولی اگر منظورش این بوده که چند روز روزه برایش بگیرد -هر چند با اجیر کردن دیگری- باید دیگری را برای این کار اجیر کند.
وصیت به روزۀ استیجاری
شخصی وصیت کرده که چهل سال روزۀ استیجاری برای او بگیرند، آیا بر ورّاث و وصی او واجب است که به وصیت عمل کنند؟
اگر مبلغ این چهل سال روزۀ استیجاری کمتر یا به‌اندازۀ ثلث مال باشد نافذ است و در زائد از ثلث باید با اجازۀ ورثه باشد و گرنه نافذ نیست.
شک در مقدار روزۀ وصیت‌شده
شخصی وصیت می‌کند که از اموال او چند سال روزۀ استیجاری انجام دهند ولی ورثه شک دارند که وصیت، دو سال بوده است یا سه سال، آیا دادن مقدار کمتر کفایت می‌کند؟ اگر بچۀ صغیر دارد وظیفه چیست؟
درهرصورت مقدار کمتر کفایت می‌کند.
طبخ غذا برای روزه‌خوار
درست کردن و پختن ناهار برای فرد روزه‌خواری که عذری ندارد چه حکمی دارد؟ اگر شخص مجبور به این کار باشد مانند خدمت‌کاری که اگر غذا نپزد اخراجش می‌کنند، حکم چگونه است؟
اگر به این کار اضطرار و استیصال دارد، جایز است.
غذا دادن به کارگر در ماه رمضان
غذا دادن به کارگر روزه‌خوار در روزهای ماه رمضان چه حکمی دارد؟
اگر کارگر، مکلف به روزه باشد یا روزه‌خواری او ترویج روزه‌خواری شمرده شود، یا معرضیت این امر باشد، غذا دادن به او جایز نیست.
تأمین آب و غذای کارگر در ماه رمضان در فرض نیاز
ما کشاورز هستیم. امسال فصل برداشت محصول مصادف شده با ماه رمضان. از طرفی باید تعدادی کارگر استخدام کنیم؛ که البته اگر برای آنان غذا وآب نبریم، هیچ کس برای کارنمی‌آید و حاصل چندین ماه زحمت از بین می‌رود. در این شرایط آیا می‌توانیم برای آنان آب و غذا ببریم؟
در فرض سؤال مانعی ندارد.
سرو کردن غذا برای روزه‌خواران در هتلها
آیا جایز است هتلها و قهوه خانه‌ها برای روزه‌خواران چای و غذا و دیگر خوراکی‌ها آماده کنند و در اختیارشان بگذارند؟
اگر بدون عذر روزه نمی‌گیرند جایز نیست.
اطعام غیر مسلمان در روز ماه رمضان
اگر غیر مسلمان، در روز ماه مبارک رمضان از مسلمان آب یا غذا بخواهد، آیا می‌توان در اختیارش قرار داد؟
اگر ترویج روزه‌خواری شمرده شود، یا معرضیت این امر باشد جایز نیست.
غذا دادن پرستاران به بیماران بیمارستان
آیا پرستار بیمارستان می‌تواند در ایام ماه مبارک رمضان به بیماران غذا دهد؟ در حالی که نمی‌داند آیا افطار برای آنها جایز است یا نه.
اگر در معرض بی‌احترامی به ماه رمضان نباشد، اشکالی ندارد.
روزه‌خواری علنی معذوران
اگر کسی به خاطر عذر موجه روزه نگیرد، آیا در ماه مبارک می‌تواند در ملأ عام روزه‌خواری کند؟
انجام کاری که بی‌احترامی به ماه رمضان یا معرضیت سوءاستفاده دیگران نسبت به روزه‌خواری شود جایز نیست. بنابراین در نوع موارد، روزه‌خواری علنی جایز نیست.
کیفر روزه‌خواری علنی
حدود اسلامی در رابطه با کسی که در حضور مردم و آشکارا روزه‌خواری می‌کند چیست؟
تعزیر می‌شود و مقدار آن کمتر از حد شرعی و بنا بر تشخیص مجتهد جامع الشرایط است.
صحت روزۀ بچه ممیز و زمان امر والدین به روزه گرفتن
آیا روزۀ بچۀ ممیز صحیح است و ثواب می‌برد؟ چه زمانی واجب است والدین او را امر به روزه کنند؟
صحیح است و ثواب دارد و والدین باید طوری وی را عادت دهند که هنگامی که روزه بر او واجب می‌شود، روزه بگیرد.
ثواب افطاری دادن
آیا افطاری دادن همان ثواب اطعام مؤمن را دارد یا أفضل از آن است؟
در روایات متعدد معتبر به آن توصیه شده است. از حضرت صادق؟ع؟ روایت شده که فرمودند: کسی که روزه‌داری را افطاری دهد مانند ثواب روزۀ او را کسب می‌کند. بر اساس روایتی از حضرت کاظم؟ع؟ اجر افطاری دادن از اجر روزه گرفتن بیشتر است. همچنین حضرت باقر؟ع؟ افطاری دادن را معادل آزاد کردن بنده‌ای از فرزندان حضرت اسماعیل؟ع؟ شمرده‌اند.[5]
کیفیت درک شب قدر در مناطق جغرافیایی مختلف
با توجه به تفاوت افق در طولهای جغرافیایی مختلف، درک شب قدر -که یک شب در سال است- و برخورداری از فیوضات آن برای افرادی که در مناطق مختلف جهان زندگی می‌کنند، چگونه ممکن است؟
شب قدر هر کسی بر طبق افق منطقۀ خودش خواهد بود.
ادعیۀ شب قدر
قرائت چه دعاهایی را برای شب‌های قدر و برآورده شدن حاجات توصیه می‌فرمایید؟
به طور کلی به انجام اعمال صالح و کارهای خیر در شب قدر توصیه‌شده است. در روایت معتبر از حضرت امام باقر؟ع؟ آمده است که هر عمل خیر در شب قدر، بهتر است از انجام آن عمل در طول هزار ماهی که شب قدر در آن نیست. البته در روایات معتبر، به انجام خصوص برخی اعمال مثل غسل، احیاء این شب، زیاد دعا نمودن و زیارت حضرت سید الشهداء؟ع؟ تأکید شده است.
در شب بیست و سوم به این اعمال سفارش شده است: 1- خواندن صد رکعت نماز به این شکل که در هر رکعت حمد و ده مرتبه سورۀ توحید خوانده شود؛ 2- قرائت سورۀ عنکبوت و روم؛ 3- هزار مرتبه سورۀ قدر را خواندن.خواندن قرآن و اعمال شب قدر به زبان غیرعربی
آیا کسی که عربی نمی‌داند، می‌تواند برای رسیدن به ثواب در ماه رمضان، ترجمۀ قرآن و ادعیه و زیارات را به فارسی بخواند؟
با خواندن معنای دعا نیز می‌توان از معارف الهی بهره‌مند شد. خواندن ترجمۀ قرآن هم سبب توجّه به مفاهیم بلند آن می‌شود و در عمل به آن نقش مهمی دارد. و لی آثار و ثواب‌های خاص وعده داده شده در مورد قرائت قرآن و دعاهای مأثور معلوم نیست بر خواندن ترجمۀ آن مترتب گردد.
بجا آوردن اعمال شب قدر برای حائض
آیا زن حائض می‌تواند اعمال شب قدر را بجا آورد و قرآن به سر گرفتن شب‌های احیا را انجام دهد؟
خواندن هیچ‌یک از ادعیه و اذکار شب‌های قدر اشکالی ندارد. اما قرآن به سر گرفتن و خواندن قرآن (به جز آیات سجده‌دار که حرام است و سایر آیات سوره‌های سجده‌دار که بنا بر احتیاط حرام است) کراهت دارد و بهتر است ترک شود.
حضور زنان در مساجد برای مراسم إحیا
آیا زنان می‌توانند برای مراسم شب قدر به مسجد بروند یا اینکه بهتر است در خانه إحیا بگیرند؟
در حدیث شریف از امام جعفر صادق؟ع؟ آمده است که بهترین مسجدهای زنان شما خانه‌هاست.
بااین‌حال زن می‌تواند برای مراسم إحیا با اجازۀ شوهر به مسجد برود؛ مخصوصاً اگر ترجیحی مانند قرائت ادعیه و ذکر توسل به اهل بیت؟عهم؟ داشته باشد.کیفیت برگزاری مراسم شب‌های إحیا
در برگزاری مراسم شب‌های إحیا در مساجد، عده‌ای از برگزارکنندگان و مردم، موافق برگزاری مراسم به‌طور مختصر هستند تا موجب خستگی و دلزدگی نشود و عده‌ای دیگر می‌گویند شب قدر، یک شب استثنایی است و همانگونه که حضرت زهرا؟عها؟ در این شب، به‌صورت فرزندان خود آب می‌پاشیدند تا نخوابند، ما هم با طولانی کردن زمان مراسم، باید عموم مردم را در مسجد و مراسم نگه‌داریم و سبب خیر باشیم. در این زمینه رهنمودی بفرمایید.
در برگزاری عمومی مراسم شب‌های قدر، باید ظرفیت و اقتضای حال عموم مخاطبین را در نظر گرفت و اهمیت این شب نباید موجب تحمیل انجام مستحبات بر دیگران شود. البته اگر با شیوه و بیانی مناسب، اهمیت احیای این شب بیان شود می‌تواند در عموم مردم برای احیا و انجام اعمال دیگر این شب بزرگ، ایجاد انگیزه و رغبت کند.
استفتائات اعتکاف
نیّت اعتکاف
اعتبار نیّت انجام عبادت در هنگام نیّت اعتکاف
آیا در هنگام نیّت اعتکاف، نیّت انجام عبادت هم معتبر است؟
در اعتکاف احد الامرین کافی است، چه شخص با صرف بودن در مسجد قصد قربت کند، یا قصد قربت کند که در مسجد یکی از عبادات را انجام بدهد.
نحوۀ نیّت اعتکاف
برای اعتکاف چگونه باید نیت کرد؟
همین‌که نیت کند برای خدا در مسجد بماند کافی است. البته اگر قصد کند کمتر از سه روز در مسجد بماند، اعتکافش صحیح نیست.
زمان نیّت اعتکاف
چه زمانی باید برای اعتکاف نیّت کرد؟ آیا می‌توان در اوّل شب نیّت کرد؟
از اوّل شب هم شخص می‌تواند نیّت کند.
خواب ماندن از نیّت اعتکاف
اوّلِ شب برای اعتکاف به مسجد رفتم اما شب خوابم برد و تا صبح بیدار نشدم، آیا نیّت اعتکافم صحیح است؟
در صورتی که اگر از شما سؤال می‌کردند «برای چه در مسجد مانده‌اید؟» می‌دانستید برای چه مانده‌اید، کافی است. بلکه اگر برای اعتکاف تصمیم گرفته باشید و بعداً هیچ متوجه نباشید، بعید نیست این هم کفایت کند.
تغییر نیّت اعتکاف
آیا در میان اعتکاف می‌توانیم نیتمان را برای شخص دیگری تغییر دهیم یا بالعکس؟
خیر.
اشتباه در نیّت
اگر برای اعتکاف وجوبی، از روی اشتباه، نیّت استحبابی کند یا بالعکس، تکلیف چیست؟
اعتکافش صحیح است؛ ولی کفایت از اعتکاف واجب نمی‌کند، مگر اینکه صرفاً در به زبان آوردن نیت، سهو کرده یا اعتکافی که بر عهده‌اش بوده را به خطا استحبابی می‌دانسته است.
تردید معتکف در ادامۀ اعتکاف
اگر معتکف نسبت به ادامه اعتکاف مردد شود اما مبطلی را انجام ندهد، آیا اعتکافش صحیح است؟
اگر قصد کرده معتکف نباشد یا نسبت به استمرار اعتکاف برای او تردید مستقر حاصل شده، اعتکافش باطل است.
نیّت اعتکاف با علم به ضرورت خروج
کسی که از قبل می‌داند که در ایّام اعتکاف در حدّ یک الی دو ساعت برای امتحان باید از اعتکاف خارج شود، آیا از اوّل می‌تواند نیّت اعتکاف کند یا خیر؟ آیا چنین اعتکافی صحیح است یا خیر؟
خیر، اعتکاف در فرض سؤال صحیح نیست.
اعتکاف زن با علم به تحقق حیض قبل از روز سوم
خانمی که می‌داند در روز سوم اعتکاف حائض خواهد شد، آیا اساساً می‌تواند معتکف شود؟ در صورت حائض شدن، آیا قضای اعتکاف واجب است؟
خیر.
نیّت روز سوم
آیا در اعتکاف مستحبی باید روز سوم را قصد وجوب کرد؟
لازم نیست.
نیّت استحباب با وجود قضای اعتکاف
کسی که قضای اعتکاف به عهده دارد، اگر نیّت اعتکاف مستحبی کرده باشد، آیا اعتکافش صحیح است؟
بله، صحیح است؛ ولی کفایت از اعتکاف قضا نمی‌کند.
تحقق عذر در روز سوم اعتکاف مستحبی
خانمی در اثر بیماری مجبور شده روز سوم اعتکاف مستحبی خود را رها کرده و سال بعد، پس از اتمام روز اول اعتکاف این سؤال برایش پیش آمده که آیا باید اعتکاف قبلی را قضا کند یا نه؛ لذا احتیاطاً نیت اعتکاف قضا کرده. آیا اعتکافش صحیح است؟
اعتکافش صحیح است؛ ولی اگر از اول اعتکاف نیت قضا نداشته، باید قضای اعتکاف سال قبل را بعداً بجا آورد.
نیّت قضای اعتکاف نذری
کسی که در روز سوم اعتکاف واجب (که بر اساس نذر بوده) عمداً اعتکاف را فاسد کند، باید اعتکاف قضا را با چه نیتی انجام دهد؟ (نیت نذر یا نیت افساد؟) اصلاً در این صورت یک اعتکاف باید قضا کند یا دو اعتکاف؟
در نذر غیر معین باید به نذر عمل کند و درهرصورت اگر اعتکاف واجب شده باشد (نذر معین باشد یا روز سوم) باید اعتکاف را قضا کند.
قضای اعتکاف ماه مبارک رمضان
آیا قضای اعتکاف ماه مبارک مشروع است؟ سایر ایام چطور؟
در خصوص ماه رمضان دلیل داریم؛ ولی دلیل عام برای قضای کلّ ایّام سال نداریم و این‌طور نیست که روزها -در این حکم- با هم تفاوت نداشته باشند.
روزهگرفتن روزۀ قضا در اعتکاف
کسی که روزۀ قضا دارد، اگر به اعتکاف برود باید نیّت روزۀ قضا کند یا روزۀ استحبابی؟
باید نیّت روزۀ قضا کند.
گرفتن روزۀ استیجاری در اعتکاف
آیا روزه‌های اعتکاف را می‌توان از طرف شخص زنده یا کسی که از دنیا رفته به نحو استیجاری انجام داد؟
روزۀ استیجاری به نیابت از احیاء صحیح نیست، امّا به نیابت از اموات مانعی ندارد.
قضای روزۀ نیابی در اعتکاف
آیا می‌توان قضای روزهها ی شخص متوفی (مثلاً همسر) را در ایام اعتکاف بجا آورد؟
بلی.
نیت روزۀ ما فی الذمه در اعتکاف
شخصی که نمی‌داند روزۀ قضا دارد یا نه، آیا می‌تواند در اعتکاف نیت روزۀ مافی الذمه کند؟
اگر اینگونه نیت کند که چنانچه روزۀ قضا دارم این روزه، روزۀ قضا و گرنه روزۀ مستحبی محسوب شود، مانعی ندارد.
بجاآوردن روزۀ روز سوم به نیت روزۀ اعتکاف
شخصی روزۀ روز اول و دوم اعتکاف را به نیت روزۀ قضا و روزۀ روز سوم را به نیت روزۀ خود اعتکاف بجا آورده است. آیا اعتکافش صحیح است؟
مانعی ندارد.
عدول از روزۀ مستحبی به روزۀ واجب در اثنای اعتکاف
آیا معتکفی که روزۀ قضا یا استیجاری یا نذر به عهده دارد و در هنگام اذان صبح نیت روزۀ مستحبی می‌کند، می‌تواند بعد از اذان صبح نیت خود را به روزۀ قضا یا استیجاری تغییر دهد؟
ظاهراً نمی‌تواند.
اعتکاف شخص بیمار
آیا بیمار و کسی که روزه برایش ضرر دارد، می‌تواند معتکف شود؟ و اگر در حال اعتکاف باشد و روزه نگیرد، ثوابی می‌برد؟
اعتکاف، بدون روزه صحیح نیست و کسی که روزه برایش ضرر دارد، جایز نیست روزه بگیرد.
مدت اعتکاف
اعتکاف بیش از سه روز
اعتکاف بیشتر از سه روز، چه حکمی دارد؟
اگر از اول قصد داشته باشد بیشتر از سه روز بماند صحیح است.
منظور از روز در اعتکاف
منظور از روز در اعتکاف چیست؟
از طلوع فجر تا مغرب است.
نرسیدن به مسجد تا اذان صبح
شخصی به نیّت اعتکاف از منزل خارج شده؛ ولی قبل از ورود به مسجد، اذان صبح گفته می‌شود. آیا اعتکاف او صحیح است و می‌تواند معتکف شود؟
نمی‌تواند. البته توجه شود که اذان صبح رسانه قدری زودتر از وقت شرعی گفته می‌شود.
اضافه یا کم نمودن مدت اعتکاف
آیا می‌توان سه روز و نیم یا چهار روز و نیم، نیّت اعتکاف نمود (یعنی روز آخر کامل نباشد)؟
بلی.
ملاک واجب شدن اعتکاف در روزهای اضافی
آیا اینکه می‌گویند «در هر دو روز اعتکاف، روز بعدش واجب است»، درست است؟
خیر، این مطلب تنها در مورد دو روز اول و دوم، و دو روز چهارم و پنجم، دلیل معتبر دارد.
اجازۀ شوهر یا ولیّ برای اعتکاف
اجازۀ پدر برای اعتکاف فرزند
آیا فرزند برای اعتکاف باید از پدر اجازه بگیرد؟
لازم نیست.
اعتکاف صبیّ با نهی پدر
اگر پدری فرزند نابالغ خود را از رفتن به اعتکاف نهی کند، آیا اعتکاف فرزند با عدم رضایت پدر صحیح است؟
صحیح است، مگر آنکه پدر به جهت تربیت فرزند او را نهی کرده باشد که در این صورت بنابر احتیاط، اعتکافش صحیح نیست.
و اگر پدر علاوه بر اینکه او را از اعتکاف نهی کرده از بجا آوردن روزۀ مستحبی نهی کرده باشد و بجا آوردن روزه سبب اذیت شدن پدر و مادرش شود نمی‌تواند با روزۀ مستحب یا نذر روزۀ مستحب معتکف شود.اجازۀ شوهر برای اعتکاف زن
آیا زن برای اعتکاف باید از شوهر خود اجازه بگیرد؟
لازم است.
شکستن روزۀ اعتکاف واجب به امر شوهر
آیا زن می‌تواند با امر شوهرش روزۀ سوم اعتکاف خود را بشکند؟
خیر؛ روزۀ روز سوم واجب است.
برگشت مرد از اجازۀ اعتکاف در روز سوم آن
اگر مردی به همسرش اجازۀ اعتکاف بدهد، ولی در روز سوّم پشیمان شود، تکلیف زن چیست؟ اگر کفّاره واجب شود بر عهدۀ کیست؟
پس از اذن و وجوب اعتکاف، دیگر نمی‌تواند همسرش را منع کند و زن باید اعتکاف را تمام کند.
اجازۀ اجیر از صاحب‌کار برای اعتکاف
شخصی اجیر است و می‌خواهد اعتکاف کند، آیا باید از صاحب‌کارش اجازه بگیرد و با اذن ایشان معتکف شود؟
اگر اعتکاف با عمل به اجاره منافات داشته باشد، باید از صاحب‌کار اجازه بگیرد.
معتکف شدن فرد اجیر
افرادی که برای کار خاصی در مسجد اجیر شده‌اند، آیا می‌توانند در آن مسجد معتکف شوند و همان کار خود را هم انجام دهند؟ مثلاً فردی باید روزی چند ساعت در مسجد حضور پیدا کرده و پاسخگوی سؤالات شرعی افراد باشد یا فردی که برای مسائل پزشکی معتکفین باید در مسجد حضور داشته باشد، آیا می‌تواند در همان‌جا معتکف شود یا خیر؟
اگر اعتکاف مانع از انجام مورد اجاره نشود اشکالی ندارد.
زمان اعتکاف
بهترین زمان اعتکاف
بهترین زمان برای اعتکاف چه زمانی است؟
اعتکاف را در هر زمانی که روزه در آن صحیح است، می‌توان انجام داد و دلیلی بر افضلیت ماه رمضان بر دیگر ماه‌ها نداریم و افضلیت دهۀ آخر ماه رمضان برای کسی است که دهۀ اول و دوم را معتکف بوده است. (یعنی اگر کسی بخواهد به رسول‌الله؟صل؟ اقتدا نماید، چنین کند.)
اعتکاف قبل از عید قربان و فطر
آیا می‌توان دو یا یک روز مانده به عید فطر اعتکاف نمود؟
خیر، صحیح نیست.
مکان اعتکاف
مراد از مسجد جامع
مراد از مسجد جامع چه مسجدی است؟
مسجد جامع یعنی مسجد عمومی که محل اجتماع عامۀ مردم است و اختصاص به اهل یک محله و گروه خاصی ندارد و لازم نیست به آن، عنوان مسجد جامع اطلاق شود. البته بر اساس روایات باید در مسجد جامع، یک نماز جماعت صحیح خوانده شده باشد.
اعتکاف در تنها مسجد روستا
روستای کوچکی که چند خانوار بیشتر ندارد یک مسجد دارد و محله‌های مختلف نیز ندارد. آیا می‌توان در آن معتکف شد؟
ظاهراً مسجد جامع در مقابل مسجد محله یا طایفه است و در فرض سؤال که روستا شأنیت داشتن مسجد محله یا طایفه را ندارد، بر مسجد مذکور مسجد جامع صادق نیست.
اعتکاف در غیر مسجد
در بعضی شهرهای کشورهای غربی اصلاً مسجد وجود ندارد در این صورت آیا راهی برای معتکف شدن وجود دارد؟
در این فرض اعتکاف صحیح نیست.
جامعیت مسجد در ایام خاص
مسجدی که فقط نماز جمعه در آن اقامه می‌گردد، جزء مساجد جامع محسوب می‌گردد؟
حکم مسجد جامع را ندارد مسجد جامع مسجدی است که در متعارف زمان‌ها، مسجد جامع باشد، نه فقط یک روز در هفته.
راه احراز مسجد جامع
از چه راه‌هایی می‌توان مسجد جامع بودن جایی را احراز نمود؟
مسجدیّت یا جامع بودن آن، به علم وجدانی یا شیاعی که مفید یقین باشد، یا به شهادت عدلین ثابت می‌شود؛ و در کفایت خبر عدل واحد اشکال است.
اعتکاف در مسجد جامع روستا
آیا اعتکاف در مسجد جامع روستا، صحیح است؟
بله؛ صحیح است.
اعتکاف در مسجد شهرک و دانشگاه
آیا در مساجد شهرک‌ها و یا مساجد دانشگاه‌ها می‌توان اعتکاف برگزار کرد؟
اعتکاف در مسجد جامع شهرها و روستاها و شهرک‌ها صحیح است و مسجد دانشگاه اگر جامع نباشد، اعتکاف در آن صحیح نیست. البته می‌توان رجاءً در آن معتکف شد ولی آثار الزامی بر این اعتکاف مترتب نیست.
تبدیل مسجد بازار به مسجد جامع
آیا می‌شود مسجدی که معروف به مسجد بازار است به بهانۀ اینکه شخصی خاص در آن نماز می‌خواند یا تعداد نمازگزارانش بیش از نمازگزاران مسجد جامع است، مسجد جامع دانست و در آن اعتکاف نمود؟
مراد از مسجد جامع، مسجد عامه مردم است، در مقابل مسجد محله و ... که اختصاص به گروه‌های خاصی دارد، و عنوان مسجد جامع یا بازار مهم نیست.
متروکه شدن مسجد جامع و استدامۀ جامعیت آن
در شهرستان ما مسجدی قدیمی وجود دارد که سابقاً مسجد جامع بوده ولی اکنون با برگزاری جماعت و مراسم مذهبی در مسجد جدید شهر، متروکه شده و تنها گاهی اهل محل در آن نماز می‌خوانند آیا اعتکاف در آن صحیح است؟
اگر آنجا در زمان کنونی، مسجد محله محسوب می‌شود نه جامع، اعتکاف در آن، صحیح نیست.
اعتکاف در مساجد جامع محله‌های تهران
آیا اعتکاف در مسجد جامع هر محله در تهران بزرگ صحیح است؟
با فرض صدق مسجد جامع، صحیح است.
حیاط و پشت‌بام مسجد برای اعتکاف
الف) اعتکاف در حیاط و پشت‌بام و راهروهای مسجد و رفتن معتکف به این مکان‌ها چه حکمی دارد؟ ب) حکم رفتن معتکف به این مکان‌ها با شک در مسجد بودن آن را بیان کنید.
الف) تابع آن است که جزء مسجد باشد یا نباشد.
ب) جایز نیست، مگر آنکه حجّت داشته باشد که جزء مسجد است.اعتکاف در دو مسجد
آیا اعتکاف در دو مسجد جایز است؟ اگر در یکی متعذر شد، چطور؟
اعتکاف در دو مسجد جایز نیست و در صورت تعذّر در یک مسجد، اعتکاف باطل می‌شود.
اعتکاف در غیر مسجد جامع
اگر شهری مسجد جامع نداشته باشد، برای اعتکاف کجا برویم؟ اگر مساجد جامع پر شوند، آیا می‌شود در مساجد دیگر معتکف شد؟
در فرض سؤال، اعتکاف در آن شهر صحیح نیست. البته می‌تواند رجاءً در مسجد غیر جامع معتکف شود، ولی این اثر الزامی به دنبال ندارد.
مانعیت اعتکاف از برگزاری نماز جماعت
اگر اعتکاف، مانع از برگزاری نماز چه فرادا و چه جماعت شود، آیا اعتکاف صحیح است؟
اعتکاف صحیح است، اگرچه مزاحمت در برگزاری نماز جایز نیست، مثل آنکه معتکف بیش از مقدار متعارف با خودش وسایل بیاورد، به‌گونه‌ای که برخی نتوانند در آن محلّ، نماز جماعت بخوانند.
ممانعت مسئولین اعتکاف از ورود نمازگزاران به مسجد
آیا مسئولین برگزاری اعتکاف می‌توانند به جهت حفظ نظم و یا دلایل دیگر، در مدت اعتکاف، مانع حضور افراد دیگر برای اقامۀ نماز در مسجد شوند؟
درصورتی‌که متولّی شرعی مسجد این کار را مصلحت مسجد بداند، اشکالی ندارد.
مانع شدن متولّی از برگزاری اعتکاف
آیا متولّی مسجد و یا نمازگزاران یک مسجد می‌توانند مانع از برگزاری اعتکاف در مسجد گردند؟
متولی شرعی مسجد، اگر مصلحت مسجد را در عدم برگزاری اعتکاف ببیند، می‌تواند مانع شود.
انجام اعتکاف بدون ثبت‌نام و هماهنگی قبلی
مسئولین برگزاری اعتکاف به اندازه ظرفیت مسجد از معتکفین ثبت‌نام به عمل می‌آورند و هرساله عدّه‌ای بدون هماهنگی و خارج از برنامه اعتکاف به مسجد می‌آیند. آیا اعتکاف آنان صحیح است؟
اگر اعتکافشان در این شرایط خلاف نظر متولّی شرعی مسجد باشد یا از حق دیگری بدون رضایت وی استفاده کنند، اعتکافشان اشکال دارد.
اعتکاف در مکان غصبی
اگر شخصی در مسجد، جای فرد دیگری را غصب کند و معتکف شود، آیا اعتکافش باطل است؟ در صورت فراموشی یا ندانستن مسأله چطور؟
اگر عالم یا جاهل غیرمعذور باشد، اعتکافش باطل است، و اگر خودش غاصب باشد، حتی اگر غصبی بودن مکان را فراموش کند، اعتکافش باطل است.
استفاده از کارت دیگری در اعتکاف
اگر کسی که دانشجو نیست، با رضایت دوستش بجای او با کارت دانشجویی به اعتکاف برود، اعتکافش چه حکمی دارد؟
درصورتی‌که از نظر مقررات دانشگاه ممنوع نباشد، مانعی ندارد.
سبقت گرفتن معتکف نسبت به مکان خاصّی در مسجد
آیا گذاشتن وسایل یا نوشتن نام و امثال آن، موجب سبقت گرفتن معتکف نسبت به مکان خاصّی در مسجد می‌شود، که تصرّف در آن، غصب باشد؟
ملاک این است که عرف، دیگری را دارای حق بشمارد؛ و این به اختلاف موارد فرق می‌کند.
استفادۀ معتکف از امکانات مسجد
استفاده از برق مسجد در کارهای شخصی، در حال اعتکاف چه حکمی دارد؟
درصورتی‌که اطمینان نوعی به رضایت متولی شرعی مسجد باشد، مانعی ندارد.
ماندن در مسجد و خارج نشدن از آن
قاعدۀ کلّی پیرامون خروج از مسجد
با توجه به اینکه طبق روایات در بسیاری از موارد مانند نماز جمعه و جماعت، اقامۀ شهادت، تشییع جنازه و ... استثنائاً می‌توان از مسجد خارج شد، آیا می‌توان گفت امور راجحه و مستحبّی، همگی در این استثنا داخل می‌شوند؟
ظاهراً این موارد منصوصه از باب بیان مصادیق لزوم عرفی یا شرعی بوده است؛ لذا در فرض عدم لزوم عرفی یا شرعی، از همین موارد هم باید اجتناب شود.
انجام کارهای مستحب با خروج معتکف از مسجد برای امور ضروری
معتکفی که نمی‌تواند برای انجام کارهای مستحب از مسجد خارج شود، آیا می‌تواند زمانی که برای انجام کار ضروری از مسجد خارج شده، آن کار مستحب را هم انجام دهد؟
اگر انجام آن کار مستحب مستلزم مکث طولانی‌تر در خارج از مسجد نباشد، جایز است.
خروج از مسجد برای تطهیر بدن و لباس
قسمتی از بدن در حال اعتکاف خونی شده است. آیا ازالۀ آن در بیرون مسجد فوریت دارد؟ یا تأخیر نیز جایز است؟
برای نماز باید بدن و لباس پاک باشد، و تطهیر آن فوریت ندارد.
خروج از مسجد برای گرفتن وضو
آیا معتکف می‌تواند قبل از دخول وقت برای وضو گرفتن از مسجد خارج شود؟ برای بجا آوردن نماز قضا یا استیجاری چطور؟
اگر قبل از وقت هم بخواهد برای نماز واجب وضو بگیرد مانعی ندارد؛ ولی باید از خروج برای وضوی نماز قضا و نماز استیجاری که وقت عمل به آن تنگ نیست، اجتناب شود.
خروج از مسجد برای درس، امتحان یا شغل و کار
آیا معتکف برای شرکت در درس (اعم از دروس دبیرستان، دانشگاه یا حوزه) یا امتحان می‌تواند از اعتکاف خارج گردد؟ كارمندان و معلّمان چطور؟ آیا مى‌توانند معتكف شوند و سر كلاس و محلّ كار رفته و سپس به مسجد برگردند؟
به طور کلی معیار در جواز خروج، لزوم شرعی و یا عرفی است. البته اگر معتکف از قبل بداند این ضرورت برایش وجود دارد، در صورتی که بخواهد برای این امر هنگام اعتکاف خارج شود، اعتکافش صحیح نیست.
خروج از مسجد برای نظافت و غسل مستحبی
آیا در هنگام اعتکاف، برای غسل یا وضوی مستحبی یا برای نظافت بدن و استحمام می‌توان از مسجد خارج شد؟
نباید برای غسل و وضوی مستحبی خارج شد؛ همچنین است استحمام و نظافت بدن اگر عرفاً لازم نباشد.
خروج از مسجد برای امضای سند، مداوای مریض و اجابت دعوت مؤمن
آیا خروج در موارد ذیل جایز است:
الف) خروج برای امضای سند محضری در معاملات و مانند آن؛ ب) خروج برای اجابت دعوت مؤمنین به جهت افطار؛ ج) خروج برای مداوای مریض و تزریق سرم و واکسن؟ملاک جواز، لزوم عرفی یا شرعی است؛ و در این جهت تفاوتی بین موارد منصوصه و غیر منصوصه وجود ندارد. شایان ذکر است که در این زمینه، تشخیص خود مکلف ملاک است.
خروج از مسجد برای تشییع جنازه و استقبال مؤمن
حکم خروج معتکف از مسجد برای تشییع جنازۀ مؤمن و بدرقه و استقبال برادر مؤمن خود چیست؟
اگر لزوم عرفی یا شرعی داشته باشد جایز است.
اعتکاف در مسجدالحرام با انجام اعمال عمره
شخصی قصد اعتکاف در مسجدالحرام را دارد. آیا می‌تواند قبل از اذان صبح، مُحْرِم شود و بقیۀ اعمال را در حال اعتکاف، انجام دهد (با اینکه می‌داند برای انجام سعی باید به مسعی که مسجد نیست برود)؟
اگر تأخیر انداختن اعمال عمره به بعد از اعتکاف و ماندن در احرام به گونه‌ای مشقت داشته باشد که نزد عرف خروج از مسجد لازم باشد، اشکال ندارد.
خروج از مسجد برای شرکت در نماز جماعت
آیا شخص معتکف می‌تواند برای شرکت در نماز جماعتی که خارج از مسجد برگزار می‌گردد، محل اعتکاف را ترک نماید؟ برای شرکت در جماعتی که از جهت امام یا مکان یا مأمومین، نسبت به جماعت محل اعتکاف رجحان دارد چطور؟
خیر.
خروج معتکف برای اقامۀ نماز جمعه و نماز عصر در مصلا
اگر شخص معتکف در نماز جمعه حاضر شد، آیا باید بلافاصله بعد از اتمام نماز جمعه به محلّ اعتکاف برگردد یا می‌تواند نماز عصر را هم با امام جمعه بخواند و بعد برگردد؟
در مسائل نماز جمعه با رعایت شرایط تقلید از مجتهد دیگر تقلید کنید. بستگی دارد مجتهد دیگر شرکت در نماز جمعه را واجب بداند یا خیر. درهرصورت نمی‌تواند برای نماز عصر هم بیرون بماند.
خروج معتکف از مسجد برای زیارت
کسی که در مسجد اعظم قم و یا مساجد واقع در جوار ائمه اطهار؟عهم؟ معتکف شده، آیا می‌تواند برای زیارتی کوتاه به حرم رود و پس از چندی برگردد؟
خیر.
خروج از مسجد برای تهیۀ وسایل مورد نیاز
خروج معتکف از مسجد برای آوردن وسایل مورد احتیاجش چه حکمی دارد (در فرضی که می‌تواند فرد غیر معتکفی را برای آوردن آن وسایل مأمور نماید)؟
در صورت نبود محذور عرفی یا شرعی باید از دیگری بخواهد که آنها را برایش بیاورد.
خروج از مسجد برای انجام واجب کفایی
آیا معتکف می‌تواند برای انجام واجبات کفایی از مسجد خارج شود؟
اگر احتمال بدهد در صورت عدم خروج، کسی دیگر به واجب عمل نکند، و نتواند دیگری را برای انجام آن واجب بگمارد مانعی ندارد.
خروج از مسجد برای ادای دین
آیا معتکف می‌تواند برای ادای دین از مسجد خارج گردد یا باید وکیل بگیرد؟
اگر می‌تواند رضایت طلبکار را برای این چند روز جلب کند یا مثلاً از طریق اینترنت دین را واریز کند یا بدون محذور وکیل بگیرد باید در مسجد بماند.
خروج از مسجد برای عمل به نذر
کسی که قبل از اعتکاف نذر کرده چهل روز به زیارت مشرف شود، آیا می‌تواند در ایام اعتکاف برای عمل به نذر خود و زیارت از مسجد زیارت خارج شود؟
بله؛ ولی باید به مقدار لازم اکتفا کند.
نذر انجام کارهای مستحب برای تحقق ضرورت خروج
اگر معتکف مقلد مرجعی باشد که خروج وی برای انجام اعمال مستحبی مثل وضو و غسل را جایز نمی‌داند، آیا می‌تواند در اعتکاف، این امور را با نذر بر خود واجب کند و به خاطر آن از مسجد خارج شود؟
چنین نذری صحیح نیست.
خروج از مسجد برای اقامۀ نماز و قرائت قرآن
آیا معتکف می‌تواند برای وضوی نماز مستحبی یا قرائت قرآن از مسجد خارج شود؟ در صورت مجاز نبودن اگر نذر کند چطور؟
جایز نیست و نذرش هم منعقد نمی‌شود.
خروج از مسجد به علت فراموشی
اگر کسی از روی فراموشی محلّ اعتکاف را ترک کند، اعتکافش چه حکمی دارد؟
ظاهراً اعتکافش باطل می‌شود.
عبور معتکف از راهروهای واقع بین شبستان‌های مسجد
در برخی مساجد، شبستان‌های مختلف با راهروهای کوچکی -که جزء مسجد نیستند- به هم متصل‌اند؛ آیا معتکف می‌تواند از این راهروها برای رفتن به شبستان دیگر عبور کند؟
خیر؛ مگر آنکه عرفاً یا شرعاً لازم باشد.
خارج از مسجد بودن معتکف هنگام اذان صبح
اگر معتکف هنگام اذان صبح روز اوّل به دلیل ضرورتی بیرون از مسجد باشد، آیا اعتکافش صحیح است؟
اگر قبل از آن نیّت اعتکاف داشته باشد، اعتکافش صحیح است.
شک معتکف در دخول به مسجد در اوّل وقت
اگر معتکف شک کند که اوّل اذان صبح روز اوّل درون مسجد بوده یا خیر، حکمش چیست؟
اگر آن موقع مسأله را نمی‌دانسته یا احتمال توجه برای رعایت مسأله را نمی‌داده، اعتکافش باطل است. در غیر این صورت، اگر بعد از اعتکاف شک کند، اعتکافش صحیح است، ولی اگر در بین اعتکاف شک کند، باید نسبت به صحت اعتکاف احتیاط کند. بنابراین در اعتکاف واجب، اعتکاف را تمام کند، ولی بنا بر صحت آن نگذارد؛ پس اگر اصل اعتکاف به نحو واجب غیر معین بوده، به آن اکتفا نکند.
خروج اضطراری معتکف قبل از اذان مغرب روز سوم
معتکفی که نیم ساعت قبل از اذان مغرب برایش کار ضروری پیش میآید و باید از مسجد خارج شود، اگر در هنگام اذان مغرب روز سوّم در مسجد نباشد، آیا اعتکاف او صحیح است؟
در فرض داشتن مجوّز خروج، مانعی ندارد و اعتکافش با رسیدن مغرب خاتمه می‌یابد.
مکث در خارج مسجد
شخصی در حال اعتکاف احتیاج به غسل واجب پیدا می‌کند. اگر انجام غسل در نزدیکترین محلّ خارج مسجد مستلزم توقف و مکث زیاد در خارج مسجد است، آیا می‌تواند به مکان دورتر که معطلی کمتری دارد برود؟
برای خروج از مسجد، باید به مقدار لازم اکتفا شود. نزدیکی و دوری باعث فرق نیست و اگر مقدار زمان در نزدیک و دور مساوی باشد، شخص در انتخاب، مخیّر است، و الّا هرکدام که زمان کمتری می‌برد، انتخاب شود.
مکث بیش از ضرورت معتکف، بیرون از مسجد
برخی معتکفین برای کارهای ضروری مانند قضای حاجت به بیرون از مسجد رفته‌اند اما به جهت ندانستن مسأله، با اینکه امکان وضو گرفتن در مسجد بوده، پس از قضای حاجت در همان مکان وضو گرفته و بعد به مسجد برگشته‌اند. آیا اعتکافشان صحیح است؟ اگر فرد بعد از قضای حاجت به خاطر اینکه با دوست خود به مکان اعتکاف برگردد، مقداری صبر کند و بعد به مسجد برگردد، حکم اعتکافش چیست؟ آیا اینکه این افراد بدانند داخل مسجد امکان وضو گرفتن است یا نه، در جواب مسأله تفاوت دارد؟
اگر می‌دانسته که امکان وضو در مسجد وجود دارد، اعتکاف باطل است. همچنین است اگر منتظر دوست بودن لازم نبوده است. در هر دو فرض اگر اعتکاف در روز سوم باطل شده، باید قضا شود.
عبور از جوی آب وسط مسجد
اگر جوی آبی از داخل مسجد جامع عبور کند، آیا فرد معتکف می‌تواند از روی آن رد شود و از آن عبور کند؟
اگر خود جوی جزء مسجد باشد، با عبور از روی آن، از مسجد خارج نشده است.
خروج از مسجد و تأخیر غیر موجّه در بازگشت
اگر کسی در روز سوّم اعتکاف به دلیل امر ضروری از مسجد خارج شود ولی بدون دلیل موجّه عمداً مدتی خارج از مسجد بماند، چه وظیفه‌ای دارد؟
اعتکافش باطل است و باید قضای اعتکاف را بجا آورد؛ ولی کفّاره ندارد.
سوار ماشین شدن در بازگشت به مسجد
آیا اگر برای کاری از مسجد بیرون رفتیم، در بازگشت باید ماشین سوار شویم یا می‌توانیم پیاده هم برگردیم؟
اگر این مسیر، به‌طور متعارف پیاده پیموده می‌شود، لازم نیست با ماشین برگردد.
کیفیّت راه رفتن خارج از مسجد
آیا در مواردی که فرد معتکف جواز خروج از مسجد را دارد، نوع راه رفتن و عکس‌العمل فرد باید با اظهار شتاب و تلاش برای بازگشت به مسجد باشد یا می‌تواند عادی رفتار کند؟ آیا اگر رفتاری همراه با تعلّل داشته باشد، اعتکافش باطل می‌شود؟
اگر به‌طور متعارف مسیر را بپیماید کفایت می‌کند و لازم نیست با شتاب باشد؛ ولی اگر عرفاً رفتارش همراه با تعلّل باشد اعتکافش باطل می‌شود.
چند قدم خارج شدن از مسجد
آیا معتکف می‌تواند به مقدار بسیار کم از مسجد خارج شود؟ مثلاً آیا می‌شود تنها چند قدم، یا تنها چند ثانیه بیرون مسجد بماند؟
باید حتّی از این مقدار هم اجتناب کند.
توقّف و زیر سایه رفتن معتکف در خارج از مسجد
هرگاه معتکف برای کار ضروری از مسجد خارج گردد، حکم ایستادن و توقّف او و راه رفتن در سایه چیست؟
توقف جایز نیست؛ ولی راه رفتن در سایه اشکالی ندارد.
نشستن معتکف در سایه
آیا معتکف می‌تواند در موارد جواز خروج از مسجد، هنگام رفتن یا برگشتن بر روی صندلی اتوبوس بنشیند؟
به تناسب حکم و موضوع به نظر می‌رسد که جلوسی که نهی شده، برای این است که انسان زود برگردد و لذا نشستن مذکور، مانعی ندارد.
ملاقات با خانواده در خارج از مسجد
ملاقات و گفتگوی اعتکاف‌کننده با اعضای خانواده‌اش در خارج از مسجد در طول مدّت اعتکاف چه حکمی دارد؟
جواز ملاقات و گفتگوی معتکف منوط به لزوم شرعی یا عرفی است.
اعتکاف مسافر
راه صحت اعتکاف مسافر
آیا اعتکاف مسافر صحیح است؟
اگر نذر کند که در این سه روز، در هر حالی -چه در سفر باشد و چه در وطن- روزه بگیرد، نذرش صحیح است و می‌تواند معتکف شود.
اعتکاف مسافر در شهر مدینه بدون نذر روزه
آیا مسافر در شهر مدینه می‌تواند در روزهای چهارشنبه و پنج‌شنبه و جمعه بدون نذر معتکف شود؟
صحت روزه گرفتن بدون نذر در مدینۀ منوره، منوط به رعایت آدابی است -که در کتب مفصله ذکر شده است- از جمله ماندن در کنار بعضی ستون‌ها در روضۀ منوره که رعایت آن به طور طبیعی -در زمان ما- مقدور نیست.
اعتکاف در سفر معصیت پس از توبه
مسافری که به سفر معصیت رفته، آیا می‌تواند در مقصد معتکف شود؟ اگر توبه کند باز هم می‌تواند روزه بگیرد و به اعتکاف خود ادامه دهد؟
بله می‌تواند معتکف شود و به اعتکاف خود ادامه دهد. البته اگر ماندن وی حرام باشد مثل زنی که بدون اجازۀ شوهر مسافرت کرده، اعتکافش هم بنابر احتیاط باطل است.
نیّت نذر مسافر بعد از خروج از وطن
مسافری که در شهرش نذر اعتکاف یا نذر روزه در ایّام البیض را نکرده است، آیا می‌تواند در حال مسافرت نیّت کند؟
بله؛ اگر نذر کند آن ایام در هر حال -چه مسافر باشد چه نباشد- روزه بگیرد یا در حال اعتکاف روزه بگیرد، می‌تواند معتکف شود.
اعتکاف نیابی و استیجاری
اهدای ثواب اعتکاف
آیا می‌توانیم ثواب اعتکاف خود را به چند نفر اهدا کنیم؟ آیا مرده و زنده فرقی می‌کند یا خیر؟
جایز است و فرقی نمی‌کند.
اعتکاف به نیابت از دیگران
اعتکاف به نیابت از عدّه‌ای از اموات و یا تعدادی از زنده‌ها چه حکمی دارد؟
به نیّت از اموات جایز است؛ امّا از طرف زنده‌ها مشروعیتش ثابت نیست.
اعتکاف استیجاری یا تبرعی
آیا می‌توان اعتکاف استیجاری یا تبرعی انجام داد؟
اجیر شدن برای انجام اعتکاف به نیابت از اموات اشکالی ندارد و می‌تواند برای بجا آوردن روزه به نیابت از آنان نیز اجیر شود؛ ولی اگر روزۀ قضای ماه رمضان -و به احتیاط مستحب روزۀ واجب دیگر- به عهده دارد، نمی‌تواند تبرعاً از طرف میّت روزه بجا آورد.
نیت روزۀ مافی الذمه در اعتکاف نیابی
خانمی که احتمال می‌دهد از اوایل بلوغ روزۀ قضا داشته باشد، می‌تواند در اعتکافی که به نیابت پدرش انجام می‌دهد قضای روزه‌های احتمالی خود را بگیرد؟
اگر به این نیت روزه بگیرد که اگر روزۀ قضا دارد، روزۀ قضا باشد، وگرنه روزۀ دیگر مثلاً مستحبی باشد، مانعی ندارد.
