وَ لَنا حَرَماً وَ هُوَ قُمُّ وَ سَتُدفَنُ فيها اِمرَأةُ مِن وُلدى تُسَمّى فاطِمَةُ، مَن زارَها وَجَبَت له الجَنَّةُ
امام صادق علیه السلام :
وَ لَنا حَرَماً وَ هُوَ قُمُّ وَ سَتُدفَنُ فيها اِمرَأةُ مِن وُلدى تُسَمّى فاطِمَةُ، مَن زارَها وَجَبَت له الجَنَّةُ
(بحارالأنوار، ج 57، باب 36، ص 216)
طبق نقل های متعددی تاریخی بعد از ورود امام رضا(علیه السلام) به ایران، امامزادگان بسیاری وارد کشور شدند که از مهم ترین این امامزادگان خواهر بزرگوار آن حضرت، حضرت فاطمه معصومه(علیها السلام) می باشد.
در سال ۲۰۱ (ه.ق) اشعری های[1]قم که دوستدار و شیعه اهل بیت(علیهم السلام) بودند، به حج مشرف شدند و پس از انجام مناسک در مکه برای زیارت حرم پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) راهی شهر مدینه شدند. در این شهر حضرت معصومه(س) با توجه به شناختی که از اشعریان داشتند و از ارادت آن ها به اهل بیت(علیهم السلام) مطلع بودند، تصمیم گرفتند با کاروان حج اشعری ها راهی ایران شوند تا برادرشان حضرت رضا(علیه السلام) را در ایران ملاقات کنند.
حضرت معصومه(س) وارد ایران شدند و وقتی به شهر ساوه رسیدند، بیمار شدند. چون از قبل شیعیان اشعری را می شناختند و از ارادت آن ها به اهل بیت(علیهم السلام) مطلع بودند، سوال کردند که از ساوه تا قم چقدر راه مانده است که به آن حضرت (س) پاسخ داده شد ۱۰فرسخ مانده است. لذا حضرت (س) راهی قم شدند.
نکته جالب آنجاست که چند روز پیش از حضور آن حضرت (س) در قم، در مسجد جامع این شهر که هنوز هم باقی است، دعبل خزاعی قصیده مشهور خود را خوانده بود. (دعبل در حال عبور از ایران بود که شیعیان قم متوجه شدند و از او دعوت کردند که قصیده مشهورش را در مسجد جامع این شهر قرائت کند) قرائت این قصیده باعث شده بود در میان شیعیان اشعری شور و حال خاصی نسبت به امام رضا(علیه السلام) و اهل بیت (علیهم السلام) حاکم و شأن و جایگاه اهل بیت بیشتر شناخته شود.
با این سابقه ذهنی وقتی خبر ورود حضرت معصومه (س) به اطلاع اشعریان قم رسید آن ها به استقبال آن حضرت رفتند و از ایشان خواستند که به خانه یکی از آن ها بروند که پیرمردی اشعری به نام موسی بن خزرج بن سعد اشعری از حضرت خواستند که در منزل ایشان فرود آیند.
بسیاری از این وقائع را می توان در کتاب معتبر تاریخ قم مشاهده نمود. کتاب «تاریخ قم»، یا نام اصلی آن: «کتاب قم»، در زمان «صاحب بن عباد» (۳۲۶ـ۳۸۵) و به زبان عربی توسط حسن بن محمد بن حسن قمی تألیف شده است. او از بزرگان علمای امامیه و از معاصران شیخ صدوق و از راویان برادر او و چه بسا خود او بوده است. (بحارالانوار، ج۵۷، ص۲۲۱)[2] متن عربی تاریخ قم را «حسن بن علی بن حسن بن عبدالملک قمی» در ۸۰۵ ـ۸۰۶ به درخواست «ابراهیم بن محمود بن محمد بن علی صفی» به فارسی ترجمه کرد.
