گزیده الکلام… ؛ ترجمه حال مرحوم آخوند زنجانى
ترجمه حال مرحوم آخوند زنجانى
اما ترجمه حالات آن مرحوم به اجمال اين است كه مرحوم آقاى آخوند ملا قربانعلى زنجانى (اعلى الله مقامه) تاريخ ولادتش تفصيلاً معلوم نيست ولى سنش در حدود هشتاد، بلكه خوردهاى بالا به نظر مىآمد. پس بدين حساب ولادتش گويا در حدود سنه 1246 اتفاق افتاده باشد. و محل ولادتش قريه اربن از دهات زنجان. پدرش على عسكر زارع، او در زنجان در مدرسه نصر الله خان، مقدمات و علوم ادبيه را تحصيل مىنمود تا اينكه در غوغاى ملاّ محمّد على بابى كه در سنه 1266 اتفاق افتاد ـ چنانكه ناسخ التواريخ تفصيل آن را نوشته[1] ـ ديد كه شهر شلوغ شد از زنجان عازم عتبات عاليات گرديد. ولكن چون راه عراق باز نبوده چند ماه در بروجرد مانده بعد كه مانع برداشته شده بود آن وقت مهاجرت به نجف اشرف نموده بود.
در آنجا بعد از تكميل متون فقه و اصول به درس خارج مرحوم شيخ انصارى و شيخ راضى فقيه حاضر مىشد. و از آقاى آقاشيخ حسن ممقانى نقل كردند كه آن مرحوم نزد آقاى حاج سيّد حسين كوهكمرى نيز تلمذ كرده.
الحاصل: دوازده سال در خدمت مرحوم شيخ انصارى استفاده كامل نموده به رتبه عاليه اجتهاد و مرجعيت فتوا رسيد. بعد مرحوم شيخ كه در سنه 1281 وفات نمود، او مراجعت به زنجان نموده در آنجا مرجع تقليد و تدريس و استفتا و قضاوت گرديد. حافظه غريبى داشت؛ هر استفتا از هر باب فقه از او مىنمودند، او بىمراجعه جواب مىنوشت و مدرك نيز اگر مىپرسيدند، فورى بيان مي كرد. در ظرف 24 ساعت، بيشتر از يك مرتبه غذا نمىخورد. چون از خانه قدم بيرون نمىنهاد ـ به ملاحظه حفظ الصحه ـ در خوراك تقليل مىنمود و تا آخر عمر از قواى خود از سمع و بصر و ساير حواس كاملاً تمتع داشت؛ در هيچ يك از آنها نقصى بروز ننمود تا اينكه در قضيه مشروطيت با نهضت ملى همراهى نكرد.
پس به شرحى كه شنيدى او را به كاظمين بردند و در آنجا ماند؛ چون به نجف و كربلا اجازه ندادند، تا اينكه روز بيست و نهم شهر ربيع المولود سنه 1328 به دار بقا رحلت كرد. اهالى كاظمين تعطيل عمومى كرده، با حضور جميع اركان و علماى آنجا احتراماتى در تشييع جنازه به عمل آورده جنازه او را بين رواق پايين پا و رواق پشت سر در آن زاويه مقدسه دفن نمودند. و از او غير از يك باب عمارت در زنجان و تقريباً به قدر قيمت آنْ قرض، چيزى باقى نماند.