نذر اعتکاف
نذر یک ماه اعتکاف و بیست و نه روزه شدن ماه
الف) اگر اعتکاف یک ماه را نذر کند و ماه ناقص باشد، آیا تکلیف از او ساقط می‌شود؟
بله.
نذر یک دهه اعتکاف و داخل بودن شب اول ماه
اگر کسی نذر کند که از اول ماه تا دهم ماه معتکف شود، آیا شب اول نیز جزء آن است و باید از اذان مغرب شب اول ماه معتکف باشد؟
تابع نیت نذر وی است. اگر منظورش ده شبانه روز بوده، بله، شب اول هم جزء اعتکاف است.
نذر بیش از سه روز اعتکاف و انجام آن به‌صورت منفصل
اگر چهار روز اعتکاف نذر کنیم، آیا می‌توانیم روز سوم اعتکاف را تمام کنیم و در موقعیت دیگری یک روز معتکف شویم؟
اگر در نیّتتان این بوده که یک روز را بتوانید به‌صورت منفصل بیاورید، مانعی ندارد، ولی باید دو روز دیگر هم به این یک روز اضافه کنید. چون اعتکاف کمتر از سه روز صحیح نیست.
نذر اعتکاف معین و کشف بطلان اعتکاف در اثنای روز اول
کسی نذر می‌کند که از امروز تا سه روز در ایام اعتکاف روزه بگیرد و در بین روز اول می‌فهمد روزۀ روز اول باطل بوده است. آیا روزۀ روز دوم و سوم بر او واجب است؟
خیر.
خروج از اعتکاف نذری با مطلق بودن نذر
اگر به‌صورت مطلق -نه ایّام معیّنی- نذر اعتکاف کند، آیا در روز اول و دوم می‌تواند از اعتکاف خارج شود؟
اشکال ندارد.
نذر اعتکاف در مسجدی معین با منع متولی
اگر متولّی مسجد، مانع برگزاری اعتکاف در مسجد گردد، تکلیف کسی که نذر کرده معتکف شود، چیست؟
اگر اعتکاف در خصوص آن مسجد را نذر کرده وظیفه‌ای ندارد؛ در غیر این صورت با اعتکاف در مسجد جامعی دیگر به نذرش عمل کند.
خارج شدن از اعتکاف نذری
اگر اعتکافی را نذر کرده باشیم، می‌توانیم در صورت پشیمان شدن، روز اول از مسجد خارج شویم؟
اگر نذر غیر معین باشد، مانعی ندارد.
نذر اعتکاف قبل از عید فطر و قربان
نذر اعتکاف اگر به عید فطر بخورد، آیا باطل می‌شود یا نه؟ آیا تفاوت می‌کند در سه روز اول به ایام عید بخورد یا روزهای بعد؟
اگر نذر معین بوده، و منذورش یک اعتکاف بوده، نذرش منعقد نشده و اعتکافش از اوّل باطل بوده است. و اگر منذورش به این قید نبوده که در ضمن یک اعتکاف باشد، نسبت به هر کدام از قبل یا بعد عید که حداقل به اندازه سه روز باشد اعتکاف صحیح است. مسأله صور دیگری هم دارد.
تخلف از نذر اعتکاف
اگر کسی نذر کند روزهای معیّنی را معتکف باشد و از آن ایام معیّن تخلّف نماید- یک روز یا بیشتر- آیا قضا بر او واجب است یا خیر؟ کفّاره چطور؟
کفّارۀ تخلّف نذر را باید بدهد، ولی قضای اعتکاف لازم نیست؛ مگر در صورتی که نذرش این بوده که روزه را در حال اعتکاف بگیرد، نه اینکه فقط نذر اعتکاف کرده باشد.
اشتراط
شرط خروج از محلّ اعتکاف
آیا می‌توانیم در آغاز اعتکاف با خود شرط کنیم که هر موقع دلمان خواست از اعتکاف خارج شویم، حتّی بدون عذر، و حتّی در روز سوم؟
صحیح نیست.
شرط ضمن نیّت اعتکاف
منظور از شرط ضمن نیّت اعتکاف چیست؟ آیا لازم است معتکف این شرط را ابراز کند؟
معتکف از اوّل می‌تواند شرط کند که در صورت عروض چیزی که مجوّز خروج از مسجد است، از اعتکاف خارج شود. و باید این شرط را بیان کند و صرف التزام قلبی کفایت نمی‌کند.
تبدیل نیّت اعتکاف به اعتکاف مشروط، قبل از شروع
اگر کسی نذر کند که امسال معتکف گردد، آیا قبل از شروع اعتکاف می‌تواند نیّتش را برگرداند که اگر عارضی پیش آمد از اعتکاف خارج شود؟
اگر نذرش معین بوده، نمی‌تواند چنین شرطی کند؛ ولی اگر زمان عمل به نذرش موسع بوده، در هنگام معتکف شدن می‌تواند چنین شرطی کند، منتها اگر از اعتکاف خارج شود باید قبل از گذشتن زمان امکان عمل به نذر، بار دیگر معتکف شود.
محرّمات و اسباب بطلان اعتکاف
امور حرام بر معتکف
چه چیزهایی بر معتکف حرام است؟
1-باطل کردن روزه در روز سوم اعتکاف 2- خروج از مسجد بدون لزوم عرفی یا شرعی 3-جماع 4- ملاعبه، لمس و بوسیدن از روی شهوت 5- بنابر احتیاط استمنا بدون تحقق لمس و ارتباط 6- استشمام آنچه بوی خوش آن چشم‌گیر است؛ مانند مشک و عنبر و همچنین گیاهان خوشبو 7- خریدوفروش بلکه مطلق تجارت نمودن 8- بحث‌وجدل نمودن به‌قصد اظهار فضیلت و غلبه، نه به انگیزۀ اظهار حق.
البته آنچه گفته شد عناوینی است که اعتکاف سبب حرمت آن می‌شود، نه اینکه احتراز باشد از حرمت عناوینی که به‌خودی‌خود حرام است -مانند نظر با شهوت به نامحرم، یا استمنا بدون بهره‌جویی از همسر- یا چیزهایی که انجام آن در مسجد حرام است.تفاوت وظیفۀ معتکف و محرم
آیا آنچه بر محرم حرام است، بر معتکف هم حرام است؟
محرّمات احرام بر معتکف حرام نیست، مگر جماع، لمس و بوسیدن و ارتباط از روی شهوت، استشمام عطر و گیاهان خوشبو که بوی خوش آنها چشم‌گیر باشد و بنابر احتیاط، استمنا بدون تحقق ارتباط.
انجام ناآگاهانه محرّمات اعتکاف
اگر شخصی یکی از محرّمات اعتکاف را به خاطر جهل قصوری به مسأله انجام داده باشد، حکم اعتکاف او چیست؟
اگر باعث فساد صوم شود، اعتکاف هم باطل است؛ البته جماع در شب هم، مبطل است.
مبطلات اعتکاف
چه چیزهایی باعث بطلان اعتکاف می‌شود؟
1- چیزی که باعث باطل شدن روزه می‌شود 2- خروج از مسجد بدون لزوم عرفی یا شرعی 3- جماع 4- از بین رفتن صورت اعتکاف.
انصراف از اعتکاف
آیا انصراف و رجوع از اعتکاف جایز است؟
رها کردن اعتکاف مستحبی، در روزهای اوّل و دوّم جایز است، ولی پس از تمام شدن دو روز، ماندن روز سوّم واجب می‌شود و قطع اعتکاف جایز نیست.
خروج از اعتکاف در روز سوم به سبب بیماری
کسی که در حین اعتکاف بیمار شود و در نیّت اعتکاف نیز شرط خروج نکرده باشد، می‌تواند روز سوم اعتکاف خود را به هم بزند؟
اگر ماندن در مسجد برای او حرجی باشد، می‌تواند خارج شود.
نگاه و تماس شهوت‌آلود در اعتکاف
آیا نگاه شهوت‌آلود یا لمس همراه با ریبه و شهوت -نسبت به غیر همسر -جنس موافق یا مخالف- حرام است و موجب باطل شدن اعتکاف می‌گردد؟
موجب بطلان اعتکاف نمی‌شود؛ امّا چنین اموری حتی در غیر اعتکاف هم حرام است.
خروج منی به‌واسطۀ استمنا یا افکار باطل
فردی اینگونه است که با راه دادن بعضی از فکرها به خود عادةً از او منی خارج می‌شود. حال اگر در حال اعتکاف عمداً این افکار را به خود راه دهد و منی از او خارج شود، اعتکاف او چه حکمی دارد؟ اگر عادت نداشته باشد و منی بیرون بیاید چطور؟ اگر عادت داشته باشد ولی منی بیرون نیاید چه حکمی پیدا می‌کند؟
در صورت خروج منی در روز، روزه و بالتّبع اعتکاف او باطل است؛ ولی اگر در شب، منی خارج شود، ظاهراً اعتکافش صحیح است، اگرچه مرتکب حرام شده است.
مباحثه و جدال در حال اعتکاف
مباحثه علمی و مجادله در امور دنیوی و دینی در حال اعتکاف چه حکمی دارد؟ بحث و جدل برای غصب مکان یا گرفتن جا در اعتکاف چطور؟
اگر به‌قصد غلبه و اظهار فضیلت باشد، حرام است.
استشمام بوی عطر
در مساجد معمولاً غیر معتکفین عطر می‌زنند و گریزی از آن نیست. وظیفۀ معتکف چیست؟
بوییدن عطر جایز نیست؛ ولی احساس بوی عطر ظاهراً مانعی ندارد.
استعمال عطر جهت نماز
اگر معتکف جهت استحباب استفاده از عطر، در نماز خود را معطّر کند (نه برای لذت بردن از بوی آن) آیا مرتکب عمل حرامی شده است؟
اگر موجب شود بوی آن را استشمام کند، جایز نیست.
استفاده از مواد شویندۀ معطّر
آیا معتکف می‌تواند از مواد شویندۀ معطّر و خوشبو ازجمله صابون مایع یا جامد، شامپو، خمیردندان (با قید خوشبو بودن) استفاده نماید؟
بلی؛ ولی اگر بوی خوش آن چشم‌گیر باشد، نباید استشمام کند.
استفادۀ معتکف از مواد معطّر با فقدان حس بویایی
آیا استفاده از کِرِم، پماد یا صابون بودار برای معتکفی که حسّ بویایی ندارد، اشکال دارد؟
اشکالی ندارد.
استعمال مواد چرب
پماد یا کرم چرب یا مرطوب‌کننده پوست، آیا اعتکاف را باطل می‌کند؟ آیا استعمال آنها جایز است؟
استعمال آنها حرام نیست و اعتکاف را باطل نمی‌کند.
شانه زدن و ناخن گرفتن در حال اعتکاف
آیا شانه زدن و ناخن گرفتن در حال اعتکاف کراهت دارد؟
کراهت آن ثابت نیست.
فروش کتاب به معتکفین
آیا فروش کتاب به معتکفین جهت ارتقای سطح فرهنگی، اخلاقی و عقیدتی آنها اشکال دارد؟
حرام است.
معاملۀ اجناس ضروری و غیرضروری در حال اعتکاف
آیا خریدوفروش جنس ضروری و غیرضروری در اعتکاف، باعث بطلان اعتکاف می‌شود؟ آیا کار حرام انجام داده است؟
خریدوفروش بدون ضرورت بر معتکف حرام است؛ ولی موجب بطلان اعتکاف نمی‌شود.
پول دادن معتکف برای تهیۀ لوازم ضروری
آیا بنده می‌توانم در این سه روز اعتکافی که در مسجد هستم، پول به افراد بدهم تا برای من وسایل ضروری و غیرضروری (مثل شارژ تلفن، کارت تلفن،کلوچه، شامپو، لباس، شلوار و غیره ...) بخرند؟
در غیر فرض ضرورت، حرام است.
خرید پیامکی و اینترنتی شارژ تلفن همراه در حال اعتکاف
آیا معتکف می‌تواند به افراد غیر معتکف خبر دهد که شارژ تلفن همراهش به پایان رسیده و از آنها بخواهد برایش شارژ بخرند؟
اگر به وکالت از او نخرند، مانعی ندارد.
معامله به‌صورت نسیه یا سلف
آیا معتکف می‌تواند به‌صورت سلف، جنسی را بفروشد یا به‌صورت نسیه چیزی را معامله کند؟
خیر، جایز نیست.
انجام سایر معاملات در حال اعتکاف
آیا سایر معاملات غیر از خریدوفروش برای معتکف جایز است؟
خیر.
قرض معتکف
قرض گرفتن و قرض دادن در ایام اعتکاف چه حکمی دارد؟
جایز است.
دریافت هدیه در حال اعتکاف
با توجه به اینکه خریدوفروش و بلکه مطلق معامله کردن بر معتکف حرام است، آیا دریافت هدیه توسط معتکف از مصادیق معامله به‌حساب میآید و بر او حرام است؟
خیر، مگر در هبۀ معوضه.
صحبت کردن و خندیدن معتکف
صحبت کردن و خندیدن به هنگام اعتکاف چه حکمی دارد؟
فی نفسه مانعی ندارد؛ هر چند سزاوار است از این فرصت مغتنم در جلب رضایت معبود و خودسازی و تقرّب به درگاه حق متعال، کمال استفاده صورت پذیرد.
وجوب قضا یا کفّاره با ترک یا ابطال اعتکاف
ترک اعتکاف مستحبی در روز سوم به جهت عذر
شخصی در ایام اعتکاف پس از اذان مغرب روز دوم عذر پیدا کرده و اعتکاف را ترک کرده. با توجه به اینکه روز سوم بر او واجب شده تکلیفش چیست؟ آیا باید کل اعتکاف را در زمان دیگر قضا کند؟
بله.
شک در وجوب قضای اعتکاف
کسی که نمی‌داند اعتکاف مستحبی گذشتۀ خود را در روز دوم باطل کرده یا روز سوم، آیا لازم است که قضای آن را بجا آورد؟
بله.
قضای اعتکاف
آیا قضای اعتکاف، واجب فوری است یا خیر؟
وجوب قضای اعتکاف فوری نیست؛ هر چند احتیاط مستحب دارد.
حیض در روز سوم اعتکاف
خانمی در روز سوم اعتکاف مستحبّی حائض می‌شود و از مسجد خارج می‌گردد. آیا قضای این اعتکاف بر او واجب است؟
بلی.
ترک روز سوم اعتکاف به خیال تحقق حیض
الف) خانمی در وسط روز سوم اعتکاف خونی می‌بیند و یقین پیدا می‌کند که حیض است. بعد از مغربِ همان روز خون قطع می‌شود و متوجه می‌شود که استحاضه بوده است. آیا قضای این روز بر او واجب است؟
ب) اگر این جریان حدود یک ربع به اذان مغرب روز سوم اتفاق بیفتد و این خانم به جهت وجوب خروج، از مسجد خارج شده باشد، آیا می‌توان گفت به جهت کم بودن مدت خروج، اعتکاف او صحیح است؟الف و ب) اگر قصد کرده معتکف نباشد یا روزه نباشد، اعتکافش باطل است.
کفّاره ابطال اعتکاف
در چه صورتی در بطلان اعتکاف کفّاره هم بر شخص لازم می‌شود و کفّاره‌اش چیست؟
درصورتی‌که به جماع اعتکافش را باطل کرده باشد -هر چند در روز اول یا دوم باشد- کفّاره دارد و کفّارۀ آن مانند کفّاره ماه رمضان است؛ هر چند احتیاط مستحب آن است که مانند کفّارۀ ظهار عمل شود.
کفّارۀ باطل کردن اعتکاف نذری
شخصی که عمداً و بدون عذر، اعتکاف نذری خود را باطل کند، علاوه بر کفّارۀ نذر، کفّاره دیگری نیز بر عهدۀ وی لازم میآید؟
اگر به جماع اعتکاف را باطل کرده، کفّاره‌ای مشابه کفّارۀ ابطال روزۀ ماه رمضان هم بر عهده‌اش آمده است.
باطل شدن اعتکاف به جماع در ماه رمضان یا قضای روزۀ آن
اگر اعتکاف در ماه رمضان باشد یا هم‌زمان با قضای روزۀ ماه رمضان باشد و با جماع، اعتکاف و روزه باطل شود، چه تکلیفی دارد؟
باید علاوه بر کفّارۀ ابطال روزۀ ماه رمضان یا روزۀ قضا، کفّاره ابطال اعتکاف را نیز بدهد، هر چند جماع در شب یا روز اول و دوم رخ داده باشد. البته کفّاره ابطال روزۀ قضا در صورتی است که آن عمل را بعد از عصر (و بنابر احتیاط بعد از ظهر و قبل از عصر) انجام دهد.
کفّارۀ جماع از روی اکراه
زنی معتکف برای حاجتی به منزل آمده، ولی شوهر به اجبار با وی نزدیکی کرده است. آیا بر عهدۀ شوهر کفّاره میآید یا خیر؟
خیر.
وظیفۀ پسر ارشد نسبت به اعتکاف پدر
آیا اعتکاف واجب فوت شده از پدر بر پسر بزرگتر واجب است؟ اگر پدر در اثنای اعتکاف واجب بمیرد، چطور؟
ظاهراً قضای آن بر پسر بزرگتر واجب است.
اعمال امّ داود
اعمال امّ داود و اعتکاف
آیا اعمال امّ داود جزء اعمال اعتکاف است و باید آن را انجام داد؟
خیر؛ ولی به امید ثواب، خوب است انجام شود.
انجام غسل برای اعمال امّ داود
آیا بجا آوردن غسل برای انجام اعمال امّ داود لازم است و برای انجام آن می‌توان از مسجد خارج شد؟
بله، ظاهراً جزء اعمال امّ داود است؛ ولی خروج از مسجد جایز نیست.
نماز با غسل مستحبّی اعمال امّ داود
آیا با غسل مستحبّی که برای اعمال امّ داود انجام می‌دهیم، می‌توانیم نماز بخوانیم یا باید حتماً وضو هم بگیریم؟ آیا این غسل را می‌توان بعد از اذان ظهر انجام داد؟
خیر، استحباب این غسل ثابت نیست و باید برای نماز وضو گرفته شود. در روایت وارده، زمان غسل هنگام ظهر است.
انجام اعمال امّ داود قبل از ظهر
در بعضی مساجد به جهت داشتن برنامه سخنرانی و نوحه‌خوانی، اعمال را دو ساعت قبل از اذان ظهر شروع می‌کنند؛ به این عنوان که کلّ اعمال مستحب است و فرقی نمی‌کند که قبل از اذان یا بعد آن باشد. آیا این کار صحیح است؟
محل اعمال، بلافاصله بعد از زوال است.
متفرّقات
اعتکاف مستحاضه
آیا برای مستحاضه جایز است که معتکف شود؟
اصل ماندن و اعتکاف مانعی ندارد؛ ولی از آنجا که مستحاضۀ کثیره بنابر احتیاط، نباید بدون غسل وارد مسجد شود، و از طرفی ماندن در بیرون مسجد برای معتکف بدون لزوم، جایز نیست، در این مسأله (کیفیت ورود مستحاضۀ کثیره به مسجد) با رعایت شرط اعلمیت از مجتهد دیگر تقلید شود.
معتکف شدن جنب معذور از غسل با انجام تیمّم
کسی که غسل جنابت بر گردن داشته باشد و به جهت عدم دسترسی به آب یا کمبود وقت نتواند غسل کند، آیا می‌تواند قبل از اذان صبح تیمّم کند و معتکف شود و درزمانی که دسترسی به آب پیدا کرد، از مسجد خارج شود و غسل کند؟
صحّت تیمّم به جهت انجام امر استحبابی اعتکاف بعید نیست. شایان‌ذکر است که اگر روزۀ اعتکاف، روزۀ قضا باشد، آن روزه، صحیح نیست و بالتّبع اعتکافش هم باطل است.
جنابت معتکف و تنگی وقت برای انجام غسل
معتکفی قبل از خواندن نماز صبح محتلم می‌شود و وقتی برای نماز بیدار می‌شود که زمانی برای غسل کردن نمانده است. وظیفه‌اش چیست؟
باید با تیمم نمازش را بخواند و بلافاصله پس از نماز برای انجام غسل از مسجد خارج شود.
غسل در مسجد
انجام غسل در مسجد برای معتکف چه حکمی دارد؟ و آیا بین غسل جنابت و غسل مستحبی فرقی وجود دارد یا خیر؟
مانعی ندارد؛ مگر در مثل غسل جنابت که ماندن شخص در مسجد حرام است.
تطهیر بدن در مسجد
اگر کسی بدنش نجس شود، آیا باید نجاست را بیرون مسجد تطهیر کند؟ در فرض لزوم خروج، آیا باید تا وقت نماز صبر کند یا می‌تواند زودتر هم بیرون برود؟
اگر موجب تنجیس مسجد شود، باید خارج مسجد تطهیر کند و در صورت لزوم خروج، اگر مدت زمان خروج در این زمان با خروج در زمان متأخّر یکسان یا کمتر باشد، خروج در این زمان، جایز یا لازم است.
نجس کردن فرش مسجد
اگر معتکف محتلم شود و فرش مسجد نجس شود، شستن فرش مقدّم است یا غسل جنابت؟
اگر به طریق دیگر می‌تواند مسجد را تطهیر کند؛ مانند اینکه دیگری تطهیر مسجد را انجام دهد، باید غسل کند. در غیر این صورت باید تیمّم کند و مسجد را تطهیر کند؛ ولی اگر امکان تیمّم هم ندارد، بین غسل و ازالۀ نجاست از مسجد مخیّر است.
قرص خوردن زن جهت شرکت در اعتکاف
آیا زن می‌تواند جهت شرکت در اعتکاف، برای جلوگیری از عادت ماهیانه قرص مصرف نماید؟
جایز است؛ مگر آنکه برایش ضرر بسیار مهمی داشته باشد.
اعتکاف نابالغ
آیا اعتکاف غیر بالغ صحیح است؟
اعتکاف ممیّز صحیح است.
وظیفۀ معتکف ممیز پس از دو روز اعتکاف
بچه ممیزی معتکف شده و دو روز به نیت اعتکاف روزه گرفته و در مسجد مانده است. آیا مثل بقیۀ معتکفین، روز سوم واجب است و باید ادامه دهد یا می‌تواند خارج شود؟
تکلیفی ندارد و می‌تواند خارج شود.
وظیفۀ پدر در مورد محرمات اعتکاف صبیّ
آیا پدری که فرزند نابالغ خود را به اعتکاف می‌برد و او را نیز معتکف می‌کند، باید او را از انجام محرمات اعتکاف بازدارد؟
خیر؛ لازم نیست.
اعتکاف اهل سنت
آیا اعتکاف اهل سنت مقبول است؟
در صحت اعتکاف، ایمان شرط نیست؛ ولی مراد از صحّت این نیست که ثواب ببرد، بلکه مراد این است اگر مثلاً اعتکاف را در روز سوم ترک نکند عقاب تارک عمل برای وی نوشته نمی‌شود.
جواز تعطیل کردن دروس حوزه برای اعتکاف
آیا جایز است که یک طلبه‌ای سه روز درس‌هایش را تعطیل کند و برای انجام اعتکاف مستحبی به مسجد جامع برود؟ کدام یک احوط یا افضل است؟
در فرضی که خلاف قانون مدرسۀ علمیه نباشد، اگر اعتکاف منافات با درس خواندن داشته باشد درس ترجیح دارد.
توصیه به معتکفین
توصیۀ حضرتعالی برای استفادۀ بهتر از فرصت‌ها در ایام اعتکاف چیست، و انجام چه عملی را سفارش می‌کنید؟
مناسب است کتاب‌هایی مثل کتب مرحوم حاج شیخ عباس قمی و مرحوم حاجی نوری رضوان‌الله علیهما و کتاب‌هایی را که درباره حالات علما و مسائل اخلاقی برگرفته از قرآن و سنّت حضرات معصومین؟عهم؟ نوشته شده، مطالعه کنند. مطالعۀ این کتاب‌ها در تهذیب نفس و در رشد علمی و معنوی افراد مؤثر است.
مؤمنین از پرداختن به امور غیر مرتبط با این مسائل پرهیز نموده و در این فرصت به خودسازی بپردازند. همچنین بدون ضرورت دینی به طرح مباحث اجتماعی نپردازند و مراسم اعتکاف را با قرآن و عبادت و بیان احادیث اهل‌بیت؟عهم؟ همراه نمایند.استفتائات خمس
مسائل کلی
دلیل وجوب خمس
دلیل وجوب خمس به نظر حضرتعالی چیست؟
علاوه بر آ یۀ 41 سورۀ مبارکه انفال، روایات فراوانی بر این موضوع دلالت دارد.
تعلق خمس به عین یا ذمّه
آیا خمس به عین تعلق می‌گیرد یا به ذمّه؟
به عین تعلق می‌گیرد.
ضروری بودن وجوب خمس
آیا وجوب خمس -مانند وجوب نماز و روزه- از ضروریات اسلام است و منکر آن کافر محسوب می‌شود؟
خیر؛ ضروری دین نیست.
مفاد حدیث تحلیل خمس
آیا توقیع شریفی که از ناحیه حضرت حجت؟عج؟ صادر شده (و امّا الخمس فقد ابیح لشیعتنا ...) بر تحلیل خمس برای شیعیان دلالت ندارد؟
توقیع مزبور در پاسخ به تعدادی سؤال بوده است. ازآنجاکه در سؤال، معمولاً خصوصیّات مسأله درج می‌شود و ممکن است در سؤال حالت احتیاج و عدم تمکن قید شده باشد و یا از حیث حلّیّت مناکح از حکم مسأله سؤال شده باشد، نمی‌توان به راحتی (ال) را در (الخمس) به (ال) جنس حمل کرد و احتمال «عهد» در آن متصوّر است.
عدم کفایت مالیات از پرداخت خمس
آیا مالیاتی که دولت اسلامی از مردم می‌گیرد کفایت از خمس می‌کند یا خیر؟
خیر؛ مصارف مالیات و مالک آن غیر از مصارف خمس و مالک آن است؛ لذا پرداخت مالیات از خمس کفایت نمی‌کند.
خمس درآمد بانوان
آیا زنی که برای خودش درآمد دارد باید خمس بدهد؟
مانند افراد دیگر است.
موارد خمس
غنیمت جنگی
خمس غنیمت جنگی
اگر در جنگ، لباس و ساعت و سایر وسایل قابل استفادۀ دشمن را برداریم، آیا خمس به آنها تعلّق می‌گیرد؟
در جنگ با کفار در زمان غیبت امام عصر؟ع؟ مانند بقیۀ درآمدهای سال اگر جزء مخارج خود و عیال نشود خمس دارد. اما در جنگ با مسلمانان، کسی حق ندارد اموال ایشان را بردارد، و اگر برداشته است باید به صاحبانشان برگرداند.
گنج
خمس گنج
اگر انسان با استفاده از دستگاه فلزیاب در ملک خود یا زمینهای بیابانی یا مکان‌های تاریخی، گنج یا اشیای عتیقه پیدا کند حکمش چیست؟
چنانچه از گنج‌های قدیمی است که زمان بسیاری از پنهان شدن آن گذشته -به طوری که عرفاً آن را بدون مالک بشمار می‌آورند- می‌تواند به قصد مالک شدن بردارد و در این صورت اگر گنج از جنس طلا و نقرۀ سکه‌دار باشد، باید خمس آن را بدهد.
لازم به توضیح است که تخلف از قوانین بنابر احتیاط جایز نیست.معدن
خمس معادن دولتی
با توجه به اینکه خمس معادن واجب است، حکم معادنی که دولت آن را استخراج می‌کند چگونه است؟
خمس آن لازم نیست.
خمس سهام معادن
شخصی اقدام به خرید سهام یا اوراق بهادار شرکت‌هایی کرده که فعالیت آنها استخراج معدن است. آیا به سهام یا اوراق بهادار مذکور، خمس استخراج معدن تعلق می‌گیرد؟
اگر پس از کسر مخارج تحصیل، درآمد خالص سهم شخص به‌اندازۀ نصاب معدن (به‌اندازۀ حدود 85 گرم طلا) برسد باید خمس آن را بپردازد.
مال مخلوط به حرام
خمس مال حرام مخلوط به حلال
مقداری مال حلال با حرام مخلوط شده و اندازۀ آن را نمی‌دانیم. آیا تصرّف در آن مال جایز است؟
تا خمس آن را صدقه ندهید تصرف در آن جایز نیست.
علم به وجود حرام پس از تخمیس مال مخلوط به حرام
اگر شخص بعد از پرداخت خمس مال مخلوط به حرام بفهمد مقدار حرام بیش از مقدار پرداختی است، آیا واجب است مقدار بیشتر را صدقه بدهد؟
خیر، لازم نیست.
اختلاط مال متعلق خمس با حرام
اگر مالی که به آن خمس تعلق گرفته با مال حرام مخلوط شود و مقدار آن مشخص نباشد وظیفه چیست؟
باید ابتدا مقدار یقینی مال متعلق خمس و نصف مقدار مشکوک را فرض نموده خمس آن را خارج کند و بعد از آن یک‌پنجم کل اموال باقیمانده را با اجازۀ مجتهد به فقرا صدقه دهد. مثلاً اگر مجموع مال 160 تومان که 20 تومان آن قطعاً حرام، 60 تومان قطعاً متعلق خمس و 80 تومان مشکوک باشد، ابتدا خمس 100 تومان (60 + نصف 80 تومان) را که 20 تومان می‌شود خارج کند. سپس یک‌پنجم کل باقیمانده (140 تومان) را که 28 تومان می‌شود به فقرا بدهد.
خمس مال مخلوط شده با حرام
کسی به مدت سی سال تجارت مشروع داشته و ده سال آخر، تجارتش مخلوط به حرام شده، وظیفۀ شرعی او چیست؟
مسأله صوری دارد:
اگر مالک آن را می‌شناسد، چنانچه او راضی نشود باید مقدار قطعی مال حرام و نصف مقدار مشکوک را به وی بدهد و اگر مال موجود است و عرفاً تقسیم مال ممکن نیست برای تعیین مال -اگر به شکل خاصی راضی نشدند- با قرعه، مال هر یک مشخص می‌شود ولی اگر مالک آن مشخص نباشد، درصورتی‌که مال موجودش مخلوط به حرام باشد، باید خمس آن را با اجازۀ مجتهد جامع الشرائط صدقه دهد و اگر مال مخلوط به حرام موجود نباشد، باید مقدار قطعی حرام و نصف مشکوک را با اجازۀ مجتهد صدقه دهد.اتلاف مال مخلوط به حرام
اگر مال مختلط به حرام که مقدار آن معلوم نیست، تلف شود، فرد تلف‌کننده چه وظیفه‌ای دارد؟ آیا ادله تخمیس مال مختلط شامل او هم می‌شود یا خیر؟
خیر، در این صورت باید مقدار متیقن از مال حرام و نصف مقدار مشکوک را صدقه بدهد و ادله تخمیس چون برای تطهیر عین مال وضع شده است در این صورت نمی‌آید.
خریدوفروش با مال مخلوط به حرام
شخص با پول مخلوط به حرام، دستگاه به مبلغ یکصد میلیون تومان خرده و بعد از چند سال به قیمت یکصد و پنجاه میلیون فروخته است. اکنون محاسبه و پرداخت خمس وی باید به چه نحوی باشد؟
باید خمس پولی که با آن دستگاه را خریده (یعنی 20 میلیون) فوراً صدقه بدهد، و اگر با توجه به تأخیر پرداخت خمس، ارزش این مقدار پول کاهش فاحش داشته، در مقدار کاهش فاحش باید با حاکم شرع مصالحه کند.
اما نسبت به خمس دستگاه، چنانچه دستگاه در طول این مدت، مؤونه بوده خمس ندارد، ولی اگر مؤونه نبوده باید قیمت چهار پنجم () آن را تخمیس کند و أجرت‌المثل چهار بیست و پنجم () آن ایامی که از آن استفاده کرده، از زمانی که خمس به آن تعلق گرفته را هم محاسبه و پرداخت کند. با کسر بدهی‌های بابت پرداخت خمس مال حلال مخلوط به حرام و تورم بابت چهار پنجم () دستگاه، مبلغ اضافه جزء سود سال فروش دستگاه محسوب می‌شود که اگر تا یک سال خرج در مؤونه نشود، پرداخت خمس آن لازم است.تخمیس مال مشکوک به حرام
مبلغ یک‌میلیون تومان در اختیار داریم که مشکوک به حرام است و احتمال می‌دهیم قسمتی از آن حرام باشد. آیا با پرداخت خمس آن می‌توان در آن تصرف کرد؟
اگر شک دارید که در این مال، حرام وجود دارد لازم نیست خمس بدهید؛ و اگر یقین به وجود حرام بین این پول را دارید و امکان تشخیص پول‌ها هم نیست و صاحب مال حرام هم اصلاً معلوم نیست، دویست هزار تومان آن را با اجازۀ مجتهد جامع الشرایط صدقه بدهید تا بقیۀ مال حلال شود.
تداخل اسباب وجوب خمس
شخصی، هم معدن زغال‌سنگ دارد، و هم بر منافع حاصل از آن، سال گذشته است. آیا برای هر دو جهت، یک خمس کافی است؟
بله؛ در فرض سؤال که یک سبب آن سود مکاسب است، ظاهراً پرداخت یک خمس کافی است.
تعلق دو خمس بر یک مال
سر سال خمسی بنده رسیده است و مقداری مال حرام در بین اموالم وجود دارد که به صاحب آن دسترسی ندارم. مقداری هم منفعت کسب دارم. اگر بخواهم در آنِ واحد خمس همۀ اموال را بدهم، چگونه باید محاسبه کنم؟
ابتدا باید خمس منفعت کسب را حساب کنید. برای این منظور باید خمس تمام اموال به جز مقداری از آن که متعلق به دیگری است را محاسبه کنید. (چون سهم دیگری دقیقاً معلوم نیست، مقداری را که یقیناً متعلق به اوست به اضافۀ نصف مقداری که شاید متعلق به او باشد، به‌عنوان سهم او در نظر می‌گیرید.) بعد از کسر خمس مقدار سهم خودتان، در مرتبۀ دوم باید مالی که اکنون خمس ربح از آن کم شده، از حرام پاک شود. به این منظور باید خمس تمام اموال باقیمانده -اعم از مال دیگری و مال مخمس شما- با اجازۀ مجتهد جامع‌الشرایط صدقه داده شود. به‌عنوان مثال فرض می‌کنیم مجموع اموال شما 550,000 تومان باشد که احتمال می‌دهید بین 30,000 تا 70,000 تومان از آن، مال غیر باشد.30,000 تومان یقیناً متعلق به دیگری‌ست و 40,000 تومان مقداری‌ست که شاید متعلق به او باشد. بنابراین سهم دیگری 50,000 تومان (30,000 + 20,000) در نظر گرفته می‌شود. ابتدا باید خمس ربح را از 500,000 تومان (مجموع مال منهای سهم غیر) حساب کنیم؛ یعنی 100,000 تومان از این مبلغ باید به‌عنوان خمس پرداخت شود. اکنون کل مال باقیمانده 450,000 تومان است که باید خمس آن (90,000 تومان) برای پاک شدن مال از حرام صدقه داده شود.
تخمیس دوبارۀ مال مخلوط به حرام
اگر مال حلال مختلط به حرام، پس از تخمیس، یک سال استفاده نشود، آیا لازم است دوباره تخمیس گردد؟
لازم است.
منفعت کسب و فایده‌های دیگر
هدیه، جایزه بانکیخمس هدیه
آیا به هدیه خمس تعلق می‌گیرد؟
مانند سایر درآمدها متعلق خمس است. این حکم در مورد هدیۀ غیر ارزشمند مبنی بر احتیاط است.
ملاک ارزشمندی هدیه در وجوب خمس آن
در مراسماتی مثل جشن عروسی، جشن تولد و ... افراد متعدد هدایای مختلفی می‌آورند که به تنهایی ارزش مالی بسیاری ندارد اما مجموع آنها ارزشمند است. با توجه به نظر حضرتعالی که در مورد خمس هدایای غیر ارزشمند احتیاط کرده‌اید، لزوم تخمیس این گونه هدایا بر اساس فتواست یا احتیاط؟
بنابر فتوا.
خمس مبالغ پرداختی به خانوادۀ شهدا
آیا به اموالی که از طرف بنیاد شهید و یا ارگان‌های دیگر به خانواده شهدا پرداخت می‌شود خمس تعلّق می‌گیرد؟
بله؛ مانند سایر درآمدهاست که اگر تا یک سال صرف در مخارج زندگی نشود خمس دارد.
خمس پول دریافتی از بهزیستی
آیا وجهی که بهزیستی به فردی معلول می‌دهد و او برای خود پس‌انداز می‌کند. مشمول خمس است؟
اگر برای تأمین مخارج احتمالی لازم است پس‌انداز کند، خمس ندارد. در غیر این صورت، پرداخت خمس آن مقدار که صرف در مؤونه نشده لازم است.
خمس عیدی و پول تو جیبی
آیا مبالغی که به عنوان عیدی یا پول تو جیبی دریافت می‌شود خمس دارد؟
آری، خمس دارد (البته اگر هدیه ارزشمند نباشد بنابر احتیاط خمس آن واجب است).
خمس نفقۀ دریافتی زن
آیا به نفقه‌ای که زن از شوهرش دریافت می‌کند، خمس تعلق می‌گیرد؟
به نفقه‌ای که لازم است شوهر بپردازد خمس تعلق نمی‌گیرد. بله، اگر بیشتر از مقدار لازم باشد و بیش از مخارج سال زن باشد باید خمسش را بدهد. البته اگر این مقدار ارزشش زیاد نباشد، پرداخت خمس مبنی بر احتیاط است.
خمس بورسیه
برخی دانشجویان در قبال تعهد به خدمت در مناطق محروم، کمک‌هزینۀ تحصیلی دریافت می‌کنند، آیا این کمک‌هزینه مشمول خمس می‌شود؟
اگر این کمک‌هزینه در مقابل تعهد دانشجو به فعالیت خاص است -به طوری که اگر این فعالیت را انجام نداد ملزم باشد هزینه‌ها را برگرداند- فعلاً این پول جزء درآمدها نیست، مگر مقداری که در خود قرارداد سود کرده است.
خمس یارانه
اگر مبلغ یارانه، در آخر سال اضافه آید خمس دارد؟
بله.
خمس سهام عدالت
آیا سهام عدالت که از طرف دولت واگذار شده خمس دارد؟
در حکم هدیه است.
خمس اجناس پرداختی به کارمندان
آیا اجناسی که دولت به عنوان عیدی و با قیمت کمتری در اختیار کارمندان خود قرار می‌دهد، اگر تا سر سال باقی بماند، خمس دارد؟ اگر دارد به قیمت خرید باید محاسبه شود یا به قیمت بازاری آن؟
مانند سایر درآمدهاست و قیمتی که از او می‌خرند باید لحاظ شود.
خمس جایزه
آیا جوایز مسابقات و بانک‌ها، خمس دارد؟
مانند سایر درآمدها خمس دارد. البته اگر غیرارزشمند باشد، تعلق خمس به آن مبنی بر احتیاط است.
خمس پاداش پایان خدمت
دولت بعد از بازنشستگی به کارمندان خود، پاداش پایان خدمت می‌دهد. آیا به این پول خمس تعلّق می‌گیرد؟
مبلغی که دولت از طرف بیمه‌گذار به بیمه داده (با حساب کاهش ارزش این مقدار پول در گذر زمان) از پاداش مذکور کسر می‌شود و مابقی، جزء درآمد سال حساب می‌شود که اگر تا یک سال صرف در مخارج نشود باید تخمیس شود.
خمس منزل اهدایی به فرزند نابالغ
اگر یک باب ساختمان را به فرزند نابالغ خود هدیه کنیم، آیا به آن خمس تعلق می‌گیرد؟
اگر هدیه کردن در شأن شما بوده خمس آن بر شما لازم نیست، ولی اگر مؤونۀ فرزند نباشد باید شما خمس آن را از جانب وی بپردازید.
خمس منزلی که برای فرزند در نظر گرفته شده
شخصی منزل دوم خود را برای فرزندش کنار گذاشته است تا پس از ازدواج به وی ببخشد. آیا باید خمس آن را بدهد؟
لازم است خمس آن را بدهد، مگر اینکه بخشش خانه به فرزند از شؤون لازم ولی باشد و متوقف بر پس‌انداز یا کنار گذاشتن خانه در این زمان باشد؛ ولی در این فرض هم مقداری از آن که می‌تواند از طریق دیگر مثل قرض کردن -بدون هتک حیثیت- تهیه کند خمس دارد.
خمس هدایا قبل از تحویل آنها
گاه برای اقوام و اطرافیان خود، هدایا و یا سوغاتی تهیه می‌کنیم، اما قبل از تحویل به آنها، سال خمسی ما فرا می‌رسد، تکلیف ما در رابطه با این هدایا چیست؟
متعلق خمس است.
مالی که قبل از اهدا تخمیس شده
اگر مالی که خمس آن را پرداخته‌ایم، به دیگری هبه کنیم، آیا گیرندۀ هبه از پرداخت خمس معاف می‌شود؟
خیر.
هدیۀ مال متعلق خمس
اگر کسی مالی را که به آن خمس تعلق گرفته به ما هدیه دهد چه وظیفه‌ای داریم؟
قبول کردن مقدار خمس آن بدون اجازۀ حاکم شرع جایز نیست.
خمس طلای خریداری شده برای همسر
این‌جانب برای همسرم طلا خریدم و به او هدیه دادم، آیا به این هدیه خمس تعلق می‌گیرد؟ اگر تعلق می‌گیرد چه کسی موظف به پرداخت آن است؟
اگر خرید طلا برای همسرتان بیشتر از شأن و منزلت اجتماعی‌تان محسوب نشود شما مکلف به پرداخت خمس نیستید؛ و اگر همسرتان از این طلا استفاده می‌کند یا داشتن طلا برای استفاده احتمالی نیاز وی شمرده می‌شود بر ایشان هم پرداخت خمس لازم نیست.
قرض، وام، حقوق ماهیانه، بازنشستگی، وجوهاتخمس پولِ قرضی
پولی که شخص به عنوان قرض‌الحسنه از دیگران گرفته است و سر سال در دست اوست، آیا باید خمسش را بدهد؟
خمس ندارد.
پس‌انداز برای پرداخت بدهی
اگر بابت پرداخت قسط وام منزل، ماهانه مبلغی را پس‌انداز کنیم و قبل از موعد قسط سال خمسی فرا رسد، آیا باید خمس آن را پرداخت نماییم؟
اگر بدون پس‌انداز قادر به پرداخت بدهی نیستید، خمس ندارد.
خمس وام
بنده وامی گرفته‌ام که عین آن موجود است و اقساط آن را از پولی که مخمس است یا متعلّق خمس نمی‌شود، پرداخته‌ام. آیا به این وام خمس تعلّق می‌گیرد؟
خمس ندارد.
خمس جنسِ نسیه
آیا به اجناسی که تاجر به صورت نسیه خریداری نموده، و هنوز وجه آن را پرداخت ننموده، (و سال خمسی او رسیده) خمس تعلق می‌گیرد یا خیر؟
اگر در معامله سود کرده باشد، معادل آن به نسبت جنسی که خریده مانند سایر درآمدهاست، ولی بقیۀ مال تا وجه آن را نپرداخته متعلق خمس نیست.
خمس خریدهای نسیه‌ای
چیزی به نسیه خریده شده و ثمن سال بعد پرداخت می‌شود. آیا ثمن را می‌توان از درآمد سال خرید، استثنا کرد؟
اگر برای مخارج خریده، از ربح متقدم که سال بر آن نگذشته کسر می‌شود.
خمس کالای خریداری شده با قرض
شخصی برای خرید جنسی که از آن استفاده نمی‌کند، بدهکار است و قبل از پرداخت بدهی، سال خمسی‌اش گذشته است. حال خمس آن را چگونه حساب کند؟
فعلاً خمس ندارد. بعد از گذشت یک سال از پرداخت بدهی باید معادلش را از جنس حساب کند و آن را سود متعلق خمس حساب کند و بعد از یک سال از زمان به دست آوردن پولی که با آن قرض را ادا کرده، خمس این قسمت از کالا را بپردازد.
خمس سپرده و وام دریافتی در صندوق‌های خانگی
آیا وجوهی که در صندوق‌های پس‌انداز خانگی سپرده می‌شود و مطابق قرعه‌کشی هر ماه مبلغ جمع آوری شده به یکی از اعضا تعلق می‌گیرد، خمس دارد؟
پولی که به صندوق قرض می‌دهد یا به امانت می‌سپارد، اگر این کار در شأنش باشد و گرفتن پول زودتر از موعد خلاف شأنش باشد، خمس ندارد. بله از زمانی که امکان وصول برایش بدون کسر شأن مقدور بود، اگر تا یک سال صرف در مخارج نشود باید خمس آن را بپردازد.
در مورد وام دریافتی، اگر مبلغ وام تا یک سال بعد از حصول مالی که با آن می‌خواهد قسط را بپردازد، موجود باشد یا وام بعد از حصول ربح در غیر مؤونه خرج شده باشد، باید خمس اقساط پرداختی را بپردازد.خمس پول قرض داده شده
آیا پولی که به دیگری قرض داده‌ایم، خمس دارد؟ اگر به آن پول نیازمند شویم ولی برنگرداند، چطور؟
اگر سال بر آن بگذرد هر موقع امکان وصول آن باشد، باید فوراً خمس آن را بدهید.
خمس پول دریافتی قبل از انجام کار
شخصی در قبال پیمانکاری، از دیگری پول گرفته، ولی قبل از انجام کار سال خمسی‌اش فرا رسیده است. آیا به این پول خمس تعلّق می‌گیرد؟
خیر. البته اگر در مورد معامله سود کرده باشد، مقدار سود مانند سایر درآمدها است.
خمس درآمد حاصل از فروش مال مخمس
شخصی مغازه‌ای داشت که خمس آن را پرداخت کرده، سپس مغازه را با قیمت بالاتر فروخته است، و با پول آن خانه خریده است، آیا به پول حاصل از فروش مغازه خمس تعلق می‌گیرد؟
اگر قبل از گذشتن یک سال از فروش مغازه، در خانۀ مناسب خود ساکن شده، خمس ندارد. همچنین است اگر عرفاً بدون پس‌انداز و تهیۀ تدریجی نتواند در موعد خود، خانۀ مورد نیازش را تهیه کند. در غیر این صورت ترقی قیمت مغازه از زمان پرداخت خمس تا زمان فروش -با کسر تورم- متعلق خمس است.
