آداب مجالس سرور مذهبی
بسم الله الرحمن الرحیم
لازمه محبت و دوستی اهل‌بیت علیهم‌السلام پیروی در تمام ابعاد زندگی از امامان معصوم علیهم‌السلام است؛ چه در مسائل اعتقادی، عبادی، سیاسی و اجتماعی و چه در غم‌ها و شادی‌ها. امام رضا علیه‌السلام به «ریان بن شبیب» فرمود: اگر خواهى با ما در درجات بلند بهشت باشى براى حزن ما محزون باش و براى شادى ما شاد باش و ملازم ولايت ما باش[1]. با توجه به اینکه مراسم‌های مذهبی به‌گونه‌ای با مکتب و اهل‌بیت پیوند دارد، باید به شکلی باشد که ضمن پدید آوردن شادی، مروج فرهنگ آنان باشد. چنانکه برای بزرگ داشت شخصیت‌های علمی و فرهنگی ملّت‌ها، ابعاد زندگی آنان مطرح می‌شود؛ برخلاف جشن‌های عمومی و ملی که هدف از آن تنها شادی و نشاط است.
بر مبنای برخی سنت‌های غلطی که در میان جوامع رواج دارد، روزهای شادی را روزهای لهو و خوش‌گذرانی می‌دانند، اما در فرهنگ امامان معصوم علیهم‌السلام در چنین روزهایی، ضمن شادی و سرور، نه‌تنها تکالیف شرعی نباید تعطیل شود، بلکه تکلیف و عبادت بیش از روزهای دیگر است و اصولاً چنین روزها، روزهای عبادت و بندگی است؛ نه روزهای غفلت و بی‌خبری. بر همین مبنا مجالس شادی و جشن‌های مذهبی، با توجه به روح رویکرد حاکم بر آن از بایسته‌های خاصی برخوردار است که رعایت آن بر شکوه و معنویت آن خواهد افزود و قرب و شباهت بیشتری به صاحبان اصلی این مجالس را در پی خواهد داشت. با توجه به اینکه عید غدیر بزرگ‌ترین عید و روز شادی مسلمانان بوده و در روایات به‌طور خاص به آداب بزرگداشت این عید پرداخته شده است، بر مبنای همین گزارشات، نمونه‌هایی از آداب مجالس شادی مذهبی ذکر می‌گردد.
الف. بایسته‌های مجالس جشن مذهبی
1 ـ شعارهای عبادی مانند تکبیر و تهلیل
اذکار گوناگون و شعارهای مذهبی می‌تواند از بهترین نمادهای شادی‌آفرین در مراسم سرور دینی باشد مانند تکبیر، صلوات، عبارات کلیشه‌ای برگرفته از متون ناب دینی و … پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله وسلم فرمود: عیدهایتان را به الله اکبر گفتن زینت دهید.[2]
2 ـ لباس پاکیزه
از برخی روایات استفاده می‌شود که امامان معصوم علیهم‌السلام در زمان‌های خاصی چون عید غدیر و بعضی از اعیاد اسلامی، در لباس و پوشش خود تغییری ایجاد و لباس شادی بر تن می‌کردند. امام صادق علیه‌السلام فرمود: لازم است شخص مؤمن در روز غدیر، پاکیزه‌ترین و مناسب‌ترین لباس خود را بپوشد.[3]
3 ـ تبسّم و لبخند
امام رضا علیه‌السلام فرمود: روز غدیر، روز تبسم بر مؤمنان است. کسی که در این روز به روی مؤمن، تبسم کند، خداوند در روز قیامت نظر رحمت بر او می‌افکند.[4]
4 ـ تبریک و تهنیت
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم بر تبریک گفتن در چنین روزی، تأکید می‌کرد و به مردم می‌فرمود: هَنَّئُونی؛ هَنَّئُونی؛ به من تبریک بگویید! به من تبریک بگویید![5]
5 ـ اظهار شادی
امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فرمود: در برخوردهایتان، شادی را آشکار کنید.[6] نیز امام صادق علیه‌السلام فرمود: روز غدیر، روز خوشحالی و شادی است.[7]
6 ـ جلوه‌های عبادی
از دیگر اعمال اعیاد اسلامی، نماز و عبادت است؛ در روز جمعه، نماز جمعه و در عید فطر و قربان، نماز مخصوص عید و در عید غدیر نماز مخصوص سفارش شده است… .[8]
7 ـ بوی خوش
ازجمله سفارشات و سنّت‌های پسندیده، به‌ویژه در روزهای عید و شادی، «عطر زدن» است. ام سلمه می‌گوید: در شب عروسی حضرت زهرا علیهاالسلام به فاطمه علیهاالسلام عرض کردم آیا نزد شما بوی خوشی یافت می‌شود که برای خود ذخیره کرده باشی؟ حضرت فرمود: آری، سپس شیشه عطری را آورد و مقداری از آن را به کف دستم ریخت، آن چنان بوی خوش داشت که هرگز نظیرش را نیافته بودم.[9]
8 ـ اطعام و ولیمه
«مرحوم علّامه مجلسی» می‌نویسد: در یکی از سال‌ها که روز عید غدیر مصادف شده بود با روز جمعه حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام بعد از نماز جمعه با فرزندان و گروهی از شیعیان به منزل امام حسن علیه‌السلام جهت اطعامی که حضرت بدین مناسبت برایشان تدارک دیده بود، رفتند.