حضرت آیه الله العظمی شبیری زنجانی (مد ظله) در درس خارج صوم خویش در سنوات گذشته، با اشاره به جریان ورود حضرت معصومه علیها السلام به قم بر اساس کتاب (تاریخ قم) ضمن انتقاد از نقل های غیر معتبر، این جریان را متذکر می شوند:
« ديگر از سادات حسينيه از فرزندان موسي بن جعفر عليهما السلام كه به قم آمدند، فاطمه بود دختر موسي بن جعفر عليهما السلام. چنين گويند بعضي از مشايخ قم كه چون امام علي بن موسي الرضا عليهما السلام را از مدينه بيرون كردند تا به مرو رود از براي عقد بيعت به ولايت عهد براي او في سنه مأتين، خواهر او فاطمه بنت موسي بن جعفر عليهما السلام در سنة احدي و مأتين به طلب او بيرون آمد. چون به ساوه رسيد بيمار شد، پرسيد كه ميان من و ميان شهر قم چقدر مسافت است؟ او را گفتند كه ده فرسخ است. خادم خود را بفرمود تا او را بردارد و به قم برد. خادم او را به قم آورد و در سراي موسي بن خزرج بن سعد اشعري فرود آمد و نزول كرد». اين يك نقلي است كه ايشان بیان کرده است.
ايشان مي گويد: « و روايت صحيح و درست آن است كه چون خبر به آل سعد رسيد، همه اتفاق كردند كه قصد ستّی (مخفّف سیدتی) فاطمه كنند و از او خواهش نمايند كه به قم آيد. از ميانه ايشان موسي بن خزرج تنها هم در آن شب بيرون آمد و چون به شرف ملازمت ستي فاطمه رسيد، زمام ناقه او بگرفت و به جانب شهر بكشيد و به سراي خود او را فرود آورد و هفده روز در حيات بود، چون او را وفات رسيد، بعد از تغسيل و تكفين و نماز، موسي بن خزرج در زميني كه او را به بابلان بود آنجا كه امروز روضة مقدسة اوست دفن كرد و بر سر تربت از بورياها سايه اي ساخته بودند تا آن گاه كه زينب دختر محمد بن علي بن الرضا عليه السلام اين قبه بر سر تربت او بنا نهاد. و روايت كرد مرا حسين بن علي بن حسين بن موسي بن بابويه ـ برادر صدوق؛ صدوق سه تا برادر بودند دو تايشان فقيه بودند كه يكي خود صدوق معروف محمد و يكي هم حسين ـ از محمد بن حسن بن احمد بن الوليد كه او را روايت كرده اند كه چون فاطمه را وفات رسيد و بعد از غسل و تكفين او را به مقبره بابلان در كنار سردابي كه از براي او ترتيب كرده بودند حاضر آوردند، آل سعد با يكديگر خلاف كردند در باب آن كه كه سزاوار آن است كه در سرداب رود و فاطمه را بر زمين بنهد و دفن كند؟ پس از آن اتفاق كردند بر آن كه خادمي به غايت پير از آن يكي از ايشان قادر نام را حاضر گردانند تا فاطمه را در گور نهد و كسي را به طلب او بفرستادند. در ميان اين گفتگو از جانب رمله دو سوار برآمدند دهن بر بسته و روي بدين مردم نهادند. چون به نزديك جنازه فاطمه رسيدند از اسب فرود آمدند و بر فاطمه نماز گذاردند و در سرداب رفتند و فاطمه را دفن كردند. پس از گور بيرون آمدند و بر نشستند و برفتند و هيچ كس را معلوم نشد كه آن دو سوار كه بودند و محرابي كه فاطمه عليها السلام نماز كرده است در خانه از سراي موسي بن خزرج تا كنون ظاهر است» كه همين بيت النوري است كه الآن موجود است.»