سپرده‌گذاری جهت خرید مسکن
شخصی برای استفاده از تسهیلات وام خرید مسکن در بانک سپرده‌گذاری نموده است. آیا در حساب سال، مبلغ سپرده در بانک باید محاسبه گردد یا خیر؟
درصورتی‌که تهیۀ مسکن متوقف بر گذاشتن سپرده و دریافت وام باشد، بر سپردۀ مزبور خمس تعلق نمی‌گیرد.
خمس فیش حج و عمره
آیا اصل پول سپرده برای حج و عمره متعلق خمس است؟
خمس پولی که برای انجام حج واجب پرداخت شده، در موارد زیر لازم نیست:
1- از اموالی باشد که به آن خمس تعلق نمی‌گیرد (مانند ارث، مهریه یا مالی که قبلاً خمسش پرداخته شده است)؛ 2- قبل از گذشت یکسال از زمان به دست آوردن آن به حج مشرف شود؛ 3- در سال به دست آوردن مال ثبت‌نام کرده باشد و راه متعارف حج رفتن وی، متوقف بر ثبت‌نام باشد؛ 4- راه متعارف حج رفتن وی متوقف بر پس‌انداز مال از همان سال به‌دست آوردن آن باشد. اما مالی که برای عمره یا حج استحبابی یا تحصیل استطاعت مالی برای حج واجب سپرده‌گذاری می‌کند، درصورتی‌که رفتن به زیارت جزء شؤون لازم وی نباشد، خمس دارد. البته اگر جزء شؤون لازم وی باشد و متوقف بر سپرده‌گذاری باشد و نتواند بدون مشقت از راهی دیگر _مانند قرض کردنی که به حیثیتش لطمه نزند_ تهیه کند، به آن خمس تعلق نمی‌گیرد.خمس سود فیش حج
آیا سود پولی که برای حج و عمره سپرده‌گذاری شده، خمس دارد؟
خمس سود مذکور برای انجام حج واجب یا حج و عمرۀ مستحبی که از شؤون لازم وی محسوب می‌شود، در این موارد لازم نیست:
1- قبل از گذشت یکسال از زمان به دست آوردن سود به حج مشرف شود؛ 2- راه متعارف حج رفتن وی، متوقف بر برداشت نکردن سود باشد؛ 3- راه متعارف حج رفتن وی متوقف بر پس‌انداز سود از همان سال به‌دست آوردن آن باشد.خمس حقوق بازنشستگی
آیا حقوقی که بازنشستگان در بین سال خمسی‌شان دریافت می‌کنند و یا یک سال نزد آنها باقی می‌ماند مشمول خمس است؟
اگر حقوق بازنشستگی به خاطر قرارداد بیمه پرداخت شود، از زمان امکان وصول -با کسر مبلغی که به بیمه پرداخت شده- فایده محسوب می‌شود و درصورتی‌که تا یک سال در مخارج زندگی مصرف نشود باید تخمیس شود.
خمس پس‌انداز بازنشستگی
از حقوق کارمندان مقداری به عنوان پس‌انداز کسر می‌شود و بعد از بازنشستگی یک جا پرداخت می‌شود، آیا این مبلغ متعلق خمس می‌شود؟
مقداری از پول که بر زمان انجام عمل مقابل آن، سال گذشته باشد باید تخمیس شود.
انصراف از دریافت بخشی از حقوق
سال خمسی‌ام فرا رسیده و هنوز بخشی از حقوق‌های سال قبل را دریافت نکرده‌ام. اگر از گرفتن کل حقوق‌و یا مقداری از آن منصرف شوم، خمس آن مقدار را که نمی‌گیرم باید بپردازم؟ اگر به خاطر کم‌کاری‌های احتمالی کل حقوق و یا مقداری از آن را نگیرم، چطور؟
اگر انصرافتان از گرفتن حقوق قبل از گذشتن یکسال از زمان انجام کار باشد و این انصراف بیشتر از شأنتان نباشد خمس ندارد.
خمس حقوق ماهیانه
آیا حقوقی که چند روز قبل از سال خمسی دریافت شده و به‌زحمت مخارج یک ماه را تأمین می‌کند خمس دارد؟
در فرض سؤال، خمس واجب نیست.
خمس حقوق معوّقه
کارمندی که چند ماه حقوق خود را از مؤسسه یا دولت طلب کار است و وقت خمس او رسیده باشد، آیا باید مقدار طلب را هم تخمیس نماید یا این پول جزء درآمد سال آینده محسوب می‌شود؟
اگر از انجام کار مورد نظر یک سال گذشته باشد، متعلق خمس است و به محض تمکن از دریافت، خمس آن واجب می‌شود.
خمس پول تبلیغ
آیا به پول تبلیغ ماه مبارک رمضان، درصورتی‌که سر سال خمسی شخص مثلاً، بیست و پنجم ماه رمضان باشد خمس تعلق می‌گیرد، یا از درآمد سال آینده محسوب می‌شود؟
هر درآمدی را تا یک سال می‌تواند مصرف کند.
استفاده از مال بدون علم به پرداخت خمس آن
در ایام تبلیغی و مجالس روضه مبالغی از طرف مردم به روحانی داده می‌شود که اجمالاً علم داریم برخی از آنها پول غیر مخمس و حرام است. آیا می‌توان در چنین پولی تصرف کرد؟
تا زمانی که علم ندارید که به عین پول، خمس تعلق گرفته یا حرام است یا پول به اجبار از او گرفته شده (به طوری که اختیار از او سلب شده باشد) مالک پول هستید و مأخوذ به حیا بودن در دادن پول، مانع تصرف نیست.
تخمیس اموال مسجد و حسینیه
اموال و نذوراتی که مردم برای عزاداری محرّم و یا مناسبت‌های مذهبی دیگر به مسجد یا حسینیه می‌دهند گاهی تا سال بعد مصرف نمی‌شود، آیا به این اموال خمس تعلق می‌گیرد؟
خیر.
خمس موقوفات
منافع و محصولات زمین و اموال موقوفه، از جهت خمس چه حکمی دارد؟
اگر برای افراد معینی به صورت وقف خاص است، منافع و محصولات مانند سایر درآمدها متعلق خمس است.
دستمزد مسلمان از کافر
دستمزدی که فرد مسلمان از کافر می‌گیرد (با توجه به اینکه کافر به خمس عقیده ندارد) چه حکمی دارد؟ آیا پرداخت خمس آن واجب است؟ اگر از مخارج سال زیاد بیاید چطور؟
اگر از مخارج سال اضافه بیاید خمس دارد.
خمس خرید از کفار
در کشورهای خارجی که فروشنده کافر است و خمس نمی‌دهد، آیا خریدار باید خمس اجناسی را که خریداری کرده، بپردازد؟
لازم نیست.
تحقیق در مورد تخمیس هدایای دریافتی
آیا بر دریافت‌کنندۀ هبه لازم است که در مورد مال بخشیده شده تحقیق کند، تا بداند خمس آن پرداخت شده یا نه؟
تحقیق لازم نیست.
زمان پرداخت خمس در هدیۀ بدون استفاده
آیا خمس هدیه‌ای که تا آخر سال بدان نیاز نخواهیم داشت، فوری است یا تا آخر سال وقت داریم؟
فوری است.
صرف هدیه در تهیۀ جهیزیه
ما با هدایای ازدواج، جهیزیه و اثاث ضروری منزل خریده‌ایم و الآن با پرداخت خمس آنها، دچار زحمت و مشقت زیاد می‌شویم. تکلیف ما در این رابطه چیست؟
اگر جهیزیه مطابق شؤون شما باشد، خمس ندارد؛ و اگر مازاد باشد، خمس آن را در نظر گرفته، تدریجاً، به طوری که به‌زحمت زیاد نیفتید بپردازید.
خانه، زمین، وسیلۀ نقلیه، حیوانخمس خانه و اثاث آن
آیا خانۀ مسکونی و اثاث آن، متعلق خمس می‌باشد؟
متعلق خمس نیست، مگر مقداری که زائد بر شأن باشد.
خمس خانۀ مسکونی و مغازۀ مورد نیاز
آیا خانۀ مسکونی مورد نیاز و مغازه‌ای که وسیله کسب و امرار معاش است متعلق خمس است؟
تهیۀ خانه اگر قبل از گذشتن سال بر درآمد تهیه شده باشد، و یا با ملک موروثی خریداری شده، خمس بر آن واجب نیست؛ و اگر با درآمدی که سال بر آن، یا بر مقداری از آن گذشته، تهیه گردیده، آنچه سال بر آن گذشته است باید تخمیس شود. مغازه نیز اگر مورد نیاز باشد و با کمتر از آن زندگی در حد شأن و آبروی شخص اداره نمی‌شود خمس آن لازم نیست؛ و الا لازم است.
خرید خانه برای اقامت موقت
شخصی در غیر محل سکونتش، خانه‌ای خریده است و در طول سال، چند شبی در آن اقامت دارد، آیا چنین خانه‌ای متعلق خمس است یا خیر؟
اگر داشتن چنین خانه‌ای با توجه به مورد برای امثال وی متعارف باشد، خمس آن واجب نیست؛ ولی اگر در مؤونه بودن تردیدی باشد، باید خمس آن را بپردازد.
خمس پول فروش خانه و مغازه
این‌جانب در کنار منزلم مغازه‌ای داشتم که مورد استفادۀ مسکونی بود. حال منزل و مغازه را باهم فروخته‌ام. آیا به پول آن خمس تعلق می‌گیرد؟
اگر به پول آن برای تهیۀ خانۀ جدید و اشتغال برای تأمین زندگی و امثال آن نیاز نداشته باشید و تا یک سال صرف در مخارج زندگی نشود باید خمس آن را بدهید.
خمس باغچۀ منزل
باغچهای متصل به منزل داریم که چند درخت میوه دارد و تا حدی میوۀ مورد نیازمان را تأمین می‌کند. آیا به باغچۀ مزبور و درختان میوۀ آن خمس تعلق می‌گیرد؟
همین که راه متعارف تأمین این نیاز، داشتن چنین باغچهای باشد، خمس ندارد.
بدهی بابت خرید منزل مسکونی
این‌جانب برای سکونت خود، منزلی خریده‌ام، اما چون سند آن آماده نبود، مبلغی از پول آن را نزد خود نگه داشتم تا سند آماده شود؛ ولی پیش از آماده شدن سند سال خمسی‌ام رسید. آیا به این مقدار خمس تعلّق می‌گیرد؟
خمس ندارد.
خمس منزل اجاره داده شده
فردی منزل مسکونی خود را اجاره می‌دهد و منزل وسیع‌تری تهیه می‌کند، باید خمس منزل اول را بپردازد یا منزل دوم را؟
اگر منزل دوم بیش از شأن او نیست، این منزل متعلق خمس نیست؛ ولی به منزل اول که زائد بر احتیاج است، خمس تعلق می‌گیرد، مگر اینکه تأمین مایحتاج زندگی، عرفاً متوقف بر داشتن خانۀ اول باشد.
خرید زمین برای تأمین مسکن
این‌جانب قطعه زمینی را برای احداث منزل مسکونی خریداری نموده‌ام و وجوهات شرعیۀ آن را پرداخت ننمودم، و یک مغازه در قسمت جلوی زمین به طرف خیابان ساخته‌ام. آیا پرداخت خمس زمین و مغازه لازم است؟
قطعه زمینی که برای سکنی نیاز داشته‌اید، درصورتی‌که در همان سال در آن ساکن نشده باشید، باید تخمیس شود. البته اگر عرفاً بدون تهیۀ آن به صورت تدریجی -و آن هم از ربح بین سال- نتوانید خانۀ مورد نیاز خود را تهیه کنید، خمس آن واجب نیست.
اگر نداشتن دکان، موجب شود زندگی در حد آبرو و شؤونتان اداره نشود، خمس آن لازم نیست؛ و الّا لازم است.خمس زمینی که مورد نیاز نبوده
این‌جانب صاحب منزل مسکونی بودم که از طرف دولت زمینی به من واگذار شد، و وجه آن را به صورت وام و قرض پرداخت نمودم. پس از چند سال، آن زمین را به قیمتی بالاتر فروخته و یک سواری شخصی، که مورد نیازم بود، تهیه نمودم. آیا خمس زمین بر من واجب است ؟
ازآنجاکه صاحب منزل مسکونی بوده‌اید، زمین مذکور جزء مؤونۀ زندگی محسوب نمی‌شود؛ مگر آنکه در زمان پرداخت اقساط عرفاً برای تهیۀ وسیلۀ شخصی مورد نیاز، محتاج به این پس‌انداز بوده‌اید.
خمس پول واریزی برای خرید ماشین
آیا پولی که برای پیش‌خرید خودروهای تحویلی چند سال آینده به حساب شرکت خودروسازی واریز می‌شود، مشمول خمس است؟
اگر عرفاً نتواند خودروی لازم خود را از راهی دیگر بدون هتک حیثیت تهیه کند، خمس ندارد. در غیر این صورت باید خمس مقداری که واریز کرده و سال بر زمان حصول آن درآمد گذشته و در این میان از وسیله استفاده نکرده را بپردازد.
خمس حیوانات اهلی
آیا خمس حیوانات اهلی که از شیر و پوست و گوشت آنها استفاده شخصی می‌کنیم را باید پرداخت کنیم؟ اگر مازاد بر استفادۀ شخصی را بفروشیم چطور؟
همین‌که راه متعارف برای تأمین نیازهای مذکور، پرورش و نگهداری حیوان است، به اصل آن خمس تعلق نمی‌گیرد. بله؛ اگر خود حیوان یا فواید حاصل از آن بیش از مقدار استفادۀ شخصی باشد مانند سایر درآمدهاست، که اگر جزء هزینه‌های سالش نباشد، باید تخمیس شود.
خمس حیوانِ سواری
آیا حیوانی مانند اسب و قاطر که جهت سواری نگهداری می‌شود، مشمول خمس است؟
خیر، خمس ندارد.
مسافرکشی با ماشین شخصی و تخمیس آن
این‌جانب برای راحتی خانواده‌ام یک ماشین سواری خریده‌ام؛ ولی برای اینکه زندگی‌ام دچار مشکل نشود، گاهی با آن مسافرکشی می‌کنم. آیا به این ماشین خمس تعلق می‌گیرد؟
خیر.
سرمایه، تجارت، سپردۀ بانکیتعریف سرمایه و خمس آن
سرمایه چیست؟ و آیا سرمایه خمس دارد؟
سرمایه مجموعۀ اموال و دارایی‌هایی است که به یک شخص تعلق دارد و از درآمد آن استفاده می‌کند، به سرمایه خمس تعلق می‌گیرد؛ مگر مقداری از سرمایه که عرفاً گذران زندگی شخصی به آن وابسته است و با خرج آن زندگی در حد شأن و آبرویش اداره نمی‌شود.
ملاک در محاسبۀ خمس سرمایه
برای محاسبۀ خمس سرمایه آیا باید قیمت روز را حساب کرد یا قیمت خرید را؟ اگر قیمت روز پایین‌تر باشد، چطور؟
ملاک محاسبۀ خمس، قیمت روز است، هرچند پایین‌تر باشد.
خمس معاملات ملکی
کسی که کارش خریدوفروش زمین و کاشانه است، نسبت به تخمیس این املاک وظیفه‌اش چیست؟ خمس را به قیمت خرید حساب کند یا به قیمت فعلی؟
خمس آنها را باید به قیمت فعلی بپردازد و افزایش قیمت ملک بعد از پرداخت خمس منهای تورم، جزء سود سال فروش محسوب می‌شود که اگر تا یک سال مؤونه نشود باید خمس آن را هم بپردازد.
تأخیر انداختن خمس خانه تا زمان فروش و تصرف در آن
شخصی برای افزایش سرمایه، خانه‌هایی ساخته که به آنها نیاز ندارد. آیا می‌تواند خمس آنها را تا هنگام فروش ندهد؟ در صورت نپرداختن خمس، تصرف در چهارپنجم این خانه‌ها چه حکمی دارد؟
خیر. باید خمس آنها به قیمت روز، محاسبه و پرداخت شود و پس از ادای خمس، ترقی قیمت(منهای تورم) را در هنگام فروش از سود سال فروش حساب کند که اگر تا یک سال در مخارج زندگی مصرف نشود باید خمس آن را بپردازد؛ و اگرخمس آن را نپردازد و یا از حاکم شرع اجازه نگیرد نمی‌تواند در این خانه، هر چند در چهارپنجم آن تصرف کند.
زمان تخمیس زمین
شخصی برای افزایش سرمایه یا حفظ آن، مقداری زمین خریده است. آیا پس از گذشت یک سال از تاریخ خرید باید خمس آن را بپردازد؟
باید خمسش را بپردازد؛ بلکه اگر بداند تا یک سال استفاده نخواهد شد باید فوراً خمسش را بدهد.
خمس زمین زراعتی واگذارشده
آیا زمینهای زراعتی واگذاری خمس دارد؟
اگر مؤونه نشده باشد متعلق خمس است (البته درصورتی‌که طبق موازین شرعی واگذار شده باشد).
خمس سهام خریداری‌شده با حقوق
برخی کارخانه‌ها سهامی را به کارکنان می‌فروشند و قیمت آن را از حقوق ماهانه کسر می‌کنند و سود آنها را هرساله می‌دهند. آیا به این سهام و سود آن خمس تعلق می‌گیرد؟
خمس سود آن و مقداری از سهام که اقساط آن پرداخت شده، درصورتی‌که مؤونۀ سال نشود واجب است.
تعیین خمس سهام
قیمت سهام و سود آن گاهی چند بار در روز تغییر می‌کند. تعیین خمس آن به چه صورتی است؟
زمانی که خمس را می‌پردازد، ملاک است.
خمس سهام غیر قابل فروش
برخی کارخانه‌ها سهامی را در قبال مبلغی به کارکنان واگذار می‌کنند ولی این سهام قابل انتقال به غیر نیست. آیا باید خمس آن را بپردازیم؟
خمس آن -مطابق ارزش بازاری آن با ملاحظۀ ویژگی عدم انتقال به غیر- لازم است.
خمس سرقفلی
آیا خمس به سرقفلی تعلق می‌گیرد؟
بله؛ مثل بقیۀ درآمدها است.
خمس پول دریافتی بابت رهن
آیا کسی که بابت رهنِ خانۀ پول گرفته باید خمس آن را بدهد؟
لازم نیست.
خمس اجاره‌بهایی که پیشاپیش دریافت شده
کسی خانه‌ای را ده‌ساله اجاره داده و اجاره‌بها را هم یکجا گرفته است. پس از گذشت یک سال، اجاره‌بهای نه سال دیگر در دستش باقی مانده است. نسبت به ادای خمس تکلیفی دارد؟
باید خساراتی که به ملک در طول این مدت وارد می‌شود را از مال‌الاجاره کسر کند و خمس مابقی را بپردازد.
خمس وسیلۀ نقلیه برای کار
ماشینی که درآمد فرد به آن بستگی دارد و بدون آن زندگی او مختل می‌شود، آیا متعلق خمس است؟
خمس ندارد.
محاسبۀ خمس وسیلۀ کشاورزی
پدرم با وام کشاورزی یک دستگاه تراکتور خرید و پس از چند سال -بدون آنکه خمسش را بپردازد- آن را به عنوان حق‌الزحمه به این‌جانب داده است. حال برای محاسبۀ خمس، کدام‌یک از قیمت‌ها (قیمت اولیه، قیمت دستگاه نو به قیمت روز یا قیمت فعلی دستگاه دست دوم) ملاک است؟
خمس قیمت فعلی تراکتور (دست دوم) را بپردازید.
خمس بذر
کشاورزی که سال خمسی داشته مقداری از محصول کشاورزی خود را برای بذر کنار می‌گذارد. آیا خمس آن را باید پرداخت نماید؟
بله.
تجارت با کالاهای بالاتر از شأن
کسی کالایی بیش از شأن خود جهت تجارت خریده، آیا باید خمس آن را بپردازد؟
حکم سرمایه را دارد.
پرداخت تدریجی خمس سرمایه
در موردی که شخص با پرداخت خمس سرمایه به صورت یکجا دچار مشکل می‌شود، اما می‌تواند به صورت تدریجی خمسش را بپردازد، وظیفه چیست؟
آن مقدار از سرمایه که با کمتر از آن زندگی در حدّ آبرو و شأنش اداره نمی‌شود خمس ندارد؛ ولی مقدار زائد بر این حد باید تخمیس شود. بنابراین اگر کسی بیست میلیون داشته باشد که به شانزده میلیون آن نیاز دارد، فقط باید خمس چهار میلیون (یعنی هشت‌صد هزار تومان) را بدهد و لازم نیست خمس کل بیست میلیون تومان را بپردازد، هر چند بتواند چهار میلیون بدهد.
توقف امرار معاش بر سرمایه
این‌جانب علاوه بر منزل مسکونی، یک منزل دیگر دارم که از طریق اجاره دادن آن امرار معاش می‌کنم. آیا به منزل دوم خمس تعلق می‌گیرد؟
اگر امرار معاش متناسب شما به کمتر از این مقدار سرمایه ممکن نیست، به آن هم خمس تعلق نمی‌گیرد.
خمس اجناس مغازه
بعضی از اجناس مغازه‌ام تا آخر سال خمسی به فروش نمی‌رود. آیا پرداخت خمس آن در آخر سال و قبل از فروش کالاها واجب است یا اینکه باید بعد از فروش، خمس آنها را بپردازم؟
پرداخت خمس آن، فوری است.
خمس سرمایه و ابزار کار
این‌جانب با زحمت بسیار موفق به خرید زمین کشاورزی و تراکتور شدم، ولی خمس هیچکدام از آنها را نداده‌ام. از طرفی درآمد این زمینها گاهی بیشتر و گاهی کمتر از مخارج زندگی‌ام می‌شود. آیا خمس آنها لازم است؟
اگر امرار معاش شما وابسته به زمین و تجهیزات مذکور باشد، پرداخت خمس واجب نیست. و درصورتی‌که بیش از مقدار مورد نیاز سرمایه داشته باشید، به میزان اضافی خمس تعلق می‌گیرد؛ و ملاک محاسبۀ خمس، قیمت روز است.
از بین رفتن سرمایه قبل از گذشت سال و پس از آن
شخصی کالایی به قیمت پنج میلیون خریداری کرده که با آن تجارت کند:
الف) اگر قبل از گذشتن سال بر آن، همۀ کالا بسوزد، آیا خمس آن بر او واجب است؟ ب) اگر چند ماه بعد از گذشت سال بر آن و قبل از پرداخت خمس، کالا سوخت یا به سرقت رفت، آیا در این صورت خمس آن بر گردن او باقی است؟الف) خیر.
ب) اگر بدون عذر، پرداخت خمس را به تأخیر انداخته، یا اگر در تأخیر خمس مأذون بوده ولی در نگهداری اجناس کوتاهی کرده، باید خمس را بپردازد.بافتن قالی در چند سال
آیا قالی بافتن برای فروش یا استفاده در منزل اگر چند سال طول بکشد، خمس دارد؟
اگر به آن قالی برای تأمین مخارج زندگی نیاز دارد، خمس ندارد؛ وگرنه باید خمسش را بدهد.
خمس پول سپرده‌گذاری شده
شخصی پول خانه‌ای را که دیگر مورد استفادۀ او نیست، به عنوان عقد مضاربه در بانک قرار داده تا از سود آن امرار معاش نماید و راه درآمدی غیر از این طریق ندارد و به شدت به آن احتیاج دارد. آیا به آن خمس تعلق می‌گیرد یا خیر؟
در فرض مرقوم، خمس آن لازم نیست.
خمس فیش حج
آیا در صورت فروش فیش حج، پرداخت خمس آن لازم است؟
اگر فیش مذکور مؤونه نبوده، باید خمس پول واریزی را -اگر سال بر آن گذشته- فوراً بدهد و اگر مؤونه بوده، کل پول حاصل از فروش آن به عنوان سود جدید است که اگر تا یک سال صرف در مؤونه نشود، باید تخمیس شود.
پساندازپسانداز برای جهیزیه
آیا به پولی که به تدریج برای تهیۀ جهیزیۀ دختر ذخیره شده در سر سال، خمس تعلق می‌گیرد؟
اگر عرفاً برای تهیۀ جهیزیه‌ای که از شؤون لازم پدر محسوب می‌شود ذخیره لازم باشد، خمس آن واجب نیست.
جهیزیۀ بالاتر از شأن
آیا جهیزیّه‌ای که در طول سال خریداری می‌شود، درصورتی‌که بالاتر از شأن باشد خمس دارد؟
اگر راه متعارف تهیۀ جهیزیه برای وی پس‌انداز است، هر چند به آن خمس تعلق نمی‌گیرد، اما مقداری که بیشتر از حداقل شأن اوست، مشمول خمس است.
مصرف جهیزیه در محل دیگر
اگر لوازمی که به عنوان جهیزیۀ دخترمان کنار گذاشته‌ایم پس از گذشت سال به مصرف مؤونه خود برسانیم، پرداخت خمس آن لازم است؟
اگر فکر می‌کرده‌اید برای تهیۀ جهیزیه، کنار گذاشتن آن مورد نیاز است، ولی نیاز برطرف شده باشد، چنانچه قبل از یک سال مؤونه شود خمس ندارد.
سود پول مخمس و غیر مخمس مخلوط شده
اگر شخصی مقدار پول مشخصی که خمسش داده نشده را با پولی که خمس آن پرداخت شده با هم در بانک بگذارد، بعد از یک سال که سود می‌گیرد باید خمس همۀ پول را بدهد یا همان قسمت مشخص را؟ تکلیف سود از این راه آمده چیست؟
باید خمس مقدار غیر مخمس و سود کل پول (آن مقداری که سال بر آن گذشته) را بدهد.
خمس پس‌انداز جهت تشکیل زندگی
این‌جانب مجرد هستم و هنوز هیچ دارایی از خود ندارم. آیا اجازه دارم تا آماده ساختن مقدمات زندگی خمس پرداخت نکنم؟
آن مقداری که برای ادارۀ زندگی مورد نیاز در آینده متوفف بر این پس‌انداز است، خمس ندارد.
پس‌انداز برای عروسی فرزند
برادرم مبلغی در بانک گذاشته تا مراسم عروسی فرزندش را آبرومندانه برگزار کند و از آن پول برنمی‌دارد تا عروسی فرزندش برسد. آیا پرداخت خمس آن لازم است؟
اگر عرفاً با راهی جز پس‌انداز در این زمان نتواند آن مخارج را تأمین کند، خمس ندارد.
خمس پس‌انداز برای فرزندان
آیا مبالغی که طی چندین سال برای فرزندانمان، جهت خرید مسکن، حج یا غیره در حساب‌هایی به نام خودشان پس‌انداز می‌کنیم متعلق خمس است؟
اگر چنین کاری مطابق شأن شما باشد خمس آن بر شما لازم نیست، ولی باید خمس آن را از طرف فرزند بپردازید.
پس‌انداز مورد نیاز
شخصی که مقداری پس‌انداز در بانک دارد و با سود آن بخشی از مخارج زندگی‌اش را تأمین می‌کند، آیا به اصل پس‌انداز بعد از گذشت سال خمس تعلق می‌گیرد؟
اگر بدون این سرمایه نتواند زندگی‌اش را اداره کند، خمس ندارد.
نگهداری زیورآلات به عنوان ذخیرۀ مالی
اگر طلا و زیورآلاتی که زنان خریداری می‌کنند به عنوان زینت استفاده نشود، بلکه به عنوان ذخیرۀ مالی نگهداری شود، چه حکمی دارد؟
حکم پس‌انداز را دارد.
خمس طلای عاریه داده شده
مردی مقداری طلا برای خودش خریداری کرده و چندین سال به عنوان عاریه و اباحۀ تصرف در اختیار همسرش قرار داده است. اکنون همسرش فوت کرده و طلاها به مرد برگشته است. آیا این طلاها متعلق خمس است یا خیر؟
مقدار طلایی که در شأن همسرش برای استفاده بوده و استفاده کرده است خمس ندارد. البته از زمانی که از مؤونه خارج شده، اگر تا یک سال استفاده نشود خمس دارد.
خمس پس‌انداز جهت مسکن
آیا پولی که جهت تهیۀ مسکن پس‌انداز می‌شود خمس دارد؟
چنانچه تهیۀ مسکن مورد نیاز، عرفاً متوقف بر پس‌انداز در سالهای متمادی باشد به آن خمس تعلق نمی‌گیرد.
صرف نکردن پس‌انداز در مورد آن
این‌جانب جهت خرید مسکن پول پس‌انداز کرده‌ام ولی تاکنون منزل خریداری نکرده‌ام. از پس‌انداز را به دخترم به جهت قرضی که کرده بود و مشکل داشت هدیه نمودم. آیا این مقدار پول خمس دارد یا خیر؟
خمس آن لازم نیست.
پس‌انداز خرجی خانه توسّط زن
اگر خانمی با صرفه‌جویی در هزینه‌های زندگی مقداری پول پس‌انداز کند، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟ در صورت واجب بودن به عهدۀ شوهر است یا زن؟
حکم پس‌انداز را دارد؛ و ملک هر کسی باشد، خمسش بر عهدۀ همان فرد خواهد بود.
پس‌انداز برای نیاز احتمالی
گاهی پولی را به نیت خاصی پس‌انداز نمی‌کنیم اما از وضع مالی خود خبر داریم که حتماً در آینده به آن نیاز پیدا می‌کنیم. آیا به این پول پس‌انداز خمس تعلق می‌گیرد؟
اگر عرفاً در فرض نیاز بتوانید با قرض و مانند آن، مشکل را حل کنید، لازم است خمس آن را پرداخت کنید.
مهریه، ارث، دیهخمس مهریه در عقد دائم و موقت
آیا مهریه‌ای که زن از شوهر می‌گیرد خمس دارد؟ اگر بیشتر از شأنش باشد چطور؟
مهریه در ازدواج دائم خمس ندارد، هر چند بیش از شأن زن باشد؛ ولی مهریه در عقد موقت (که مدتش طولانی نیست) مانند سایر درآمدهاست.
خمس عوض طلاق خلع
آیا مالی که مرد عوض طلاق خلع می‌گیرد، خمس دارد؟ آیا متفاوت است کمتر از مهر متعارف باشد یا بیشتر؟ آیا طلاق مبارات هم همین حکم را دارد؟
با کسر آن مقداری که مرد با از دست دادن زن -با توجه به خصوصیات وی- متضرّر می‌شود، باقیمانده، فایده و سود است که اگر تا یکسال در مؤونه هزینه نشود، متعلق خمس است. در این مسأله مقدار مهریه دخالتی ندارد.
خمس پول حاصل از فروش ملک موروثی
بیست سال قبل ملکی به من ارث رسید، اکنون آن ملک را به قیمت بالاتری فروخته‌ام تا با آن به حج مشرف شوم. آیا به این پول خمس تعلق می‌گیرد یا خیر؟
افزایش قیمت ملک مذکور با کسر مقداری که به جهت تورم بوده، باید لحاظ شود. اگر قبل از یک سال از زمان فروش، با آن پول به حج مشرف شوید، یا راه متعارف حج رفتن شما متوقف بر پس‌انداز آن باشد، لازم نیست خمس آن را بدهید.
خمس مازاد مقدار مهریه
مهریۀ من 110سکه است. شوهرم به‌دلخواه، خانه‌ای را که بیش از این مقدار ارزش دارد، به عنوان مهریه به من داده است. آیا آن مقدار اضافه حکم مهریه را دارد یا متعلق خمس است؟
مقدار مازاد بر مهریه متعلق خمس است؛ مگر آنکه تا یک سال از زمانی که خانه را در عوض مهریه پذیرفته‌اید، در مؤونه و مخارج زندگی‌تان مصرف شود.
مهریه‌ای که خمسش داده نشده
اگر مطمئن باشیم خود مالی که به عنوان مهریه به ما رسیده، متعلق خمس است، آیا لازم است خمس آن را بپردازیم؟
یک‌پنجم این مال را مالک نشده‌اید و تصرف در مقدار خمس منوط به اجازۀ مجتهد است.
خمس هدیه‌ای که بعداً به‌جای مهریه حساب شده
پدرم بخشی از ارثیه خود را به مادرم بخشیده و بعداً گفته برای مهرت باشد، آیا به این پول خمس تعلق می‌گیرد یا نه؟
در فرضی که هنگام پرداخت پول قصد هبه داشته -نه قصد دادن مهر- این پول متعلق خمس است؛ در غیر این صورت خمس ندارد.
خمس زکات و رد مظالم
پولی که فقیر بابت زکات، سهم سادات، رد مظالم یا صدقات مستحبی دریافت می‌کند، آیا مشمول خمس است؟
خیر، به موارد مذکور خمس تعلق نمی‌گیرد. البته نسبت به تعلق خمس به صدقات مستحبی احتیاط شود.
خمس دیه
آیا دیه خمس دارد؟
پولی که به میزان دیۀ شرعی پرداخت می‌شود، خمس ندارد.
خمس سود دیه
پول دیه‌ای که در بانک گذاشته شده و از سود آن برای رسیدگی به یتیمان استفاده می‌شود، خمس دارد؟
اصل پول خمس ندارد، اما سود آن اگر سال بر آن بگذرد خمس دارد.
خمس پول دریافتی از بیمه
آیا پولی که بیمه، بابت تصادف اتومبیل و خسارات مانند آن می‌پردازد، اگر از خرج سال اضافه بیاید، خمس دارد؟ پولی که بابت دیه پرداخت می‌کند چطور؟
پولی که به میزان خسارت یا دیه شرعی می‌پردازد، خمس ندارد.
خمس ارث
آیا ارث خمس دارد یا نه؟
ارث خمس ندارد، مگر ارث غیرمنتظره که اگر از مخارج سال زیاد بیاید، احتیاطاً باید خمس آن پرداخت شود یا در مقدار خمس آن با حاکم شرع مصالحه کند.
خمس حَبوه
آیا به حَبوه (اموال خاصی که از پدر به پسر بزرگ به ارث می‌رسد) خمس تعلق می‌گیرد؟
حبوه حکم ارث را دارد و خمس ندارد.
ترقی قیمت سهم‌الارث
مالی که خمس ندارد مثل ارث اگر ترقّی قیمت کند، چه موقع پرداخت خمس آن ترقّی واجب است؟
پس از فروش، ترقی قیمت -با کسر مقداری که به جهت تورم است- جزء منافع سال فروش است که اگر تا یک سال مؤونه نشود باید خمسش را بدهد.
ارثی که خمسش داده نشده
آیا به مالی که با ارث از دیگری به ما می‌رسد و خمس آن داده نشده، خمس تعلق می‌گیرد؟
بله؛ باید فوراً خمس آن پرداخت شود.
بدهکاری میت نسبت به خمس
اگر شخصی که از دنیا رفته خمس بدهکار باشد، آیا خمس از اصل مال خارج می‌شود یا از ثلث مال؟
از اصل مال؛ مگر آنکه وصیت به اخراج از ثلث کرده باشد.
پرداخت خمس ترکۀ میت به نسبت سهم‌الارث
آیا ورثه می‌توانند بدهی خمسی میت را نسبت به سهم‌الارث خود بر عهده بگیرند و مال را تقسیم کنند؟ در فرض جواز، آیا فرد پرداخت‌کننده نسبت به بقیۀ خمس (سهم دیگران) بریءالذمه می‌شود؟
بله؛ کسی که بدهی خمس میت نسبت به سهم‌الارث خود را بر عهده بگیرد، می‌تواند در سهم‌الارث خود تصرف نماید.
محاسبۀ خمس اموال میت
اگر ورثه یقین دارند بر ذمۀ متوفی خمس تعلق گرفته و شک دارند آن را پرداخت کرده یا نه، آیا باید خمس بپردازد؟
اگر متوفی تصرفی در آن کرده، پرداخت خمس لازم نیست.
خمس ارث تعویض شده
اگر زمینی که به ما ارث رسیده را با زمین یا کالای دیگر معاوضه کنیم، آیا کالای جدید مشمول خمس است؟ اگر ارثیه فروخته شود و کالای جدید خریده شود، چطور؟
مال جدید هم خمس ندارد. البته در دو مورد ذیل مانند بقیۀ درآمدهاست که اگر تا یک سال جز مخارج و هزینه‌ها نشود باید خمسش را بدهد:
الف) مقداری که قیمت آن بالا رفته -منهای تورّم- که پس از معاوضه به نسبت، مالی که در مقابل فروش آن به دست آورده فایده شمرده می‌شود؛ ب) مقداری که در خود معاوضه سود کرده است.خمس ارث پس از معامله
مقداری زمین کشاورزی و گوسفند از پدرم به ارث رسیده بود، زمین را فروختم و گوسفند را به گاو و گاو را به زمین معامله کردم. این زمین به دست آمده خمس دارد یا نه؟
اگر بعد از انتقال به ورثه، قیمت آن بالا رود خمس مقدار اضافه -منهای تورم- به ثمن معامله منتقل می‌شود و جزء سود سال معامله است که اگر تا یک سال در مخارج سال مصرف نشود باید خمس آن مقدار اضافه را بدهد.
مستمری بیمه به خانوادۀ متوفّی
آیا حقوقی که بعد از فوت شخص کارگر یا کارمند از طرف سازمان تأمین اجتماعی یا دولت یا بیمه به خانوادۀ متوفی داده می‌شود، خمس دارد یا ارث حساب می‌شود؟
حکم هدیه را دارد.
تخمیس سرمایۀ مورد نیاز میّت
پدرم به این جهت که با پرداخت خمس سرمایه (زمین کشاورزی) در زندگی دچار مشکل می‌شد خمس آن را نپرداخت و شش ماه قبل از فوت آن را فروخت. آیا به پول آن زمین که اکنون مال ورثه است، خمس تعلق می‌گیرد؟
اگر بعد از فروش، زندگی ایشان بدون داشتن پول آن، در معرض مشکل نبوده، خمس آن واجب است.
خمس مال وصیت شده
شخصی وصیت کرده اموالش را به یکی از بستگانش بدهند، آیا پس از دریافت مال باید خمس آن را بدهد یا اینکه مال وصیت شده حکم ارث را دارد؟
حکم هبه و بخشش را دارد.
معیار در محاسبۀ خمس اموال میت در مسائل اختلافی
با توجه به اختلافی بودن برخی مسائل خمس، در شیوۀ محاسبۀ خمس اموال میت، نظر مرجع تقلید چه کسی متبع است؟ مرجع شخص متوفی یا ورثه یا وصی؟
نظر مرجع تقلید ورثه ملاک است.
البته اگر این امر سبب برائت ذمۀ متوفی بر اساس نظر مرجعش نمی‌شود، در فرضی که میت وصیت به پرداخت خمس کرده باشد باید براساس نظر مجتهدش تا ثلث اموالش عمل شود. و در فرض تعارض با وصایای دیگرش، باید اقرب به نظر میت لحاظ شود؛ و اگر اقرب به نظر میت معلوم نیست، ثلث نسبت به وصایای وی توزیع می‌شود. در وصیت به پرداخت خمس تفاوت نمی‌کند بالخصوص به این امر وصیت کرده باشد یا وصیت به پرداخت دیون کرده باشد (مگر آنکه قرینه‌ای باشد که منظورش خمس نبوده است؛ مثل آنکه خمس را دین نداند)؛ و فرقی نمی‌کند فرد خاصی را وصی خود قرار داده باشد یا خیر.وصیت به پرداخت خمس
شخصی وصیت نموده که بعد از مرگش خمس اموال او را به مرجع تقلیدش بدهند، لکن به عقیدۀ ورثه، مرجع او جامع شرایط نیست. تکلیف ایشان چیست؟
تا ثلث اموال وی به وصیت عمل شود؛ و در بیشتر از ثلث تابع اجازۀ ورثه است. در هر صورت ورثه بریءالذمه نمی‌شوند، مگر آنکه مرجع‌شان اجازه دهد.
عدم کفایت ترکه برای اداء خمس
اگر ترکۀ متوفی برای ادای دیون و خمس او کافی نباشد، وظیفه چیست؟
چنانچه مالی که متعلق خمس است، از بین نرفته باشد، باید خمس را بدهند و بقیۀ مال را صرف بدهی وی کنند؛ و اگر مالی که متعلق خمس است، از بین رفته باشد، باید مال او را به خمس و بدهی وی قسمت نمایند. مثلاً اگر چهار میلیون تومان خمس بر او واجب است و دو میلیون تومان هم بدهکار است، و همۀ مال او سه میلیون تومان است، باید دو میلیون تومان بابت خمس، و یک‌میلیون تومان بابت دین او بدهند.
تعلق خمس به بدهی میت
شخصی بدون پرداخت مهریۀ همسر خود، از دنیا رفته است. آیا مقدار مهریه که باید از ترکۀ او پرداخت شود نیز مشمول خمس است؟
خود مهریه مشمول خمس نیست، ولی بدهی داشتن هم مانع تعلق خمس به درآمد نیست؛ لذا درآمدهایی که پس از تعلق بدهی به دست آمده و مؤونۀ وی نشده، باید تخمیس شود؛ مگر در مورد بدهی‌ای که پرداختش متوقف بر پس‌انداز بوده است.
برداشت مخارج میت قبل از پرداخت خمس
شخصی دارای سال خمسی است. اگر در اثنای سال فوت کند، آیا ورثه او می‌توانند قبل از پرداخت خمس، از ترکۀ او در تجهیز و تکفین و سایر مخارج میت مصرف کنند؟
اگر بدهی او را بدهند یا ضامن شوند او را بریءالذمه نمایند، می‌توانند در اموال وی تصرف کنند.
پرداخت خمس میّت بدون اذن سایر ورثه
شخصی فوت کرده و خمس بدهکار بوده است. یکی از ورثه احتمال می‌دهد که باقی وراث زیربار پرداخت خمس میت نمی‌رود. آیا می‌تواند بدون اذن ایشان خمس اموال میت را بپردازد؟
خیر. کفایت نمی‌کند؛ ولی باید خمس سهم خود را بپردازد.
شک در اهل خمس بودن میّت
شخصی از دنیا رفته و ورثه نمی‌دانند که او اهل خمس بوده یا نه. تکلیف آنان چیست؟
تکلیفی ندارند.
تخمیس اموال میت پیش از سال خمسی
شخصی در بین سال خمسی‌اش از دنیا رفته است. آیا باید خمس اموالی را که تا آن موقع سود برده فوراً بدهند، یا می‌توانند تا فرارسیدن سال خمسی‌اش صبر کنند؟
اگر احتمال قابل ملاحظه‌ای نمی‌دهند که به آن مال احتیاج پیدا کنند و نتوانند از راه دیگری احتیاجشان را برآورده کنند، باید خمس سود تا همان زمان را بدهند.
فوت میت در اثنای سال خمسی
شخصی که اهل خمس بوده، در اثنای سال خمسی از دنیا رفته و ما نمی‌دانیم پول‌هایی که به‌جا گذاشته، مخمس است و یا همگی پول‌های جدیدی است که متعلق خمس است.تکلیف چیست؟
پرداخت خمس لازم نیست.
سال خمسی
ابتدای سال خمسی
سال خمسی برای افرادی که شغل اداری یا آزاد دارند و یا اینکه با سرمایه، مانند مغازه و ماشین کار می‌کنند، و همچنین کشاورزان، که تابه‌حال حساب سال نداشتند، چگونه محقق می‌شود؟
ابتدای سال، زمان منفعت بردن است. البته برای سهولت می‌توانند برای همۀ درآمدها یا بخشی از آن روز مشخصی را قرار دهند. و اگر تا به حال سال مشخصی نداشته‌اند نسبت به مقدار تعلق خمس، با مجتهد یا وکیل ایشان باید مصالحه کنند.
معیار در تعیین سال خمسی
آیا سال شمسی را می‌توان به عنوان سال خمسی قرارداد یا حتماً باید سال قمری باشد؟
می‌توان سال شمسی یا سال قمری را ملاک قرار داد.
تغییر دادن سال خمسی
این‌جانب ماه رجب را به عنوان سال خمسی قرار داده‌ام. آیا می‌توانم سال خمسی‌ام را تغییر بدهم؟
تقدیم سال خمسی مانعی ندارد.
تبدیل سال خمسی از شمسی به قمری و بالعکس
آیا می‌توان سال خمسی را از شمسی به قمری و یا بالعکس تغییر داد؟
مانعی ندارد.
ضرورت داشتن سال خمسی
آیا داشتن سال خمسی برای هر شخصی ضروری است؟
منفعتی که یک سال مصرف نشود و مؤونه نباشد، متعلق خمس است؛ ولی ارث از این حکم مستثنی است، و همچنین بعضی چیزهای دیگر.
نداشتن سال خمسی با اطمینان به عدم تعلق خمس
کسی که اطمینان دارد که چیزی از درآمد سالانه‌اش تا پایان سال باقی نمی‌ماند، و تمامی درآمد و منفعت او در خلال سال خرج هزینه‌های زندگی او می‌شود، آیا واجب است برای خود سال خمسی تعیین کند؟
خیر
شکّ در تعلّق خمس به اموال
اگر سرسال خمسی ندانیم آیا اموالمان مشمول خمس است یا نه، تکلیف چیست؟
اگر می‌دانید از سود بوده ولی شک دارید مطابق شأن مصرف کرده‌اید یا نه، باید خمس آن را بپردازید. همچنین است اگر می‌دانید از سود بین سال بوده، ولی نمی‌دانید متعلق خمس بوده یا مثل زکات بوده که خمس به آن تعلق نمی‌گرفته. ولی اگر شک دارید از سود بین سال بوده یا از سالهای قبل بوده -که خمس آن را پرداخت کرده‌اید یا خمس آن واجب نبوده- لازم نیست خمس آن را بدهید. همچنین است اگر شک دارید از سود بوده یا از غیر سود، یا اینکه شک کنید یک سال از زمان حصول سود گذشته یا خیر.
کسب درآمد در اول یا آخر سال خمسی
اگر مثلاً روز اول خرداد ابتدای سال خمسی باشد و همان روز هم مقداری پول به دست آید، آیا خمس این مال واجب است؟ اگر روز آخر سال خمسی، مالی کسب شود چطور؟
هر درآمدی برای خود سال خمسی جداگانه دارد؛ لذا خمس این پول فعلاً واجب نشده است.
ملاک در تعیین ابتدای سال
آیا ابتدای سال خمسی همان ماه اول کار است یا اولین ماهی که حقوق دریافت می‌شود؟
ابتدای سال، اولین زمان فراغ از عمل و کار است.
نحوۀ قرار دادن سال خمسی با درآمد مستمرّ
کسانی که مانند کارمندان دولت درآمد مستمر دارند، آیا برای هر درآمد ماهیانه باید سال جداگانه قرار دهند یا یک سال برای کل درآمد قرار دهند؟
برای هر درآمدی که به دست می‌آورند می‌توانند سال جداگانه قرار دهند.