نیز یکی از سنت‌های اسلامی در شادی‌ها، سنّت ولیمه است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: وليمه نباشد مگر در پنج مورد: در عروسی و يا در فرزنددار شدن و يا در ختنه سوران و یا در موقع خرید خانه و یا در مراجعت از زیارت خانه خدا.[10]
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم هنگام تزویج میمونه دختر حارث، ولیمه داد. حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام برای عروسی حضرت زهرا علیهاالسلام مهاجرین و انصار را دعوت کرد و آن ها را طعام کرد.
9 ـ دید و بازدید
یکی از آداب روزهای عید و روزهای شادی مذهبی که خوشبختانه مورد اقبال فراوان قرار می‌گیرد، سنت دید و بازدید است. این سنت، مردم را شاداب‌تر و نام و یاد عید را در دل و ذهنشان ریشه‌دارتر می‌کند و در روایات موردتوجه قرارگرفته است.[11] در همین راستا، ملاقات و زیارت اولیای الهی و علما جایگاه خاصی دارد.
10 ـ انفاق و همدردی با فقراء
یکی از جلوه‌های شادی‌آفرین در اعیاد اسلامی، کمک و دستگیری از فقراء و پیگیری حال و سرزدن به نیازمندان است، چنانکه در عید فطر، زکات فطره و در عید قربان، گوشت قربانی و در سایر اعیاد نیز صدقه سفارش شده است.
11 ـ توسعه بر اهل‌وعیال و مؤمنین
از نمونه‌های خاص ایجاد و تقویت جلوه‌های سرور و شادی در سفارشات اولیای دین، پذیرایی و ایجاد تنوع در خوراکی‌های دوست‌داشتنی و غذا و میوه برای دیگران است. امیرالمؤمنین علیه‌السلام روز عید غدیر، خطاب به افرادی که در مسجد کوفه حاضر بودند، فرمود: خدا شما را رحمت کند! به خانه‌هایتان بروید و خانواده‌های خود را شاد نمایید. نیز با توجه به اینکه جمعه، عید به شمار آمده است از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نقل شده است: از اهل خویش در هر جمعه به میوه و غذاهای خوشمزه پذیرایی کنید تا در روز جمعه خوشحال شوند.[12]
13 ـ هدیه و کادو و صله و …
از دیگر سنت‌های بزرگان دین در روزهای شادی و سرور، هدیه و کادو دادن به مؤمنان و صله دادن به شاعران و مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام است. امام رضا علیه‌السلام فرمود: در این روز (عید غدیر) بر برادرانت بخشش کن.[13] خود آن وجود مبارک در جریان ولایت‌عهدی، به شاعری که شعری در مدح اهل‌بیت، سروده بود فرمود: «شعری درباره آنان گفته‌ای که تاکنون هیچ‌کس نگفته است». آنگاه به غلام خود رو نمود و فرمود: «آیا نزد تو از مخارج چیزی مانده است؟» عرض کرد: بلی، سیصد دینار. حضرت فرمود: «آن را به او بده و شاید او این مبلغ را کم بشمارد؛ لذا این اسب را هم برای او بفرست».
16 ـ اجتماع مؤمنین
گردهمایی و اجتماع شادمانه مؤمنین یکی از اعمال و آداب روزهای عید است. امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: در روز عید غدیر گرد هم آیید تا خداوند امورتان را از نابسامانی و پراکندگی برهاند.[14]
18 ـ نیکی و احسان
اصل احسان و نیکی در هر صورت و شکلی که باشد، از آداب اعیاد اسلامی است. امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: به یکدیگر نیکی کنید که خداوند میان شما الفت پدیدار سازد و نیکی در این روز موجب افزایش مال و عمر می‌شود. نیز امام صادق علیه‌السلام فرمود: در روز غدیر به برادران ایمانی‌ات بسیار نیکی کن.[15]
ب. آفات مجالس شادی
مسلمانان به‌ویژه شیعیان و محبان اهل‌بیت (ع) همان‌گونه که در ايام حزن پيشوايان ديني محزون و در ايام سرور آنان مسرور و خوشحال هستند، وظيفه دارند در مجالس حزن و غم و مجالس سرور و شادي خود، آداب اسلامی را نيز به‌طور دقيق رعايت نموده و از ارتکاب اعمال حرام يا مکروه و هر امری که موجب نارضایتی اولیا الهی می‌گردد خودداری کنند؛ اما همواره برخی امور خلاف ادب و اخلاق، آفت برگزاری چنین مجالسی بوده و هست که ذیلاً به برخی از آنها اشاره می‌شود.
