گزیده الکلام …؛ قوه عقل، میزان در برخورد با قضایای غیبی

قوه عقل، میزان در برخورد با قضایای غیبی

گرچه اشخاصى كه خودشان را منوّر الفكر خيال مى ‏كنند، اين‏گونه قضايا (امداد های غیبی) را باور نمى ‏كنند؛ چنان كه مردمان ساده‏ لوح نيز از اين‏گونه قضايا از هر كه بشنوند باور مى ‏كنند، ولو در پاى معركه درويش باشد؛ ولكن هر دو، ناشى از فقدان تميز است. منتها اوّلى، راست را قاطى دروغ كرده، هر دو را ردّ مى ‏كند و دومى، دروغ را قاطى راست كرده، هر دو را قبول مى‏ كند؛ ولكن اهل تميز، راست را از دروغ تميز مى‏دهد، نه همه را قبول و نه همه را ردّ مى ‏كند.

نگارنده، پايه اين‏گونه قضا را مادامى كه به جاى سفت نرسانم، بنا بر روى آن نمى‏ گذارم؛ چون خيلى ساده و بسيط نيستم كه هر حرف را باور كنم. بعضى گمان مى‏ كنند كه ميزان عقل، همان انكار و زير بار نرفتن است؛ ولى اين اشتباه است. بايد گوينده را نگاه كرد كه چگونه شخص[ی] است؟! آيا احتمال جعل چنين قضيّه [ای] در حقّش مى ‏رود يا نه؟ و هم چنين، نويسنده كه آيا احتمال جعل چنين نسبت، درباره‏اش مى ‏رود يا نه؟ والّا، از درِ انكار آمدن محض، اين، ميزان عقل نيست.

ميزان عقل در عرف؛ همان تميز دادن نيك از بد و راست، از دروغ و صواب، از خطا است.