سال خمسی در فرض درآمد غیر مستمرّ
کسی که درآمد مستمرّ ندارد، اگر اتفاقاً در معامله‌ای سود کند، چگونه باید خمسش را محاسبه کند؟
برای هر منفعتی که به دست می‌آورد سال جداگانه قرار دهد. البته می‌تواند جهت تسهیل، برای همۀ درآمدها یا بخشی از آن، روز خاصی را به عنوان سال خمسی تعیین کند.
فراموش کردن سال خمسی
اگر سر سال خمسی خود را فراموشی کردیم و بین دو یا سه زمان مردد شدیم، تکلیف چیست؟
می‌توانید آخرین زمان محتمل را سر سال قرار دهید؛ ولی اگر پس از آن معلوم شد که سر سال خمسی زمانی قبل از آن بوده است، باید به لحاظ زمان معلوم شده، خمس را محاسبه کنید.
تعیین سال خمسی به ساعت
آیا برای محاسبۀ سال خمسی ساعت منفعت بردن هم لحاظ می‌شود؟
بله.
مؤونه
مراد از مؤونه/ خمس پول رهن خانه
منظور از مؤونه چیست؟ آیا به مبلغی که بابت رهن منزل پرداخت می‌شود، خمس تعلق می‌گیرد؟
مراد از آن مایحتاج زندگی است و مورد مذکور هم به این جهت متعلق خمس نیست.
سرمایه‌گذاری با رهن متعلق خمس
دو سال مبلغی بابت رهن منزل در اختیار صاحبخانه‌ام بود. امسال بنا شده مبلغ رهن را پس بدهد و اجاره بیشتری دریافت کند. بنده هم تصمیم دارم این پول را سرمایه‌گذاری کنم. آیا باید خمس مبلغ رهن را بپردازم یا خیر؟
اگر از زمان پس گرفتن مبلغ رهن، تا یک سال پول مذکور صرف در مؤونه نشود، باید خمس آن را بپردازید؛ مگر اینکه تأمین نیازهای زندگی به‌طور متعارف متوقف بر این سپرده‌گذاری باشد.
بی‌استفاده ماندن هدیه
هدایایی که اقوام در دیدوبازدیدها به یکدیگر می‌دهند، اگر مدتی بی‌استفاده بماند آیا مشمول حکم خمس است؟
اگر یک سال بی‌مصرف باقی مانده باشد خمس آن واجب است.این حکم در هدایای غیر ارزشمند مبنی بر احتیاط است.
خمس اموال جایگزین شده
شخصی سر سال مالی، خمس اموال خود را حساب کرده و بعد از دادن خمس، اموال موجود را ثبت نموده است، اما تا رسیدن سر سال بعدی، اموالی را جایگزین نموده است و اکنون می‌بیند که چیزی اضافه نشده و دارائی او به همان اندازۀ قبلی است. تکلیف خمس اموال جایگزین شده چیست؟
اگر اموال سابق را تبدیل کرده، خمس ندارد؛ ولی اگر اموال سابق را خرج کرده و سپس درآمد جدید به دست آورده، باید خمس آن را بدهد.
خمس مخارج تجملاتی
شخصی با غرض عقلایی، بیش از شأن خود در راه انفاق یا تجمّلات هزینه می‌کند، آیا این مخارج جزء مؤونه می‌باشد یا خیر؟
اگر نسبت به امثال وی خلاف متعارف باشد، مؤونه نشده و باید خمس آن را بدهد.
خمس سیگار و مانند آن
آیا سیگار و چیزهایی از این قبیل، جزو مؤونه است یا باید خمس آن پرداخت شود؟
بله. اگر استفاده می‌کند مؤونه است.
پول مصرف شده در حرام
اگر از درآمد وسط سال صرف حرام کند- مثلاً چیز حرامی را بخرد یا با پرداخت مال به تأیید حرام بپردازد- آیا خمس آن را باید بدهد؟
بله؛ باید خمس آن را بپردازد.
خمس مال هزینه شده در قمار
شخصی مبالغی از سرمایۀ خود را صرف بازی قمار کرده است. آیا باید خمس هزینه‌هایی که برای این بازی کرده را بدهد؟
بله؛ این اموال متعلق خمس است.
مؤونه بودن جریمه
آیا هزینۀ دریافت سند خانۀ مسکونی و نیز جریمه‌هایی که برای ساختمان خانه و رانندگی و ... باید پرداخت کرد، داخل در مؤونه است؟
بله؛ مانند سایر مخارج است.
خمس وسایل استفاده نشده
من سه سال است که ازدواج کرده‌ام و در خانۀ پدرشوهرم زندگی می‌کنم و از وسایلم استفاده نکرده‌ام. آیا خمس آنها را باید پرداخت کنم؟
لازم است خمس آن را بدهید، مگر آن مقدار از جهیزیه که مورد نیاز شما باشد و تهیۀ آن بدون نگه داشتن ممکن نباشد.
تخمیس مال دزدیده شده
النگویی را برای استفادۀ شخصی خریداری کردم ولی قبل از استفاده دزدیده شد. اگر بعد از چندین سال عین همان النگو برگردانده شود آیا خمس آن واجب است؟ اگر بعد از چند سال قیمت آن را به من بدهند، چطور؟
بله؛ در هر دو صورت باید خمسش را بپردازید.
خمس مال غصب شده
آیا به مالی که خلاف شرع و قانون از تصرف مالک آن خارج گردیده و مورد استیلا و استفادۀ دیگران قرار گرفته است و هنوز به وی برنگشته، خمس تعلق می‌گیرد؟
تا امکان استرداد آن وجود ندارد، خمس آن واجب نیست.
خمس مال غیر قابل تصرف
از درآمد سالیانه، زمینی جهت محل کسب خریداری شده است. از طرفی هم زمین مذکور در مسیر خیابان واقع شده و دولت نمی‌گذارد که در آن تصرف شود. با توجه به اینکه ممکن است کل زمین را خیابان بگیرد یا فقط مقداری از آن باقی بماند، در این صورت تکلیف خمس چیست؟
زمین به قیمت فعلی‌اش بعد از یک سال از حصول ربح باید تخمیس شود.
صرف پس‌انداز در مؤونه
اگر پولی را که برای خرید مسکن مورد نیاز پس‌انداز کرده‌ایم، بعد از گذشتن سال، صرف در مؤونه دیگری شود، مثل مسافرت یا بیماری، آیا پرداخت خمس آن لازم است؟
خمس آن لازم نیست.
هدیه دادن پس‌انداز
من کارمند هستم. در آخر هر سال پس‌انداز باقی مانده از حقوقم را به مادرم که محتاج است هدیه می‌دهم. آیا خمس آن را هم باید بدهم؟
اگر قبل از رسیدن سال خمسی هدیه دهید، خمس آن لازم نیست.
پرداخت تمام اقساط وام از درآمد سال برای فرار از خمس
شخصی برای مخارج زندگی خود وامی گرفته است که در طول چند سال متعهد به بازگرداندن اقساط آن وام می‌باشد. آیا شخص می‌تواند قبل از فرارسیدن سال خمسی تمام اقساط وام خود را که پرداخت آن چندین سال طول می‌کشد، از درآمد سال جاری یکجا بپردازد و وام را تسویه کند و مشمول خمس نگردد؟
اشکال ندارد.
تأثیر خمس در صحت نماز
اگر کسی با پولی که متعلق خمس بوده، لباسی بخرد و در آن نماز بخواند، حکمش چیست؟
چون متعارف معاملات به نحو کلی است نه با ثمن شخصی، استفاده از آن مانعی ندارد.
تأثیر خمس در صحت حج
آیا لباس احرام را باید با پول مخمّس بخریم؟ آیا اگر با پولی که خمس آن را نداده‌ایم بخریم، حجّ ما باطل است؟
اگر معامله کلی نباشد و از زمان حصول منفعتی که با آن لباس احرام را خریده‌اید، تا زمان احرام، یک سال گذشته باشد، خمس دارد. در فرض تعلق و ثبوت خمس، اگر می‌دانستید یا شک داشتید که به این لباس خمس تعلق گرفته، طواف و سعی و نماز طوافی که با این لباس خوانده‌اید بنابر احتیاط باطل است.
خمس پس‌انداز برای خرید سوغات
آیا پولی که از درآمد سالانه جهت خرید سوغات (در سفر حج) پس‌انداز شده، خمس دارد؟
اگر می‌توانست از راهی مثل قرض، سوغات را تهیه کند و حیثیت خود را حفظ کند، یا تهیۀ این سوغاتی به حسب شأن این فرد لازم نباشد، در صورتی که سال بر آن گذشته باید خمس پول را بپردازد.
خمس هزینه‌های جانبی سفر حج
هزینه‌های جانبی سفر حج، همانند پول واکسن، عوارض خروج، پول همراه، خرید لباس‌ها و کفش احرامی، برای شخصی که حساب سال نداردخمس دارد؟
هزینۀ واکسن و عوارض خروج خمس ندارد؛ لباس و کفش احرامی و موارد دیگر، اگر در سال به دست آوردن منفعت، صرف این امور شود خمس ندارد در موارد دیگر اگر سال اول ثبت نام بگذرد و استفاده نشود، خمس دارد.
خمس اموال کسی که تابه‌حال خمس پرداخت نکرده
شخصی که تابه‌حال سال خمسی نداشته، برای حج یا عمره ثبت‌نام کرده است. آیا باید خمس کل اموالش را پرداخت کند یا پرداخت خمس سپردۀ حج و یا عمره، کافی است؟
اگر اموری مثل لباس احرام و ... متعلق خمس نباشد، مناسکش اشکال ندارد؛ ولی از نظر تکلیفی باید خمس موارد یقینی کل اموالش را پرداخت کند و در موارد مشکوک با مرجع تقلید یا نمایندۀ ایشان مصالحه کند. مسأله صوری دارد و باید نزد عالم به مسائل، خمسش را محاسبه کند.
نپرداختن خمس مغازه و ضامن بودن نسبت به اجاره‌بهای آن
کسی بدون پرداخت خمس مغازۀ خود، چندین سال از آن استفادۀ تجاری برده است، آیا علاوه بر پرداخت خمس مغازه، باید به‌اندازۀ (یک‌پنجم) اجاره‌بهای سالیان گذشته را نیز بپردازد؟
بله؛ باید بپردازد.
دین صرف شده در مؤونه
آیا دادن دینی که صرف مؤونۀ مورد نیاز یا سرمایۀ مورد نیاز سالهای قبل شده است، جزء مؤونه سال است؟
از مؤونه است.
خمس کتابهای کتابخانه
آیا کتاب‌هایی که برای تشکیل کتابخانه‌های عمومی خریداری می‌شود خمس دارد؟
اگر از اموال شخصی تهیه نشده باشد یا قبل از رسیدن سال خمسی اهدا شود، خمس ندارد.
خمس مبالغ پرداختی به بیمه
کسی که به جهت بیمۀ عمر یا حوادث و ... ماهیانه مبلغی پرداخت می‌کند، آیا جزء مؤونه محسوب می‌شود یا خمس دارد؟
بیمه‌هایی که برای امثال او متعارف است جزء مؤونه حساب می‌شود و خمس ندارد.
خمس مصالح ساختمانی زیاد آمده
آیا به مصالح ساختمانی مانند آجر و سیمان که زیاد آمده، خمس تعلق می‌گیرد؟
خمس دارد.
خمس مصالح ساختمانی قبل از مصرف
مصالح خریداری شده مورد نیاز برای ساختمان که هنوز به کار نرفته است، آیا خمس دارد؟
اگر عرفاً تهیۀ خانۀ مورد نیاز، متوقف بر این امر یا داشتن معادل آن باشد، خمس ندارد.
خمس کفن و افزایش قیمت آن
آیا کفنی که شخص برای خودش خریداری کرده، پس از گذشت یک سال مشمول خمس است؟ همچنین آیا افزایش قیمت آن خمس دارد؟
خمس آن لازم است. اما اگر اصل آن متعلق خمس نباشد، ترقّی آن هم خمس ندارد.
خمس قبر و افزایش قیمت آن
قبری را چند سال پیش خریده‌اند و چند سال بعد، خمس آن را براساس قیمت روز پرداخته‌اند. امروز قیمت آن بالاتر رفته است. آیا باید خمس آن بر اساس قیمت جدید، پرداخت شود؟
خمس مابه‌التفاوت، لازم نیست. البته اگر آن را بفروشد، افزایش قیمت -منهای تورّم- جزء سود سال فروش است.
اشتراک زن و مرد در خرید مؤونۀ زندگی
زنی از درآمد خود برای منزل همسرش مواد غذایی می‌خرد. اگر این مواد در آخر سال زیاد بیاید، خمس دارد یا خیر؟ اگر دارد، زوج باید بپردازد یا زن؟
بله. پرداخت خمس آن بر عهدۀ زن است؛ و اگر شوهر بدون اجازۀ زن بپردازد، زن بریءالذمه نمی‌شود.
خمس وسایل دکوری
آیا اشیای دکوری و تزیینی که هیچ استفاده‌ای از آنها نمی‌شود و بعضاً خیلی گران‌قیمت است، یا اشیاء زینتی مثل گلدان، چراغ، ساعت و امثال آنها که جنبۀ زینتی دارد، مورد تعلق خمس است یا نه؟
اگر داشتن این وسایل برای امثال او متعارف است، خمس ندارد.
استفاده از وسایل به قصد فرار از خمس
استفاده از وسایل شخص دیگر با اجازۀ وی و یا استفادۀ صوری از وسایل مازاد بر نیاز قبل از رسیدن سال خمسی به خاطر آنکه خمس به آن تعلق نگیرد، چه حکمی دارد؟
تا اینگونه استفاده از شؤون مالک مال به حساب نیاید کفایت نمی‌کند و باید خمس آن را بپردازد.
شک در مؤونه بودن یک خرج
اگر مکلّفی بعد از آنکه مقداری از مال خود را در محل خاصی مصرف کرد، شک کند که آیا در مؤونه بود یا نه، آیا تخمیس آن واجب است؟
باید خمس آن را بپردازد.
استفادۀ یک جلد از یک دوره کتاب
آیا استفاده از یک جلد از دورۀ کتاب باعث ساقط شدن خمس تمام آن دوره می‌شود؟
اگر تهیۀ آن جلد بدون تهیۀ کل دوره ممکن بوده یا بقیۀ جلدها مورد نیاز نبوده یا در موقع احتیاج امکان داشته که به گونه‌ای دیگر -مانند قرض کردن- نیازش را برطرف کند، باید خمس بقیۀ جلدها را بپردازد.
خمس کالا بدون استفادۀ فعلی از آن
خانمی که چند ماه -مثلاً- از یکی از وسایل خانه یا زینت‌آلاتش استفاده کرده و سپس آن را کنار گذاشته و سال از آن گذشته، آیا خمس به آن تعلق می‌گیرد یا خیر؟
اگر یک سال در معرض استفاده نبوده، یا اگر در معرض استفاده بوده عرفاً می‌توانسته در موعد نیاز از راهی دیگر این نیاز را برطرف کند، باید خمس آن را بدهد.
مؤونه بودن پرداخت تدریجی مهریه
آیا شخص می‌تواند تدریجاً مهریۀ همسر خود را بپردازد تا پس‌انداز مشمول خمس نداشته باشد؟
اشکال ندارد.
خمس جهیزیۀ استفاده نشده
اگر جهیزیه‌ای که زن به منزل همسر خود می‌آورد، در سال اول مورد استفاده قرار نگیرد، باید خمس آن را بپردازد؟ در صورت داشتن خمس، بر عهدۀ زن است یا مرد؟
لوازمی که داشتن آن لازم است مانند پتو و برخی وسائل آشپزخانه، و در زمان حاجت عرفاً نتواند نیازش را از طریق دیگر بدون هتک حیثیت برطرف کند، خمس ندارد. در غیر این صورت خمس دارد و بر عهدۀ زن است.
خمس فروش وسایل مورد نیاز منزل
آیا پولی که از ناحیۀ فروش وسایل مورد نیازی که از درآمد تهیه شده، (مانند یخچال، فرش) به دست میآید متعلق خمس است؟
درصورتی‌که از آن بی‌نیاز شده باشد و تا یک سال خودش یا معادلش (مثلاً پولش) در مخارج زندگی صرف نشود، خمس آن لازم است.
خمس لباس و اشیاء مستعمل
آیا به لباس و لوازم مستعمل در خانه که دیگر استفاده نمی‌شود، خمس تعلق می‌گیرد؟
بله.
خمس کتاب استفاده نشده
حکم کتاب‌هایی که طلاب و دانشجویان خریداری می‌کنند تا به هنگام نیاز به آن مراجعه کنند و چه‌بسا مدتها بی‌استفاده بماند چیست؟ کتابهای درسی که بعد از مدتی استفاده بدون استفاده می‌ماند چه حکمی دارد؟
اگر از کتاب‌هایی باشد که معمولاً در معرض استفاده است و در موقع نیاز نمی‌تواند آنها را از طریق دیگر مانند کتابخانه و قرض کردن و ... تهیه کند، خمس ندارد. در غیر این صورت باید خمس آنها را بدهد.
محاسبه و پرداخت خمس
روش محاسبه
افزایش قیمت سرمایه در اثر تورم
شخصی با پول خمس داده شده، مقداری طلا به‌عنوان سرمایه خریده است. پس از چند سال در اثر تورم و افزایش قیمت طلا، سرمایۀ او هم اضافه شده است. خمس مقدار زیادیِ قیمت طلاها را چگونه باید محاسبه نماید؟
ترقی قیمت جزء سود سال فروش است. البته مقداری از ترقی که به سبب تورم است، کم می‌شود؛ و اگر مقدار تورم روشن نباشد، احتیاطاً با حاکم شرع یا وکیل وی مصالحه شود.
کسر دیون از سودها
آیا بدهی و سودی که در یک سال ایجاد می‌شود، از همدیگر کسر می‌شوند؟
اگر دین به جهت مخارج زندگی و بعد از به دست آوردن منفعت باشد، کسر می‌شود.
جبران سرمایه از منفعت
این‌جانب به علت کم‌رونق بودن بازار، مقداری از سرمایه‌ام خرج کردم، ولی الآن سود کافی کردم. آیا می‌توانم کسری سرمایۀ اصلی را از سود امسال یا سال بعد جبران کنم؟
در هر دو فرض به مقداری که به آن سرمایه نیاز دارید و بدون جبران آن زندگی در حد شأن و آبرویتان اداره نمی‌شود می‌توانید جبران کنید.
نقد شدن پول فروش کالا پس از قرض کردن یا استفاده از سرمایه
اگر پول جنسی که فروختیم پس از سال خمسی به دستمان برسد، خمس آن در چه زمانی واجب است؟ اگر به خاطر نرسیدن آن مجبور شویم قرض کنیم یا از سرمایۀ مخمس خرج کنیم چطور؟ آیا می‌توان این پول را بابت آنها کم نمود؟
اگر از زمان حصول منفعتی که با آن جنس مذکور خریده شده، یک سال گذشته، پرداخت خمس آن واجب است و هر موقع که امکان وصول آن باشد، خمس آن فوری است.
کسر هزینه‌ها از منافع
آیا هزینۀ شاگردان، کارگرها، چراغ‌ها و ... در مغازه‌ها و هتلها از سود کسر می‌شود؟
بله.
خمس ساختمان ساخته‌شده از پول‌های مختلف
بخشی از هزینۀ ساخت منزل مازاد بر نیاز، از پول مخمّس و مقداری از درآمد سالانه و مقداری هم از طریق وام تأمین شده است. حال که از ساخت این خانه یک سال گذشته و قیمت آن افزایش یافته است چگونه باید خمس آن را محاسبه کرد؟
به نسبت پول مخمس به قیمت کل منزل متعلق خمس نیست؛ ولی به نسبت درآمد سالانه پرداختی به قیمت کل، منزل متعلق خمس است. همچنین در مابقی منزل، نسبت مجموع اقساط پرداخت شده به کل بدهی‌اش به بانک را حساب کند و خمس همین نسبت را از قیمت فعلی این قسمت از منزل محاسبه نماید.
مثال: بابت خرید منزل 50 میلیون پول مخمس داشته، ده میلیون درآمد سالش بوده، و نود میلیون هم وام گرفته که بازپرداختش صد و چهل میلیون است. حال اگر در هنگام سال خمسی، منزلش دویست و پنجاه میلیون ارزش داشته باشد و از اقساط، چهارده میلیون را پرداخت کرده باشد، بابت پول مخمس، یک‌چهارم منزل متعلق خمس نیست، ولی بابت درآمد سالش یک‌بیستم منزل یعنی دوازده میلیون و نیم را باید تخمیس کند و بابت اقساط پرداختی هم باید هفت درصد خانه یعنی هفده میلیون و نیم خانه را تخمیس کند.محاسبۀ خمس در فرض تزلزل بیع
با مالی که خمسش را داده بودم زمینی را به قیمت ارزان خریدم ولی فروشنده تا دو سال برای خودش حق فسخ قرار داده است. آیا با رسیدن سال خمسی باید خمس سود معامله را بدهم یا صبر کنم بعد از اینکه معامله قطعی شد، خمس آن را محاسبه کنم؟ اگر خمس را بپردازم و سپس معامله فسخ شود، تکلیف چیست؟
مبدأ سال خمسی، زمان حصول ملکیت متزلزل است. اما محاسبۀ خمس قیمت زمین، با این ویژگی که ممکن است فروشنده معامله را به هم بزند، لحاظ می‌شود. البته اگر پس از پرداخت خمس، معامله فسخ شود، معلوم می‌شود خمس آن واجب نبوده است. برای اینکه مشکلی پیش نیاید، می‌توانید با اجازۀ حاکم شرع خمس را با تأخیر بپردازید.
اقالۀ معامله و خمس سود آن
اگر در معامله‌ای بایع سود کند ولی مشتری درخواست اقاله کند، آیا بایع هنوز نسبت به ادای خمس تکلیف دارد؟
اگر اقاله، شأن بایع باشد، خمس ندارد؛ ولی اگر خارج از شأنش باشد، باید خمس ربح حاصل را بپردازد.
خمس سودهای دریافتی از بانک با علم به بطلان قرارداد
با توجه به نظر حضرتعالی در مورد سود بانکی که فرموده‌اید: «اگر بانک در فرض علم به بطلان قرارداد باز هم راضی به پرداخت سود باشد، دریافت آن اشکال ندارد.» بفرمایید اگر چنین سودهایی تا یک سال باقی بماند، پرداخت خمس آن بر عهدۀ چه کسی است؟
در فرض سؤال بر عهدۀ صاحب حساب است.
ملاک محاسبۀ خمس در انگشتر مردانه
برای محاسبۀ خمس، باید انگشتری طلا را که از طرف خانواده دختر به داماد هدیه داده‌اند به صورت انگشتر کامل مردانه قیمت کند یا قیمت انگشتر شکسته را در نظر بگیرند؟
اگر انگشتر مذکور با همان هیئت، به نحو متعارف بتواند مورد استفاده شرعی قرار گیرد -مثلاً برای زنان هم قابل استفاده باشد- باید قیمت نشکستۀ آن مورد لحاظ قرار گیرد. در غیر این صورت، هدیه باطل است. البته اگر هدیه‌دهنده در فرض علم به بطلان هدیه باز هم راضی به تصرف وی در انگشتر باشد، داماد باید قیمت شکستۀ آن را لحاظ کند و تخمیس نماید.
اجاره نرفتن ساختمان اضافه
شخصی منزلی دارد و می‌خواهد یک طبقۀ آن را اجاره بدهد. اگر تا قبل از رسیدن سال خمسی او خانه اجاره نرفت، آیا مشمول خمس است؟
اگر عرفاً بدون اجاره دادن نتواند مخارج زندگی خود را تأمین کند، دادن خمس آن واجب نیست؛ وگرنه از زمانی که منزل بی‌استفاده بوده، اگر تا یک سال مؤونه نشود و خودش یا خانواده‌اش در آن سکونت نکند، متعلق خمس است.
نحوۀ محاسبۀ خمس محصول کشاورزی
آیا به میوه‌ای که روی درخت است یا محصولاتی مثل گندم و جو که هنوز برداشت نشده است، خمس تعلق می‌گیرد؟
از زمان حصول فایده یعنی زمانی که این‌ها ارزش مالی پیدا می‌کند، سال خمسی شروع می‌شود؛ و اگر با رشد کمی و کیفی محصول -و نه به دلیل افزایش قیمت بازار- قیمتش افزایش یابد، سال مالی افزایش قیمت هم، جداگانه لحاظ می‌شود.
مثال: اگر محصول در اولین مرحله‌ای که ارزش مالی پیدا می‌کند (خرداد ماه) پنج میلیون می‌ارزد و در تیر ماه، به دلیل رشد -نه افزایش قیمت بازار- هفت میلیون ارزش پیدا می‌کند، خمس پنج میلیون را در خرداد سال آینده و خمس دو میلیون (افزایش قیمت) را هم در تیر ماه سال آینده محاسبه می‌نماید. البته می‌تواند در همان سال خمسی اول، خمس دوم را هم محاسبه کند.روش محاسبۀ خمس افزایش قیمت در اثر تورّم
اگر کسی خمس سرمایۀ خود را داد و با گذشت یک سال مالی، در اثر تورّم ارزش آن افزایش یافت، آیا در اینجا ربح و سود صدق می‌کند و مشمول خمس می‌شود یا خیر؟
مقداری که در اثر تورّم به قیمت مال افزوده می‌شود، ربح نیست و خمس ندارد. بنابراین اگر به‌طور مثال مالی قبلاً هزار تومان ارزش داشته و بعد به دو هزار تومان برسد، اگر مقدار 50% افزوده شده به جهت تورّم باشد، پانصد تومانِ افزوده خمس ندارد و تنها لازم است خمس پانصد تومان را بدهد.
تأثیر قدرت خرید در محاسبۀ خمس
فردی با 500 میلیون سرمایۀ مخمس در فروش مصالح ساختمانی فعالیت می‌کند، در پایان سال خمسی ارزش سرمایۀ فعلی‌اش، به حدود 800 میلیون رسیده -که البته 100 میلیون آن بابت تورم بوده- با این حال مقدار مصالحی که با این سرمایه می تواند بخرد، کمتر از مقدار مصالحی است که سال گذشته داشته، آیا با این حال پرداخت خمس 200 میلیون لازم است؟
اگر این 200 میلیون با توجه به شرایط وی به گونه‌ای است که می‌تواند در تجارت کالاهای دیگر به کار گیرد، باید خمس آن را بپردازد؛ اما اگر به جهت شرایط شغلی و شأن وی نتواند آن را در تجارت اجناس دیگر به کار ببرد پرداخت خمس آن لازم نیست.
محاسبۀ نرخ افزایش ارزش پول در تخمیس اموال
اگر در شرایط خاصی نرخ تورّم منفی شود و بر مالیّت پول افزوده گردد، آیا شخص می‌تواند مابه‌التفاوت را در پرداخت خمس لحاظ کند و آن را کسر نماید؟
خیر.
نحوۀ تعلق خمس به مالی که متعلق خمس نبوده
مالی که متعلق خمس نبوده، در چه شرائطی به آن خمس تعلق می‌گیرد؟
اگر به جهت مؤونه بودن خمس نداشته، هر وقت از مؤونه بودن خارج شد ربح محسوب می‌شود، که اگر تا یک سال در مخارج زندگی مصرف نشد باید تخمیس شود؛ و اگر به خاطر ارث و مهریه خمس نداشته و بعداً ترقی قیمت پیدا کند، مازاد قیمت آن در زمان فروش جزء سود سال فروش است.
کم کردن هزینۀ درمانی آینده هنگام محاسبۀ خمس
برای محاسبۀ خمس آیا می‌توان هزینۀ درمانی پیش‌بینی‌شده را از درآمد سال کسر نمود؟
اگر از راه قرض و غیر آن، بتواند در زمان درمان حیثیت خود را حفظ کند باید خمس پول را بپردازد، در غیر این صورت مقداری که به آن نیاز دارد، خمس ندارد.
خمس مبلغ دریافتی از بیمۀ تکمیلی
اگر مبلغ هزینۀ درمان و آزمایشات را خود شخص بپردازد و بعد از سال خمسی ادارۀ بیمه آن پول را به او برگرداند، آیا متعلق خمس است؟
پس از دریافت وجه بیمه، اگر به وجهی که بابت درمان پرداخته است سال گذشته باشد، یا تا آخر سال صرف در مؤونه نشود، پرداخت خمس آن لازم است.
کم کردن مبلغ بدهی از طلب
پولی را به دیگری قرض داده‌ام. پس از یک سال، هنوز مقداری از آن وصول نشده است. از طرفی خودم برای تأمین مخارج زندگی مقداری بدهکارم. آیا به آن مبلغی که وصول نشده خمس تعلق می‌گیرد؟ نحوۀ محاسبۀ خمس در این موارد چگونه است؟
اگر در سال حصول فایده و ربح قرض کرده باشید می‌توانید مبلغ بدهی را از طلب خود کم کنید؛ ولی باید خمس مقداری که بیشتر از بدهی است را به محض امکان وصول طلب، فوراً بپردازید.
کم کردن قرض امسال از سود سال بعد
امسال برای امرار معاش قرض گرفتم. آیا می‌توانم آن قرض را از درآمد سال بعد بدهم و جزو مؤونه سال بعد حساب شود؟
درصورتی‌که هنگام قرض کردن ربح متعلق خمس نداشته باشید، مانعی ندارد. وگرنه از همان ربح کسر می‌شود.
کم کردن مؤونۀ امسال از درآمد سال بعد
شخصی مقداری از موجودی نقدی خود را پس از پرداخت خمس، در مؤونۀ خود صرف کرده است، آیا می‌تواند این مبلغ را از درآمد سال بعد جبران کند؟
اگر موقع خرج کردن هنوز درآمد را به دست نیاورده، نمی‌تواند کسر کند.
کم کردن دیون از مال موجود در محاسبۀ خمس
شخصی سر سال خمسی او می‌رسد و یا برای اولین بار می‌خواهد سال خمسی برای خود قرار دهد، حال اگر مقروض باشد، آیا می‌تواند به‌اندازۀ دیون خود از موجودی کسر کند و بقیۀ موجودی را تخمیس نماید؟
مقداری که بعد از حصول منفعت برای مؤونه خود قرض کرده باشد، از آن منفعت مستثنی است؛ ولی آنچه که قبل از حصول منفعت یا پس از گذشتن یک سال از زمان حصول منفعت، قرض کرده، مستثنی نیست؛ و در فرض شک مصالحه کند.
محاسبۀ خمس در خرید ماشین با وام
فردی با تسهیلات بانکی، ماشینی را که سرمایه‌اش شده خریداری نموده است. چگونه خمس آن را حساب نماید؟
هنگام سال خمسی، نسبت مجموع اقساط پرداخت شده به کل بدهی‌اش به بانک را حساب کند، سپس خمس همین نسبت را از قیمت فعلی سرمایه محاسبه نماید.
محاسبۀ خمس سود سرمایه
در پروژه‌ای عمرانی مبلغ ده میلیارد تومان که مخمّس بوده سرمایه‌گذاری کرده‌ام و به مدت پنج سال، سالانه مبلغ سه میلیارد و پنجاه میلیون تومان دریافت کرده‌ام. در پایان هر سال محاسبۀ خمس چگونه خواهد بود؟
مبلغ سود، اگر تا یک سال از زمان استحقاق آن در مخارج سال هزینه نشود، خمس دارد. و اگر یقین دارید صرف در مؤونه نمی‌شود خمس آن فوری است. البته اگر بعد از پرداخت خمس، سود جدیدی به‌دست آورده‌اید و قبل از رسیدن سال آن، از سرمایۀ مخمّس در هزینه‌های زندگی صرف شده معادل آن از سود جدید خمس ندارد.
فوریت خمس با اطمینان به مؤونه نشدن درآمد
آیا واجب است خمس مالی را که معلوم است تا پایان سال خرج نمی‌شود، فوراً پرداخت کرد یا می‌توان تا سر سال خمسی صبر نمود؟
باید فوراً خمس آن را بدهد، هر چند قبل از سال خمسی باشد.
کاهش قیمت ابزار کار به جهت استفاده شدن
اگر قیمت ابزار کار مورد نیاز در اثر استفاده کم شود، آیا می‌توان این مقدار کاهش قیمت را از منافع سال کسر کرد یا نه؟
بله، از سود آن کار کسر می‌شود.
تبدیل عین مال متعلق خمس
آیا تبدیل مالی یا پولی که مدّتی دیگر خمس به آن تعلق می‌گیرد به عینی دیگر اعم از پول یا مال، سبب اسقاط خمس آن می‌شود؟
خیر.
محاسبۀ خمس برای کشاورزان و دامداران
کشاورزان و دامداران که محصولات زراعی و دامی آنها دائماً در حال کم‌وزیاد شدن است و خریدوفروش می‌شود، چگونه باید حساب سال خود را محاسبه کنند؟
هر منفعت، سال مستقل دارد که اگر بر زمان حصول منفعت، سال بگذرد و از مخارج خود و عیالشان زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهند. بعد از محاسبۀ خمس هم اگر منفعت جدیدی حاصل شود و بعد از آن برای زندگی هم مخارجی داشته باشند که ما به ازای آن موجود نباشد، از همین منفعت جدید کسر می‌شود، هر چند از اموال مخمّس هزینه کرده باشند.
افزودن اقساط به مؤونه
شخصی در بین سال یک ماشین سواری، به صورت قسطی خریده، هنگام محاسبۀ اموال آیا می‌تواند اقساط آینده را از موجودی فعلی کم کند؟
اگر بعد از حصول ربح، ماشین را خریده، بله؛ وگرنه فقط اقساطی که پرداخته، کسر می‌گردد.
خمس کتاب به قیمت روز
تعدادی کتاب با50 درصد تخفیف خریدم، برای خمس آن باید به چه قیمت آن را حساب کنم؟
به قیمت روز ادا تخمیس شود.
محاسبۀ خمس برای زوجین
اگر زن و شوهر هر دو کارمند باشند آیا باید به‌طور جداگانه خمس سالیانه بدهند؟
خمس بر هر یک به‌طور جداگانه واجب است، هرچند یکی‌شان می‌تواند با داشتن اجازه از دیگری، خمس هر دو نفر را بپردازد.
مخلوط شدن پول متعلق خمس با غیر آن
اگر پولی که سال خمسی بر آن گذشته و خمس آن را پرداخت نکرده‌ایم با پولی که سال بر آن نگذشته مخلوط شود و قبل از سر سال خمسی به همان مقدار از پولی که هنوز خمس آن واجب نشده برداریم و خرج کنیم درست است؟
باید نیت کنید که از پولی که سال به آن نخورده برمی‌دارید؛ وگرنه به نسبت، توزیع می‌شود.
پرداخت خمس زودتر از موعد برای فرار از خمس افزایش قیمت
آیا می‌توان خمس مالی را که هر روز به قیمت آن افزوده می‌شود، زودتر از سال خمسی پرداخت کرد؟
اشکالی ندارد؛ البته افزایش قیمت با کسر تورم در صورتی که آن را بفروشد، جزء سود سال فروش است که اگر تا یک سال صرف مؤونه نشود، خمس دارد.
پرداخت خمس از درآمد سال جدید
شخصی آخر سال خمسی مقداری جنس از قبیل روغن و برنج و ... اضافه داشته و خمس آن اجناس را از درآمد سال جدید پرداخت نموده است. آیا این مقدار پولی که بابت خمس پرداخت نموده جزء مؤونه سال جدید است و یا جزء مؤونه نیست و باید خمس این مقدار را بپردازد؟
جزء مؤونه نیست؛ و در صورتی که هنگام پرداخت خمس از مال جدید، آن اجناس باقی باشد، اگر بداند به معادل آن تا آخر سال بدهکار نمی‌شود باید فوراً مابه‌التفاوت خمس و ربع را هم بدهد.
پرداخت خمس به صورت تعلیقی
آیا می‌توان خمس را علی وجه‌الضمان پرداخت به این صورت که اگر خمس بدهکار نباشد قرض باشد تا بعداً بابت خمس محاسبه کند؟
اگر هنگام پرداخت، مجتهد قبول کند مانع ندارد.
کم کردن مقدار اضافه‌ای که سال قبل سهواً به‌جای خمس پرداخته
اگر از روی اشتباه در محاسبۀ خمس، زیادتر از مقدار واجب پرداخت کرده باشیم، می‌توانیم سال بعد کمتر حساب کنیم؟
خیر، جایز نیست. البته ممکن است مجتهد بخشی از سهم امام را برگرداند.
نداشتن مرجع تقلید
من از مرجع خاصی تقلید نمی‌کنم. آیا پرداخت خمس به هر مرجعی صحیح است؟
باید از مرجع خاص تقلید کنید و طبق نظر او عمل کنید و الّا باید در محاسبه و پرداخت خمس بین مراجع محتمل الاعلمیه احتیاط کنید.
روش احتیاط در پرداخت خمس
کسی که به احتیاط عمل می‌کند به چه کسی خمس خود را بدهد؟
باید خمسش را به کسی که وکالت تام از مراجع مورد احتیاط وی دارد، بپردازد و با او شرط کند که به مصرف مشترک برساند.
نحوۀ محاسبۀ خمس در فرض تعدد مراجع در خانواده
با توجه به اینکه همسرم مقلد مرجع دیگری است و احیاناً نحوۀ محاسبۀ خمس ایشان با مرجع من و فرزندان متفاوت است. وظیفۀ ما در قبال محاسبۀ خمس و نیز پرداخت آن چیست؟ و باید به چه صورت به مراجع مختلف پرداخت کنیم؟
هر کس باید طبق نظر مجتهد خود خمس خود را حساب کند و بقیه اگر یقین داشته باشند که مالی طبق نظر مجتهد خودشان متعلق خمس است و صاحب مال خمس آن را نداده، نمی‌توانند بدون اجازۀ مجتهد در آن مال تصرف کنند. البته ما در بعضی از موارد اجازه می‌دهیم شخص، خمس آن مال را بر عهده بگیرد و در آن مال تصرف کند.
خمس کالاهای ناچیز باقی مانده
معمولاً در هر خانه‌ای پس از اتمام سال، مقداری پارچه، نخ یا مواد مصرفی مثلاً یک کیلو برنج، و ... باقی می‌ماند که گاهی حساب‌رسی آن مشکل است. آیا در حساب خمس، این قبیل موارد هم باید منظور شوند؟
خمس اموالی که دارای ارزش مالی هستند باید پرداخت شود.
خمس گیاهان خودرو پس از جمع آوری
اگر گیاهانی چون آویشن، نعناع، مرزه و ... که به صورت خودرو در کوه و صحرا می‌رویند را خودمان برای مصرف تهیه کنیم؛ آیا به آن خمس تعلق می‌گیرد؟
اگر یکسال بر آن بگذرد، چنانچه مقدار باقیمانده ارزش مالی دارد، متعلق خمس است.
خمس اموال محجورین
آیا اموال متعلق به کودکان نابالغ یا دیوانگان، مشمول خمس است؟ و اگر ولیّ آنها برایشان با اموال خود آنها چیزی بخرد، تکلیف خمس آنها به چه صورتی است؟
به مال صغیر و مجنون هم خمس تعلق می‌گیرد؛ و ولیّ آنها خمس را بپردازد، و اگر ندهد بعد آنکه بچه بالغ شد، یا دیوانه عاقل گردید باید خمس آن را بدهد.
خرید کالای خمس داده نشده
اگر بدانیم این کالایی که خرید می‌کنیم یا از دیگری می‌گیریم مشمول خمس بوده و پرداخت نشده، آیا می‌توانیم استفاده کنیم و بعداً خودمان خمسش را بدهیم؟
جایز نیست؛ مگر آنکه مجتهد جامع الشرائط اجازه دهد.
خمسی که به مرجع اعلم داده نشده
شخصی بعد از چند سال متوجه شده که مرجع خود را از راه صحیحی انتخاب نکرده است. تکلیف خمس‌هایی که به ایشان داده، چه می‌شود؟
اگر خمس به مصرف شرعی رسیده، اجازه داده می‌شود.
پرداخت خمس بدون گرفتن رسید
در مواردی مقلدین حضرتعالی به روحانیون شهرستان‌ها مراجعه و وجوهی را پرداخت و گاهی دست‌گردان می‌نمایند، ولی قبض رسید حضرتعالی را دریافت نمی‌کنند. آیا پرداخت وجوه شرعی به این نحو مورد تأیید و موجب برائت ذمه است؟
اگر وثوق دارید که از طرف این‌جانب وکیل هستند یا به دفتر ارسال می‌کنند، کفایت می‌کند.
پرداخت خمس از پول یا جنس دیگر
آیا می‌توان خمسی که به مال تعلق گرفته را از مال دیگر پرداخت؟ اگر از جنس همان مال باشد چطور؟
می‌توانید خمس را از همان کالا یا از پول دیگر بپردازید؛ اما از کالای دیگر، هر چند از همان جنس باشد، کفایت نمی‌کند.
شک در مقدار متعلق خمس
مقداری پول مخمس در حساب‌های بانکی مختلف خود داشتم که در طول سال جابجا شده و با مبالغ دیگر مخلوط شده و هزینه شده است. اکنون حدود هفت میلیون پول نقد دارم که نمی‌دانم چقدرش متعلق خمس است. احتمال می‌دهم خمس دو تا پنج میلیون آن، را داده‌ام. اکنون در سر سال خمسی چه مقدار خمس باید پرداخت کنم؟
باید در مقدار مشکوک با مرجع تقلید یا نمایندۀ ایشان مصالحه کنید.
اشتباه در محاسبۀ خمس
این‌جانب درآمد مازاد بر سال را محاسبه کرده و خمس آن را جدا نمودم. سه روز بعد متذکّر شدم که مبلغ قابل‌توجهی بابت مؤونۀ سال به شخصی مقروض هستم. با توجه به اینکه هنوز این وجه را ارسال نکرده‌ام، آیا می‌توانم دین مزبور را از مازاد سال کسر نمایم یا نه؟
اگر این بدهی بعد از حصول درآمد بوده، مانعی ندارد.
کسر مخارج از پول مخمّس
فردی سال گذشته پس از پرداخت خمس پنجاه میلیون تومان دارایی و سرمایه داشته است، ولی امسال دارایی او چهل‌وپنج میلیون تومان می‌باشد و می‌داند که برخی از پول‌های مخمّس سال گذشته خرج شده و پول جدیدی جایگزین آن شده است.
۱- آیا بر این فرد پرداخت خمس واجب است؟ ۲- در صورت وجوب خمس چگونه باید محاسبه کند؟اگر پس از به دست آوردن درآمد جدید از پول خمس داده شده استفاده کرده باشد و ما به ازای آن موجود نیست، کسر می‌شود؛ وگرنه نمی‌تواند کسر کند.
چگونگی محاسبۀ سرمایۀ مخمّس
سرمایۀ شخصی، ده میلیون تومان بوده و دو میلیون تومان، به عنوان خمس پرداخته است، فعلاً سرمایۀ مخمّس وی ده میلیون است، یا هشت میلیون تومان؟
در فرض سؤال، هشت میلیون است. البته اگر خمس را از مالی که متعلق خمس نیست پرداخته باشد، کل ده میلیون، مخمّس محسوب می‌شود.
محاسبۀ مقدار مخمس با دست‌گردان خمس در گذشته
من سال گذشته 80 میلیون درآمد داشتم؛ لذا 16 میلیون تومان خمس بدهکار شدم که دست‌گردان کردم و هنوز نپرداخته‌ام. برای محاسبۀ خمس امسال، می‌توانم مقدار مخمس از سال گذشته را از موجودی کنونی کسر کنم؟
اگر پس از به دست آوردن درآمد جدید از مال مخمس استفاده کرده‌اید، می‌توانید کسر کنید.
تعلق خمس و زکات به شیء واحد
اگر کسی طلای مسکوک داشته باشد و به حد نصاب هم برسد، آیا علاوه بر زکات، پرداخت خمس آن هم واجب است؟
خمس آن واجب است؛ ولی مجرد مسکوک بودن -تا زمانی که معامله با آن به عنوان ثمن رایج نباشد- سبب وجوب ادای زکات نمی‌شود.
خمس پول جمع‌شده در اثر قناعت
شخصی که بر خود یا خانواده تحت تکفل خود سخت می‌گیرد تا بتواند مقداری پس‌انداز نماید و یا مقداری قرض می‌کند تا بتواند مشکلات زندگی‌اش را حل کند، اگر مال پس‌انداز شده و یا مالی که قرض گرفته، تا سر سال باقی بماند، آیا خمس به آن تعلق می‌گیرد؟
اگر پس‌انداز لازم باشد خمس ندارد.
زمان پرداخت خمس و ربع
مواردی که باید ربع پرداخت شود و مواردی که خمس کفایت می‌کند کدام است؟
اگر بخواهد از ربح سال بعد بدهد در صورتی که به معادل آن تا آخر سال بدهکار نمی‌شود و مالی که خمسش را می‌دهد تا یکسال -از زمان حصول ربح مالی که با آن خمس می‌دهد-_صرف در مخارج زندگی نمی‌شود باید ربع بدهد. در غیر این صورت پرداخت خمس کافی است.
تأخیر در پرداخت خمس
تأخیر در پرداخت خمس تا سال آینده چه حکمی دارد؟
اگر تعلق خمس قطعی است، تأخیر آن جایز نیست.
اجرت استفاده از مال متعلق خمس
اگر دادن خمس به تأخیر انداخته شد آیا باید اجرت استفاده‌ای که از مال متعلق خمس در زمان تأخیر خمس نموده، پرداخت شود یا خیر؟
بله.
درآمد مال خمس داده نشده
آیا بر درآمد چیزی که پرداخت خمسش واجب شده، ولی هنوز خمسش را نپرداخته‌ایم، خمس واجب می‌شود؟
بله.
تخمیس مال مخمّس
به مالی که یکبار خمسش داده شده، باز هم خمس تعلق می‌گیرد؟
خیر. البته اگر مال، فروخته و مبادله شود، ترقی قیمت آن بعد از پرداخت خمس -با کسر مقدار ترقی بابت تورم- جزء سود سال فروش است که اگر تا یک سال مؤونه نشود باید خمسش پرداخت شود.
ارسال خمس از طریق بانک
مبلغی به عنوان خمس معیّن شده، ولی انتقال عین آن به دفتر مرجع مشکل است. آیا می‌توان آن را از طریق بانک حواله کرد؟
مانعی ندارد. اگر با قرار با وکیل مجتهد این مبلغ به عنوان خمس تعیین شود -مثلاً مصالحه‌ای صورت گیرد- بدون اجازۀ مجتهد یا وکیل وی جایز نیست؛ و اگر تعیین نشده و مال مکلف است، مانعی ندارد. اگر خمس مال دیگری است و صرفاً وکیل در رساندن مال به مجتهد هستید، باید از خود موکل اجازه بگیرید.