آیه الله العظمی شبیری زنجانی اضافاتی که در برخی از نقل ها مبنی بر اینکه در بین راه ساوه جنگی رخ داده و حضرت را مسموم کردند و… بی اساس دانسته و جعل و نقل این قضایای بی اساس را موجب سست شدن و بی اعتماد شدن مخاطب به سایر قضایای معتبر می دانند و در ادامه می فرمایند:« اصل مطلب همین است که در اینجا نوشته شده است، حال عناوین ثانویه درست می کنند، با این که مهمترین چیز پایه ی دین ما روی همین راستی و درستی گذاشته شده است.»[3]
منابع : درس خارج قفه ( صوم ) شماره 447حضرت ایه الله شبیری زنجانی ، تاریخ قم ، بحار الانوار ، موسوعة التاریخ الاسلامی؛ یوسفی غروی
[1]– قبیله اشعری که یمنی الاصل بود و در کوفه عراق ساکن شده بود حدود سال ۸۰(ه.ق) در جریان قیامی که علیه حجاج بن یوسف ثقفی به عنوان والی عراق انجام داد، شکست خورد و از عراق فرار کرد لذا به سوی ایران آمد و در شهر قم ساکن شد.
[2]– ظاهراً از بعد از قرن نهم، نشانه قاطعی از متن عربی یافته نشده است؛ مجلسی نیز اظهار داشته که تهیه اصل کتاب برایش ممکن نبوده و از ترجمه آن بهره برده است. (وتاريخ بلدة قم كتاب معتبر لكن لم يتيسر لنا أصل الكتاب وإنما وصل إلينا ترجمته) بحارالانوار، ج۱، ص۴۲.
[3]-همچنین معظم له در یکی از بیانات خویش در رابطه با شیوه های عزاداری فرموده اند:
« هر کاری که با توجه به شرایط مکانی و زمانی موجب تقویت شعائر الهی، تقویت دین و ارزش های دینی شود مستحب است و ازجمله این شعائر، تقویت یاد و نام اهل بیت علیهم السلام در دل وجان است و به هیچ وجهسوگواری برای اهل بیت علیهم السلام که برای تعظیم مقام شامخ حضرات است، مصداق بدعت نیست. لکن باید دانست عزاداری برای حضرات اهل بیت علیهم السلام در شکل گیری اعتقادات مردم تأثیر زیادی دارد لذا باید به گونه ای عمل شود که مرضی حضرات معصومین علیهم السلام باشد. منبر و مجلس حضرت سیدالشهداء علیه السلام مکان آموزش افراد است و قسمت مهمی از اعتقادات مردم از همین مطالب اهل منبر و اشعاری که خوانده می شود، شکل می گیرد و لذا باید در انتخاب مطالب مستند و اشعار، دقت بیشتری شود و جنبه هدایتگری و اصلاح برای جامعه مدنظر قرار گیرد. تسامح در گفتن مطالب غیر متقن و یا خواندن اشعار صحیح نیست. عمده در برگزاری مجالس اهل بیت علیهم السلام اصلاح نیت است که باید تلاش کنیم ان شاء الله عملمان همراه با اخلاص باشد.»
ایشان با تاکید بر لزوم اجتناب سخنرانان از نقل مطالب غیر معتبر، این رویه را موجب وهن اصل و اساس دین معرفی نمودند : «…در ایام عزاداری برای مردم از کتاب های معتبر مطلب نقل کنند نه هرچیزی را که با آن کارشان بهتر می گیرد، بالاخره چهار نفر انسان باسواد دروغ بودن مطلب را می فهمند و مسایل صحیح و راست هم زیر سوال می رود. البته از کتاب هایی هم که به راست و دروغ پایبند نیستند نباید مطلب نقل کرد، از کتاب های معتبر مثل «نفس المهموم» استفاده کنند. ممکن است این کتاب ها هم مطالب نادرست داشته باشند ولی کتابی هایی است که نویسندگان آنها آدم های نسبتا معتبری هستند.» یکشنبه, 12 آبان 1392