استخدام
استخدام[1]
حضرت آیة الله العظمی شبیری زنجانیدام ظلّه
يك مطلب كلي که آقايان در آيات قرآن و موارد ديگر دارند، مسئله استخدام است كه اول يك معناي عامي ذكر ميشود و بعد ضمير به معناي ديگري به صورت مباين و يا جزء و كل استعمال ميشود.
من نتوانستم متقاعد شوم كه در لغت عرب يا زبان فارسي مسئله ی استخدام وجود داشته باشد. و به نظر میرسد كه عرف هم با استخدام مساعد نبوده و آن را اشتباه می داند. لذا مواردي كه به صورت استخدام نقل ميشود، اشتباه است و مرجع ضمیر بايد از اول در معنای ديگری استعمال شده باشد.
مثلاً آيه شريفه « وَ الْمُطَلَّقاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ وَ لا يَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ يَكْتُمْنَ ما خَلَقَ اللَّهُ في أَرْحامِهِنَّ إِنْ كُنَّ يُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ في ذلِكَ إِنْ أَرادُوا إِصْلاحاً » ([2]) گفته شده در صدر آيه كه اثبات عده كرده، اعمّ از رجعي و بائن است و در ذيل آيه كه فرموده «أحقّ بردهنّ» راجع به مطلقات رجعي است، اين را گفتهاند استخدام است كه مرجع ضمير عام است ولي آنچه از ضمير اراده شده یک قسم خاصّ است.
ولی به نظر ما اين مطلب در آيه بسيار بعيد است، و مراد از «مطلقات»، متعارف و معمول مطلقات است كه مطلقات رجعي هستند. در صدر می فرماید اينها عده دارند و در ذیل می فرماید بعولتهنّ أحقّ بردّهنّ، که هر دو به يك معنا است.
به عبارت دیگر در «مطلقات» مراد طلاقهای متعارف است؛ طلاقهای متعارف دو خصوصیت دارند یکی این که بعد از دخول هستند و دیگر این که رجعی هستند، و ضمير «بعولتهن» نيز به همین متعارف برمیگردد. اما اين كه در صدر، اعمّ از متعارف و غير متعارف باشد و در ذيل كه ضمير میخواهد برگردد، قيد بخورد و متعارف شود اين خلاف ظاهر است. اين كه گفته شود از اول متعارف را میگويد، روشنتر است.
و در آيه ی شریفه، غير مدخوله و يائسه و صغيره ذكر نشده، به دليل اين كه اينها افراد غير متعارف هستند و آيه در مقام بيان حكم فرد متعارف است؛ منتها برخي از غير متعارفها مانند خلع و مبارات و مطلقه ثالثه و مطلقهاي كه عقد او انفساخ يافته يا منفسخ شده، نسبت به عدّه به وسيله ی دليل خاص به متعارف ملحق شده اند.