نداشتن پول برای ادای خمس
اگر عین مالی متعلق خمس قرار گرفت، و لی هنگام ادای آن، مالی که از آن بتوان خمس را ادا نمود نداشته باشیم، تکلیف چیست؟
می‌توانید خمس همان مال متعلق خمس، را ادا کنید، و حاکم شرع در صورت مصلحت می‌تواند دست‌گردان کند یا بر مال دیگری مصالحه کنند.
پرداخت قیمت به‌جای عین
آیا در پرداخت خمس، می‌توان قیمت مالی که خمس به آن تعلق گرفته را پرداخت کرد؟
بله؛ پرداخت قیمت هم جایز است.
محاسبۀ خمس پس‌انداز در گردش
بنده حساب پس‌اندازی در بانک دارم. گاهی مبالغی در آن واریز می‌شود و هر از چند گاهی هم از آن برداشت می‌کنم. خمس این پس‌انداز را چگونه محاسبه کنم؟
خمس مقداری را که یقین دارید سال بر آن گذشته را باید بدهید و نسبت به مقدار مشکوک با مرجع تقلید یا نماینده ایشان مصالحه کنید.
محاسبۀ خمس پول مخلوط با پول مخمّس
پولی که سال قبل خمس آن داده شده، با پول جدید مخلوط شده است. حال خمس پول موجود را چگونه باید محاسبه نمود؟
مقدار پولی که سال قبل خمس آن داده شده، از ربح کم کند و خمس بقیه را بدهد؛ و اگر مقداری از پول را برداشته، آن مقدار از ربح امسال کسر می‌شود.
محاسبۀ خمس چک
کاسبی که با چک کار می‌کند و نمی‌داند چه تعداد از چک‌هایش وصول و چه تعدادی وصول نمی‌شود؛ چگونه باید محاسبۀ خمس کند؟
خمس منافع موجود و خمس آن مقدار چک‌هایی که نقد شده -اگر سال بر زمان به‌دست آوردن آن یا معادلش گذشته- واجب است.
پرداخت خمس به مستحق به عنوان مالی دیگر
آیا می‌توان خمس را بدون اعلام اینکه خمس است به عنوان هدیه یا عنوانی دیگر به مستحق داد؟
اعلام لازم نیست؛ ولی نباید به‌گونه‌ای بیان شود که موجب کذب شود.
ریا در خمس
فردی هنگام دادن خمس، قصد قربت ندارد و آن را به ریا می‌دهد. آیا خمس، صحیح پرداخت شده است؟
اگر مالی که پرداخته از بین رفته است، صحیح نیست؛ و اگر در دست مجتهد موجود باشد، می‌تواند با قصد قربت بابت خمس حساب کند.
عدم کفایت خیرات از پرداخت خمس
آیا خیراتی که برای میت می‌دهند کفایت از بدهی خمس و زکات او می‌کند یا باید خمس و زکاتی که به اموال او تعلق گرفته جداگانه پرداخت شود؟
کفایت از بدهی خمس و زکات او نمی‌کند.
استفادۀ سید فقیر از سهم سادات خمس خودش
سید فقیری که بدهکار خمس است، آیا جایز است سهم سادات خمسش به خودش بازگردانده شود؟
خیر. البته می‌توان خمس وی را دریافت کرد و از مال دیگر به وی سهم سادات پرداخت نمود.
معنی دست‌گردان و ثمرۀ آن
معنای دست‌گردان در خمس چیست و ثمرۀ آن چه می‌باشد؟
دست‌گردان این است که حاکم شرع یا وکیل او با کسی که خمس بدهکار است و توانایی پرداخت آن را به راحتی ندارد، مقدار خمس را اخذ و اعطا می‌کند و ثمرۀ آن این است که خمس از عین به ذمّه منتقل می‌شود و بدهکارِ خمس، آن بدهی را طبق توافق می‌پردازد.
معنای مصالحه
مصالحه در خمس به چه صورتی انجام می‌شود؟
مصالحه بر اساس میزان حساب احتمالات صورت می‌گیرد. بنابراین اگر 90 درصد احتمال می‌دهد به مال خمس تعلق گرفته باشد، 90 درصد مال تخمیس می‌گردد.
چگونگی پرداخت خمس دست‌گردان شده از درآمد سال آینده
سر سال خمسی، مبلغی خمس بدهکار شدم و با وکیل مجتهدم دست‌گردان کردم. آیا می‌توانم از منافع سال آینده، آن را بپردازم؟
در صورت عدم مسامحه مانعی ندارد؛ ولی اگر به معادل آن تا آخر سال بدهکار نمی‌شوید و آن قسمت مال که خمس آن بر ذمه آمده موجود باشد و تا یکسال از زمان حصول ربح و درآمد این سال که می‌خواهید با آن بدهی خمسی را بپردازید صرف در مخارج نشود، باید به‌جای خمس، ربع بپردازید.
کاهش ارزش بدهکاری بابت خمس
شخصی مبلغ زیادی خمس بدهکار بوده و دست‌گردان کرده است. در پایان سال خمسی ارزش پول به‌طور چشم‌گیری پایین آمده است. آیا وی همان مبلغ را بدهکار می‌باشد، یا به‌اندازۀ قدرت خرید آن مبلغ؟
در تنزّل قیمت فاحش باید با مجتهد یا نمایندۀ ایشان مصالحه کند.
تحویل خمس به یکی از وکلا پس از دست‌گردان آن با دیگری
مقلدین حضرتعالی که با یکی از وکلای شما مبلغی خمس را دست‌گردان کرده‌اند، آیا می‌توانند بدهی خود را به وکیل دیگر شما بدهند؟
مجاز است؛ ولی مناسب است به فرد اول داده شود.
تغییر مرجع بعد از دست‌گردان خمس
شخصی که با مرجع خود مبلغی خمس را دست‌گردان کرده و قبل از پرداخت، مرجع خود را حسَب وظیفه تغییر می‌دهد. حال تکلیف چیست؟ اگر مقداری از آن را پرداخت کرده باشد چه؟
اگر مجتهد قبلی به‌جز شرط اعلمیت شرایط دیگر را دارد و خمس را در راهی که مجتهد فعلی اجازه می‌دهد مصرف می‌کند، می‌تواند به او بپردازد. در غیر این صورت باید وجه را به مجتهد فعلی خود بپردازد.
تکلیف خمس در موارد تغییر مرجع
اگر مکلفی از مجتهدی تقلید می‌کرده که خمس را در هدیه واجب نمی‌دانسته، ولی اکنون از مجتهدی تقلید می‌کند که خمس هدیه را واجب می‌داند، آیا باید خمس مواردی را که نداده بدهد؟
بله؛ باید خمس آن را بدهد. البته اگر آن را در همان زمان هدیه داده یا مثلاً فروخته، خمس آن واجب نیست.
کسر بدهی اقساطی از درآمد سال
کسی بدهی اقساطی دارد و اقساط آن چند سال طول می‌کشد، آیا می‌تواند همۀ بدهی را از درآمد سال کسر کند؟
بعد از حصول فایده تا یک سال اگر برای مخارج زندگی بدهکار شود، از فایده کسر می‌کند.
اولویت در پرداخت بدهی خمس یا بدهی دیگر
شخصی از چند سال قبل یک‌میلیون تومان خمس بدهکار است و از طرفی ده میلیون تومان نیز بدهی دارد که طلبکار، آن را مطالبه می‌کند؛ ولی این شخص فقط یک‌میلیون پول دارد. پرداخت کدام‌یک از این دو بدهی اولویت دارد؟ و آیا بالنسبه داده می‌شود؟
اگر مجاز به تأخیر در ادای هیچکدام نباشد چنانچه مال متعلق خمس از بین نرفته باشد، باید خمس را بدهد؛ و اگر از بین رفته باشد، می‌تواند تمام دارایی خود را در پرداخت یکی از موارد فوق صرف کند، ولی بهتر است در موارد فوق تقسیم کند.
مصالحۀ خمس به کمتر
آیا با فرض یقین به وجوب مقداری از خمس، مصالحه به کمتر جایز است؟
جایز نیست.
خمس درآمد سلف
ثمن معاملۀ سلف نسبت به فروشنده، جزء درآمد سال فروش است یا سال تحویل جنس؟
اگر از خود معامله فایده ببرد و تا یک سال در مخارج زندگی مصرف نکند، باید خمس آن را بدهد. البته تا زمانی که کالا را تحویل نداده و معادل آن را ندارد، پول دریافتی متعلق خمس نیست، ولی بعد از دارا شدن کالا، سال خمسی وی شروع می‌شود.
خمس پول معاملۀ سلف
جنسی را پیش‌خرید کرده‌ام و پول آن را پرداخته‌ام؛ ولی پیش از تحویل جنس، سال خمسی‌ام فرا رسیده است. آیا باید خمس پول را بپردازم؟
اگر با درآمدی که سال بر آن نگذشته خریده‌اید در صورت رسیدن سال خمسی درآمد، باید آن جنس را تخمیس کنید؛ و اگر هنوز تحویل نگرفته‌اید هر موقع امکان تحویل گرفتن وجود داشت، باید فوراً تخمیس کنید.
تبدیل عین پولی که خمس ندارد
اگر عین پولی که خمس به آن تعلق نمی‌گیرد تبدیل شود، خمس دارد؟
خمس ندارد. البته اگر در این تبدیل سود کرده باشد، معادل آن از جنس، سود و درآمد جدید حساب می‌شود که اگر در سال مؤونه نشود، باید خمس آن پرداخت گردد.
شک در تعلق خمس به پول‌های صرف‌شده
اگر کسی شک کند آیا پول‌هایی که در سالهای قبل مصرف کرده، متعلّق خمس بوده یا نه، تکلیفش در فرضی که سال خمسی داشته و همچنین در فرضی که سال خمسی نداشته یا اصلاً اهل خمس نبوده، چیست؟
لازم نیست خمس آنها را بدهد؛ و بین اینکه سال خمسی داشته باشد یا نه، فرقی نیست.
شک در صحت محاسبۀ خمس
اگر شک کنیم خمس سالهای قبل را درست حساب کرده‌ایم یا نه، چه وظیفه‌ای داریم؟
اگر نسبت به خمس مصالحه کرده‌اید یا قیمت چیزی که خمس به آن تعلق گرفته را پرداخت نموده‌اید یا با اینکه حکم مسأله را می‌دانستید در موضوع شک کرده‌اید، بنا بگذارید که خمس را درست حساب کرده‌اید.
شک در پرداخت خمس‌های قبلی
فردی که شک دارد که خمس سالهای قبل را پرداخته یا نه، چه وظیفه‌ای دارد؟
باید خمس را بپردازد. البته اگر با آن مال معامله‌ای انجام داده، حمل بر صحت می‌شود.
پرداخت خمس برای رفع تردید
اگر انسان در محاسبۀ درآمد سالانۀ خود دقیق نبوده و به مقداری پول برخورد کند که نداند به چه صورت به دست او رسیده، آیا لازم است جهت رفع تردید خمس آن را پرداخت کند؟
اگر نداند سودی است که سال بر آن گذشته یا خیر، لازم نیست خمس آن را بدهد؛ ولی اگر بداند سود سالهای قبل است، و نداند در گذشته مؤونۀ وی بوده یا نه، باید خمس آن را بدهد.
بخشیدن اموال برای فرار از خمس
دو نفر با یکدیگر قرار می‌گذارند، که هر سال برای فرار از خمس تمام اموال خود را به یکدیگر ببخشند، آیا این کار جایز است؟
در فرضی که واقعاً قصد هبه کرده و این هبه و بخشش بیشتر از شأن آنها نباشد، خمس ظاهراً ساقط است، هرچند احتیاط استحبابی در پرداخت خمس است.
خمس هدیه‌ای که به آن رجوع شده
شخصی با قصد جدی، مالی را به شخصی دیگر هدیه داده است. اما بعد از سال خمسی از هبۀ خود رجوع می‌کند و آن را پس می‌گیرد. آیا باید خمس آن را بدهد؟
لازم نیست.
مصرف خمس
تصرف در خمس کنار‌‌گذاشته‌شده
شخصی خمس مالش را جدا کرده است. اگر قبل از پرداخت، معسر شود و در خرج سالش بماند، می‌تواند از آن پول استفاده کند؟
تصرف در عین خمس -جز در فرض اضطرار- جایز نیست؛ ولی اگر مثلاً قیمت آن را کنار گذاشته چون به‌صرف کنار گذاشتن تعیّن نیافته، اگر فقط آن پول را دارد، در صورتی می‌تواند آن را مصرف کند که از پرداخت خمس به حرج می‌افتد.
مصرف خمس در امور فرهنگی
آیا به مقلّدین خود اجازه می‌فرمایید ثلث سهم امام؟ع؟ را به مصرف امور فرهنگی برسانند؟
با توجه به ضرورت مصرف خمس در مصارف دیگر، فعلاً چنین اجازه‌ای داده نمی‌شود.
اعطای خمس به مستحق توسط مکلف
نصف خمس سال که سهم امام؟ع؟ بوده را به آدم مستحق پرداخت کردم. آیا مشکلی دارد؟
مجزی نیست و اگر مستحق مضطر و مستأصل است و از راهی دیگر نمی‌تواند رفع اضطرار کند، باید به‌صورت موردی سؤال شود.
مصرف خمس با علم به رضایت امام؟ع؟
اگر اطمینان داشته باشیم امام عصر؟س؟ رضایت دارد که سهمین را به مصرفش برسانیم، باز هم لازم است از مجتهد اجازه بگیریم؟
در زمان غیبت که دسترسی به امام معصوم؟ع؟ نداریم، باید خمس، بر اساس نظر مجتهد جامع الشرایط صرف مصلحت دین شود.
پرداخت حق‌الزحمۀ امام جماعت از محل سهم امام؟ع؟
برای روحانی مسجد، ماهانه مبلغی تحت عنوان حق‌الزحمه از نمازگزاران جمع‌آوری و در اختیار امام جماعت قرار داده می‌شود. آیا اجازه می‌فرمایید از سهم امام؟ع؟ محسوب گردد؟
باید در هر مورد، جداگانه سؤال شود.
ساختن مسجد از سهم امام؟ع؟
آیا از سهم مبارک امام؟ع؟ برای ساختن مسجد می‌توان استفاده نمود؟
در صورتی که مسجد برای آن مکان ضرورت داشته باشد و نتوان هزینه‌ها را از راهی دیگر مثل خیرات، کمک‌های مردمی یا پرداخت زکات تأمین نمود، به مؤمنین اجازه داده می‌شود یک‌سوم سهم امام؟ع؟ را در آن مورد مصرف نمایند؛ اما اگر بتوان هزینه‌ها را از راهی دیگر تأمین کرد، به همین مقدار هم اجازه داده نمی‌شود.
ساخت حسینیه بابت سهم امام؟ع؟
کسی که قصد دارد چند طبقۀ مسکونی بسازد و یک طبقۀ آن را حسینیه کند، آیا می‌تواند آن را بابت سهم امام حساب کند؟ و آیا متعلق خمس است؟
اگر سال برآن نگذشته باشد و تبدیل آن به حسینیه مطابق شأن او باشد، خمس آن لازم نیست؛ وگرنه باید خمس آن را بدهد و نمی‌تواند از بابت سهم امام؟ع؟ حساب کند، مگر در شرایط خاص و با اجازۀ مجتهد جامع الشرایط.
مصرف خمس در تعمیر مسجد
آیا شخص می‌تواند پول خمس خود را برای تعمیر مسجد یا حسینیه‌ای که احتیاج به تعمیر دارد مصرف نماید؟
با توجه به ضرورت مصرف خمس در موارد دیگر جایز نیست. البته در صورت ضرورت تعمیر و عدم تأمین پول از خیرات و مبرّات و زکات، مؤمنین مجازند ثلث سهم مبارک امام؟ع؟ را در تعمیرات مسجد بپردازند.
خمس از شؤون حکومت اسلامی
آیا دریافت خمس از شؤون مربوط به حاکم اسلامی است یا خیر؟
در زمان غیبت، خمس باید به دست حاکم شرع، یعنی مجتهد جامع الشرائط برسد.
پرداخت خمس به مرجع تقلید دیگر
آیا وجوهات شرعیه (خمس و زکات) را باید به مرجع تقلید داد یا به ولیّ فقیه، و یا به هر کدام بپردازیم کفایت می‌کند؟ آیا در پرداخت به هریک از آنها اجازۀ دیگری شرط است؟ آیا شرایط دیگری هم برای پرداخت وجود دارد؟
پرداخت خمس به مجتهد جامع الشرائط که در مصرف، هم عقیدۀ مرجع تقلید باشد، همچنین به اشخاصی که مأذون از مجتهد باشند، جایز است؛ ولی زکات را خود صاحب مال نیز می‌تواند بپردازد.
کسب اجازه از مرجع تقلید در مصرف خمس
برخی افراد وجوهاتی را از مقلّدان حضرتعالی می‌گیرند و پس از دست‌گردان به مرجع دیگر می‌دهند، یا با اجازۀ آن مرجع در اموری هزینه می‌نمایند. آیا چنین تصرفاتی بدون اجازۀ حضرتعالی صحیح است؟
اگر شخص به وکالت این‌جانب دست‌گردان کرده باشد، جایز نیست؛ همچنین است اگر مجتهد دیگر در راهی غیر از مواردی که بنده مجاز می‌بینم مصرف کند.
پرداخت خمس به غیر وکیل مرجع
آیا پرداخت خمس به غیر وکلای مراجع موجب برائت ذمه می‌شود یا خیر؟
تا زمانی که به دست مجتهد یا وکیل او نرسانده بریءالذمه نمی‌شود. در هر صورت مصالحه یا دست‌گردان و ... که توسط غیر وکیل انجام شده، تا زمانی که مجتهد آن را اجازه نکند، باطل است.
واسطه در رساندن وجوهات دیگران به غیر اعلم
آیا واسطه شدن برای رساندن وجوهات به مجتهدی که می‌دانیم اعلم نیست، چه حکمی دارد؟ اگر کسی وجوهات خود را به ما بدهد تا به مرجعش برسانیم و ما می‌دانیم آن مرجع اعلم نیست، آیا می‌توان بدون اطلاع آن شخص، وجوهات را به مرجع اعلم تقدیم کرد؟
واسطه شدن را اجازه می‌دهیم؛ اما پرداخت وجوهات به مرجع دیگر جایز یا صلاح نیست.
تلف شدن خمس در دست واسطه
اگر مبلغی خمس که از مردم به شخصی داده شده تا به مرجع تقلید آنها برساند مفقود شود، وی ضامن است؟ آیا ذمۀ خمس‌دهندگان بریء شده است؟
اگر بدون تعدّی و تفریط گم شده، ضامن نیست. ولی اگر گیرندۀ مبلغ، وکیل مرجع نبوده یا به وکالت از مرجع دریافت نکرده، ذمّۀ خمس‌دهنده، بریء نشده است.
باطل شدن اجازات مرجع بعد از فوت
آیا اجازه‌نامه‌هایی که مراجع عظام تقلید به بعضی از معتمدین خود برای دریافت وجوهات می‌دهند، بعد از فوت آنها هم بر جای خود باقی است یا خیر؟ اذن‌های عامی که به مقلدین خود داده‌اند، چطور؟
هر دو باطل می‌شود.
مصرف سهم امام؟ع؟
مادر پیر و بیماری دارم که ماهیانه مبلغ زیادی خرج درمان او می‌کنم. مالی هم از پدرم به ارث رسیده که مورد خمس است. آیا امکان دارد سهم امام؟ع؟ را نپردازم و بریءالذمه باشم؟
با توجه به ضرورت صرف سهم امام؟ع؟ در جهت ترویج دین و مذهب، مصرف سهم مذکور در این امر صحیح نیست. ان شاء الله هر مقدار از مال خودتان که صرف پدر و مادر می‌نمایید در دنیا و آخرت جزای خیر می‌بینید و مشکلاتتان مرتفع خواهد شد.
دادن سهم سادات به همسر سیده
آیا مرد می‌تواند به زن سیّده‌اش خمس مالش را بدهد؟
نمی‌تواند، مگر اینکه زن سیّده به خاطر نداشتن هزینه‌هایی که پرداخت آن بر شوهر وی واجب نیست، فقیر باشد، که در این صورت پرداخت سهم سادات با اجازۀ مجتهد مانعی ندارد.
پرداخت خمس برای پیشگیری از فقر و درماندگی
آیا به سیدی که خرج یک‌ساله خود را دارد، ولی در سال بعد گرسنه خواهد ماند یا به گدایی می‌افتد، می‌توان سهم سادات پرداخت؟
با اجازۀ مجتهد مانع ندارد.
محاسبۀ طلب به عنوان خمس
فردی از کسی که مستحق سهم سادات است، طلبکار است. آیا می‌تواند به حساب وجوه شرعیه، ذمۀ او را ابراء کند؟
با اجازۀ حاکم شرع، مانعی ندارد.
محاسبۀ سهم سادات با بدهی سید فقیر
اگر فرد سیدی نتواند چک خود را پاس کند، آیا می‌شود مبلغ چک را بابت خمس حساب کرد؟
محاسبه از سهم سادات، با اجازۀ حاکم شرع جایز است.
تحویل خمس به سید فقیری که عمداً کار نمی‌کند
آیا به سید فقیری که عمداً کار نمی‌کند و فقیر است می‌شود سهم سادات داد؟
جایز نیست. البته پرداخت سهم سادات برای آن زمان که امکان اکتساب ندارد، جایز است، مگر اینکه همین پرداخت باعث شود اکتسابی که به جهت نفقه یا عدم هتک شخصیت بر وی لازم است را ترک کند، که پرداخت به این مقدار هم در این فرض جایز نخواهد بود.
پرداخت خمس به سید ریش‌تراش
آیا به سیدی فقیر که اهل نماز و روزه است ولی ریش خود را می‌تراشد، می‌شود خمس داد؟
جایز است.
دادن خمس به سرپرست سادات فقیر
آیا می‌توان سهم سادات را به خانمی غیر سیّده که فرزندان سیّد دارد، پرداخت نمود تا خرج خودش و فرزندانش کند؟
برای مخارج و شؤونات لازم فرزندان خود، می‌تواند سهم سادات بگیرد.
سیّدی که از فقر خارج شده
سیّد فقیری که مبلغی خمس دریافت کرده امّا بعد از مدتی از فقیر بودن خارج شده آیا باز هم می‌تواند از آن مبلغ استفاده کند؟
مانعی ندارد.
استفاده از شهریه با شک در رضایت امام؟ع؟
آیا طلاب علوم دینی می‌توانند بدون احراز رضایت امام زمان؟ع؟، از حقوق شرعیه استفاده کنند؟
با اجازۀ مجتهد جامع الشرایط، مانعی ندارد.
دریافت پول بدون فحص
مالی را که معلوم نیست از وجوه شرعی باشد به ما می‌دهند. با توجه به اینکه در دریافت وجوه شرعی لازم است شرایط مصرفش را دارا باشیم، آیا می‌توانیم بدون تفحص، آن مال را بگیریم ومصرف کنیم؟
مانعی ندارد.
پرداخت خمس به نان‌خور دیگری
آیا پرداخت خمس به خانمی که شوهرش به هر دلیلی نفقه واجب او را نمی‌دهد، جایز است؟
اگر سیّد و فقیر باشد و نتواند بدون مشقت غیر قابل تحمل از شوهرش نفقه بگیرد، با اجازۀ حاکم شرع می‌توان به او سهم سادات داد.
سیّدی که حاضر به گرفتن مخارج خود نیست
سیّد فقیری با آنکه فرزندانش حاضرند مخارج او را بدهند؛ اما خودش نمی‌خواهد زیر بار منّت فرزندانش برود. آیا می‌شود به او سهم سادات داد یا نه؟
جایز است.
مراد از فقیر
مراد از فقیر در شرع مقدس چه کسی است؟
فقیر کسی است که مخارج سال خود یا عیالش را ندارد؛ و کسی که صنعت یا ملک یا سرمایه‌ای دارد که می‌تواند مخارج سال خود را از منافع آنها بگذراند، فقیر نیست.
بیشترین حد پرداخت خمس به سیّد فقیر
حداکثر چه مقدار می‌توان سهم سادات به سیّد پرداخت کرد؟
بیشتر از مقدار مخارج سال نمی‌توان پرداخت کرد. البته لازم نیست حداقل مخارج متعارف داده شود؛ بلکه به هر یک از افراد، متعارف مخارج سال داده شود، کفایت می‌کند.
دریافت وجهی که فقیر را از فقیر بودن خارج می‌کند
سیّد فقیری که با دریافت مبلغ خاصی از خمس از فقر خارج می‌شود، آیا می‌تواند آن مبلغ خمس را بگیرد؟
بیشتر از مخارجش نمی‌تواند خمس بگیرد؛ البته لازم نیست به حداقل متعارف اکتفا کند.
مفقود شدن پول متعلق خمس
شخصی مقداری مال مشمول خمس داشته و قبل از پرداخت خمس، آن اموال مفقود شده است. تکلیف او چیست؟
اگر در پرداخت خمس تأخیر نکرده و در نگهداری آن هم افراط یا تفریط نکرده، تکلیفی ندارد.
لزوم فقیر دانستن خود برای دریافت خمس
آیا سیّدی که می‌خواهد خمس بگیرد لازم است خود را فقیر بداند یا همین‌که صاحب مال او را فقیر بداند کافی است؟
باید خود را فقیر بداند.
احکام سیادت
ملاک سیادت
اشخاصی در محل زندگی خود مشهور به سیادت هستند؛ ولی هیچکدام شجره‌نامه ندارند و احتمال دارد که در نسل‌های قبل، به جهت ترس از کشته شدن، شجره‌نامه‌ها را از بین برده و یا مخفی نموده باشند و الآن در دسترس نباشد. آیا احکام سیادت در حق چنین افرادی جاری می‌گردد؟
چنانچه از وجود شهرت به سیادت یک فرد و خاندانش -در محلی که آن خاندان را می‌شناسند- گمان قوی به سیادت حاصل شود، سیادت ثابت می‌گردد. البته اگر با وجود شهرت، ادعای انکار سیادت -بر اساس دلیل قابل اعتناء- نیز وجود داشته باشد، چون چنین گمانی حاصل نمی‌گردد، سیادت ثابت نمی‌گردد.
و با توجه به اینکه شجره‌نامه در قدیم جز برای معدودی از خانواده‌های مهم ثبت نمی‌شده است و اکثر شجره‌نامه‌ها یا ساختگی است یا اتصالش به زمان گذشته معلوم نیست، بودن یا نبودن شجره‌نامه هیچ تأثیری در اثبات سیادت ندارد.انتقال سیادت از طریق مادر
آیا اگر مادربزرگ پدری یا مادربزرگ مادری یا مادر شخصی سیّده باشد، آن شخص سیّد محسوب می‌شود؟
در حالات مذکور، شرف انتساب به حضرت فاطمه زهرا؟سها؟ وجود دارد؛ لکن چون «هاشمی» کسی است که از طرف پدر به هاشم برسد؛ لذا بر او احکام هاشمی و سیادت جاری نمی‌شود.
گذاشتن عمامۀ سیاه برای غیر سادات
کسی که مادرش سیّده است و پدرش سیّد نیست، آیا می‌تواند عمامۀ سیاه بگذارد؟
عمامۀ سیاه چون علامت سیادت است و چنین شخصی سیّد نیست، نباید به آن ملبّس شود.
اثبات سیادت با علم انساب
اگر سیادت شخصی از طریق خبر دادن یکی از علمای انساب ثابت شود و عدۀ زیادی از علما به وثاقت و خبره بودن و عدالت آن عالم شهادت بدهند، آیا قول آن عالم حجت است؟
خیر؛ حجیت ندارد.
شیاع و اذعان به سیادت
این‌جانب در خانواده‌ای متولد شده‌ام که پدر و اجدادم بدون تظاهر به زیّ سادات، پیش همگان ادعای سیادت می‌کرده‌اند. بعضی از طوایف سادات نیز به سیادت خانوادۀ ما اذعان دارند و در میان پیران شهر شیاع بر سیادت ما وجود دارد. افراد ثقه‌ای براساس دست‌نوشته‌ای که از ایشان وجود دارد، به سیادت خاندان ما تصریح دارند. از طرفی قول پدر و جد و سایر افراد ثقۀ خانواده مبنی بر سیادت خودشان برای این‌جانب اطمینان‌آور است. حال در مورد احکام مربوط به سادات، بنده و خانواده‌ام چه تکلیفی داریم؟
در صورت اشتهار بر سیادت یا شهادت دو مرد عادل به وجود این اشتهار، احکام سیادت برای شما و فرزندانتان جاری است.
اثبات سیادت با کتب و شجره‌نامه
آیا کتب معتبرۀ انساب و نیز مشجّرات و نسب‌نامه‌هایی که در خانواده‌های سادات موجود است و نوعاً به تأیید علما رسیده، در تأیید سیادت کافی است؟
کفایت نمی‌کند.
اطمینان به سیادت
آیا گمان و اطمینان به سیادت برای اثبات سیادت کافی است؟
اطمینان خود شخص کفایت می‌کند. گمان قوی حاصل از شهرت به سیادت در محل تولّد و زندگی نیز کفایت می‌کند.
پرداخت خمس به مدعی سیادت از باب وکالت
شخص عادلی که هیچ‌یک از راههای اثبات سیادت را ندارد، اگر ادعای نسب کند، آیا ما می‌توانیم خمس را به او بدهیم و او را وکیل کنیم که آن را به مصرف شرعی برساند (هر چند مصرفش خودش باشد)، او هم آن را برای خود بردارد؟
اگر اطمینان دارید که دقت و اهتمام دارد و خمس را به مصرف شرعی می‌رساند کافی است.
شهرت کم در اثبات سیادت
آیا شهرت کم، در حد گمان ضعیف برای اثبات سیادت کافی است؟
کفایت نمی‌کند.
اثبات سیادت با رؤیا
رؤیاهای صادقۀ مربوط به سیادت و نیز ارتکازاتی که بسیاری از مؤمنین بدون سابقۀ ذهنی یا آشنایی قبلی برایشان حاصل شده، آیا نقشی در اثبات سیادت اشخاص دارد؟
معتبر نیست.
ادعای سیادت
گاهی اتفاق می‌افتد که در راه‌ها و خیابان‌ها افرادی ادعای تنگدستی یا در راه‌ماندگی می‌کنند و درخواست سهم سادات دارند. آیا از سهم سادات می‌توان به آنها داد؟
تا زمانی که حجت شرعی بر فقیر بودن و سیّد بودن او نباشد، نمی‌توان به او سهم سادات پرداخت، علاوه بر ا مصرف سهم سادات باید با اجازۀ مجتهد جامع الشرایط باشد.
ملاک صحیح سیادت
در کشور پاکستان عده‌ای معتقدند احکام سادات مختص اولاد حضرت علی؟ع؟ و فاطمه زهرا؟سها؟ است و افرادی که از اولاد حضرت اباالفضل؟ع؟ و محمد بن حنفیه و عباس بن عبدالمطلب می‌باشند، سید نیستند. آیا این نوع تفکر صحیح است و به چه کسی شرعاً سیّد اطلاق می‌شود؟
تفکر فوق صحیح نیست. سیّد در اصطلاح اگرچه به اولاد حضرت زهرا؟سها؟ که ذریّۀ پیامبر؟صل؟ هستند اطلاق می‌شود، ولی سهم سادات، اختصاص به ایشان ندارد، بلکه برای تمامی اولاد هاشم بن عبد مناف (نیای دوم پیامبر؟صل؟) می‌باشد؛ ولی چون در زمان کنونی، هاشمیان معمولاً از طریق سیادت شناخته می‌شوند، به سهم سادات معروف شده است.
مصرف سهم سادات برای حاجت غیر ضروری
آیا سیّد فقیر می‌تواند سهم سادات را برای احتیاجات غیر ضروری خود مصرف کند؟
تا زمانی که اسراف محرّم شمرده نشود، مانعی ندارد.
تعارض دو شهرت در سیادت و عدم سیادت
دو خانواده که از جهت نسبی به هم پیوند می‌خورند در دو محل زندگی می‌کنند. یکی از این دو خانواده در محل خود به سیادت معروف‌اند و خانوادۀ دیگر به عدم سیادت؛ در حالی که یا هر دو سیّد هستند یا هیچکدام سیّد نیستند. در اینگونه موارد که دو شهرت با هم تعارض کرده، وظیفه چیست؟
حکم به عدم سیادت دو خانواده می‌شود.
دادن خمس به سیّد غیرامامی
اگر سیّدی سنّی یا زیدی مذهب و یا مذاهب دیگر غیر از اثنا عشری باشد، می‌توان به او سهم سادات داد یا خیر؟
جایز نیست.
خمس سهم سادات
خمسی که سادات به عنوان سهم سادات می‌گیرند، درصورتی‌که از مخارج سال آنها اضافه بیاید، آیا خمس دارد؟
خیر، خمس آن لازم نیست؛ اگرچه احتیاط مستحب مؤکد ادای خمس است.
ملاک اجازۀ تأخیر در پرداخت سهم سادات
در مواردی که مجتهد یا نمایندۀ وی اجازۀ تأخیر در پرداخت خمس می‌دهد، آیا این تأخیر پرداخت نسبت به سهم سادات باید بر اساس مصلحت باشد یا فقط در فرض ضرورت می‌تواند چنین اجازه‌ای دهد؟
در معمول موارد در زمان کنونی، وجود مصلحت کافی است.
مسائل متفرقۀ خمس
رفت‌وآمد با افرادی که خمس نمی‌پردازند
آیا جایز است به منزل شخصی که یقین داریم خمس مال خود رانمی‌پردازد (حتی مثل پدر و برادر) رفت و آمد داشته باشیم؟ خوردن و آشامیدن در منزل وی چه حکمی دارد؟
تا زمانی که یقین ندارید به منزل و یا اموالی که در منزل وی از آن استفاده می‌کنید خمس تعلق گرفته، رفتن به منزل او از این جهت اشکالی ندارد. و در صورت یقین، به شما اجازه داده می‌شود در مال متعلق خمس تصرف کنید و بعداً خمس آن را بپردازید.
استفاده از وسایل نقلیۀ غیر مخمس
اگر بدانیم اتوبوس یا تاکسی معیّن متعلق خمس است، آیا جایز است برای حمل‌ونقل از آن استفاده کنیم؟
بدون اذن مجتهد جامع الشرائط جایز نیست.
امتناع سرپرست از پرداخت خمس
تکلیف همسر و فرزندان شخصی که خمس اموالش را نمی‌پردازد، نسبت به غذایی که مصرف می‌کنند، چیست؟ آیا باید خمس آن را بپردازند و یا اینکه تصرف بایستی با اجازۀ حاکم شرع باشد؟ اگر افراد خانواده فقیر باشند تکلیف چیست؟
اگر احتمال داده شود که غذای مصرفی از درآمد بین سال باشد، تصرف جایز است. همچنین است اگر بدانند آن غذا با پول متعلق خمس تهیه شده؛ زیرا معامله به صورت کلی صورت گرفته و شخص اگرچه در مقام ادای دین، مال متعلق خمس را پرداخته و از این‌جهت مدیون است اما مالک مبیع می‌شود. بله، اگر شخص بداند که بر عین مال، خمس تعلق گرفته است، می‌تواند با اجازۀ حاکم شرع در آن مال تصرف کند؛ ولی خمس آن را باید در وقت تمکن بپردازد.
امتناع فرد از پرداخت خمس و شراکت با او
آیا شراکت با افرادی که می‌دانیم، یا احتمال می‌دهیم که وجوهات شرعیۀ خود را نمی‌پردازند، جایز است؟
با اشخاصی که احتمال می‌دهید، اهل وجوهات نیستند، اشکال ندارد؛ همچنین اگر احتمال بدهید مال شرکت متعلق خمس نیست؛ ولی اگر یقین دارید که به عین اموال شرکت خمس تعلق گرفته، نمی‌توانید در اموال شرکت تصرف کنید.
ارشاد فرد نسبت به تعلق خمس به اموالش
اگر انسان بداند بر گردن شخصی خمس آمده امّا خود او نمی‌داند، آیا ارشاد او لازم است؟
تا زمانی که حجت شرعی ندارید که حکم مسأله را نمی‌داند ارشاد او لازم نیست.
خرید به ذمه و پرداخت پول آن با مال متعلق خمس
شخصی لباس را به ذمّه خریده و پول آن را از پولی که متعلَّق خمس بوده است پرداخته است، آیا معاملۀ او درست است؟ نماز در آن لباس چه حکمی دارد؟ لطفاً خریدن به ذمّه را هم توضیح دهید؟
معاملۀ به ذمّه، یعنی در معامله قید نشده باشد که پول خاصی ثمن باشد که در این صورت معامله صحیح است و نماز در آن لباس هم اشکال ندارد.
خمس اموال اهل سنت و کفار
اگر یکی از مخالفین، مستبصر شود یا کافری، شیعه شود، آیا خمس اموالی که قبلاً داشته که بعضی را اتلاف کرده و بعضی را هم هنوز دارد باید بدهد؟
مخالفی که شیعه شده باید خمس اموال خود را بدهد؛ امّا کافر نیاز نیست اموال قبلی خود را بعد از شیعه شدن تخمیس کند.
مالی که از غیر شیعه به ما رسیده
برادر همسرم از اهل تسنن است. گاهی اوقات با وی معاملاتی انجام می‌دهم یا هدایایی برای ما می‌آورد که می‌دانم به این اموال خمس تعلق گرفته است. وظیفۀ من چیست؟
خمس مالی که از ایشان به شما می‌رسد بر عهدۀ خود اوست و شما می‌توانید در این مال تصرف کنید.
نیت نیابت از میت در پرداخت خمس
پدر ما خمس اموالش را نپرداخته است. آیا بر ورثه لازم است خمس را به نیابت ایشان بپردازند؟
خمس را باید بپردازند و نیابت لازم نیست.
تصرف در اموال کسی که طبق نظر مجتهدش به آن خمس تعلق نمی‌گیرد
مادر من اموالی دارد که طبق نظر مرجع تقلیدش به آنها خمس تعلق نمی‌گیرد، ولی طبق نظر مرجع من به این اموال خمس تعلق می‌گیرد. آیا من می‌توانم در این اموال تصرف کنم؟ آیا جایز است به وکالت وی این اموال را مجانی یا با عوض، به دیگری منتقل کنم؟
هیچکدام از دو صورت جایز نیست و بهتر است با گفتن مسأله، وی را ترغیب کنید که خمس این اموال را احتیاطاً بپردازد.
استفتائات زکات
شرایط وجوب زکات
وجوب زکات بر غیر کشاورزان
آیا بر کسی که شغلش کشاورزی نیست هم زکات غلّات واجب می‌شود؟
بله؛ در صورتی که شرایط زکات را داشته باشد، پرداخت زکات لازم است.
تعلق زکات به محصول خریداری شده برای خوردن
اگر محصولی مانند گندم و جو برای مصرف شخصی خریداری شود ولی به این مصرف نرسد و تا یک سال بماند، متعلق زکات می‌شود؟
خیر.
وجوب زکات بر فقیر
محصول گندم ما به حد نصاب زکات رسیده اما درآمد کشاورزی‌مان به قدری کم است که کفاف خرج سال ما و افراد واجب النفقه را نمی‌دهد. آیا پرداخت زکات بر ما واجب است؟
بله، و فقر مانع از وجوب زکات نیست.
ناتوانی از پرداخت زکات
کشاورزی سال‌ها زکات نداده و فعلاً مقدار زیادی زکات بدهکار است، اما از نظر وضع مالی، ادای آن برای او مشکل است، آیا می‌تواند فعلاً کمتر از مقدار یقینی، زکات بدهد؟
خیر، اگر عین مال زکوی موجود است، باید در غیر فرض اضطرار بپردازد، و اگر عین مال زکوی موجود نیست، اگر غیر از مستثنیات دین را داشته باشد، باید بپردازد، مگر آنکه به حرج بیفتد یا از حاکم شرع اجازۀ تأخیر بگیرد.
وظیفۀ شخص در صورت پرداخت نکردن زکات توسط قیّم وی
دختری 12 ساله، زمین کشاورزی پدرش را ارث برده و محصولات آن متعلق زکات شده، اما تا رسیدن به سن قانونی، پدر بزرگش قیّم اوست. اگر پدربزرگ زکات محصول را نپردازد، وظیفه‌اش چیست؟
اگر می‌تواند خودش زکات مالش را بپردازد و رشیده شده، خودش باید بپردازد، و اگر رشیده نشده، با اجازۀ پدربزرگ پدری‌اش، و اگر او زنده نیست، با اجازۀ حاکم شرع بپردازد. در هر صورت اگر به جهت منع قانونی و مانند آن، قدرت بر پرداخت ندارد، باید پس از توانایی، زکاتهای قبل را بپردازد.
زکات اموال مفلّس
شخص بدهکاری که از تصرف در اموال خود منع شده، نسبت به زکات گوسفندان و همچنین زکات زراعت، چه وظیفه‌ای دارد؟
اگر قبل از تعلق زکات، حاکم شرع او را از تصرف در اموالش ممنوع کرده، زکات گوسفندانش واجب نیست؛ و همین طور زکات غلّات تا زمانی که از تصرف در آنها ممنوع است.
زکات اموال دیوانه
اگر کسی که اموالش به حد نصاب زکات رسیده، در تمام سال دیوانه باشد، آیا باید از اموال او، زکات پرداخت گردد؟ اگر در بخشی از سال دیوانه باشد چطور؟
در غیر از زکات غلات در هیچ یک از دو صورت، زکات واجب نیست. در زکات غلّات، اگر در زمان تعلق زکات دیوانه باشد، آن مال زکات ندارد.
ممنوع التصرف بودن صاحب گوسفند
اگر صاحب گوسفندان متعلق زکات، آلزایمر داشته باشد، پرداخت زکات بر عهدۀ کیست؟
اگر فراموشی او به اندازه‌ای است که صلاحیت تصرف مالی را در اموالش ندارد قیمی که حاکم شرع برای وی تعیین می‌کند آن را می‌پردازد.
فروختن متعلَّق زکات قبل از زمان وجوب
اگر متعلّقات نُه‌گانۀ زکات قبل از زمان وجوب زکات بر آنها فروخته شوند، زکات از آنها ساقط است؟
بر فروشندۀ زکات واجب نیست.
هدیه کردن یا فروختن گندم و خرما قبل از دانه بستن
اگر قبل از اینکه گندم یا خرما دانه ببندد، آن را هدیه دهند یا بفروشند، زکات آن بر مالک اول واجب است یا خیر؟
زکات خرما بر مالک اول واجب نیست؛ همچنین است گندم و جو اگر قبل از اینکه به آن گندم و جو گفته شود فروخته یا بخشیده شود.
زکات خرما قبل از تمر شدن
فرموده‌اید: خرمای رطب که تنها تازۀ آن قابل مصرف است و همچنین خرمایی که نارس (خلال) آن را می‌خورند، زکات ندارد و تنها خرمایی که خشک می‌کنند (تمر) زکات دارد. حال سؤال این است که اگر شخص، تمر را در حالی که هنوز تازه (رطب) یا نارس (بُسْر) است بفروشد یا مصرف نماید آیا باید زکات آن را بدهد یا آنکه چون هنوز خشک نشده زکات به آن تعلّق نمی‌گیرد؟
زکات آن لازم است، مگر مقدار متعارفی -که پیش از زمان وجوب اداء- خود و عیالش می‌خورند.
زکات غلّات کشت شده در ملک وقفی
اگر غلّات چهارگانه که از ملک وقفی به دست می‌آیند، به حد نصاب برسد، باید زکات آنها پرداخت شود؟
زکات در صورتی واجب می‌شود که مالک، شخص خاصی باشد، نه عنوان کلی. بنابراین در اوقاف عامه و مانند آنکه مالک، عنوان کلی است، زکات واجب نیست، مگر آنکه قبل از تعلق زکات به فرد خاص تملیک شود و شرایط دیگر تعلق زکات وجود داشته باشد.
در وقف خاص، بر هر یک از موقوف علیهم که سهمش به حد نصاب برسد، باوجود شرایط دیگر زکات واجب است.زکات اموال مؤسسات دولتی
آیا مؤسسات دولتی و خیریه که دارای زمینهای کشاورزی هستند، باید زکات مال خود را بپردازند؟
لازم نیست.
نحوۀ پرداخت زکات در شرکت تعاونی
یک شرکت تعاونی با سرمایۀ اعضای خود، گندم تولید می‌کند، آیا پرداخت زکات باید یکجا و توسط شرکت صورت بگیرد یا پرداخت آن بر عهدۀ اعضا است؟ اگر سهام‌دار، سود خود را به‌صورت پول نقد دریافت کند، چطور؟
در هر صورت سهم هر یک از شرکاء از گندم تولید شده، اگر به حد نصاب برسد باید زکات مال خود را بدهد.
دریافت محصول متعلق زکات به عنوان دستمزد
اگر کسی در ملک دیگری کار کند و دستمزد او، یا محصول واجب الزکاة، یا از محل فروش چنین محصولی پرداخت شود. آیا باید زکات آن را بدهد؟
باید زکات مال توسط خود او یا مالک، پرداخت شود و اگر خود او زکات را پرداخت، می‌تواند معادل آن را از مالک بگیرد اما اگر اُجرت کار کردن وی در این زمین، از محصول زمین تعیین شود، بستگی دارد آن مقدار به حد نصاب برسد یا خیر.
عدم تعلق زکات به گندم دریافتی به عنوان اجاره‌بها
شخصی زمین زراعی خود را اجاره داده و هر سال دو تن گندم را که به عنوان اجاره‌بها دریافت می‌کند، آیا این محصول دریافتی زکات دارد؟ اگر مال الاجاره یک سال به حد نصاب زکات نرسد، ولی مال الاجاره چند سال یکجا پرداخت شود و به حد نصاب برسد، چطور؟
بر اجاره‌دهنده زکات واجب نیست. بله، اگر می‌داند گندم زارع به حد نصاب رسیده و زکات آن را نپرداخته است بنابر احتیاط باید یا او یا زارع، زکات این مقدار مال را بپردازند و اگر اجاره‌دهندۀ زمین زکات را پرداخت، می‌تواند معادل آن را از زارع مطالبه کند.
اشیایی که به آنها زکات تعلق می‌گیرد
غلّات
زکات انگور قبل از تبدیل به کشمش
باغ داری که محصولش را به صورت غوره یا انگور می‌فروشد باید زکاتش را بدهد یا وجوب زکات وقتی است که انگورها را تا کشمش شدن نگهدارد؟
اگر انگورها قابل کشمش شدن باشد، وقتی به آن انگور گفته شود و به اندازه‌ای است که اگر کشمش شود به حد نصاب می‌رسد، پرداخت زکات آن واجب است. اما اگر غوره را بفروشد زکات به فروشنده واجب نمی‌شود.
