وَ كَانَ جَبْرَئِيلُ ع يَأْتِيهَا (فاطمه)
وَ كَانَ جَبْرَئِيلُ ع يَأْتِيهَا (فاطمه)
(اصول کافی ج 1 ص 241)
قسمت عمده ای از احادیث ناظر به آیات قرآن ، شرح فضائل و مقامات انبیاء و اولیای الهی و تطبیق آن بر معصومین علیهم السلام می باشد.از همین رو می توان چنین گفت که یکی از اهداف ذکر مقام انبیاء و اوصیای الهی، توجه به فضائل اهل بیت علیهم السلام بوده و در واقع آنچه در قرآن كريم در مقام انبيا و پيامبران و اوصيا و حجتهاى الهى ذكر شده است، مثَلى است كه خداوند براى مقامات و شئون پيامبر اسلام و اهلبيت شريفش می باشد.
به عنوان نمونه در مورد حضرت مریم سلام الله علیها روایات فراوانی وجود دارد که به شرح و تبیین فضائل و مقامات ایشان پرداخته و در ادامه آن را بر صدیقه طاهره سلام الله علیها تطبیق داده شده است. با بررسی این موارد آشکار خواهد شد که اشارت های قرآنی نسبت به مقامات مریم سلام الله علیها ، به نوعی اشاره به فضائل حضرت زهرا سلام الله علیها نیز می باشد .
خداوند متعال در قرآن كريم فضائلى براى حضرت مريم بيان فرموده كه مقام او را نزديك مقام انبيا و پيامبران می نمايد:
وَ مَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فِيهِ مِنْ رُوحِنا وَ صَدَّقَتْ بِكَلِماتِ رَبِّها وَ كُتُبِهِ وَ كانَتْ مِنَ الْقانِتِينَ (تحريم آيه 12)
و همچنين به مريم دختر عمران كه دامان خود را پاك نگه داشت و ما از روح خود در او دميديم.
امام صادق عليه السلام در مورد اين آيه مىفرمايد:
«مريم بنت عمران كه دامان خود را پاك داشت مثلى است كه خداوند بر فاطمه عليها السلام زده است و فرمود همانا فاطمه پاكدامن بود پس خداوند آتش را بر ذريه و نسل او حرام كرده است». (بحار الأنوار، ج93، ص: 223)
همچنین در آیه دیگر چنین می خوانیم :
إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى نِساءِ الْعالَمِينَ (آل عمران، آيه 42)
مفضل بن عمر مىگويد به امام صادق عرض كردم: مرا خبر ده و آگاه كن در مورد گفته رسول خدا در مورد فاطمه كه همانا او سيده زنان عالمين است، آيا مراد اين است كه او (حضرت فاطمه) سيده زنان دوره خودش بوده است؟ امام فرمود: «مريم سيده زنان دوره خودش بود و لكن فاطمه عليها السلام سيده زنان عالمين از پيشينيان و پسينيان مىباشد.» (معاني الأخبار، ص: 108)
در توضیح این روایت می توان به آیاتی استناد کرد که هر چند ظاهر اولی آن فضیلت بر تمام عالَم است، اما با توجه به شواهد و قرائن روایی متعدد می فهمیم که مراد آیه صرفا فضیلت بر امت های همان عصر می باشد. مانند آنچه در مورد بنى اسرائيل نازل شده است: اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِينَ. (بقره،آيه 7 و 122)
همچنين آيه كريمه از زبان موسى خطاب به بنى اسرائيل: قالَ أَ غَيْرَ اللَّهِ أَبْغِيكُمْ إِلهاً وَ هُوَ فَضَّلَكُمْ عَلَى الْعالَمِينَ. « اعراف آيه 140:»و نيز: وَ لَقَدِ اخْتَرْناهُمْ عَلى عِلْمٍ عَلَى الْعالَمِينَ «دخان آيه 32»
در همه اين آيات مراد برترى و فضيلت بنى اسرائيل بر همه امتها نيست بلكه مراد برترى آنها بر انسانهاى زمان خودشان مىباشد، زيرا در جاى ديگر خداوند مىفرمايد:
كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ (آل عمران آيه 110) و همچنين وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً. (بقره آيه 143) اين دو آيه خطاب به امت اسلامى است كه اين امت افضل از بنى اسرائيل است و البته منظور بعضى از امت اسلامى است.
پس منظور از برگزيدگى مريم بر عالمين همان عوالم امتها از قبيل اقوام و ملل و مذاهبى است كه در زمان او در شرق و غرب عالم زندگى كردهاند.