1. اشعار و متون مداحی و سرودهای نامناسب
این مورد نیز از مهم‌ترین آفات برگزاری مجالس مذهبی و به‌ویژه مجالس جشن و سرور است که به‌مقتضای شادی حاکم بر مجلس، در خطر بیشتری قرار دارد. اشعار بی‌محتوا و گاهی با معانی خلاف شان آل الله، متن‌های خرافی و جلف و سبک، اجرای مداحی با ریتم‌های ناسازگار با مجلس اهل‌بیت و گاهی با ریتم‌های برگرفته از آوازهای مستهجن و مطرب و … ازجمله این موارد به شمار می‌رود.
2. آزار دیگران از جهت زمان و مکان
گاهی دیده می‌شود که مجالس اهل‌بیت در زمان‌های نامناسب برگزار می‌شود که موجب ایذاء رهگذران و همسایگان و عموم مردم می‌گردد؛ مانند اینکه در یک مجتمع مسکونی صدای مجلس از بلند گوی یک واحد یا از بلندگوی مسجد بخش می‌شود و موجب اذیت سایرین می‌گردد، یا پذیرایی و شادی، با راه‌بندان و ترافیک در خیابان‌ها همراه می‌شود. محبین اهل‌بیت علیهم السلام باید شرایط را به‌گونه‌ای فراهم کنند که کارهای خلاف شرع و اخلاق به این مراسم راه نیابد.
3. غنا و موسیقی در مجالس جشن ميلاد معصومين(ع)
گاهی در اعیاد مذهبی و ميلاد ائمه معصومين (ع) به‌عنوان جشن، موسيقي نواخته می‌شود يا سرودهايی همراه با آهنگ اجرا می‌کنند. رواج اين حرکت‌ها از سوي هر گروه و نهاد در فرهنگسراها يا مساجد و حسینیه‌ها و هرگونه خوانندگي و نوازندگي که متناسب با مجالس عيش و نوش و خوش‌گذرانی باشد شایسته و در شان والای اهل‌بیت علیهم‌السلام نیست و باید به‌شدت از آن پرهیز شود. به‌ویژه وقتی خواندن اشعار مذهبي، همراه با غنا و با آهنگ مناسب لهو و لعب و آوردن تار و تنبور و موزیک و امثال آن به مساجد و حسینیه‌ها و مجالس اهل‌بیت (ع) انجام گیرد.
اجرای چنین برنامه‌هایی در جشن‌ها و اعياد دينی از تسويلات شيطان و موجب محروميت از برکات و ثواب بسيار اين برنامه‌هاست. احترام مساجد و حسینیه‌ها لازم است و انجام هر نوع عملي که باعث هتک و بی‌احترامی به مساجد و حسینیه‌ها و خلاف شأن اين مکان‌ها باشد، جایز نخواهد بود.
4. حرکات سبک و نامناسب
این حرکات در اشکال گوناگونی مشاهده می‌شود مانند کف زدن، دف نواختن و … ؛ اما باید دانست که کف زدن با مجالس معصومين (ع) تناسب ندارد. البته برخی از اشکال کف زدن به‌تنهایی حرام نيست، ولي از ديدگاه اسلام، مسلمانان بايد وقار و متانت خود و مجالس خود را هميشه حفظ کنند و اعمال و حرکات سبک و خلاف شأن، که وقار و عظمت و متانت آنها را خدشه‌دار می‌سازد کنار بگذارند.
[1] امالي صدوق، ص: 130.
[2] میزان الحکمة، ج 7، ص 133.
[3] بحارالانوار 95، ص 301.
[4] المراقبات، ص 257.
[5] الغدیر، ج 1، ص 274.
[6] الغدیر، ج 1، ص 287.
[7] همان، ص 284.
[8]. مفاتیح‌الجنان.
[9]. شیخ عباس قمی، بیت الاحزان، ص 58
[10]. وسایل الشیعة، ج 14، ص 65، ح 5.
[11]. المراقبات، ص 257
[12]. سفینه البحار، ج 1، ماده جمع.
[13]. الغدیر، ج 1، ص 287.
[14]. الغدیر، ج 1، ص 284.
[15]. المراقبات، ص 256.