زمان محاسبۀ حد نصاب
در خرما و انگور، برای محاسبۀ نصاب چه زمانی ملاک است؛ زمان چیدن محصول یا زمان خشک شدن آن؟
زمان خشک شدن. پس اگر موقعی که تر است به مقدار نصاب برسد و بعد از خشک شدن یا کشمش شدن کمتر از این مقدار شود، زکات آن لازم نیست.
زکات انگوری که کشمش نمی‌شود
برخی اقسام انگور، قابل کشمش شدن نمی‌باشد و اگر هم خشک شود، کشمش آن قابل استفاده نیست و هیچ ارزشی ندارد، آیا اینگونه انگور زکات دارد یا نه؟
زکات ندارد.
کاه گندمی که به حد نصاب رسیده
اگر گندم و جو به حد نصاب برسد، آیا کاه آن هم متعلق زکات است؟ و یا از مخارج صرف شده برای کشت گندم و جو کسر می‌شود؟
کاه زکات ندارد؛ ولی مخارج بنابر احتیاط کسر نمی‌شود.
زکات در محصولات کشاورزی جدید
آیا محصولات کشاورزی جدید مانند کیوی، پسته و زعفران هم زکات دارد؟
خیر، زکات این موارد، واجب نیست.
زکات محصول خریداری شده قبل از پرداخت زکات آن
بنده محصولات کشاورزان را قبل از رسیدن به سیلوها می‌خرم با اینکه می‌دانم بعضی از آن کشاورزان اهل زکات نیستند. چه وظیفه‌ای دارم؟
در صورتی که معامله شرعی باشد، باید زکات آن را بدهید؛ ولی می‌توانید از کشاورز معادل آن را بگیرید.
زکات محصول فروخته شده به معاملۀ سلف
برخی دلّالان محصولات کشاورزی را در مرحلۀ «داشت» پیش‌خرید می‌کنند و متعهد می‌شوند که در هنگام برداشت، محصول را به قیمت رایج بخرند امّا هنگام خرید با انواع بهانه‌جویی محصول را به پایین‌ترین قیمت ممکن از کشاورز برمی‌دارند. زکات این محصول بر عهدۀ چه کسی است؟
اگر هنگام «داشت» گندم به معاملۀ سلف به دلال پیش‌فروش شود، باید شرایط سلف مانند مشخص بودن قیمت و زمان تحویل و ادای قیمت هنگام معامله و ... رعایت شود. درهرصورت زکات را باید کشاورز بدهد.
زکات مقدار گندمی که مراکز خرید کسر می‌کنند
مراکز خرید گندم، مقداری از وزن گندم را به عنوان آفت کم می‌کنند. آیا کشاورز باید زکات این مقدار را هم بپردازد؟
بله.
زکات محصول کشت شده در زمین غصبی
شخصی مقداری از زمین زراعی مجاور زمین خود را بدون اجازۀ صاحبش کشت کرده، برای محاسبۀ حد نصاب، مجموع محصول هر دو زمین را حساب کند یا تنها محصول زمین خود را؟
اگر مجموع هم به حد نصاب برسد زکات واجب است.
زکات گندم و جوی مخلوط
در برخی مناطق رسم است که گندم و جو را با هم و مخلوط می‌کارند. پس از چیدن اگر از هم جدا شوند، هیچکدام به حدّ نصاب نمی‌رسند. امّا مخلوط هر دو به مقدار نصاب است. آیا زکات آن واجب است یا نه؟
واجب نیست.
زکات جو کشت شده برای خوراک دام
آیا جویی که جهت خوراک دام و طیور کاشته می‌شود و برای غذای انسان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، زکات دارد؟
بله، زکات دارد.
زکات غرامت دریافتی از بیمه
آیا مبلغ دریافتی از بیمه بابت خسارت محصول واجب الزکاة، زکات دارد؟
زکات ندارد.
زکات محصول غصب شده
گروهی به زور، محصولات کشاورزان را گرفته‌اند آیا بر کشاورزان زکات واجب می‌شود؟
اگر کل محصول به حد نصاب برسد زکات مقداری که باقی مانده واجب است و هر مقدار را که پس گرفتند باید زکات آن را هم بدهند.
زکات خرمنی که با آتش‌سوزی از بین رفته
اگر خرمنی که زکات به آن تعلق گرفته، آتش بگیرد، آیا صاحب خرمن باید زکات کل محصول (قبل آتش سوزی را بدهد) یا زکات مقدار باقی مانده را؟
اگر در نگهداری آن کوتاهی کرده باید زکات کل را بدهد. همچنین است اگر در نگهداری آن کوتاهی نکرده، ولی پرداخت زکات را هم به تأخیر انداخته است.
و اگر در نگهداری آن کوتاهی نکرده و پرداخت آن را هم به تأخیر نینداخته ولی با وجود اینکه مستحق مطالبه زکات کرده، وی زکات را نپرداخته، باید احتیاط کند و زکات کل خرمن قبل از آتش سوزی را بدهد. در غیر این موارد، اگر زکات مقدار باقیمانده را بدهد کفایت می‌کند.سرقت محصول زکوی قبل از پرداخت زکات
محصول یک مزرعۀ گندم پس از برداشت به سرقت رفته است. مالک گندم‌ها نسبت به زکات محصول چه وظیفه‌ای دارد؟
هر موقع که به مال دسترسی پیدا کند، باید زکات را بپردازد.
زکات محصولی که بذرش نسیه‌ای بوده
اگر کشاورزی تخم و بذر زراعت را با قرض و نسیه تهیه کند، آیا زکات به محصول او تعلق می‌گیرد؟
اگر به حد نصاب زکات برسد تعلق می‌گیرد و بنابر احتیاط بذر و مخارج دیگر از نصاب کسر نمی‌شود و زکات مقابل آن هم واجب است.
زکات محصول کشت شده با بذر متعلق زکات
کشاورزی از بذری که زکات آن پرداخت نشده، محصولی به دست آورده؛ زکات این محصول را چگونه محاسبه کند؟
در فرض سؤال، به نسبت، محصول متعلق زکات می‌شود و مابقی آن اگر به حد نصاب برسد، زکاتش واجب می‌شود. بنابراین اگر بذری که زکات آن را نپرداخته با آب باران سیراب شده و پنج تن محصول به دست آورد یک‌دهم محصول -یعنی پانصد کیلو- متعلق زکات سال قبل می‌شود و چهار تن و نیم محصول امسال وی می‌شود که اگر با آب باران سیراب شده باید 900 کیلوی آن را بابت زکات امسال محاسبه کند؛ یعنی باید یک تن و چهارصد کیلو گرم را بابت زکات بدهد؛ و اگر مثلاً صد کیلو گرم گندم را بابت بذر کاشته در مثال نود کیلو گرم برای خودش بوده ولی بنابر احتیاط این مقدار هم نمی‌تواند از حاصل کسر کند، بلکه باید زکات کل محصولش را حساب کند.
کسر هزینۀ کاشت از محصول متعلق زکات
آیاکشاورز می‌تواند بذری که زکات آن را پرداخته، از محصول جدید، کسر کند و زکات آن را ندهد؟
بنابر احتیاط نمی‌تواند.
کسر بیمۀ محصول از مخارج
آیا مبلغی را که کشاورزان برای بیمۀ محصول خود پرداخت می‌نمایند جزء مخارج به حساب میآید؟
حق بیمه جزء مخارج به حساب نمی‌آید.
کسر هزینه‌ها از مخارج کشاورزی
گاهی هزینۀ احداث و یا جابجایی چاه‌های آب و موتور برق و پمپ و وسایل جانبی آن، حدود 60% برداشت سالیانه است در حالی که به طور طبیعی چندین سال از آنها استفاده می‌شود. حال، آیا می‌توان برای محاسبۀ زکات، بخشی از این هزینه‌ها را به عنوان مخارج اولین سال و بخشی را عنوان خرج سالهای بعد به حساب آورد؛ و آیا می‌توان مخارج کاشت و برداشت محصول و حقوق کارگران را از محصول کسر نمود؟
میزان، صدق عرفی مخارج محصول است. بنابر احتیاط همین مقدار هزینه را نیز نمی‌تواند از حاصل کسر نماید.
از نصاب افتادن محصول با پرداخت اجرت کارگر
شخصی طبق توافق قبلی مقداری از محصول خود را به عنوان هزینۀ برداشت به کارگر می‌دهد، که با جدا کردن این مقدار، باقیمانده کمتر ازحد نصاب زکات می‌شود. آیا پرداخت زکات بر او واجب است؟ اگر سهم کارگر به حد نصاب برسد، باید زکات بپردازد؟
بر کارگر چیزی نیست؛ ولی بنا بر احتیاط زکات بر زارع واجب است.
هزینۀ برداشت و توزین محصول زکوی
به محصول ما زکات تعلق گرفته است؛ اما برای برداشت محصول باید هزینۀ کارگر بپردازم. آیا تمام هزینۀ برداشت را باید خودم بپردازم یا می‌توانم هزینه‌ای که بابت برداشت قسمتی که به عنوان زکات می‌پردازم را از مستحقین زکات بگیرم؟
هزینۀ برداشت بر عهدۀ پرداخت‌کنندۀ زکات است. البته اگر بعد از آنکه زکات تعلّق گرفت عین زراعت یا خرما و انگور را پیش از برداشت به مستحقّ یا حاکم شرع یا وکیل آنها به صورت مشاع تسلیم کنید، مستحقّان زکات در مخارج مذکور به نسبت سهمشان شریک‌اند.
به نصاب رسیدن محصول دو سال
کشاورزی که از محصول سال گذشته مقداری گندم دارد که به حد زکات نرسیده، امسال نیز مقداری محصول به دست آورده که با مقدار سال قبل به حد نصاب می‌رسد. آیا مجموع دو سال مشمول زکات است؟
خیر.
محاسبۀ زکات با تعدد بار دهی محصول در سال
در منطقه ما برخی درختان خرما دو بار در سال محصول می‌دهد، برای محاسبۀ نصاب باید مجموع محصول را ملاحظه کرد یا به صورت جدا؟
اگر هر یک به صورت جداگانه به حد نصاب برسد، پرداخت زکات آن واجب است و همچنین است بنابر احتیاط چنانچه روی‌هم به مقدار نصاب باشد.
نحوۀ محاسبۀ و پرداخت زکات با زراعت در چند شهر
بنده در خوزستان گندم می‌کارم، اخیراً در خراسان هم اقدام به کشت گندم کرده‌ام. با توجه به اینکه زمان برداشت محصول در این دو منطقه حدود دو ماه فاصله دارد، برای ملاحظۀ نصاب باید مجموع محصول به صورت یکجا ملاحظه شود یا هرکدام جداگانه؟ اگر مجموع محصول ملاک است، چه زمانی پرداخت زکات واجب می‌شود؟
اگر مجموع آنها هم به حد نصاب برسد، کافی است. اما اگر تنهایی به حد نصاب نرسد، زکات آن فعلاً واجب نیست، هر چند یقین داشته باشید که با آنچه بعد به دست میآید به اندازۀ نصاب می‌شود؛ بلکه صبر کنید تا مقدار مجموع محصول به اندازۀ نصاب برسد و در آن وقت زکات واجب می‌شود.
پرداخت زکات چند زراعت از محصول یک منطقه
با توجه به اینکه محصولات برداشت شده از زمینهای مختلفی که داریم از نظر کیفیت متفاوتند، آیا می‌توانیم زکات تمام محصول را از محصول یک زمین بپردازیم؟
احتیاط آن است که زکات قسم خوب را از قسم بد آن نپردازید؛ ولی لازم نیست زکات همه را از جنس خوب بدهید، بلکه می‌توانید زکات هر قسم را از خود آن بدهید.
اجارۀ باغ انگور و پرداخت زکات توسط موجر
فردی باغ انگوری را قبل از غوره شدن اجاره کرده است. اگر موجر بپذیرد که زکات آن را خودش بپردازد، آیا ذمۀ مستأجر بریء خواهد شد؟
تا زمانی که موجر زکات ندهد، ذمۀ مستأجر بریء نمی‌شود.
زکات محصولی که بذرش مال شخصی و آب، مال دیگری بوده
زراعتی انجام شده که بذر آن متعلق به صاحب زمین، ولی آب کشاورزی از آنِ شخص دیگر بوده است و این دو نفر توافق کرده‌اند که دو سوم محصول متعلق به صاحب زمین و یک سوم متعلق به صاحب آب باشد. حال سوال این است که زکات محصول بر عهدۀ چه کسی است؟
هر کس که سهمش به حد نصاب برسد باید زکات سهمش را بدهد.
محاسبۀ زکات زمینی که کشاورز به صورت درصدی می‌کارد
اگر کشاورز، زمین مالک را به صورت درصدی کشت کند، پرداخت زکات هر یک به چه صورت است؟
هر کسی که هنگام تعلق زکات مالک محصول محسوب شود و سهمش به نصاب برسد باید زکات آن را بدهد.
زکات محصول بدست آمده به نحو مزارعه
شخصی به نحو مزارعه در زمینی کشت و زرع می‌کند. محصولی که به دست آمده به حد نصاب زکات می‌رسد؛ اما سهم هیچکدام از طرفین، یعنی زارع و صاحب زمین به اندازۀ نصاب نیست. آیا این محصول زکات دارد؟
خیر.
مقدار زکات گندم آبی و نصاب آن
زکات گندم آبی و نصاب آن چگونه است؟
مقدار آن -در صورت آبیاری از آب چاه و قنات با دلو و مانند آن- یک‌بیستم و نصاب آن برای گندم متوسط بنابر یک مبنا تقریباً 1041 کیلوگرم و بنابر مبنای دیگر تقریباً 1097 کیلوگرم است.
میزان زکات محصول آبیاری شده از طریق سد
اگر آب کشاورزی از طریق سد و کانال‌هایی تأمین شود که دولت در قبال آنها از کشاورزان پول می‌گیرد، زکات آن، یک‌دهم است یا یک‌بیستم؟
یک‌بیستم است.
زکات محصول آبیاری شده با آب قنات
کشاورزی که برای آبیاری زمینش، آب قنات یا آب چاه خریداری می‌کند، با توجه به اینکه در آبیاری از علاج -مانند پمپ آب- استفاده نمی‌کنند، باید زکات محصولش را یک‌دهم حساب کند یا یک‌بیستم؟
یک‌بیستم.
زکات محصول آبیاری شده با چاه
زکات محصولی که با حفر چاه عمیق و پمپاژ آب توسط موتور آبیاری شده، چگونه محاسبه می‌گردد؟
یک‌بیستم آن متعلق زکات است.
استفاده زراعت از رطوبت زمین مجاور
در مجاورت زراعت ما، زمینی است که ارتفاع آن از زمین ما بیشتر است و با آب چاه آبیاری می‌شود و وقتی آن زمین را آبیاری می‌کنند زراعت ما از آب بی‌نیاز می‌شود. در چنین شرایطی باید زکات محصول را یک‌بیستم محاسبه کنیم یا یک‌دهم؟
در فرص سؤال زکات زراعت شما یک‌دهم است.
نحوۀ محاسبۀ زکات در صوزت استفادۀ محدود محصول از آب باران
زراعت ما در فصول زمستان و اوائل بهار که بارندگی خوب است، با آب باران سیراب می‌شود؛ ولی در اواسط و اواخر بهار با آب چاه آبیاری می‌شود. زکات محصولمان را بر اساس یک‌بیستم محاسبه کنیم یا یک‌دهم؟
اگر عرفاً با هر دو آبیاری شده، زکات آن سه‌چهلم است.
انعام
تعلق زکات به بُز
آیا بز هم زکات دارد؟
بز مانند گوسفند زکات دارد.
زکات گوسفند‌انی که بخشی از سال علوفه دستی می‌خورند
شخصی بخشی از سال، گوسفندان را به چرا می‌فرستد و بخشی دیگر را از آنجا که علف صحرا کفاف نمی‌دهد، علاوه بر چرا، به آنها علف دستی همانند یونجۀ خشک‌شده و جو می‌دهد. آیا به این گوسفندان زکات تعلّق می‌گیرد؟
اگر عرفاً بگویند که از علف بیابان می‌چرد، زکات آن واجب است و لازم نیست بگویند که در تمام سال از علف بیابان می‌چرد.
زکات گوسفند خریداری شده با وام
نوزده رأس گوسفند با وام خریداری شده که الآن بیست‌و‌چهار رأس شده‌اند و بیستودو رأس هم از قبل داشتیم و مجموعا چهل‌و‌شش رأس گوسفند با سن بالای یک سال موجود است. نصف این مقدار هم برّه موجود است. مهلت باز پرداخت وام، هفت‌ساله بوده و تاکنون یک سال آن سپری شده است و اقساط به صورت سالانه یک بار پرداخت می‌گردد. آیا این گوسفندان مشمول زکات هستند؟
در فرض سوال و با وجود شرایط دیگر، باید یک گوسفند به عنوان زکات بدهد.
زکات گوسفندی که از علف زراعت چریده
چند هکتار مرتع از طریق ارث به من رسیده است و در طول سال، گوسفندانم را در آن چرانده‌ام. آیا به این گوسفندان زکات تعلق می‌گیرد؟
از آنجا که گوسفندان از علف بیابان نچریده‌اند، بلکه از علف زراعت چریده‌اند، به آنها زکات تعلق نمی‌گیرد.
زکات در صورت خرید یا کرایۀ چراگاه
در اطراف محل ما مراتعی است که کسی آن را نکاشته، اما برخی نهادها برای استفاده از آن چراگاه مبلغی دریافت می‌کنند. آیا زکات حیواناتی که از این مراتع استفاده می‌کنند، بر ما واجب است؟
بله؛ واجب است.
از نصاب افتادن مال زکوی قبل از پرداخت زکات
شخصی تعدادی گوسفند داشته که بیش از حد نصاب بوده است، اما تعداد دقیق آنها را نمی‌دانسته و قبل از محاسبه و پرداخت زکات، در اثر بیماری و حملۀ حیوانات وحشی تعداد زیادی از گوسفندان از بین رفته‌اند؛ به نحوی که گوسفندان باقیمانده از حد نصاب کمتر شده. تکلیف این فرد نسبت به پرداخت زکات و چگونگی محاسبۀ آن چیست؟
اگر یازده ماه کامل قمری مالک گوسفندانِ به‌حد‌نصاب‌رسیده بوده، باید زکات آنها را بدهد.
تعویض حیوان در بین سال
بنده حدود نه ماه، چهل رأس گوسفند داشتم، ولی در ماه دهم به دلایلی آنها را با شصت بره معاوضه کردم. برای محاسبۀ زکات کدام عدد باید لحاظ شود؟
در فرض سؤال، زکات هیچ یک واجب نیست، مگر اینکه یازده ماه کامل مالک بره‌هایی که گرفته است، باشد.
محاسبه و پرداخت زکات حیوان‌های مریض و معیوب
به جهت آفتی که در دام افتاده، بعضی گوسفندها مریضند، آیا این گوسفندها در رسیدن دام به حد نصاب محاسبه می‌شوند؟ آیا می‌توانم زکات خود را از همین گوسفندها بدهم؟
بله، آنها هم مورد محاسبه قرار می‌گیرند و باید زکات آنها نیز پرداخت گردد؛ اما بنابر احتیاط برای زکات آنها سالم و بی‌عیب و جوان بدهید.
طلا و نقره
زکات جواهرات زن
آیا به طلا و جواهرات خانم‌ها زکات تعلق می‌گیرد؟
زکات تعلق نمی‌گیرد.
زکات سکه‌های قدیمی
اگر سکه‌های قدیمی پهلوی و یا خارجی به صورت دستبند یا خلخال در آیند زکات به آنها تعلق می‌گیرد؟
خیر.
زکات سکۀ بهار آزادی
پول‌های خود را تبدیل به سکه نموده‌ام تا وقت گران شدن، آنها را بفروشم درآمدی از آن داشته باشم. آیا اگر به حد نصاب برسد زکات به آن تعلق می‌گیرد یا نه؟
زکات ندارد.
زکات پول
آیا پول رایج که خمس آن داده شده نیز مانند سکه‌های طلا و نقره مشمول زکات است؟
اگر پول به حد نصاب طلا یا نقره برسد و سایر شرایط وجوب زکات -مانند ثابت ماندن عین پول در طول سال- را داشته باشد، باید احتیاط کند زکات آن را بپردازد، هر چند خمس آن داده شده باشد.
مقصود از به حد نصاب طلا یا نقره رسیدن پول
در رسالۀ توضیح المسائل آمده «اگر پول به حد نصاب طلا یا نقره برسد و سایر شرایط وجوب زکات را داشته باشد پرداخت زکات آن بنابر احتیاط، لازم است»، حال منظور از «به حد نصاب طلا و نقره رسیدن» چیست؟ آیا ارزش ریالی آن مقصود است، یا ارزش وزنی آن بر اساس قیمت طلا؟
مراد این است که ارزش ریالی آن مقدار پول، برابر با ارزش نصاب مقرر برای طلا و نقره باشد.
تأخیر در پرداخت زکات
گله‌ای که به حد نصاب رسیده و چندین سال زکات آن داده نشده، آیا پرداخت زکات فعلی کافی است یا باید برای تأخیر در پرداخت زکات هم چیزی بپردازد؟ پس از پرداخت زکات، اگر در سالهای بعد، بقیۀ گله که باز هم بیش از حد نصاب است باقیمانده، آیا مجدداً مشمول حکم زکات می‌شود؟
اگر زکات را از خود این‌ها بدهد، زکات سال اول را حساب کند و آن را کسر کند، مقدار باقیمانده را برای سال دوم لحاظ کند؛ اگر به حد نصاب رسید، زکاتش را می‌دهد؛ و همین طور تا از حد نصاب خارج شود.
مسائل متفرقه
تعلّق زکات به دِین
آیا زکات تنها به عین تعلّق می‌گیرد، یا شامل دِین نیز می‌شود؟ در صورت تعلّق به دِین بر عهدۀ چه کسی است، وام‌دهنده یا وام‌گیرنده؟
اگر گاو، شتر، گوسفند را که زکات آن واجب است قرض کند و یک سال نزد او بماند یا در زمان واجب شدن زکات غلات، نزد وی باشد باید زکات آنها را بدهد و بر کسی که قرض داده چیزی واجب نیست.
عدم مطالبۀ دِین جهت فرار از پرداخت زکات
شخصی از دیگران طلب دارد اما برای فرار از پرداخت زکات، آن را مطالبه نمی‌کند. آیا این کار جایز است؟ و تفاوتی بین دِین مؤجّل و دِین حالّ، در حکم مسأله وجود دارد؟
مانعی ندارد و تا تحویل وی داده نشود با وجود بقیۀ شرایط، زکات بر قرض گیرنده است و در این جهت تفاوتی بین دین حالّ و مؤجّل نیست.
شک در پرداخت زکاتهای گذشته
کشاورزی که سالیان دراز کشاورزی کرده و نمی‌داند که تمام زکات‌هایی که بر او واجب شده، پرداخته یا نه، الآن چه تکلیفی دارد؟
اگر می‌داند که زکات به او تعلق گرفته و شک در پرداخت آن دارد باید به مقداری که یقین دارد زکات واجب شده و شک در پرداخت آن دارد را بپردازد. البته اگر با مالی که به آن زکات تعلق گرفته معامله‌ای انجام داده، حمل بر صحت می‌شود و زکات آن مقدار لازم نیست.
ناتوانی در پرداخت زکات سالهای گذشته
کشاورزی تاکنون زکات پرداخت نکرده است و از طرفی توانایی پرداخت زکات سالهای گذشته را ندارد، آیا می‌تواند به مقداری که توانایی پرداخت آن را دارد، اکتفا کند؟
هر وقت توانایی پرداخت بدهی زکات خود را داشت باید آن را بپردازد.
پرداخت زکات بدون اجازۀ شریک
آیا دامدار می‌تواند بدون اجازۀ شریکش زکات حیوان را بدهد؟
اگر سهم خودش به حد نصاب برسد باید زکات بدهد و اگر بخواهد از همان دام‌ها بدهد باید از شریکش اجازه بگیرد و اگر اجازه نمی‌دهد حاکم شرع زکات را تعیین می‌کند.
پرداخت زکات از مال زکوی بدون اطلاع صاحب مال
شخصی زکات نمی‌پردازد. آیا فرزندان وی می‌توانند بدون اطلاع پدر، مقدار زکات را جدا کنند و به مستحقّین برسانند؟
بدون اجازۀ حاکم شرع نمی‌توانند.
مصرف محصول متعلق زکات
سال گذشته محصول گندم ما به حد نصاب رسید؛ اما بنده بدون توجه به این موضوع، بخشی از گندم‌ها را فروخته و مقداری از آنها را مصرف کرده‌ام. اکنون وظیفه‌ام چیست؟
باید زکات محصولی را که فروخته‌اید یا پس از رسیدن وقت زکات مصرف کرده‌اید، بپردازید.
تصرف در گلۀ گوسفندان با تعلق زکات به برخی از آنها
فردی 50 رأس گوسفند دارد که زکات آنها را نپرداخته است. آیا می‌تواند در آن گوسفندها تصرف کند؟
در فرض سؤال تصرف در 40 رأس آنها جایز نیست، اما تصرف در 10رأس باقیمانده مانعی ندارد.
از دنیا رفتن صاحب مال زکوی
اگر کشاورزی در حالی که زراعت گندم و جو او در خوشه است از دنیا برود، زکات محصول او بر عهدۀ کیست؟ و چگونه محاسبه می‌شود؟
اگر هنگامی که در خوشه بوده به آن گندم و جو گفته می‌شده باید مقدار زکات را از مال میت بدهند؛ ولی اگر پیش از این از دنیا رفته است هر یک از ورثه که سهمش به اندازۀ نصاب است، باید زکات سهم خود را بدهد.
وظیفۀ ورثه نسبت به پرداخت زکات از جانب میت بدهکار
شخصی با قرض گرفتن از دیگران، سطح وسیعی از زمینهای منطقه را اجاره کرد و گندم کاشت؛ اما قبل از اینکه محصولش تبدیل به گندم شود، از دنیا رفت. اکنون که گندم‌ها آماده برداشت شده، ورثه تصمیم دارند بدهی‌ها را بپردازند و اموالش را تقسیم کنند، وظیفۀ آنها در مورد زکات محصول چیست؟
در صورتی که بدهی ایشان به قدری است که اگر بخواهند ادا نمایند، باید مقداری از محصول را هم به طلبکار بدهند، آنچه را به طلبکار می‌دهند زکات ندارد، و بقیّه مال ورثه است و هر کدام آنان که سهمش به اندازۀ نصاب شود، باید زکات آن را بدهد.
مصرف مقداری از مال پیش از پرداخت زکات
آیا لازم است زکات مقداری از انگورهای باغ را که برای خوردن خودمان می‌چینیم، پرداخت کنیم؟
اگر به مقدار متعارف باشد زکات آن لازم نیست.
پرداخت مبلغ زکات سی سال پیش
فردی حدود سی سال پیش وصیت کرده که مبلغ معینی را بابت زکات بپردازند ولی ورثه عمل نکرده‌اند. حال که می‌خواهند به وصیت عمل کنند، همان مبلغ را باید بدهند یا ارزش امروزی آن را حساب کنند؟
باید حساب کنند که این مبلغ بابت چقدر محصول بوده؛ پول آن مقدار را به قیمت کنونی محاسبه کنند و بپردازند.
ارثی که زکاتش پرداخت نشده
اعتقاد پدرم معلوم نبود؛ شاید مسلمان نبود. ایشان زراعت گندم داشت. آیا بنده به عنوان وارث، در پرداخت زکات وی وظیفه‌ای دارم؟
بله؛ اگر مالی به اندازه زکات باقی گذاشته، باید زکات وی پرداخته شود.
شک ورثه در پرداخت زکات
آیا ورثه می‌توانند در اموال میتی که زکات بر او واجب شده، اما شک دارند پرداخت نموده یا خیر تصرّف کنند؟ در صورت تصرّف آیا بر ذمّه آن‌هاست که جبران کنند؟
اگر پدر شما در مالی که متعلق زکات بوده، تصرف داشته، مجاز هستید بنا بگذارید که وظیفه‌اش را نسبت به زکات انجام داده و در آن تصرف کنید.
اولویت پرداخت زکات از مال میّت
میّتی که بدهکار است و مال زکوی نیز داشته باشد، امّا اموال دیگر او به قدری نیست که کفاف بدهی او را بدهد، پرداخت زکات برای او در اولویت قرار دارد یا بدهی؟
اگر عین مال زکوی موجود است، باید پرداخت زکات را بر بدهی‌های دیگر مقدم کنند وگرنه به نسبت توزیع می‌شود.
موارد زکات مستحبی
در چه مواردی، زکات مستحب است؟
1- در غیر گندم و جو و خرما و کشمش، از غلات دیگر مانند برنج.
2- روییدنی‌هایی که به سرعت فاسد نمی‌شوند مانند عدس و ماش وذرّت و سَلت. 3- سرمایۀ تجارت و کسب و کار. البته در بعضی چیزهایی دیگر هم ادعای استحباب شده است. برای اطلاع به کتب مفصّل مراجعه شود.پرداخت زکات
پرداخت قیمت زکات محصول به فقرا
آیا مالک محصول کشاورزی، می‌تواند زکات جو وگندم خود را جدا کرده و بفروشد و قیمت آن را به مستحقان زکات بدهد؟
بدون اجازۀ حاکم شرع مجاز نیست.
پرداخت زکات از جنس دیگر
آیا می‌توان به جای پرداخت عین و یا قیمت مال زکوی، جنس دیگری -مانند فرش و لباس- به عنوان زکات پرداخت کرد؟
کفایت نمی‌کند.
محاسبۀ طلب فقیر از زکات
پدرم مقداری زکات بدهکار است. از طرفی از فردی که در تنگناست، مبلغی طلب دارد.می‌تواند زکات خود را بابت بدهی وی محاسبه نماید؟
می‌تواند طلبی را که از او دارد بابت زکات حساب کند. البته اگر امید ندارد که بدهکار بتواند قرض خود را در آینده ادا کند، نمی‌تواند آن را از بابت زکات حساب کند.
کار در مسجد به جای پرداخت زکات
برخی کشاورزان به جای پرداخت زکات غلّات خود، برای مسجد کار می‌کنند. آیا می‌توانند معادل ریالی کار در مسجد را از زکات کسر کنند؟
در صورتی که متولی شرعی مسجد آنها را برای انجام کاری برای مسجد اجیر کنند، می‌توانند بدهی زکات خود را بابت اجرت حساب نمایند.
نیت پرداخت زکات برای وکیل
آیا شخصی که وکیل در پرداخت و رساندن زکات به فقیر است، باید نیت کند، یا موکل او یا هر دو؟
اگر وکیل در ایصال است، موکل باید نیت کند؛ اما اگر وکیل در اداء باشد، باید خودش نیت کند.
پرداخت حیوان کم‌قیمت به عنوان زکات
در گله‌مان تعدادی گوسفند از نژاد استرالیایی داریم. آیا می‌توانیم زکات دام را از این گوسفندان که نسبت به سایر گوسفندها قیمت کمتری دارند، بپردازیم؟
مانعی ندارد؛ ولی بهتر است گوسفندی را که قیمت آن از تمام گوسفندهایش بیشتر است بدهید.
مصرف زکات
مراد از فقیر
منظور از فقیری که می‌توان به او زکات داد، چیست؟
فقیر کسی است که مخارج سال خود یا عیالش را ندارد. البته کسی که صنعت یا ملک یا سرمایه‌ای دارد که می‌تواند مخارج سال خود را از منافع آنها بگذراند فقیر نیست.
شک در فقر و استحقاق زکات
اگرکسی نمی‌داند آنچه را که در اختیار دارد برای مؤونه سالش کفایت می‌کند یا خیر، آیا مستحق زکات است؟
اگر قبلاً مخارج سالش را داشته و با مصرف کردن مقداری از آن شک کرده، مستحق نیست؛ و اگر قبلاً مخارج سالش را نداشته و الآن هم شک دارد، مستحق است، هر چند که مقداری اضافه شده است؛ و در صورت شک در حالت سابقه هم نمی‌تواند زکات بگیرد.
پرداخت زکات به کودک نابالغ فقیر
آیا می‌توان زکات را به کودک فقیری که نابالغ است داد یا حتماً باید به سرپرست او داده شود؟
در صورتی که دسترسی به ولیّ طفل دارد، یا باید به ولیّ بپردازد که صرف کودک کند یا به کودک تملیک کند، یا اینکه با رضایت ولیّ، خودش به مصرف طفل برساند.
اشتراط قبض در تملیک زکات
آیا در تملیک زکات و خمس به مستحق، قبض وی شرط است یا صرف قبول کافی است؟
ظاهراً قبول مستحق کافی است.
مصرف زکات در صورت عسر و حرج فقرا
در جایی که فقرا در عسر وحرج به سر می‌برند، خرج زکات در مصارف دیگر چه حکمی دارد؟
اگر فقر فقیر او را به حدّ اضطرار رسانده و رفع اضطرار وی منحصر در زکات باشد و مصرف آن در مصارف دیگر أهم نباشد، پرداخت آن در مصارف دیگر جایز و مجزی نیست.
پرداخت زکات به دیگر بدهکار زکات
آیا دو نفر که خود بدهکار و فقیر هستند و در عین حال زکات بر آنها واجب شده، می‌توانند زکات خود را به این صورت که از ابتدا چنین شرطی با هم بگذارند، به یکدیگر بدهند؟
خیر، شرط کردن صحیح نیست.
پرداخت اجرت خادم مسجد از زکات
آیا می‌توان اجرت خادم حسینیه یا مسجد را از زکات مال یا زکات فطره پرداخت کرد؟
مانعی ندارد.
پرداخت زکات احتیاطی
آیا انسان می‌تواند وجهی را به مستحق بدهد با این نیت که اگر زکات به ذمه‌اش هست، زکات و اگر مظالم بر عهده‌اش باشد مظالم محسوب شود؟
مانعی ندارد.
انتقال زکات از محل زراعت
کشاورزی در شهر سکونت دارد و جهت زراعت به روستای پدری می‌رود. هم در روستا و هم در شهر محل سکونت خود، افراد مستحقّ وجود دارند. آیا جایز است زکات را به شهر دیگر ببرد و به فقرای آنجا بپردازد؟
انتقال به شهر دیگر مانعی ندارد؛ هر چند خلاف احتیاط استحبابی است.
تقسیم گوشت گاو و گوسفند به عنوان زکات بین فقرا
آیا در زکات گاو و گوسفند، می‌توان حیوان را ذبح کرده و گوشت آن را بین فقرا تقسیم نمود؟
جایز نیست.
صرف زکات در امور فرهنگی
آیا می‌توان از پول زکات برای مسجد، قرآن و دیگر کتب دینی خرید تا مورد استفادۀ اهالی قرار گیرد یا برای تعلیم قرآن به مربی قرآن داد؟
جایز است.
پرداخت زکات به انجمن حمایت از بیماران خاص
آیا می‌توان زکات را به انجمن حمایت از بیماران خاص_ مانند‌ام اس_ پرداخت کرد؟
اگر اطمینان دارید به مصارف زکات می‌رسد مانعی ندارد؛ اما باید توجه داشت برای دخل و تصرف در زکات پرداختی، اگر بیماران بالغ وعاقل هستند، از خودشان، و گرنه باید از ولیّ آنها اجازه گرفته شود.
صرف زکات در درمان بیماری عیال
کسی که زکات بدهکار است، آیا از زکات می‌تواند در درمان بیماری زن و فرزندان خود هزینه کند؟
نمی‌توان زکات را برای درمان زن و فرزند مصرف کرد. البته برای درمان بیماریهای صعب‌العلاج اگر با نداشتن هزینه درمان دچار حرج نمی‌شوند و شأن اجتماعی آنان پایین نمی‌آید، هزینۀ آن برعهدۀ زوج و پدر نیست؛ لذا می‌تواند به آنان زکات بدهد.
صرف زکات در ادای بدهی زکات‌دهنده
اگر کسی که بدهکار است فوت کند و مالی داشته باشد که زکات بر آن واجب شده، آیا می‌توان زکات مالش را بابت قرض او به طلبکاران پرداخت نمود؟
جایز نیست.
صرف زکات در ساختن راه خصوصی
آیا مصرف زکات در ساختن راههای خصوصی منتهی به چند باغ یا سدّ، جایز است؟
صرف زکات در ساختن جاده معمولاً جایز نیست.
مصرف زکات در آزاد کردن زندانی بدهکار
کسی که به دلیل کشیدن چک بی‌محل یا ناتوانی از پرداخت مهریه در زندان باشد، آیا می‌توان با پول زکات، او را آزاد نمود؟
برای ادای بدهی او می‌شود زکات داد.
پراخت زکات به بدهکاران دیه
شخصی به دیگری به صورت عمدی جراحتی وارد کرده و دیه بدهکار است. البته اکنون از کارش پشیمان است. آیا می‌شود زکات مال را از باب سهم غارمین به او داد؟
اگر قادر به پرداخت دیه نیست، اشکالی ندارد.
قرض دادن پول زکات
آیا می‌توان از پول زکات به افراد نیازمند قرض داد؟
جایز نیست؛ مگر اینکه در موردی از موارد، ترویج و تبلیغ دین محسوب شود.
دادن زکات به مؤسسات خیریه
مؤسسه‌ای به جوانان وام قرض‌الحسنه ازدواج می‌دهد. آیا می‌توان برای تقویت این کار خداپسندانه پول زکات را به این مؤسسه تملیک کرد؟
اگر تقویت چنین مؤسسه‌ای موجب تقویت دین‌داری و کاهش گناه می‌گردد، مانعی ندارد.
وقف قرآن و کتب دینی با پول زکات
در محلّ ما فردی با پول زکات تعدادی کتب دینی خریده و وقف مسجد کرده است، اما تولیت آن را برای خود قرار داده، آیا چنین کاری صحیح است؟
مانعی ندارد.
صرف زکات در تعمیر قبر امامزاده
تعمیر قبر امامزاده‌ای که شجره‌نامۀ او معلوم نیست با پول زکات جایز است یا خیر؟
اگر از امور دینی حساب شود جایز است.
مصرف زکات در تهیۀ کتب آموزشی برای فرزندان
در صورت نیاز فرزندان به کتب علمی و آموزشی، آیا پدر می‌تواند از زکات، کتاب آنها را تهیه نماید؟
اگر با نداشتن کتب مذکور فرزندان دچار حرج می‌شوند یا شأن اجتماعی آنها پایین میآید، تهیۀ آن کتب از جهت نفقه برپدر واجب است و نمی‌تواند از باب زکات آن را بپردازد. همچنین است اگر تهیۀ کتب از شؤون لازم پدر باشد.
ولی اگر چنین نیست و فرزندان به چنین کتبی نیاز دارند و نمی‌توانند از راهی مانند کار کردن یا قرض کردن -که حیثیت آنها را مخدوش نکند- آن کتب را تهیه کنند و یا تهیۀ آن کتب برای فرزندان، از امور دینی محسوب می‌شود، مانعی ندارد.صرف زکات در تجهیز مساجد
آیا می‌توان زکات را برای خریداری تجهیزات صوتی و همچنین ظروف وقفی برای مسجد صرف کرد؟
در حد نیاز و جهت صرف در امور دینی مانعی ندارد.
تأخیر زکات برای مصرف تبلیغی
آیا می‌توان مبلغ زکات را نگه‌داشت تا در ایّام محرم و ماه رمضان برای تبلیغ دین و دعوت روحانی صرف شود؟
اشکالی ندارد.
صرف زکات در تحصیل افراد بی‌بضاعت
صرف زکات برای فرستادن فرزندان افراد بی‌بضاعت به مدرسه و مخارج تحصیل آنها چه حکمی دارد؟
در مورد کودکان نابالغ، اگر ولیّ آنها مخارجشان را نمی‌دهد و یا نمی‌تواند بدهد، از سهم فقرا -با رعایت شروط آن- می‌توان خرج آنها کرد؛ ولی اگر بالغ و دارای رشد معاملی باشند، باید پول آن به خودشان تحویل داده شود یا با اجازۀ خود آنها صرف در مخارجشان شود.
صرف زکات در مدرسه‌سازی
با توجه به کمبود فضاهای آموزشی در اکثر نقاط کشور، آیا مصرف زکات در مدرسه‌سازی جایز است؟
در معمول موارد جایز نیست.
رعایت ترتیب مصارف زکات در رسالۀ عملیه
در هزینه کردن زکات، آیا باید ترتیب قید شده در رسالۀ عملیه برای معرفی دریافت‌کنندگان زکات رعایت شود؟ مثلاً آیا تا در روستایی فقیر و مسکین وجود دارد می‌توان پول زکات را صرف کارهای دیگر نمود؟
در مصارف زکات ترتیب الزامی وجود ندارد.
مصرف زکات در امور عام المنفعه با وجود افراد نیازمند
آیا تا زمانی که نیازمندی وجود دارد، هزینۀ زکات در امورات عام المنفعه _دینی مثل مساجد و کارهای مذهبی دیگر_ وجه شرعی دارد؟
در مصارف زکات ترتیب الزامی وجود ندارد.
ملاک «فی سبیل الله» در مصرف زکات
ملاک «فی سبیل اللّه» چیست و چه مقدار زکات را می‌توان در این راه مصرف کرد؟
در امور دینی، و به مقداری که مورد نیاز باشد، می‌توان زکات را خرج کرد.
جمع آوری زکات
با توجه به تشکیل ستاد زکات، آیا جمع‌آوری زکات توسط دیگر افراد و نهادهای حقیقی و حقوقی در جاهایی که ستاد زکات حضور دارد وجه شرعی دارد؟
مکلف می‌تواند زکاتش را خودش به مصرف برساند، و یا به شخص یا سازمانی که مطمئن است زکات را به مصرف شرعی آن می‌رساند، تحویل دهد.
تعیین مصرف زکات از جانب نهادها
آیا فرد یا نهادی می‌تواند برای کشاورز تعیین نماید که زکات خود را فقط در یک یا چند مصرف از مصارف هشتگانه (مثلاً 60 درصد در امور فقرا و 40 درصد در امور عمرانی) هزینه کند؟
اختیار نحوۀ مصرف زکات به دست خود مکلف است؛ البته اگر حاکم شرع با توجه به مصالح جامعۀ اسلامی مورد خاصی را تعیین نماید، بنابر احتیاط رعایت شود.
جمع‌آوری زکات و پرداخت ماهیانۀ ارزاق به نیازمندان
آیا موسسۀ خیریه می‌تواند زکات را جمع کند و در طول سال به صورت ماهیانه به خانواده‌های تحت پوشش، ارزاق عمومی بدهد؟
نگه‌داشتن آن فی‌نفسه اشکال ندارد؛ ولی نباید آن را تبدیل کند.
شرایط مستحقین زکات
پرداخت زکات برای مخارج ازدواج و مانند آن
آیا پرداخت زکات به افراد بی‌بضاعت جهت ازدواج و ... جایز است؟
بله.
پرداخت زکات به والدین
در صورت نیاز شدید، به پول آیا فرزندان می‌توانند زکات مال خود را به آنها بپردازند؟
جایز نیست.
پرداخت زکات به فقیر خلافکار
شخصی مدتی زکاتش را به فقیری که بدهکار بوده است می‌داده، اما بعداً معلوم شده که فقیر یاد شده پول‌های طلبکاران را درکارهای نامشروع مصرف می‌کرده است. حال زکاتهای پرداخت شده کفایت می‌کند یا خیر؟
بله، کفایت می‌کند.
پرداخت زکات به گناهکار
آیا می‌شود به کسی که علنی گناه می‌کند، زکات پرداخت نمود؟
به احتیاط مستحب نباید به او زکات داد.
دریافت زکات از سنی
آیا فقیر شیعه می‌تواند از یک سنی، زکات بگیرد (با توجه به اینکه آنان بر اساس مذهب خود از نقود هم زکات می‌دهند)؟
مانعی ندارد.
زکات گرفتن از اهل تسنن
آیا زکات گرفتن از اهل تسنن برای سادات جایز است؟
جایز است.
پرداخت زکات غیر سیّد به سیّد
آیا غیر سیّد می‌تواند زکات خود را به سیّد نیازمند بدهد؟ بالعکس چطور؟
غیر سیّد نمی‌تواند زکات خود را به سیّد بپردازد، اما سیّد می‌تواند زکات مالش را به غیر سیّد بپردازد.
پرداخت زکات به غیر شیعه به گمان تشیع وی
اگر کسی زکاتش را به فقیری داد که گمان می‌کرد شیعه است اما بعداً مشخص شد که شیعه نبوده، آیا باید زکاتش را دوباره پرداخت کند یا خیر؟
اگر مالی را که برای زکات کنار گذاشته به او داده، باید از او بگیرد؛ و اگر نمی‌تواند بگیرد، چنانچه بدون حجت شرعی داده، باید دوباره زکات بدهد؛ و اگر مالی را که داده برای زکات کنار نگذاشته بوده، در هر صورت باید دوباره زکات بدهد.
پرداخت زکات به صنفی از مستحقّین به خیال صنف دیگر
بنده دو عدد گوسفند به عنوان زکات به فردی که او را فقیر می‌دانستم، پرداخت نمودم؛ اما اخیرا متوجه شدم که او فقیر نیست؛ البته بدهکار است و نمی‌تواند بدهی خود را بپردازد. آیا باید مبلغی که به عنوان زکات به او پرداخته‌ام را پس بگیرم؟
اگر نیتتان این بوده که زکات را حتماً به مصرف فقیر برسانید به گونه‌ای که اگر می‌دانستید بدهکار هم هست زکاتتان را به وی نمی‌پرداختید، در صورتی که زکاتی که پرداخت کردید موجود باشد، می‌توانید آن را پس بگیرید و در مورد دیگر به مصرف برسانید، و اگر موجود نباشد در صورتی که زکاتی را که کنار گذاشته بودید، به وی پرداخت کرده‌اید تکلیفی ندارید؛ ولی اگر آن را کنار نگذاشته بودید باید دوباره زکات را بپردازید.
و اگر نیت شما اینگونه نبوده، زکات صحیح است و نمی‌توانید آن را پس بگیرید.پرداخت زکات به کسی که دنبال کار نمی‌رود
فقیری را می‌شناسیم که گرچه توانایی تأمین مخارج خود را دارد، ولی از روی تنبلی و مانند آن دنبال کار نمی‌رود. آیا می‌شود به او زکات داد؟
جایز نیست. البته پرداخت زکات برای آن زمان که امکان اکتساب ندارد، جایز است، مگر اینکه همین پرداخت باعث شود اکتسابی که به جهت نفقه یا عدم هتک شخصیت بر وی لازم است را ترک کند، در این صورت پرداخت در آن زمان هم جایز نیست.