یکی دیگر از فضائل حضرت مریم سلام الله علیها که در قرآن بدان اشاره شده است محدثه بودن و گفتوگوى او با فرشتگان بوده است .
اين يك فضيلت و منقبت بسيار بزرگ براى حضرت مريم مىباشد كه در قرآن ذكر شده است. همانطور كه مفاد وحى براى مريم همانا ابلاغ نبوت عيسى و برانگيخته شدنش به شريعت انجيل مىباشد نظير همين مطلب براى حضرت فاطمه زهرا ثابت می باشد .
1-احماد بن عثمان: از حضرت صادق عليه السّلام شنيدم :… خداوند هنگامى كه روح پيامبرش را قبض فرمود، بر فاطمه عليها السّلام چنان غم و اندوهى وارد شد كه جز خداوند كسى از آن آگاه نيست.
خدا فرشتهاى را نزد حضرت فرستاد تا غم و اندوهش را كاهش داده، به او دلدارى دهد و به او سخن گويد. فاطمه عليها السّلام نزول فرشته را به حضرت على عليه السّلام گفت. حضرت فرمود: هنگامى كه احساس كردى نازل شده و صداى او را شنيدى، مرا در جريان بگذار! فاطمه عليها السّلام هنگام نزول فرشته امير المؤمنين را خبر مىكرد.حضرت هر آنچه را كه میشنيد، مینوشت تا اينكه كتابى از آن مجموعه به وجود آمد. در اين کتاب احكام شرعى و حلال و حرام وجود ندارد، ولى علوم مربوط به آينده در آن ثبت است.
(بحار الانوار . ج 43 ، ص 78؛ ج 26ص 44)
2-شيخ صدوق از امام جعفر بن محمد الصادق عليه السّلام روايت مىكند:
همانا فاطمه عليها السّلام محدثه ناميده شد، زيرا فرشتگان از آسمان نازل مىگشتند و او را ندا میدادند همانطور كه مريم دختر عمران را ندا داده بودند و میگفتند: اى فاطمه خداوند تو را برگزيد و پاك آفريد و تو را بر همه زنان عالم برگزيد. اى فاطمه براى پروردگارت قنوت كن و سجده نما و با ركوع كنندگان ركوع نماى، پس او با آنها سخن میگفت و آنها هم با او. دريك شبى به آنها گفت: آيا با فضيلتترين زن دو جهان مريم دختر عمران نيست؟ فرشتگان به او گفتند: همانا مريم سرور زنان دوره خودش بود و خداوند عزّ و جل تو را سرور زنان دوره خودت و دوره او و سرور زنان از پيشينيان و آيندگان قرار داده است»(علل الشرائع، ص 183)
در برخى از احادیث تصریح شده است به اینكه جبرئیل همصحبت حضرت صدیقه سلاماللَّهعلیها بوده است. روایات وارده در این موضوع صریحا حاكى از این است كه بعد از رحلت پیامبر اكرم از خداوند متعال براى تسلى خاطر حضرت زهرا علیهاالسلام، فرشتگان را همصحبت و مانوس او گردانید، و در این مورد حضرت صادق میفرماید:
«… ان فاطمه مكثت بعد رسول اللَّه خمسة و سبعین یوما و قد كان دخلها حزن شدید على ابیها، و كان جبرئیل یاتیها فیحسن عزاها على ابیها، و یطیب نفسها، و یخبرها عن ابیها و مكانه و یخبرها بما یكون بعدها فى ذریتها، و كان على یكتب ذلك فهذا مصحف فاطمة». (اصول كافى ج 1/ 241، بصائر الدرجات ص 153، 154)
فاطمه بعد از رحلت پیامبر اكرم بیش از 75 روز زنده نماند، و غم جانسوز داغ پدر قلب او را لبریز كرده بود، به این جهت جبرئیل پى در پى به حضورش میآمد و او را در عزاى پدر سلامت باد میگفت، و تسلىبخش خاطر غمین زهرا بود؛ و گاه از مقام و منزلت پدر بزرگوارش سخن میگفت، و گاه از حوادثى كه بعد از رحلت او بر ذریه اش وارد میگردید خبر میداد؛ و امیرالمؤمنین سلام اللَّه علیه نیز آنچه جبرئیل املاء میكرد همه را به رشته ى تحریر در میآورد، و مجموعه ى این سخنان است كه به مصحف فاطمه موسوم گردید.
منابع : معانی الاخبار . بحار الانوار. علل الشرائع . مقامات حضرت فاطمه عليهاالسلام در كتاب و سنت
