نقد تحلیل های کسروی

نقد تحلیل های کسروی

کتاب کسروی درباره مشروطه کتاب خوبی است ولی چون طرفدار مشروطه است و به شدت با روحانیت و مخالفین مشروطه مخالف است، تاریخ را به گونه ای روایت و تحلیل می کند که خواننده کتاب حق را به مشروطه خواهان می دهد و مخالفین را محکوم می کند. مثلا آخوند ملاقربانعلی را به گونه ای معرفی می کند که مخاطب خیال می کند آخوند، شخصی قسی القلب است در لباس روحانیت! وی وقتی قضیه هلاکت سعد الدوله حاکم زنجان را نقل می کند، مخاطب می پندارد کشتن حاکم به دستور آخوند ملاقربانعلی انجام شد و حاکم زنجان را شخص خوب و مظلومی نشان می دهد. آقای منذر در کتابش این حاکم را معرفی می کند تا خواننده بداند نه تنها مظلوم نیست بلکه ظالم و قسی القلب او است. می گوید: وقتی سعدالدوله حاکم رشت بود، یکی از علمای موجّه شهر را احضار کرد. وقتی او حاضر شد، دستور داد گوش هایش را به دیوار میخکوب کردند! وقتی حاکم چنین کرد، وضع شهر به هم خورد و حکومت مجبور شد او را عزل کند و برادرش را به جای وی منصوب کند. کسروی این مطالب را نقل نمی کند و فقط مطالبی را می آورد که به نفع او است.

امّا دربارة قضیه سعدالدوله از مرحوم حاج آقای والد شنیدم: مدرسه سید موقوفه ای داشت که حاکم در آن تصرف کرده بود. آخوند ملاقربانعلی دستور داد برای جلوگیری از تصرفات دیواری دور آن بکشند. حاکم دستور داد دیوار را خراب کنند. مجدّداً آخوند دستور داد شبانه دیوار کشیده شود. حاکم باز دستور تخریب داد. وقتی این قضیه دو سه مرتبه تکرار شد، آخوند ملاقربانعلی برای این که حاکم حساب کار دستش بیاید، به اصحابش گفت: به مردم بگویید خودشان را نشان بدهند و مرادش اجتماعی نظیر راه پیمایی های امروزی بود. مردم اجتماع می کنند ولی به منزل حاکم حمله برده، آنجا را غارت می کنند و او را کتک می زنند. آخوند ملاقربانعلی وقتی ماجرا را می شنود، خیلی ناراحت می شود و می گوید: این کار خلاف شرع است و هرکس از آنجا چیزی برده است، ضامن است و باید برگرداند و گناه کرده است.

مرحوم حاج آقای والد می فرمود: مردم قربة إلی الله آنجا را غارت کرده بودند! وقتی مردم حاکم را کتک زدند، چون جوّ زنجان آشفته بود، او را از شهر خارج کردند ولی وسط راه تلف شد. این اتفاق به دستور آخوند نبود و مراد آخوند نشان دادن قدرت مردم بود نه بیشتر و مردم خودسرانه منزل حاکم را غارت کردند. کسروی از ناراحتی آخوند از این اقدام مردم و محکوم کردن عاملین آن سخنی به میان نمی آورد. در کلّ مطالبی که کسروی نقل می کند، جعلی نیست و فارغ از تحلیل هایش قابل اعتماد است ولی شیوه نگارش و چینش مطالبش به گونه ای است که اغراض باطلش را به خورد مخاطبش می دهد.[1]