پرداخت زکات برای تهیۀ جهزیۀ فرزند
آیا افراد می‌توانند زکات واجب مال خود را برای جهیزیۀ فرزند خود پرداخت نمایند؟
اگر تهیۀ جهیزیه عرفاً از شؤون لازم زکات‌دهنده باشد جایز نیست. همچنین مقداری از جهیزیه که نداشتن آن موجب حرج در معاش دختر شود یا شأن اجتماعی وی را پایین بیاورد از نفقۀ واجب بر پدر محسوب می‌شود و نمی‌تواند از باب زکات آن را تأمین کند. بله، اگر چنین نباشد و دختر به آن نیاز داشته باشد و نتواند نیازش را از راهی دیگر -که حیثیت او را مخدوش نکند- تهیه نماید، مانعی ندارد.
دریافت زکات و خرج کردن آن برای همسر سیّدۀ خود
اگر شخص غیر سیّدی زکات بگیرد، می‌تواند آن را خرج همسر سیّدۀ خود نماید؟
بله، می‌تواند.
خریدن گندم پرداختی به عنوان زکات از مستحق
برخی کشاورزان گندمی را که به عنوان زکات به مستحقین پرداخته‌اند از آنان می‌خرند، این کار چه حکمی دارد؟
مانعی ندارد؛ اما مکروه است انسان از مستحقّ درخواست کند که زکاتی را که از او گرفته به او بفروشد.
صرف زکات برای تحصیل فرزندان
آیا فرد می‌تواند زکات مال خود را برای تحصیل فرزندان، نوه‌ها، عروس و داماد خود پرداخت نماید؟
اگر به جهت تعلّم امور دینی به آن نیاز داشته باشد اشکال ندارد. در عروس یا داماد اگر به جهت غیر تعلم هم نیازمند باشد می‌توان به وی زکات پرداخت، مگر آنکه عرفاً نان‌خور وی محسوب شوند که باید احتیاط کند و زکات را به آنها نپردازد.
جمع کردن زکات برای پدر فقیر توسط فرزند غنی
شخصی ثروتمند پدری دارد که فقیر و ناتوان است و توان کسب و کار ندارد، آیا این فرزند ثروتمند می‌تواند زکات دیگران را جمع کرده و به پدرش دهد؟
اگر فرزند نفقۀ پدر را در هر صورت نمی‌دهد هر چند معصیت کرده، ولی می‌تواند زکات دیگران را برای پدرش جمع کند.
پرداخت زکات به افراد تحت سرپرستی
اگر انسان شخصی را تحت پوشش خود قرار داده باشد و سرپرستی او را بپذیرد آیا این فرد در حکم واجب النفقه برای او به حساب می‌آیند؟ و آیا می‌تواند به وی زکات مال خود را پرداخت نماید؟
باید احتیاط کند و زکات مالش را به وی نپردازد.
مصرف زکات برای همسر
آیا زن و شوهر می‌توانند زکاتی که بر عهده‌شان است را برای یکدیگر مصرف کنند؟
صرف زکات برای کسی که شرعاً یا عرفاً عیال و نان‌خور فرد محسوب می‌شود جایز نیست؛ ولی غیر آن جایز است. بنابراین اگر مثلاً شوهر نان‌خور زنش نباشد، زن می‌تواند به شوهر فقیرش زکات بدهد.
پرداخت زکات به همسر ناشزه
اگر همسر مردی ناشزه باشد (که نفقۀ او بر شوهر واجب نیست) آیا شوهر می‌تواند زکات اموالش را به او بدهد؟
اگر پرداخت زکات سبب استمرار نشوز زن شود جایز نیست.
گرفتن زکات توسط فقیری که اموالش به حد نصاب رسیده
کسی که مالش به حد نصاب زکات رسیده، ولی خودش خرج سال را ندارد، آیا می‌تواند از دیگری زکات بگیرد؟
مانعی ندارد.
متفرقات زکات
انکار زکات
کسانی هستند که زکات نمی‌دهند و می‌گویند: ما زکات را قبول نداریم. آیا این افراد، کافر و نجس‌اند؟ معاشرت با چنین افرادی چه حکمی دارد؟
کسی که یکــی از ضروریــات دیــن ماننــد نمــاز، روزه، زکات و ... کــه تمــام مســلمانان آن را جــزء دیـن می‌داننـد انـکار کنـد، شـرعاً کافـر اسـت، مگـر اینکه انـکار وی از روی شـبهه باشـد و یـا بدانیم انکارکننــده بــه خــدا و پیامبــر اسـلـام؟صل؟ ایمــان قلــبی دارد؛ که در این دو صورت اگر شــهادتین را گفتــه باشـد، حکم مسلمان را دارد.
معامله و ارتباط با کسی که زکات نمی‌پردازد
اجارۀ زمین از مالک و یا استفاده از کارگران و صاحبان دستگاه‌های کشاورزی که به ظاهر شیعه بوده ولی یقیناً اهل نماز و زکات نیستند شرعاً جایز می‌باشد؟
جایز است، مگر در صورتی که بتوان با ترک ارتباط، او را از گناهش بازداشت.
ملاک محاسبۀ زکات
در نحوۀ محاسبۀ زکات و کسر هزینه‌ها، باید بر اساس فتوای رهبر جامعه به محاسبۀ زکات پرداخت، یا اینکه هر کسی از فتوای مرجع تقلید خودش تبعیت نماید؟
باید زکات مال را بر طبق نظر مرجع تقلید خود محاسبه نماید.
تغییر نصاب و مصارف زکات
آیا حکومت اسلامی می‌تواند بنا به مصالح جامعه نصاب زکات را بیشتر یا کمتر وضع کند یا مصارف جدیدی برای آن تعریف نماید؟
نمی‌تواند.
الزام حاکم اسلامی در جمع آوری زکات
آیا حاکم اسلامی می‌تواند نسبت به جمع‌آوری اجباری خمس و زکات اقدام نماید و به مصارف خاص آن برساند؟
حاکم شرع می‌تواند طلب الزامی کند.
عدم کفایت مالیات از پرداخت زکات
آیا پرداخت مالیات در نظام جمهوری اسلامی از وجوهات شرعیّه مانند پرداخت زکات کفایت می‌کند؟
کفایت نمی‌کند.
پرداخت زکات محصول دریافت شده به عنوان مالیات
آیا بر کشاورز واجب است زکات مقادیری که دولت به عنوان مالیات بر محصول کشاورزی از وی دریافت می‌کند را بپردازد؟
چنانچه مالیات مذکور از عین مال متعلق زکات دریافت می‌شود، زکات آن مقدار واجب نیست.
زکات محصولی که مقداری از آن غصب شده
زکاتی را که گروه طالبان در کشور افغانستان به زور از کشاورزان گرفته‌اند آیا به جای زکات واجب محسوب می‌شود یا باید دوباره پرداخت گردد؟
اگر پرداخت زکات را به تأخیر انداخته باشند، باید زکات محصول را بپردازند. همچنین است اگر در نگهداری محصول کوتاهی کرده‌اند، چه زکات را کنار گذاشته باشند چه کنار نگذاشته باشند.
پرداخت زکات به حکومت جور
شیعیانی که در کشور عربستان و ... زندگی می‌کنند و حکومت از آنان زکات دریافت می‌کند آیا همین مبلغ از زکات آنها کفایت می‌کند یا باید دوباره پرداخت کنند؟
ظاهراً کفایت نمی‌کند.
تعویض یا مصرف پولی که بابت زکات کنار گذاشته
آیا پولی که بابت زکات کنار گذاشته شده را می‌توان با پول دیگری تعویض نمود و یا آن را مصرف کرد و سپس پول دیگری جای آن گذاشت؟
جایز نیست.
پرداخت بدهی از مالی متعلق زکات
شخصی مبلغ ده میلیون تومان بدهکار است که حالّ شده است. از طرفی دیگر مقداری گندم به ارزش ده میلیون دارد که اگر زکات آن را بدهد، نمی‌تواند کل بدهی‌اش را ادا کند. آیا می‌تواند همه مبلغ گندم را به طلبکاران بدهد و زکات را به ذمه بگیرد و بعداً پرداخت کند؟
خیر، نمی‌تواند چنین کاری بکند.
تصرف در اموال متعلق زکات پیش از پرداخت آن
آیا می‌توان در اموالی که به آنها زکات تعلق گرفته، تصرف کرد؟ در این جهت آیا تفاوتی میان غلات و غیر غلات وجود دارد؟
پیش از پرداخت زکات یا جدا کردن مقدار زکات جایز نیست.
ضمانت نانوا و فروشندۀ گندم نسبت به زکات
فروشنده، نانوا یا رانندۀ کامیون حامل گندم با علم به اینکه زکات آن گندم پرداخت نشده، چه وظیفه‌ای دارد؟
در فرض سؤال، اشتغال به این کار جایز نیست و نسبت به مقدار زکات، ضامن است، مگر اینکه فروشنده یا خریدار زکات آن را بدهد.
برداشت بی‌اجازۀ فقیر از مال متعلق زکات
آیا برای فقرا جایز است مقدار زکات را از مال کسانی که زکاتشان را نمی‌پردازند، بدون اجازۀ آنها بردارند؟
بدون اجازۀ حاکم شرع جایز نیست.
خوردن نان حاصل از گندم متعلق زکات
اگر بدانیم نانی که پخته شده از گندمی است که زکات آن را نداده اند. آیا استفاده از این نان جایز است؟
اگر زکات آن را از مال دیگر بدهند، می‌توان خورد.
نماز در لباس خریداری شده با مال زکات داده نشده
اگر با مالی که زکات آن پرداخت نشده لباسی خریداری شود، آیا نماز خواندن در آن لباس جایز و صحیح است؟
اگر با عین مالی که زکات آن را نداده‌اند لباس بخرد تا زمانی که از پول دیگری زکات آن را نداده‌اند، نماز خواندن در آن لباس حرام، و بنابر احتیاط باطل است؛ ولی اگر به صورت معامله کلی خریداری کرده، اگرچه مدیون است ولی معامله و نماز صحیح است.
زکات فطره
شرایط وجوب زکات فطره
فطریۀ فقیر
آیا کسی که مستحق است و می‌تواند فطریه بگیرد، خودش هم باید فطریه‌اش را پرداخت کند؟
خیر؛ بر فقیر، دادن فطریه واجب نیست.
مقصود از غنی
مقصود از غنی بودن و فقیر نبودن که از شرایط وجوب زکات فطره است، چیست؟
مقصود، آن است که شخص، مخارج سال خود و عیالش را داشته باشد.
کمبود مخارج سال در صورت پرداخت فطره
آیا کسی که فقط هزینه‌های سال خود و نان‌خورهایش را دارد، به‌گونه‌ای که اگر زکات فطره بدهد، برای برخی از مخارج سالش با کمبود روبه‌رو می‌شود، غنی است؟
غنی محسوب می‌شود.
نابالغ بودن نان‌آور خانه
اگر نان‌آور، بالغ نباشد، زکات فطرۀ نان‌خور او بر عهدۀ کیست؟
زکات فطره بر عهدۀ کسی نیست.
سفیه بودن نان‌آور خانه
اگر نان‌آور سفیه باشد، زکات فطرۀ او و نان‌خور وی بر چه کسی واجب است؟
به اذن حاکم شرع، زکات فطره را می‌پردازد.
زکات فطرۀ شخص بی‌هوش
اگر شخصی هنگام غروب شب عید فطر بی‌هوش شود، آیا زکات فطره از او ساقط است؟
بله، ساقط است.
تحقق شرایط وجوب زکات فطره مقارن غروب
شرایط وجوب زکات فطره، هنگام غروب خورشید باید موجود باشد یا هنگام مغرب؟
هنگام مغرب ملاک است.
زکات فطرۀ مهمان
زکات فطرۀ افرادی که در شب عید فطر مهمان دیگری هستند، بر عهدۀ چه کسی است؟ اگر قبل از غروب آفتاب شب عید، منزل میزبان را ترک کنند و پس از اذان مغرب برگردند، چطور؟ اگر با غذایی که خود آورده‌اند، افطار کنند، چه صورت دارد؟
در تمام موارد، چنانچه بدون قید، نان‌خور میزبان محسوب شوند، پرداخت زکات فطره بر میزبان لازم است و در این صورت بیرون رفتن آنان هنگام غروب آفتاب و تناول از غذای خود تأثیری ندارد. اما اگر تنها در آن شب نان‌خور وی شمرده شوند، کفایت نمی‌کند. البته در صدق نان‌خور، لازم نیست از شب‌های قبل مهمان وی باشند؛ بلکه همین‌که قصد داشته باشند مدتی بعد از این هم نزد وی بمانند، بعید نیست نان‌خور صادق باشد.
فرستادن غذا به منازل فقرا در شب عید
برخی شب عید فطر، پیش از غروب برای خانواده‌های فقیر به تعداد نفرات غذا می‌فرستند. آیا زکات فطره بر فرستندۀ غذا واجب است؟ اگر پس از غروب غذا بفرستند، چطور؟
اگر آن افراد، نان‌خور هدیه‌دهنده محسوب نشوند، فطریه بر او لازم نیست.
فطریۀ واجب النفقه‌ای که میهمان کسی می‌شود
اگر شخص واجب النفقه، همانند فرزند انسان، در شب عید فطر میهمان کسی دیگر شود، فطریۀ او بر عهدۀ پدر است یا بر عهدۀ میزبان؟
بر عهدۀ کسی است که نان‌خور او محسوب می‌شود.
زکات فطرۀ عیال میهمان
شخصی که به میهمانی رفته و زکات فطرۀ او بر عهدۀ صاحب‌خانه است، زکات فطرۀ عیالش که مهمان نبوده‌اند بر عهدۀ کیست؟
بر عهدۀ خود اوست.
اجازه از میزبان جهت پرداخت فطریه
آیا میهمان می‌تواند از صاحب‌خانه کسب اجازه کند و زکات فطرۀ خود را بپردازد؟ اگر میزبان، زکات فطرۀ میهمان را بر عهدۀ خود بداند و میهمان طبق نظر مرجع تقلیدش، خود را موظّف به پرداخت فطریه بداند، تکلیف چیست؟
درهرصورت اگر یکی از آن دو با اجازۀ دیگری زکات فطره را به نیت کسی که واقعاً زکات فطره به گردن او است بدهد، کافی است.
اختلاف‌نظر مرجع تقلید میزبان و میهمان
مرجع تقلید بنده، فطریۀ مهمان یک‌شبه را به عهدۀ میزبان می‌داند؛ ولی میزبان، مقلد مرجعی است که فطریۀ یک‌شبه را به عهدۀ مهمان می‌داند. در این صورت تکلیف چیست؟
در فرض سؤال هیچکدام تکلیف ندارند.
فطریۀ شخص بستری در بیمارستان
اگر شخصی مدتی از ماه رمضان را تا شب عید فطر در بیمارستان بستری باشد، به‌گونه‌ای که از غذای بیمارستان استفاده می‌کند و پدر او خرج بیمارستان را می‌دهد، زکات فطرۀ او بر عهدۀ چه کسی است؟
بر عهدۀ پدر اوست.
وظیفۀ فرزند با امتناع پدر از پرداخت فطریه
فرزندی که نان‌خور پدر است، ولی پدرش زکات فطرۀ او را نمی‌دهد، نسبت به زکات فطره چه تکلیفی دارد؟
بر خودش واجب نیست.
فطریۀ جنین
آیا پرداخت زکات فطره برای بچه‌ای که در شکم مادر است، واجب است؟
خیر، واجب نیست.
زکات فطرۀ زندانیان
زکات فطرۀ کسانی که در شب عید فطر زندانی باشند به عهدۀ چه کسی است؟
اگر تمکن مالی نداشته باشند یا نان‌خور دیگری محسوب شوند لازم نیست زکات فطرۀ خود را بپردازند.
فطریۀ سربازان و دانشجویان
آیا بر دانشجویی که شب عید فطر در خانۀ دانشجویی در شهر محل تحصیل خود است، فطریه واجب است؟ بر سربازانی که در سربازخانه هستند چطور؟
اگر تمکن مالی نداشته باشند یا نان‌خور دیگری محسوب شوند، لازم نیست زکات فطره خود را بپردازند.
تعیین پرداخت‌کنندۀ فطریه در صورت تأمین مخارج زندگی توسط دو نفر
بیشتر درآمد بنده از طریق کمک‌های پدر -که با ما زندگی می‌کنند- تأمین می‌شود. از طرفی بخشی از کمک‌های ایشان صرف تأمین مخارج خودشان می‌شود.آیا زکات فطره را بنده باید بپردازم یا پدرم؟
اگر مبالغ مذکور را هدیه می‌کند و عرفاً تأمین هزینه‌های ایشان بر عهدۀ شماست، پرداخت زکات فطره بر عهدۀ شماست اما اگر نان‌خور یکدیگر محسوب می‌شوید، به نسبتی که نان‌خور همدیگر محسوب می‌شوید قسمتی از زکات فطرۀ شما بر عهدۀ ایشان و قسمتی از زکات فطره بر عهدۀ شما است.
زکات فطرۀ فرزند حقوق‌بگیر
شخصی مشغول کار شده و با خانواده‌اش زندگی می‌کند و به پدرش هم کمک می‌کند و بعضی‌اوقات مایحتاج پدرش را هم می‌خرد. آیا اگر پدرش از طرف او زکات فطره بدهد کفایت می‌کند؟ و آیا اگر خود این شخص بخواهد زکات فطره بدهد صحیح است؟
به هر نسبتی که نان‌خور دیگری است زکات فطره بر دیگری است و باقی آن بر عهدۀ خودش است. در هر حال هرکدام، می‌توانند با اجازه از دیگری، کل زکات فطره را بپردازند.
معلوم نبودن درصد تأمین مخارج در فرض اشتراک زن و شوهر در تأمین زندگی
زن و شوهری هر دو کارمندند و مخارج زندگی را با هم تأمین می‌کنند؛ اما مشخص نیست هر یک چند درصد از هزینه‌های دیگری را تأمین می‌کند. تکلیف آنها در مورد پرداخت زکات فطره چیست؟
اگر مشخص نیست که چه کسی نان‌خور دیگری است، یکی از طرفین می‌تواند با اجازۀ دیگری، «از طرف کسی که وظیفه‌اش است»، فطریه را پرداخت کند. البته می‌توانند به نسبتی که یقین دارند نان‌خور خود هستند و دیگری نان‌خور آن‌هاست فطریه را بدهند.
زکات فطرۀ خدمتکار با افطار در منزل صاحب‌کار
زنی به عنوان خدمتکار در طول ماه رمضان و شب عید در منزل دیگری کار می‌کرده و همان‌جا افطار می‌کرده و بعد از افطار به خانه‌اش می‌رفته است. آیا زکات فطرۀ این زن بر عهدۀ صاحب‌خانه است؟
اگر در شب عید گفته شود نان‌خور خود و دیگری است، به نسبتی که نان‌خور دیگری است زکات فطره بر عهدۀ دیگری است.
فطریۀ کارگران در صورت تهیۀ غذا توسط کارفرما
کارگری هستم که گاهی به مدت طولانی در پروژه‌ای مشغول کار می‌شوم. معمولاً قرار کاری ما به این صورت است که غذای ما را کارفرما تهیه می‌کند و به همان نسبت حقوق ما از حقوق کارگران دیگر که برای صرف غذا آنجا نمی‌مانند کمتر است. با این شرایط پرداخت زکات فطره بر عهدۀ خودم است یا کارفرما؟
ظاهراً نان‌خور کارفرما محسوب می‌شوید.
مصرف زکات فطره
موارد مصرف زکات فطره
زکات فطره را درچه مواردی می‌توان مصرف کرد؟
موارد مصرف زکات فطره با موارد مصرف زکات مال تفاوتی ندارد؛ هر چند احتیاط مستحب آن است که فقط به فقرای شیعه بلکه فقط به مساکین (یعنی فقرای بسیار نیازمند) پرداخت شود.
دادن زکات فطره به فقیر فاسق
آیا جایز است زکات فطره را به فقیر فاسق یا بی‌نماز پرداخت نمود؟
عادل بودن فقیر، شرط پرداخت زکات نیست؛ اما اگر دادن زکات کمک به معصیت او باشد، جایز نیست.
دادن زکات فطره به معتاد
دادن زکات فطره به فقرایی که معتاد هستند و می‌دانیم یا احتمال می‌دهیم که مقداری از آن را خرج اعتیاد خود می‌کنند، چه حکمی دارد؟
اگر استمرار اعتیاد آنها حرام باشد (یعنی قادر بر ترک هستند) و زکات دادن، کمک به معصیت آنها باشد، دادن فطریه به آنها جایز نیست.
پرداخت فطریه به فقرای اهل سنت
دادن فطریه به مستحق اهل سنت چه حکمی دارد؟
جایز نیست، مگر از باب جلب قلوب آنان به مذهب حقه در مواردی که احتمال این مطلب در حق آنها برود.
پرداخت زکات فطره بدون احراز فقر
آیا دادن زکات فطره به کسی که فقیر بودنش مشکوک است ولی خودش ادعای فقر و نیازمندی می‌کند جایز است؟ آیا لازم است در مورد اینکه فقیر، شخص صالحی است یا نه، تحقیق کرد تا بتوان زکات فطره را به او داد یا صرف فقیر بودن برای پرداخت فطریه به او کافی است؟
اگر قبلاً فقیر نبوده و از گفته‌اش اطمینان حاصل نشود، نمی‌توان به او فطریه داد. ولی اگر فقیر باشد، لازم نیست صالح باشد.
رعایت شأن فقیر در پرداخت زکات به او
فـردی خــانـۀ ملـکی و وسیــلۀ نقلــیه دارد اما در عــیــن حال نمی‌تـوانـد مخارج خود و نان‌خورهایش را تأمین کند، آیا می‌توانیم به وی فطریه بدهیم؟
چنانچه به آنها -هر چند برای حفظ آبرویش- نیاز دارد، مانعی ندارد.
پرداخت زکات فطره به متکَدیان
آیا زکات فطره را می‌توان به متکَدیان کوچه و بازار که فقیر بودن آنها برایمان محرز نیست، پرداخت نمود؟
جایز نیست. حتی اگر فقیر بودن وی محرز باشد و احتمال داده نشود که در فقر شدید و اضطرار قرار دارد، نمی‌توان به وی زکات فطره را پرداخت.
پرداخت فطریه برای کمک به سیل‌زدگان
آیا می‌توان از فطریه برای کمک به سیل‌زدگان کشورهای مسلمان استفاده نمود؟
اگر از موارد مصرف زکات مال باشد -مثلاً شیعۀ دوازده‌امامی فقیر باشند یا صرف زکات در مورد آنها موجب تقویت و ترویج دین شود- مانعی ندارد.
صرف زکات برای فقرای شهر دیگر
آیا انتقال زکات فطره به شهری دیگر با وجود افراد نیازمند در همان شهر، شرعاً جایز می‌باشد؟
جایز است.
دادن زکات به افراد تحت تکفل
شخصی چند فقیر را سرپرستی می‌کند و خرج آنها را به‌طور مرتب می‌دهد. به همین جهت زکات فطرۀ آنها نیز به عهدۀ اوست. آیا این شخص می‌تواند زکات فطرۀ آنان را به خود آنها بدهد؟ زکات فطرۀ خود و زن و فرزندانش را چطور؟
هیچ‌یک را نمی‌تواند به آنان بپردازد.
پرداخت زکات به ربیبه
آیا انسان می‌تواند به ربیبۀ خود زکات پرداخت نماید؟
اگر خرجی او را می‌دهد، نمی‌تواند مخارجش را از زکات بدهد.
پرداخت زکات غیر سیّد به سرپرست سیّد
سیّده‌ای دارای چند فرزند غیر سیّد است و اکنون‌که شوهرش از دنیا رفته برای مخارج فرزندان خویش در مشقت شدید قرار گرفته است. آیا کسانی که سیّد نیستند می‌توانند زکات فطرۀ خود را به او بدهند تا آن زن خرج بچه‌هایش کند؟
غیر سیّد نمی‌تواند فطریه را به سیّد تملیک کند؛ ولی در صورتی که مادر، قیّم شرعی آنها باشد، می‌تواند زکات فطره را به وی بدهد تا صرف فرزندان کند یا به آنها تملیک کند؛ همچنان که می‌تواند با کسب رضایت مادر به‌عنوان قیّم، خودش آن را به مصرف فرزندان برساند.
مصرف زکات فطره در خارج از کشور
شخصی قصد دارد به مدت چهار سال در یکی از کشورهای اروپایی زندگی کند، آیا در این مدت باید زکات فطرۀ خود را در همان‌جا صرف نماید یا اینکه به ایران بفرستد؟ آیا می‌تواند فطریه را نزد خود نگه دارد و بعد از مراجعت به ایران، به افراد نیازمند بدهد؟
می‌تواند همان‌جا به مصرف شرعی آن برساند یا زکات فطره‌ای که کنار گذاشته را نگه دارد تا بعداً به مصرف برساند.
پرداخت زکات فطره به نزدیکان
آیا زکات فطره را می‌توان به نزدیکان فقیر، از قبیل پدر و مادر و یا برادر و خواهر، پرداخت کرد؟
دادن زکات فطره به برادر یا خواهر فقیر که واجب النفقه شخص نیستند و عیال وی محسوب نمی‌شوند، اشکال ندارد.
پرداخت بخشی از فطریۀ جمع آوری شده به واجب‌النفقۀ یکی از پرداخت‌کنندگان زکات
چند نفر مبالغ فطریه را برای پرداخت به فقرا روی هم گذاشته‌اند. آیا می‌توان بخشی از این مبلغ را به پدر یکی از آنان -که فقیر است- پرداخت کرد؟
جایز نیست.
صرف زکات فطره در امور عام‌المنفعه با وجود افراد نیازمند
آیا با وجود نیازمندان فراوان، هزینۀ زکات فطره برای ساخت‌وساز مساجد و اماکن مذهبی و یا امورات عام‌المنفعه وجاهت شرعی دارد؟
احتیاط مستحب آن است که زکات فطره را فقط به فقرای شیعه، بلکه به فقرای بسیار نیازمند بدهند. البته مصرف زکات فطره در آن دسته از امور عام‌المنفعه که جنبۀ دینی داشته باشد جایز است؛ اما ظاهراً شامل امور دنیایی عام‌المنفعه همانند ساختن پل و تعمیر جاده نمی‌شود.
پرداخت فطره به سازمان‌ها با وجود نزدیکان فقیر
بعضی از افراد و سازمان‌ها از ما تقاضا می‌کنند زکات فطره‌مان را به آنها بدهیم تا از طرف ما توزیع فطریه را به عهده بگیرند. در حالی که در نزدیکان ما فقرایی هم وجود دارند. آیا پرداخت فطره به آن افراد کفایت می‌کند؟
در هر دو کار مخیر هستید؛ ولی پرداخت به ارحام مقدم است و ثواب صلۀ رحم هم دارد.
پرداخت زکات فطره به مسافرین
آیا دادن زکات فطره به افراد مسافر که از شهر ما نیستند کفایت می‌کند؟
اگر اطمینان دارید که از موارد مصرف زکات‌اند، مثلاً فقیر یا مدیون هستند، اشکال ندارد.
محل پرداخت زکات فطره برای مسافر
کسی که دو روز قبل از عید به شهری دیگر سفر می‌کند، در چه شهری زکات فطره را باید بپردازد؟ شهر خودش یا همان شهری که روز عید در آنجا هست؟
فرقی ندارد.
پرداخت اجاره‌بهای فقیر به عنوان زکات فطره
سیدی در شهر ما هفت‌سر عائله دارد و اجاره‌خانه‌اش دو ماه عقب افتاده است. آیا می‌توان از زکات فطره، اجاره‌خانه‌اش را پرداخت کرد؟
سادات می‌توانند فطریۀ خود را به ایشان بدهند.
دریافت فطریه جهت کسر بدهی
فقیری به ما بدهکار است. آیا می‌توانیم فطریۀ خود یا دیگران را به عنوان بدهی او برداریم؟
اگر امید دارید که بتواند قرض خود را در آینده ادا کند، می‌توانید فطریۀ خود را بابت زکات حساب کنید. دیگران هم می‌توانند بابت بدهی‌های وی، فطریه را به شما بپردازند.
پرداخت زکات فطره به کمیتۀ امداد و نهادهای دیگر
پرداخت زکات فطره به کمیتۀ امداد و نهادهای خیریۀ دیگر چه حکمی دارد؟ آیا فطریه را می‌توان برای کمک به فقرا به مدرسه داد تا مدرسه آن را به فقرا دهد؟
اگر اطمینان دارید زکات را به مصرف شرعی‌اش می‌رسانند، اشکال ندارد.
واریز فطریه به کارت فقرا
آیا می‌شود زکات فطره را در شب عید فطر به کارت فقیر واریز کرد؟
اگر کنار نگذاشته‌اید جایز است به‌حساب فقیر واریز کنید؛ و الا برای این کار، باید آن را به وکالت از فقیر قبض کنید و سپس به‌حساب وی واریز نمایید.
تهیۀ جهیزیه از فطریه
آیا می‌توانیم از پول زکات فطره، برای نوعروسان نیازمند جهیزیه تهیه کنیم، یا برای نیازمندان، مواد غذایی بخریم؟
فطریه یا باید خوراکی رایج باشد یا قیمت آن، و تبدیل آن به چیز دیگر جایز نیست؛ چنان‌که اگر پول فطریه کنار گذاشته شود، تبدیل آن به خوراکی جایز نیست.
مصرف زکات فطره بدون اذن مرجع تقلید
آیا برای مصرف زکات فطره در موارد مقرر، اذن حاکم شرع لازم است؟
هرکس خودش می‌تواند فطریه را به مصرف شرعی آن برساند و اذن لازم نیست.
کشف فقیر نبودن گیرندۀ فطره
زکات فطرۀ خود را به شخصی که خیال می‌کردیم فقیر است، می‌دادیم. اکنون فهمیده‌ایم که او فقیر نبوده است. تکلیف چیست؟ آیا می‌توان آن را پس گرفت؟ آیا آن شخص ضامن است یا خیر؟
مسأله دو صورت اصلی دارد:
- صورت اول: اگر مالی را که برای زکات فطره کنار گذاشته‌اید، به او پرداخته‌اید، چنانچه آن مال باقی است و پس گرفتن آن بدون حرج، ممکن و فاقد اشکال شرعی -مثلاً هتک خود انسان- باشد، باید آن مال را بگیرید و به مصرف صحیح برسانید. اگر نتوانید پس بگیرید، چنانچه آن مال را با حجّت شرعی پرداخته‌اید چیزی بر عهده‌تان نیست؛ ولی اگر بدون حجّت شرعی داده‌اید، ضامنید و باید دوباره زکات را بپردازید.
- صورت دوم: اگر مالی که داده‌اید، برای زکات فطره کنار نگذاشته بودید، چنانچه نماز عید نخوانده‌اید و روز عید نگذشته، باید قبل از گذشتن روز عید دوباره زکات فطره را بپردازید (هر چند به استناد حجّت شرعی، مال خود را به آن شخص داده باشید)؛ و اگر نماز عید را خوانده‌اید یا روز عید گذشته است، بنا بر احتیاط مستحب همین حکم را دارد.
دریافت زکات فطره بدون استحقاق آن
شخصی خود را مستحق دریافت زکات فطره نمی‌داند اما دیگران او را مستحق می‌دانند و فطریۀ خود را به او می‌دهند، آیا وی می‌تواند این فطریه‌ها را بگیرد و به فقیر برساند؟
مانعی ندارد.
تأخیر در مصرف زکات فطره
آیا شخص می‌تواند پول‌هایی را که به عنوان زکات فطره کنار گذاشته، تا چند ماه نگهداری کند و با تأخیر به مصرف مورد نظر برساند؟ اگر زکات فطره مربوط به دیگران باشد که به او سپرده‌اند تا آنها را به مصرف فقرا برساند چطور؟
تأخیر در پرداخت زکات فطرۀ خودش تا زمانی که اهمال، صدق نکند مانعی ندارد. اما در مورد زکات فطرۀ دیگران، چنانچه برایش محرز نشود که برای پرداخت با تأخیر، به وی اذن داده‌اند نباید تأخیر کند.
مسائل متفرقۀ زکات فطره
زمان ادای فطریه
تا چه زمانی بعد از پایان ماه مبارک رمضان می‌توان فطریه داد؟
کسی که نماز عید فطر می‌خواند باید فطره را پیش از نماز عید بدهد یا جدا کند؛ ولی اگر نماز عید نمی‌خواند، در روز عید فطر زکات فطره را بدهد یا کنار بگذارد.
چگونگی محاسبۀ قیمت برای پرداخت زکات فطره
برای محاسبۀ زکات فطره باید قیمت محل پرداخت را لحاظ کرد یا محلی که مکلف، شب عید در آنجاست؟
اگر زکات فطره را با کنار گذاشتن، مشخص می‌کند باید قیمت محل زندگی خودش را لحاظ کند، مگر آنکه در آن محل فقیری پیدا نشود که بنابر احتیاط، قیمت محلی که فقیر پیدا می‌شود را لحاظ کند. ولی اگر مستقیماً ادا می‌کند باید قیمت محل ادا را لحاظ کند.
محاسبۀ قرض به عنوان فطریه
اگر بخواهیم پولی را که به شخصی به عنوان قرض داده شده است به عنوان زکات فطره حساب کنیم و بدهی‌اش را ببخشیم، آیا لازم است به آن شخص اعلام کنیم؟
لازم نیست.
فراموشی فطریه
روز عید فراموش کردم فطریه را بدهم و روز بعد از آن، یادم آمد. وظیفه‌ام چیست؟
احتیاط مستحب آن است که بدون نیت ادا یا قضا فطره را بدهید.
کنار گذاشتن پول به نیت فطریه بودن بخشی از آن
فطریه‌ام چهل هزار تومان می‌شد. چون پول خرد نداشتم یک تراول 50 هزاری کنار گذاشتم تا بعداً خرد کنم و چهل هزار تومانش را فطریه بدهم. آیا کار من صحیح است؟
کفایت نمی‌کند. باید اول پول را خرد کنید و سپس کنار بگذارید. اگر هم امکان آن را ندارید، تمام پول را برای فطریه کنار بگذارید.
پرداخت زکات بدون قصد قربت یا با قصد ریا
آیا برای پرداخت زکات فطره باید قصد قربت کرد؟ اگر کسی هنگام پرداخت زکات فطره، قصد ریا کند، از عهده‌اش ساقط می‌شود یا خیر؟
قصد قربت لازم است و بدون آن از عهده‌اش ساقط نمی‌شود. البته اگر قبل از مصرف شدن و از بین رفتن مالی که بدون قصد قربت پرداخته است، نیت زکات کند، کافی است.
تبدیل پول فطریه با پولی دیگر
اگر پول فطریه کنار گذاشته شود و به پول خرد نیاز داشته باشیم آیا می‌توانیم به‌جای پول فطریه، پول دیگری بگذاریم؟
جایز نیست، مگر آنکه از مجتهد جامع‌الشرایط اجازه بگیرید.
تصرف در فطریۀ جداشده
اگر شخص، زکات فطرۀ خود را در ماه رمضان و قبل از عید فطر کنار بگذارد، آیا قبل از غروب آفتاب عید فطر می‌تواند در آن تصرف کرده و بعداً جایگزین کند؟
جایز نیست.
مخلوط شدن زکات فطرۀ جدا شده با اموال دیگر
اگر زکات فطره‌ای که کنار گذاشتیم با کفّاره و یا با پول دیگری مخلوط شود تکلیف چیست؟
اگر امکان جداسازی نباشد، باید به نسبت با حاکم شرع یا وکیل ایشان مصالحه گردد.
خرید کالا برای فقیر از پول فطریه
آیا با پول فطریه می‌توان بدون اطلاع فقیر، برای وی لباس یا کالای منزل خریداری نمود؟
جایز نیست.
قرض کردن برای پرداخت زکات فطره
امسال عید را ناگهانی اعلام کردند و من چون پول‌هایم را در بانک می‌گذارم، امکان برداشتن و پرداختن یا کنار گذاشتن فطریه را پیدا نکردم. البته مقداری پول داشتم ولی برای مخارج روز عید نیاز داشتم. در این هنگام وظیفه‌ام چیست؟ آیا باید پول، قرض کنم یا از این پول‌توجیبی که به آن احتیاج دارم خرج کنم؟
اگر برایتان حرجی نیست و حیثیتتان خدشه‌دار نمی‌شود، باید با قرض کردن یا هر راه مشروع دیگری مثل فروش اموال، زکات فطره را در وقت خود بدهید.
وظیفۀ کسی که فطریۀ سال قبل را نپرداخته
سالهای قبل به علت کوتاهی و عصیان، مقید به پرداخت فطریه نبودم. آیا الآن وظیفه‌ای دارم؟
بنابر احتیاط استحبابی بدون نیت ادا و قضا بپردازید.
زکات فطرۀ غیر سیّدی که نان‌خور سیّد شده
اگر غیر سیّدی نان‌خور سیّد محسوب شود، آیا صاحب‌خانه می‌تواند فطرۀ او را به سیّد بدهد یا خیر؟ عکس آن، چطور؟
می‌تواند به سیّد هم بدهد؛ ولی در عکس آن نمی‌توان فطریه را به سیّد داد.
دادن جنس به عنوان زکات فطره
اگر شخص نتواند گندم، برنج و مانند آن تهیه نماید، پولی نیز برای پرداخت زکات فطره نداشته باشد، آیا می‌تواند جنسی را به قیمت فطریه جدا کند و کنار بگذرد؟
نمی‌تواند؛ و اگر برایش حرجی نیست و حیثیتش خدشه‌دار نمی‌شود، باید با قرض کردن یا هر راه مشروع دیگری مثل فروش اموالش زکات فطره را در وقت خود بدهد.
تفاوت محل سکونت سرپرست و عیال وی
اگر شخصی در یک شهر و اهل و عیالش در شهر دیگر باشند، زکات فطره را باید در کدام شهر بپردازد؟
پرداختن زکات فطره تعیّن به شهر خاصی ندارد.
ملاک عمل در پرداخت فطریه با تفاوت نظر مراجع تقلید
بنده نان‌خور پدرم هستم و مرجع تقلید ما متفاوت است. برای فطریه طبق نظر کدام‌یک باید عمل شود؟
پدرتان طبق نظر مرجع خودش پرداخت کند.
تقدّم فطریه بر خمس
کسی که حساب سال خمسی او شب عید فطر است آیا باید ابتدا خمس را بدهد سپس زکات فطره را جدا کند یا می‌تواند ابتدا فطریه را جدا نماید؟
قبل از رسیدن سال خمسی، می‌تواند فطریه را جدا نموده، بعداً خمس را حساب کند.
پرداخت فطره از مال خمس‌داده‌نشده
کسی که می‌داند خمس به مالش تعلق گرفته، آیا می‌تواند زکات فطره را از آن مال بدهد یا اینکه باید اول خمس را پرداخت کند و بعد زکات فطره بدهد؟
باید خمس را حساب کند و بعد زکات بدهد. البته در اموالی که می‌توان آن را به پنج قسمت مثل هم تقسیم نمود، می‌تواند تا زمانی که یک‌پنجم مال باقی است در بقیه تصرف کند و با آن فطریه را بدهد.
تعلق خمس بر زکات فطره پس از گذشت سال بر آن
آیا به زکات فطرۀ جدا شده که سال بر آن گذشته و به مصرف موردنظر نرسیده است، خمس تعلّق می‌گیرد؟
خیر.
هزینۀ بخشی از فطریه در رساندن فطریه به افراد مستحق
آیا کسانی که وکیل شده‌اند تا فطریه‌ها را به افراد مستحق برسانند، یا در مصارف خاصی هزینه کنند، می‌توانند هزینه‌های خود را از مبالغ فطریه بردارند؟
نمی‌توانند.
گذاشتن شرط برای فقیر در مصرف زکات فطره
آیا پرداخت‌کنندۀ زکات فطره می‌تواند در نوع مصرف زکات فطره برای فقیر شرط بگذارد؟
نمی‌تواند.
پرداخت زکات بعد از نماز عید فطر
کسی که به دلیل پیدا نکردن فقیر یا جهت دیگری نتواند قبل از نماز عید فطر، فطریه را بدهد، آیا می‌تواند بعد از نماز آن را بپردازد؟
جدا کردن فطریه قبل از نماز عید کافی است؛ ولی اگر قبل از نماز، فطریه را کنار هم نگذاشته، پرداخت فطریه بنا بر احتیاط مستحب است.
خواندن نماز عید بدون پرداخت زکات فطره
آیا کسی که مکلف به پرداخت زکات فطره است ولی هنوز زکات فطره را پرداخت نکرده و یا کنار نگذاشته، می‌تواند نماز عید فطر بخواند؟
اشکال دارد.
مخلوط کردن پول‌های زکات فطره
شخصی که مبالغ زکات فطرۀ عده‌ای را جمع می‌کند و از طرف آنها وکیل می‌شود که این مبالغ را به فقرای خاصی برساند، آیا می‌تواند پول‌ها را با هم مخلوط نماید یا اینکه باید هرکدام را جداجدا به فقرا برساند؟
مخلوط کردن مانعی ندارد.
تقسیم قیمت صاع میان فقرا
در زکات فطره فرموده‌اید: نباید به هر فقیر کمتر از یک صاع پرداخت شود. آیا این شرط، در مورد اسکناس هم باید رعایت شود؟ مثلاً اگر پول یک صاع مثلاً هفت‌هزار تومان باشد و در دست وکیل با پول‌های دیگر مخلوط شود، اگر هنگام پرداخت به فقرا این هفت‌هزار تومان تقسیم شود آیا اشکال دارد؟
همین‌که مبلغ پرداختی به‌اندازۀ قیمت یک صاع باشد کفایت می‌کند، و لازم نیست صاع یا پول آن، که به فقیر داده می‌شود از یک نفر گرفته شده باشد.
پرداخت یک زکات فطره از دو جنس
آیا می‌توان یک زکات فطره را از دو جنس (مثلاً دو کیلو گندم و یک کیلو برنج) داد یا قیمت آن را محاسبه نمود؟
نمی‌توان یک صاع را از دو جنس داد، اما پرداخت قیمت آن مانعی ندارد.
پرداخت بیش از یک صاع
بنده قصد دارم به ازای هر نفر 4 یا 5 کیلو برنج، به عنوان فطریه بپردازم. در مقدار مازاد چه نیتی داشته باشم؟
در مقدار زیاده نیت صدقه کنید.
قصد بدل بودن پول زکات فطره از طعام معیّن
آیا لازم است هنگام پرداخت پول به عنوان زکات فطره قصد کند که این پول بدل از طعام خاصی است؟
لازم نیست.
پرداخت زکات فطره از ترکۀ میت
میتی بدون اینکه زکات فطره را کنار گذاشته باشد، صبح عید فطر از دنیا رفته است. آیا زکات فطره همانند سایر دیون از اصل ترکۀ وی خارج می‌شود؟
بله؛ باید قبل از اتمام روز عید، فطریه را از ترکۀ وی خارج کنند.
پرداخت مجانی زکات فطرۀ دیگری با رضایت وی
آیا اگر شخصی به صورت مجانی، زکات فطرۀ دیگری را با رضایت وی پرداخت نماید، از جانب او مجزی است و کفایت می‌کند؟
اگر با اجازۀ او داده باشد، کفایت می‌کند.
دادن زکات فطره از طرف دیگری بدون اجازه
آیا پرداخت زکات فطره از طرف کسانی که نمی‌توانیم از آنها اجازه بگیریم، مانند حضرت ولی‌عصر؟عج؟ جایز است؟
خیر، مشروع نیست.
پرداخت بیشتر از صاع به فقیر
گفته شده: مقدار پرداخت فطریه به فقیر نباید کمتر از یک صاع باشد. حال آیا پرداخت بیشتر از یک صاع و کمتر از دو صاع، مثلاً یک صاع و نیم، اشکال دارد؟
اشکال ندارد.
ملاک عمل وکیل در پرداخت زکات فطره
کسی که زکات فطره را جمع‌آوری می‌کند تا به وکالت از بقیه به مصرف برساند، باید نظر مرجع تقلید خود را در نظر بگیرد یا نظر مرجع دهندۀ زکات فطره را؟
باید نظر مرجع تقلید پرداخت‌کنندگان را رعایت کند.
تعویض پول زکات فطره با برنج
شخصی برحسب قیمت گندم، پول زکات فطره را کنار می‌گذارد. اما پس از آن به نظرش می‌رسد فقیر مورد نظری که می‌خواهد فطریه را به او بدهد به برنج نیاز دارد. آیا می‌تواند آن پول را برای خود بردارد و جای آن، برنج به فقیر بدهد؟ اگر چنین کاری انجام دهد تکلیف چیست؟
جایز نیست، و اگر چنین کند ضامن است.
خرج کردن پول زکات فطره
آیا در صورت ضرورت، شخص می‌تواند از پولی که به عنوان فطریه کنار گذاشته خرج کند و بعداً پول دیگری جای آن بگذارد؟
جایز نیست، مگر در فرض اضطرار؛ مثل آنجا که جانش در خطر است یا ترس از ضرر بسیار مهم آبرویی دارد.
تصرف در فطریه و تبدیل آن
اگر ظرف یا فرشی به عنوان فطریه کنار گذاشته شود، آیا شخص می‌تواند بدون اجازۀ فقیر در آن تصرف نماید یا آن را تبدیل کند؟ آیا بین تبدیل زکات فطره و تبدیل خمس بعد از جدا کردن از مال، اختلافی هست؟
تبدیل فطریۀ صحیحی که کنار گذاشته شده جایز نیست. فطریه باید خواراکی رایج یا پول آن باشد. بنابراین موارد مذکور در سوال فطریۀ صحیح نیستند و تصرف در آنها جایز است. البته توجه شود که اگر وقت زکات فطره باقی است، باید فطریۀ صحیح کنار گذاشته شود.
واریز مبلغ فطریه به‌حساب فقیر
آیا می‌توانیم مبلغ زکات فطره را از طریق سیستم الکترونیکی، به شماره‌حساب فقیری که می‌شناسیم، واریز کنیم؟ و آیا اگر نیت کنیم که از حساب بانکی خودمان مبلغی به عنوان زکات فطره باشد، کافی است؟
نیت زکات فطره بودن مبلغی از حساب بانکی، کفایت نمی‌کند.
دربارۀ واریز زکات فطره به حساب دیگری، اگر زکات فطر کنار گذاشته شده باشد، باید به وکالت از فقیر، زکات فطره را قبض کند و سپس به‌جای آن به‌حسابش واریز کند و اگر کنار نمی‌گذارد، چنانچه نماز عید فطر می‌خواند باید فطره را پیش از نماز عید واریز کند و اگر نماز عید نمی‌خواند، تا غروب عید واریز نماید.وکالت دادن به بدهکار در پرداخت فطریه
بنده ازشخصی طلبکارم. آیا می‌توانم از شخص بدهکار بخواهم فطریه‌ام را بابت طلبم از طرف من به فقیر بپردازد؟
اشکال ندارد.
واریز مبلغ فطریه به‌حساب وکیل فقیر
شخصی پولی را به حساب وکیلِ شخص فقیر واریز کرده و به وی گفته این پول را در روز عید فطر به عنوان زکات فطره قرار بدهد. آیا همین نیت وکیل در روز عید کافی است یا باید مثلاً این پول را از این حساب به حساب دیگرش جابجا کند؟
قصد کفایت می‌کند.
سپردن زکات فطره به بانک
آیا وکیل می‌تواند اموالی را که به عنوان زکات فطره نزد وی جمع شده است به بانک بسپارد (با توجه به اینکه بانک آن پول‌ها را تبدیل می‌کند)؟
اگر کنار گذاشته شده، جایز نیست.
دریافت زکات فطره قبل از حلول شب عید
ازآنجاکه نهاد خیریۀ ما تلاش می‌کند زکات فطره را قبل از زوال روز عید به دست فقرا برساند، آیا می‌توانیم قبل از حلول شب عید از مردم برای کمک به فقرا زکات فطره بگیریم، یا اینکه باید شب عید پرداخت شود؟
پرداخت زکات فطره قبل از شب عید نیز جایز است.
تصرف در اموال بدون پرداخت زکات فطره
اگر شخصی زکات فطره را نپرداخته یا شک داشته باشد به مستحق واقعی داده یا خیر، آیا می‌تواند در اموال خود تصرف نماید و مثلاً با آن لباس تهیه کند؟
می‌تواند در اموال خود تصرف کند.
مقصود از مسکین
آیا مقصود از مسکین همان فقیری است که مخارج سال را ندارد، یا زندگی او از فقیر هم باید بدتر باشد؟
مسکین کسی است که زندگی را از فقیر سخت‌تر می‌گذراند.
شک در بقای فقر فقیر
آیا به کسی که سال قبل فقیر بوده لکن شک داریم امسال هم فقیر است یا نه، می‌توان فطریه داد؟
مانعی ندارد.
پرداخت زکات فطره از قوت غیر اصلی
کسی که غذای اصلی‌اش برنج است ولی نان را هم در کنار آن یا در بعضی وعده‌ها می‌خورد، آیا می‌تواند زکات فطره را بر اساس قیمت نان حساب کند؟
مانعی ندارد.
خرج فطریۀ کنار گذاشته‌شده
فرزندانم نادانسته مبلغی را که برای زکات فطره کنار گذاشته بودم برداشته و خرج کرده‌اند، حال تکلیف من چیست؟
اگر در نگهداری آن کوتاهی نکرده باشید، ضامن نیستید؛ ولی آنها باید مبلغ مذکور را به فقیر برسانند.
استفتائات امر به معروف و نهی از منکر
وجوب امر به معروف و نهی از منکر
مقصود از معروف و منکر
آیا امر به معروف و نهی از منکر تنها در واجبات و محرمات، واجب است یا شامل معروف و منکر عرفی و اخلاقی نیز می‌شود؟
تنها در دایرۀ واجبات و محرمات، واجب است.
نیت در امر به معروف
آیا در امر به معروف و نهی از منکر، قصد قربت داشتن شرط است؟
شرط نیست؛ هر چند استحقاق ثواب، منوط به نیت است و معمولاً اخلاص در عمل باعث می‌شود عمل بهتر و مؤثرتر انجام گیرد.
وجود مراکز متولّی امر به معروف و وظیفۀ مکلف در این‌باره
با توجه به اینکه برخی مراکز فرهنگی و نظارتی متولی امر به معروف هستند، آیا دیگران وظیفه‌ای دارند؟ آیا می‌توانند امر به معروف و نهی از منکر را از خود ساقط بدانند؟
امر به معروف و نهی از منکر، هم وظیفۀ حکومت و هم وظیفۀ آحاد مردم است؛ هر چند برخی از مراتب امر به معروف -که اگر توسط مردم انجام گیرد موجب بر هم خوردن نظم عمومی و هرج‌ومرج می‌شود- باید توسط حکومت اسلامی اجرا گردد و برخی از موارد آن احتیاج به حرکت منسجم گروهی و برنامه‌ریزی و کارشناسی دقیق دارد.
وجود موارد زیاد امر به معروف و نهی از منکر
ما از صبح تا شب، منکرات فراوانی می‌بینیم که در اکثر موارد نیز، شرایط وجوب نهی از منکر وجود دارد. آیا باید در تمام موارد امر و نهی کنیم؟
با فرض وجود شرایط، امر و نهی در تمام موارد واجب است، مگر در مواردی که عرفاً برای آمر و ناهی موجب حرج و مشقّت غیر قابل تحمّل شود.
آموختن احکام امر به معروف
بسیاری از مردم، احکام امر به معروف و نهی از منکر را نمی‌دانند؛ لذا از انجام آن در بسیاری از موارد، خودداری می‌کنند. آیا یادگرفتن احکام امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست؟
انسان باید احکامی را که احتمال عقلایی دارد به آنها نیاز پیدا شود، یاد بگیرد، مگر آنکه بتواند با احتیاط وظیفۀ خودش را انجام دهد.
معصیت ترک امر به معروف
اگر کسی نهی از منکر را ترک کند، چه گناهی برایش نوشته می‌شود؟ گناه انجام منکر یا گناه ترک واجب و یا هردو؟
ظاهراً گناه ترک فریضۀ نهی از منکر.
انکار امر به معروف و نهی از منکر
انکار امر به معروف و نهی از منکر چه حکمی دارد؟ آیا تارک امر به معروف و نهی از منکر فاسق محسوب می‌شود؟
انکار این فریضه جایز نیست و ترک آن هم بدون عذر، در فرض وجود شرایط آن، موجب فسق است.
ارتداد در فرض انکار امر به معروف و نهی از منکر
آیا انکار امر به معروف و نهی از منکر موجب ارتداد می‌شود؟
نسبت به آشنایان به مسائل شرعیه، وجوب امربهمعروف و نهی از منکر از ضروریات است و انکار آن موجب کفر است. البته اگر بدانیم از روی شبهه انکار می‌کند یا بدانیم به خدا و پیامبر؟ص؟ اعتقاد دارد، چنانچه شهادتین را گفته باشد، مسلمان است.
انجام کار فرهنگی به‌جای امربهمعروف
آیا انجام کار فرهنگی و چاپ کتاب و تولید نرم‌افزار و ... برای تحقق امر به معروف و نهی از منکر، کافی است؟
این امور هر چند در جای خود لازم است اما با وجود شرایط امر به معروف و نهی از منکر، از جمله احتمال تأثیر، این فریضه ساقط نمی‌شود.
تبلیغ و ترویج امر به معروف
آیا تبلیغ و ترویج امر به معروف و نهی از منکر هم واجب است؟
بله؛ اگر این فریضه در جامعه ترک می‌شود، تبلیغ و ترویج آن لازم است.
وظیفۀ انسان در برابر گناه‌کاران
وظیفۀ انسان در مقابل کسانی که در حضور جمع غیبت می‌کنند یا نوارهای موسیقی غربی می‌گذارند، چیست؟
به طور کلی، حضور در مجلس گناه، اگر تأیید معصیت محسوب شود، جایز نیست. باید به گونه‌ای که موجب لجبازی و اصرار بر گناه نشود، فریضۀ امر به معروف را بجا آورد. انجام این کار ممکن است در برخی موارد با سختی‌هایی همراه باشد؛ مثلاً صمیمیت برخی افراد با کسی که امر به معروف می‌کند، کم بشود. این قبیل مشکلات نباید مانع عمل به این فریضه شود.
ارشاد جاهل
مراد از ارشاد جاهل چیست و در کجا لازم است؟
ارشاد در جایی است که شخص، نسبت به حکم یا موضوع و یا هر دو جاهل باشد، برخلاف امر به معروف و نهی از منکر که فرد، عالم به حکم و موضوع است. ارشاد جاهل به حکم، در صورت حرجی نبودن و احتمال تأثیر -هر چند در آینده- واجب است و ارشاد جاهل به موضوع نیز در موضوعات مهمه، مانند جان و آبرو لازم است.
فوریت یا عدم فوریت امر به معروف
آیا امر به معروف و نهی از منکر واجب فوری است یا می‌توان آن را به تأخیر انداخت؟
باید به‌گونه‌ای عمل شود که منکر، محقَّق نگردد و معروف، ترک نشود.
الزام نکردن همسر به امور دینی
اگر مردی همسرش را به امور شرعی و وظایف دینی ملتزم نکند، آیا فاسق محسوب می‌شود؟
امر به معروف و نهی از منکر همسر نیز مانند هر کس دیگر با رعایت شرایط، واجب و ترک آن، موجب فسق است.
نهی از منکر کسی که بدون تقلید کاری را انجام می‌دهد
گاهی می‌بینیم شخصی عملی را انجام می‌دهد که ازنظر مرجع تقلید ما حرام است ولی نمی‌دانیم نظر مرجع تقلید وی چیست. از آنجا که می‌دانیم او ندانسته و بدون توجه به نظر مجتهد عمل می‌کند و ممکن است گناه کند؛
الف) آیا امر وی به یادگیری حکم واجب است؟ ب) اگر امر به یادگیری اثری ندارد، ولی اگر خودمان حکم مسألۀ وی را یاد بگیریم و حکم مسأله را به او بگوییم، احتمال تأثیر وجود دارد، آیا لازم است حکم مسأله را یاد بگیریم؟هردو مورد لازم است.
احتمال معذور بودن فاعل منکر
اگر شخصی، منکری را انجام می‌دهد و احتمال می‌دهیم معذور باشد ولی ظاهرش این است که معذور نیست و اهل معصیت است. آیا باید وی را نهی از منکر کنیم؟
بله؛ لازم است.
وظیفۀ مردم در قبال تخلفات مسئولین
آیا مردم در قبال تخلفاتی که گاهی از مسئولین و مدیران و سایر افراد حکومت می‌بینند، وظیفه‌ای دارند؟
در امر به معروف و نهی از منکر، تفاوتی میان حکومت و غیر آن نیست.
امر به معروف و نهی از منکر در کشورهای غیرمسلمان
آیا امر به معروف و نهی از منکر در کشورهای غیر اسلامی واجب است؟
چنانچه شرایط این فریضه، از جمله احتمال تأثیر و عدم مفسده، وجود داشته باشد، لازم است.
شرایط امر به معروف و نهی از منکر
شرایط وجوب
امر به معروف و نهی از منکر در چه شرایطی واجب می‌شود؟
شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر عبارت است از: 1- دانستن حکم شرعی؛ 2- احتمال عقلایی تأثیر؛ 3- بنا داشتن شخص بر تکرار معصیت؛ 4- معذور نبودن انجام‌دهندۀ منکر در ارتکاب؛ 5- مفسده نداشتن.
علم به معروف و منکر
یکی از شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر، علم به معروف و منکر است. آیا منظور از این علم، علم گناهکار به گناه بودن عمل خویش است؟ همین که آمر و ناهی علم به معروف و منکر داشته باشد، کافی است؟
آمر به معروف و ناهی از منکر باید معروف و منکر را بشناسد و اگر مرتکب عملی، منکَر بودن آن را نداند، از باب ارشاد جاهل باید او را راهنمایی کرد.
نهی از منکر با تکیه بر خبر دیگری
گاهی خودمان انجام گناه توسط فردی را ندیده‌ایم. آیا همین که شخصی به ما اطلاع دهد که آن فرد مرتکب گناه شده، برای وجوب نهی از منکر کافی است یا در این موارد، نهی از منکر واجب نیست؟
اگر شخص مورد اعتمادی نباشد، لازم نیست؛ و گرنه به مقتضای احتیاط عمل کنید و مقتضای احتیاط با توجه به اینکه نهی از منکر موجب هتک و ایذاء هست یا نه، متفاوت می‌شود.
عدالت امر به معروف
آیا کسی که می‌خواهد امر به معروف کند باید خود عادل و عامل به معروف باشد؟
خیر؛ شرط نیست. هرچند اگر عامل باشد تأثیر امر به معروفش بیشتر است.
نهی اطفال از انجام منکرات
گاهی افراد نابالغ کارهایی انجام می‌دهند که بر مکلفین حرام است؛ مثلاً رو به قبله بول می‌کنند یا مرتکب غیبت می‌شوند. آیا در این موارد، وظیفه‌ای درمورد نهی از منکر داریم؟
وجوب نهی از منکر متوقف بر تحقق منکر است و در بسیاری از موارد، دلیلی بر اینکه انجام کار توسط نابالغ منکر محسوب شود، نداریم. بله، در مواردی که انجام عمل حتی توسط نابالغ، مبغوض خداوند متعال است، مانند گناهان مهم از جمله روابط نامشروع یا هتک مؤمن، باید او را نهی نمود. اما در مواردی مثل آنجا که خود بچه برای تخلّی رو به قبله بنشیند، نهی وی واجب نیست.
مقصود از احتمال تأثیر در امر به معروف و نهی از منکر
منظور از شرط احتمال تأثیر، تأثیر امر و نهی در شخص گناهکار است، یا اینکه احتمال تأثیر در سایر افراد را نیز شامل می‌شود؟
مراد، تأثیر امر و نهی بر فرد گناهکار است. با احتمال تأثیر هر چند در آینده، امر به معروف و نهی از منکر واجب می‌شود.
شک یا گمان به تأثیر
آیا در وجوب امر به معروف و نهی از منکر، احتمال بیش از پنجاه درصد ملاک است؟
صرف احتمال عقلایی تأثیر، کافی است.
مراد از تأثیر
منظور از شرط «احتمال تأثیر»، احتمال قطع گناه است یا تأخیر گناه و کم شدن آن را نیز شامل می‌شود؟
تضعیف گناه را هم، شامل می‌شود.
تکرار تذکر
در امر به معروف و نهی از منکر، همین که یک بار تذکر دادیم، کافی است یا باید تکرار کنیم تا منکر از بین برود؟
اگر با تکرار، احتمال تأثیر وجود دارد، تکرار لازم است؛ هر چند با تسبیب و واسطه کردن دیگران باشد.
شرط تأثیر امر به معروف و نهی از منکر
در مواردی که امر به معروف و نهی از منکر، در شخص گناهکار، اثر فوری ندارد، وظیفه چیست؟
اگر اثرگذار (هر چند در آینده) باشد، این فریضه لازم است. در هر صورت، رفتار و عمل شخص نباید موجب تأیید گناه باشد.
لجاجت و تعصب مرتکب منکر
اگر انجام‌دهندۀ گناه در مقابل نهی از منکر، لجاجت ورزد، ولی ما هنوز احتمال تأثیر را بدهیم، وظیفه چیست؟
در صورت تحقق شرایط دیگر، امر به معروف و نهی از منکر واجب است. درهرصورت باید در انجام این فریضه از رفتار ناپسند و کاری که اثر نامناسب به همراه دارد اجتناب کنید.
امر به معروف با احتمال تأثیر موقت
در موردی که امر به معروف تأثیر کامل و دائمی ندارد، اما احتمال تأثیر موقت وجود دارد، آیا امر به معروف واجب خواهد بود؟
واجب است، مگر در صورتی که مفسده‌ای بر آن مترتب شود؛ مثلاً در موردی که نهی از منکر موجب انجام مجدد گناه توسط خود او یا دیگران در آینده گردد.
احتمال تأثیر منفی نهی از منکر
گاهی احتمال می‌دهیم نهی از منکر، تأثیر مثبت داشته باشد و از طرفی احتمال تأثیر خلاف -مثل لج کردن آن شخص و تشدید گناه- هم وجود دارد؛ در این موارد چه وظیفه‌ای داریم؟
باید بین احتمال ترک آن منکر، با احتمال انجام منکر جدید یا تشدید همان منکر مقایسه شود و موردی که مفسدۀ کمتری دارد، انتخاب شود.
نهی از وقوع منکری در آینده
اگر می‌دانیم شخصی قصد ارتکاب معصیت در آینده را دارد، نهی از منکر ما چه حکمی دارد؟
اگر بدانید مرتکب منکر خواهد شد یا ظاهرش این باشد که این کار را انجام خواهد داد، باید وی را نهی نمایید.
تأثیر اصرار بر گناه در وجوب نهی از منکر
پس از اصلاح گناهکار و نبود شرط اصرار بر گناه، آیا امر به معروف و نهی از منکر، حرام می‌شود یا فقط از وجوب می‌افتد و جایز است؟
اگر مفسده‌ای بر آن مترتب شود، مثلاً مصداق هتک و ایذای مؤمن باشد، حرام است.
مقصود از استمرار گناه در شروط امر به معروف
به توجه به شرط (اصرار گناهکار) در وجوب امر به معروف و نهی از منکر، با دیدن انجام معصیت برای بار اول با شک در تکرار گناه، وظیفه‌مان چیست؟
برای نهی از منکر باید اطمینان به تکرار باشد و در صورت شک اگر بنای آن فرد بر ارتکاب باشد یا ظاهر حالش این باشد که تکرار خواهد کرد، باید او را نهی از منکر کنید.
وجوب نهی از منکر با انجام مجدد گناه
اگر بدانیم یا احتمال دهیم که با نهی از منکر، گناهکار گناه خود را ترک می‌کند؛ ولی دوباره به آن گناه بر می‌گردد. آیا نهی از منکر واجب است؟
بلی، همین که نهی از منکر سبب شود از گناه کاسته شود، لازم است.
معذور بودن گنهکار
اگر انجام‌دهندۀ منکَر، در گناهش معذور باشد، چه وظیفه‌ای داریم؟
امر و نهیِ کسی که در ترک معروف و انجام منکر معذور است (مانند کسی که مقلّد مجتهدی است که آن فعل را واجب یا حرام نمی‌داند) واجب نیست.
ادعای معذور بودن در انجام گناه
اگر گناهکار، ادعا کند که در انجام گناهش معذور است؛ آیا باز هم وظیفۀ نهی از منکر داریم؟ آیا لازم است برای اثبات ادعای وی تجسس کنیم؟
اگر از نظر عقلاء، احتمال معذور بودن وی وجود دارد، وظیفه‌ای ندارید.
نهی از منکر با احتمال عدم حرمت عمل در حق مرتکب
گاهی شخصی کاری انجام می‌دهد که ازنظر مرجع تقلید ما، حرام است؛ لکن مسأله اختلافی است و ما مرجع تقلید او را نمی‌شناسیم، یا نظر مرجعش را دربارۀ آن فعل نمی‌دانیم.در این صورت امر به معروف و نهی از منکر چه حکمی دارد؟
اگر احتمال می‌دهید طبق حجت شرعی از کسی تقلید می‌کند که ارتکاب این عمل را حرام نمی‌داند، وجوب این فریضه ساقط است. بله، در بعضی از گناهان مهم -که می‌دانیم شارع به هیچ وجه راضی به ارتکاب آنها نیست- وجوب ساقط نیست، و باید جلوی ارتکاب آنها گرفته شود؛ مثل اینکه شخصی بخواهد، فردی که خونش محترم است را بکشد.
امر به معروف و نهی از منکر نامحرم
آیا می‌توان افراد نامحرم را امر به معروف و نهی از منکر نمود؟
اگر مفسده نداشته باشد و سائر شرایط فراهم باشد، بله.
نگاه به نامحرم در نهی از منکر
اگر نهی از بی‌حجابی، مستلزم نگاه به نامحرم باشد، تکلیف چیست؟ آیا نهی از منکر برداشته می‌شود؟
نهی از بی‌حجابی متوقف بر نگاه کردن نیست. به طور کلی اگر در مورد خاصی این کار تنها راه نهی از یک منکر باشد و اهمیت نهی از آن منکر بیش از پرهیز از نگاه کردن باشد، جایز است. البته انسان باید همیشه مواظب وسوسه‌ها و دام‌های شیطان باشد.
تمسخر امر به معروف و ناهی از منکر
اگر نهی از منکر باعث شود که ما را مسخره کنند یا آبرویمان به خطر بیفتد، چه وظیفه‌ای داریم؟
باید اهمّ و مهم شود. اگر اهمیّت ترک احتمالی منکر، شرعاً بیشتر از حفظ آبرو از نقص احتمالی باشد، وجوب امر به معروف و نهی از منکر ساقط نمی‌شود؛ البته باید توجه شود که معمولاً این فریضه با سختی همراه است و نباید صرفاً به خاطر مشکلات جزئی، از این فریضه چشم‌پوشی کرد.
خوف اخراج از کار در صورت امر به معروف و نهی از منکر
شخصی خوف این را دارد که در صورت نهی از منکرِ مسئول مافوق خود، از کار اخراج شود. آیا این ترس می‌تواند مجوز ترک امر به معروف و نهی از منکر باشد؟
در صورتی که از اخراج به حرج و مشقت غیر قابل تحمل می‌افتد، امر به معروف و نهی از منکر از وی ساقط است، مگر در بعضی گناهان خیلی مهم که باید حتماً جلوی منکر گرفته شود. درهرصورت نباید گناه را تأیید کند.
محروم شدن از مزایا در صورت امر به معروف
اگر امر به معروف و نهی از منکر در اداره باعث شود که انسان از مزایایی همچون اضافه‌کار و یا پاداشهای دیگر محروم شود، آیا باز هم لازم است؟
بله؛ و قطعاً اگر امر به معروف بجا باشد، آنچه عائد انسان می‌گردد، قابل مقایسه با مزایایی که احتمالاً از دست می‌دهد نیست.
احتمال ضرر در امر به معروف
آیا وجوب امر به معروف و نهی از منکر، با احتمال ضرر اندک نیز، ساقط می‌شود؟
در فرض تأثیر امر و نهی، باید اهمّ و مهم کند. اگر اهمیّت فعل معروف و ترک منکر شرعاً اهمّ از آن ضرر باشد، وجوب امر به معروف و نهی از منکر ساقط نمی‌شود.
شهادت عادل به وقوع معروف یا منکر
باتوجه به اینکه یکی از شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر این است که معروف ترک و منکر محقق شده باشد، آیا شهادت یک نفر عادل به وقوع منکر، برای وجوب امر به معروف و نهی از منکر کافی است؟
اگر می‌تواند به‌گونه‌ای این فریضه را انجام دهد که باعث اذیت دیگری نشود لازم است؛ و گرنه اگر اطمینان‌آور نباشد کافی نیست.
مفسده داشتن امر به معروف
یکی از شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر، نداشتن مفسده است. حال در صورت وجود مفسدۀ جزئی، آیا امر به معروف و نهی از منکر، حرام می‌شود، یا فقط از وجوب می‌افتد و جایز است؟ درصورت وجود مفسدۀ زیاد چطور؟
باید بررسی شود که اهمیت ترک آن منکر بیشتر است یا اجتناب از آن مفسده. در فرض تساوی یا اهمیت اجتناب از مفسده، وجوب نهی از منکر برداشته می‌شود و در مواردی که اقدام به آن مفسده حرام باشد، نهی از منکر حرام می‌شود.
مقصود از مفسده
مقصود از عدم مفسده در امر به معروف و نهی از منکر چیست؟
مفسده در اینجا عبارت است از ضرر جانی یا آبرویی و یا مالی قابل اعتنا یا تحقق منکر اهم یا مساوی به وسیلۀ انجام این فریضه. در صورت وجود چنین مفسده‌ای امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست.
نگهداری از گناهکار برای جلوگیری از فساد بیشتر وی
خواهرم هشت ماه است همسر و فرزندش را رها کرده و کنار ما زندگی می‌کند. متأسفانه وی تکالیف شرعی‌اش را انجام نمی‌دهد و با نامحرم ارتباط دارد و از مشروبات الکلی هم استفاده می‌کند و این باعث سکتۀ پدرم و افسردگی شدید مادرم شده است و چندان به نصیحت‌های ما توجه نمی‌کند. از طرفی اگر بخواهم بیشتر او را نصیحت کنم به طور کلی خانه را ترک می‌کند. وظیفۀ شرعی من چیست؟ آیا جایز است وی را کنار خودمان نگه داریم؟
او را از عواقب این کارهایش بترسانید و تهدیدش کنید که جریان را به مقامات مسئول در میان خواهید گذاشت؛ اما اگر ماندن وی در منزل شما موجب کمتر شدن معصیت وی می‌شود او را از منزل خود اخراج نکنید.
امر به معروف و نهی از منکر بستگان
آیا انسان فقط باید به محارم و بستگان خود امر به معروف و نهی از منکر کند و دربارۀ دیگران، وظیفه‌ای ندارد؟
اختصاصی به محارم وبستگان ندارد. بله، ممکن است بعضی موارد نهی از منکر، به جهت مفسده نسبت به نامحرمان جایز نباشد.
نهی از منکر با ارتکاب منکری دیگر
آیا جایز است برای نهی از منکر از تهمت یا تهدید و ارعاب، استفاده کرد؟
تهمت جایز نیست. اما تهدید در مواردی که بتوان با آن جلو منکری را گرفت، جایز است، مگر آنکه موجب ضرر روحی یا روانی شخص شود، که در این صورت باید ملاحظۀ أهم و مهم شود.
نهی از منکر با تصرف در مال دیگری
اگر نهی از منکر مستلزم شکستن نوار موسیقی یا محو کتاب گمراه‌کننده باشد، چه حکمی دارد؟ در صورتی که مستلزم تفحص و ورود به منزل اشخاص باشد، چطور؟
امحاء ونابود کردن سی‌دی‌های مبتذل و یا کتابهای گمراه‌کننده، به‌خودی خود اشکال ندارد؛ اما اگر محتوای حرام در نوار ویدئو و یا نوار کاست ضبط شده باشد، فقط می‌توانید آن محتوا را پاک کنید و نباید آنرا نابود کنید.
ورود به منزل دیگران تنها با اجازۀ حاکم شرع، یعنی مجتهد جامع الشرائط، جایز است.نهی از منکر با قطع رحم
قطع ارتباط با خویشاوندان به هدف نهی از منکر آنان چه حکمی دارد؟
اگر دفع منکر متوقف بر قطع ارتباط باشد، فی نفسه جایز است. البته ظاهراً در بسیاری از موارد چنین توقفی وجود ندارد و شخص با بیان و رفتار مناسب یا نوع خاص ارتباط، بدون قطع کامل ارتباط می‌تواند نهی از منکر کند.
هتک حرمت شخص گنهکار
نهی از منکر، اگر مستلزم ریختن آبروی مرتکب منکر و کاسته شدن احترام او در برابر مردم گردد، چه حکمی دارد؟
در فرضی که نهی از منکر در خفا، ممکن یا مؤثر نباشد، جایز است. البته در موارد خاصی ممکن است چنین موردی حکم باب تزاحم را داشته باشد.
توقف امر به معروف و نهی از منکر بر ترک واجب
اگر امر به معروف یا نهی از منکر متوقف بر انجام کار حرام یا ترک واجبی باشد، آیا لازم خواهد بود؟
موارد، مختلف است. باید اهمیت معروف و منکر و ترک واجب یا حرامی که لازمۀ آن است، لحاظ شود.
تزاحم امر به معروف و نهی از منکر
اگر فردی هم مرتکب منکر می‌شود و هم معروفی را ترک کرده، باید در ابتدا به کدام پرداخت؟
در صورت تزاحم، با در نظر گرفتن اهمیت منکر یا معروف و شرایط آن و مفاسد مترتبه، باید هر کدام مهم‌تر است مقدّم شود.
جلوگیری از منکرات با گشت‌زنی و نظارت
گشت‌زنی و نظارت در اماکن عمومی، به منظور جلوگیری از انجام منکرات و برخورد با مفاسد اجتماعی چه حکمی دارد؟
حکم این کار (اعم از جواز، وجوب یا حرمت) تابع عوامل متعددی مثل شرایط زمانی، مکانی و امکانات (اعم از توان مالی و نیروی انسانی مورد نیاز) و تابع سنجش مجموع تأثیرات مثبت و منفی این کار است؛ لذا باید در چنین مواردی بر اساس نظر مجتهد جامع الشرایط که همۀ شرایط را لحاظ می‌کند و از مشورت کارشناسان هم بهره می‌گیرد عمل شود.
نهی از منکر در محیط اداره
گاهی در ادارات و سازمان‌ها تخلفاتی رخ می‌دهد که موجب ضمان و حق‌الناس و حتی موجب تضعیف نظام اسلامی در نظر مردم می‌شود. وظیفۀ ما در قبال این منکرات چیست؟
با وجود شرایط، نهی از منکر نمایید و در صورت عدم تأثیر به مقامات مسئول اطلاع دهید.
شرایط امر به مستحبات و نهی از مکروهات
در امر به معروف و نهی از منکر دربارۀ مستحبات و مکروهات رعایت چه نکاتی لازم است؟
تمام شرائطی که در امر به معروف در واجبات است، مثل احتمال تأثیر و مفسده نداشتن، در مستحبات هم وجود دارد. به علاوه نباید ازنظر عرف این کار ایذای دیگری به حساب آید یا موجب هتک وی شود.
مراتب امر به معروف و نهی از منکر
مقصود از مرتبۀ قلبی در امر به معروف
برای تحقق مرحلۀ قلبی نهی از منکر، آیا انزجار قلبی از گناه بدون ابراز آن کافی است.
مجرد انزجار قلبی از مراتب امر و نهی به شمار نمی‌رود بلکه به اظهار ناخشنودی قلبی -مانند اخم و اشاره و لب گزیدن و رو برگرداندن یا ترش‌رویی کردن- نسبت به انجام‌دهندۀ منکر (به‌گونه‌ای که ناراحتی ما را بفهمد) محقق می‌شود.
مراتب اظهار زبانی امر به معروف و نهی از منکر
آیا در نهی از منکر با زبان، هرگونه نهی از منکر، هر چند با لحن شدید، جایز است؟
اگر مرتبۀ بالاتر و شدیدتر دارای مفسده‌ای مانند ایذاء یا بی‌احترامی بیشتر یا تصرف بیشتر در مال و آبرو و ... باشد، باید ترتیب رعایت شود.
رعایت مراتب امر به معروف و نهی از منکر
اگر در امر به معروف و نهی از منکر، در حالی که با مرتبۀ اخف و پایین‌تر (مثلاً تذکر لسانی) مقصود حاصل می‌شود، ما مرتبۀ بالاتر را به کار گیریم (مثل برخورد فیزیکی) این امر و نهی، چه حکمی دارد؟
حرام است.
انجام مراتب بالای نهی از منکر برای هر گناهی
در برخی موارد، امر به معروف و نهی از منکر با مراتب پایین آن تأثیری ندارد و مثلاً متوقف به برخورد فیزیکی یا آسیب رساندن است. آیا برای هر نوع گناهی این مرتبه از امر به معروف و نهی از منکر جاری است؟
مراتب نهی از منکر با توجه به کوچکی یا بزرگی گناه متفاوت است. در هر حال نوع نهی از منکر نباید محذورات مهمتری داشته باشد.
اقدام فیزیکی برای برخورد با بی‌حجابی
آیا استفاده از بعضی برخوردهای فیزیکی و اقدام‌هایی مانند اسیدپاشی برای جلوگیری از بدحجابی جایز است؟
بدون شک بعضی از روش‌های زشت و قبیح که نمونۀ آن در سوال آمده است، از مراتب این فریضۀ الهی نیست و خود منکری بزرگ است. کاری که موجب آسیب دیدن باورها و اعتقادات مؤمنین به مسائل شرعی شود، یقیناً از معاصی کبیره است.
ترور برای دفع منکر
آیا در دین مبین اسلام برای دفع فساد و منکر، ترور جایز است؟
جایز نیست.
مجروحیت یا قتل در امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکری که احتمال می‌دهیم یا یقین داریم منجر به ایجاد جرح یا قتل خواهد شد، چه حکمی دارد؟
در صورتی که مفسدۀ منکر کمتر از جرح و قتل باشد جایز نیست. در غیر اینصورت هم در مواردی که نهی از منکر موجب به هم خوردن نظم عمومی‌شود باید از حاکم شرع اجازه گرفت.
پذیرفتن مسئولیت ارگان‌های متولی امر به معروف
آیا پیگیری و به دست آوردن پست و مقام‌هایی که می‌توان در آنها به روند امر به معروف و نهی از منکر در جامعه کمک کرد، واجب است؟
تصدی اینگونه مسئولیت‌ها به میزانی که برای تحقق و اقامۀ واجب، لازم باشد و مفاسد دیگری بر آن مترتب نشود، وجوب کفایی دارد.
ترک مجلس گناه
آیا می‌توانیم به محض رؤیت گناه در یک میهمانی یا جلسه، به هدف نهی از منکر، اقدام به ترک جلسه کنیم، یا باید بمانیم و تذکر دهیم؟
اگر ماندن در نهی از منکر مؤثر است و موجب تحقق منکر از ناحیه خودتان نمی‌شود، باید بمانید و نهی از منکر کنید.
نصیحت و استدلال آوردن برای گنهکار
برای تحقق نهی از منکر، تذکر مختصر کافی است یا باید حتماً برای گنهکار دلایل قانع‌کننده بیاوریم و نصیحت کنیم؟
ملاک، مؤثر بودن نهی از منکر است، و تفاوتی ندارد که با تذکر باشد، یا با نهی زبانی، یا ترساندن از عواقب اخروی یا غیر آن.
کفایت بیان مسأله در تحقق امر به معروف و نهی از منکر
در امر به معروف و نهی از منکر، آیا صرف بیان مسألۀ شرعیه کفایت می‌کند یا باید امر و نهی کرد؟
متناسب با مورد، هر کدام که برای تحقق واجب و ترک منکر مؤثرتر است انجام شود.
از بین بردن ابزار گناه
آیا می‌توان برای نهی از منکر، ابزار و لوازم گناه را از بین برد؟
تغییر آن وسیله به نحوی که استفادۀ حرام ناممکن شود، مانعی ندارد؛ ولی اگر سبب از بین رفتن منفعت حلال شود، یا سبب تصرف در اموال حلال وی باشد، مبتنی بر تزاحم است که باید رعایت امر مهم‌تر بشود.
مخفی کردن ابزار گناه
اگر برای اینکه دیگری فیلم مبتذل نبیند، لازم باشد ابزار این کار را از صاحبش دور کنیم، آیا مخفی کردن ابزار گناه و خارج کردن آن از دسترس وی جایز است؟ آیا در چنین شرایطی خودمان می‌توانیم در جهت کار حلال از این ابزار استفاده کنیم؟
اگر نهی از منکر متوقف بر این کار است، جایز است؛ ولی وسایلش را برایش نگه دارید تا در زمانی که مشکل حل شد آن را در اختیارش قرار دهید. در هرصورت استفاده از این ابزار بدون احراز رضایت مالکش جایز نیست.
نهی از منکر با جواب ندادن به سلام گنهکار
آیا جواب ندادن به سلام کسی که فعل حرام انجام می‌دهد، جایز است؟
اگر برای اینکه آن شخص کار حرام خود را ترک کند راهی جز جواب سلام ندادن نباشد، جایز است.
اخراج از گروه اجتماعی
آیا مدیران گروه‌ها در شبکه‌های اجتماعی می‌توانند از باب نهی از منکر، افرادی را که مطالب باطل و تصاویر مستهجن در گروه می‌گذارند اخراج کنند (با توجه به اینکه این کار سبب اذیت یا بی‌آبرو شدن فرد در گروه می‌شود)؟
اگر نتوانند تکویناً از گذاشتن مطالب مذکور توسط وی ممانعت کنند، جایز است.
مقیّد نبودن مهمان به احکام شرعی
گاهی مهمان‌هایی داریم که بی‌حجاب هستند یا می‌دانیم تقید به احکام دیگر شرع ندارند. پذیرایی و اکرام آنها چه حکمی دارد؟
اکرام ضیف هر چند از مستحبات مؤکد است، ولی اگر لازمۀ مقدار واجب نهی از منکر، عدم اکرام باشد، اکرام جایز نیست. البته باید توجه شود در بسیاری از موارد، نهی از منکر همراه با برخورد نیک، اثر بیشتری برای اجتناب دیگری از منکر دارد.
ترک صلۀ رحم برای دور ماندن از گناه
برخی از اقوام و آشنایان، تقیّد کاملی به احکام ندارند و ممکن است در دید و بازدیدها چشممان به نامحرم بیفتد یا در جلسات غیبت و تهمت حاضر شویم. آیا برای دوری از این گناهان، جایز است صلۀ رحم را ترک کنیم؟
می‌توان صلۀ رحم را با ترک معصیت انجام داد؛ مثلاً اگر برخی از آنها حجاب را رعایت نمی‌کنند و صلۀ رحم موجب نظر حرام می‌شود، وقتی را برای صلۀ رحم انتخاب کنید که آنها حضور ندارند.
قطع ارتباط با والدین به جهت نهی از منکر
پدر و مادری به شدت اولادشان را اذیت می‌کنند (از امر کردن پسر نسبت به طلاق همسرش تا تهدید و ارعاب و فحاشی و ضرب و شتم و بیرون کردن آنها از ملک خودشان) آیا این پسر و عروس وظیفۀ اخلاقی و شرعی نسبت به رفت و آمد و ارتباط خانوادگی با این پدر و مادر دارند؟
قطع رحم جایز نیست. البته اگر کاهش سطح کمی یا کیفی روابط، موجب تصحیح رفتار والدین و نوعی احسان به آنان باشد، با صلۀ رحم سازگار است. درهرصورت اگر رفت و آمد موجب اضطرار و استیصال گردد از راههای دیگر مثل ارتباط تلفنی، مرتبۀ ضعیف‌تری از صلۀ رحم را انجام دهند.
چگونگی نهی همسر از بی‌حجابی
همسرم در رعایت حجاب سستی می‌کند، چگونه می‌توانم وی را مصمم به رعایت حجاب کنم؟
لازم است از روشی که احتمال تأثیر بیشتر برای اجتناب وی از این گناه دارد، استفاده کنید. با حسن اعمال خود ایشان را به دین ترغیب کنید. با بیانی نیکو، احکام دین و فوائد پوشش برتر را برای ایشان تبیین نمایید و در این زمینه با مشاورین متخصص، امین و متدین مشورت کنید.
اجازۀ خروج از منزل به همسر بی‌حجاب
آیا شخص می‌تواند در صورتی که خروج همسرش از منزل او را در معرض نگاه نامحرم قرار می‌دهد، به وی اجازۀ خروج از منزل بدهد؟
اذن به خروج به عنوان اولی جایز نیست؛ اما معمولاً ممانعت در چنین مواردی مستلزم مشقتی بیش از حرج یا محذورات أهم می‌شود که رافع حرمت است.
حدود امر به معروف فرزندان بالغ
آیا والدین می‌توانند برای امر به معروف فرزندان خود پس از بلوغ، آنها را مجبور به انجام واجباتی نظیر نماز و روزه و حجاب کنند؟ آیا اعمال خشونت فیزیکی جایز است؟
باید طبق شرایط امر به معروف و نهی از منکر عمل شود و اگر خلاف آن عمل کنند و آسیبی به فرزند وارد شود ضامن هستند. خشونت فیزیکی هم در غالب موارد نه تنها تأثیری ندارد بلکه تأثیر معکوس دارد.
امر به معروف همسر برای بجا آوردن نماز
همسرم در بجا آوردن نمازش سستی می‌کند. چگونه و از چه راهی امر به معروف و نهی از منکر انجام دهم که بر او تأثیرگذار باشد؟
در بسیاری از موارد زبان خوش و یادآوری آثار دنیوی و اخروی نماز از روی دلسوزی و لطف و اثبات حسن نیت همراه با صبر و حوصله مؤثر است.
تنبیه بدنی فرزند
آیا تنبیه بدنی فرزند نابالغ برای تأدیب، جایز است؟
تنبیه کردن برای تربیتِ لازم -به گونه‌ای که احسان در حق وی به شمار آید- توسط پدر و کسی که پدر به او اجازه دهد، مانعی ندارد؛ اما در غالب موارد چنین نیست و این کار سبب آثار سوء برای فرزند می‌گردد.
نهی از منکر پدر و مادر
آیا نهی از منکر پدر و مادر جایز است؟ اگر نهی از بعضی از گناهان مهم متوقف بر مراتب غیر کلامی انجام این فریضه باشد، چطور؟
اگر امر به معروف و نهی از منکر متوقف بر کاری باشد و مفسده‌ای بر آن مترتب نشود لازم است. البته در مواردی که امر به معروف متوقف بر حبس و ضرب و جرح است، بنا بر احتیاط از حاکم شرع اجازه گرفته شود.
نهی از منکر باغی
آیا در همۀ مراتب، مجازات اهل بغی قتل است یا موازین نهی از منکر باید رعایت شود؟
در برخورد با بغی -یعنی یورش مسلحانه بدون رعایت موازین عدالت بر علیه گروه دیگر- نیز باید موازین نهی از منکر و شرایط آن لحاظ شود و برخورد با آن تعبّدی نیست.
نهی از منکر در مورد گناه مخفیانه
اگر به نحوی متوجه شویم که فردی در حریم شخصی خودش گناهی را مرتکب می‌شود و تلاش می‌کند که آن گناه را مخفی نگه دارد، آیا امر به معروف و نهی از منکر واجب است؟
در فرض تحقق شرایط وجوب، نهی از منکر واجب است. البته اگر ردع از منکر متوقف بر کیفیت خاصی نیست، تذکر باید به گونه‌ای باشد که موجب حداقل هتک یا ایذای وی شود؛ مثلاً غیر مستقیم و به گونه‌ای که گویا از گناه وی اطلاع ندارید، و با کنایه و به‌کار بردن الفاظ غیر تخاطبی نهی از منکر نمایید.
افشاگری رسانه‌ای کارکرد مسئولان
افشاگری رسانه‌ای در خصوص کارکرد بعضی از مسئولان چه حکمی دارد؟
ریختن آبروی مؤمن جایز نیست مگر آنکه نگفتن آن محذور أهم یا مساوی داشته باشد.
تجسس در وسایل شخصی
آیا پدر می‌تواند وسایل شخصی خانواده‌اش مثل موبایل را بدون اجازۀ ایشان کنترل کند؟
در صورتی که علم به وقوع حرام دارد یا خوف گناه بسیار مهمی از وی را دارد و جلوگیری یا کاستن گناه بدون تجسس امکان‌پذیر نباشد، جایز است.
هدیه دادن به مرتکب منکر
گاهی افراد برای امر به معروف و نهی از منکر، به خانم‌های بدحجاب و بی‌حجاب، گل هدیه می‌دهند؛ آیا این کار درست است؟
اگر عمل مذکور زمینه‌سازی و مقدمه‌چینی برای نهی از منکر باشد و مفسده‌ای بر آن مترتب نباشد، انجام آن توسط بانوان ایرادی ندارد.
رفاقت با شرابخوار به قصد نهی از منکر
رفت و آمد شخص متدین و موجّه با کسی که شرب خمر می‌کند و علناً اعلام می‌کند که روزه نمی‌گیرد، به این منظور که شاید بتواند بر او تأثیر بگذارد چه حکمی دارد؟
اگر در این رفت و آمد خوف تضعیف عقیدۀ خودش یا تأیید منکر نباشد رفت و آمد جایز، بلکه با احتمال تأثیر لازم است؛ ولی درهرصورت نشستن سر سفرهای که در آن شراب است حرام است، مگر آنکه با حضورش بتواند آنها را از ارتکاب شرابخواری باز دارد. البته اگر بعد از حضور ببیند تأثیر ندارد، نشستن و غذا خوردن از آن سفره حرام است.
موسیقی در وسیلۀ نقلیه
گاهی اتفاق می‌افتد که در تاکسی یا در اتوبوس‌های بین شهری آواز زن پخش می‌شود. در این موارد چه باید کرد؟
اگر نهی از منکر ممکن یا مؤثر نباشد یا حرجی باشد در صورتی که ماندن تأیید منکر محسوب نمی‌شود، می‌تواند در وسیلۀ نقلیه بماند؛ ولی در هر حال نباید به آن صدا گوش دهد، ولی شنیدن بدون اختیار اشکال ندارد. و اگر ماندنش در وسیله تأیید منکر محسوب می‌شود باید پیاده شود، مگر در فرض اضطرار و استیصال.
شرکت در مجلس گناه
در برخی از جشن‌های عروسی که موسیقی مطرب پخش می‌شود، وظیفه چیست؟ آیا باید به این گونه مجالس نرویم؟
اگر نهی از منکر اثر نداشته باشد طوری در مراسم حاضر شوید که وقت آن مسائل حضور نداشته باشید.
ضمانت در نهی از منکر
ضمان خسارت مأمور نهی از منکر
فردی مأمور شده است با رعایت ضوابط، در محیطی نهی از منکر کند و از انجام گناه جلوگیری نماید. حال اگر در حین مأموریت صدمات و خسارت‌هایی به این شخص وارد آید، ضمان آن بر عهدۀ کیست؟
اگر خسارت مستند به کسی باشد، وی ضامن است؛ وگرنه کسی ضامن نیست.
توقف نهی از منکر بر اتلاف ابزار گناه
گاهی برای جلوگیری از ارتکاب گناه -هر چند به طور موقت- لازم است ابزار و آلاتی که به وسیلۀ آن معصیت انجام می‌گیرد، از بین برده شود. آیا اگر ابزارآلات مختص حرام نباشند بلکه مشترک باشند، موجب ضمان می‌شود؟
موجب ضمان نیست.
تهدید گناهکار و ضمان خسارت وارده
اگر آمر یا ناهی تشخیص دهد که با تهدید می‌تواند گناهکار را از گناه باز دارد ولی برخلاف انتظار، تهدید وی موجب خسارتی به گناهکار شود، آیا وی ضامن خواهد بود؟
اگر در تشخیصش کوتاهی نکرده و مطابق شرایط این فریضه عمل کرده است، ضامن نیست.
ضمان آسیب‌هایی که ناهی از منکر مرتکب شده
اگر نوع برخورد شخص در نهی از منکر سبب لکنت زبان دیگری شود، آیا نسبت به این گونه خسارت‌ها ضامن است؟
اگر شیوۀ نهی از منکر منحصر به آسیب رساندن به دیگری نبوده یا مفسدۀ منکر به حدی نبوده که مجوز این کارها باشد، ضامن است.
ضمان پدر در مورد آسیب رساندن به فرزند
اگر پدر در جهت تربیت فرزند و امر به معروف و نهی از منکر وی، به کتک زدن اقدام کند و این کار موجب قرمز یا کبود شدن بدن فرزند شود، آیا پدر ضامن است؟
اگر تربیت فرزند (نسبت به نابالغین) یا نهی از منکر (نسبت به بالغین) متوقف بر ضرب و جرح نباشد (که معمولاً متوقف نیست) یا مفسدۀ این آسیب، بیشتر از مفسدۀ آن منکر باشد، ضامن است.
[1]- حُمرۀ مَشرقیّه: سرخی شرق افق در هنگام غروب آفتاب. [2]- استتار قرص: پنهان شدن خورشید از افق. [3]. بعید بودن امکان رؤیت هلال بر اساس محاسبات منجمین. [4]. محمدبن یعقوب کلینی، کافی، ج4، ص87، ح1. [5]. کافی، ج4، ص68، ح 1، 2 و 4.
