احکام نگاه کردن – حکم تقبیل دختر 6 ساله – ایه شریفه :…او الطفل الذین لم یظهروا

بسم الله الرحمن الرحيم

78/2/14

احکام نگاه کردن – حکم تقبیل دختر 6 ساله – ایه شریفه :…او الطفل الذین لم یظهروا

خلاصه درس قبل و اين جلسه:

در جلسات گذشته درباره اين مسأله كه «آيا مي‏توان دختربچه شش ساله را بوسيد يا در دامن نشاند؟» بحث كرديم . روايات باب را مورد بررسي قرار داده و نظرات آقاي خوئي و آقاي حكيم قدس سّرهما را مطرح كرده و مورد نقد قرار داديم. در اين جلسه در اين باره كه علي‏رغم دلالت اخبار بر حرمت ـ به نظر آقاي خوئي ره ـ به چه دليل از اين ظهور رفع يد كرده و روايات را دالّ بر كراهت شمرده‏اند؟ شواهد نظر ايشان را مطرح كرده و مورد بررسي قرار مي‏دهيم.

الف) شواهدي بر لزوم رفع يد از ظهور روايات :

1 ) نظر مرحوم آقاي خوئي(ره):

مرحوم آقاي خوئي(ره) با اينكه روايات را ظاهر در حرمت دانستند، معذلك مي‏فرمايند: بايد از اين ظاهر رفع يد كرد و حمل بر كراهت نمود چون فقهاء مسأله را عنوان نكرده‏اند. و مؤيد مطلب اينكه مسأله‏اي با اين اهميت و مورد ابتلاي نوع مردم، قاعدتاً نبايد فقط يك روايت درباره‏اش وارد شده باشد، اگر چنين مسأله‏اي (بر دامن نشاندن دختربچه شش ساله يا حمل كردن يا بوسيدن او) حرام باشد، اهميت مطلب اقتضا مي‏كند كه روايات فراواني وارد شده باشد تا مسأله از واضحات و مسلّمات شود. در حالي كه در نقطه مقابل، سيره بر جواز جاري است. از اينكه اصحاب متعرض نشده‏اند، روايات متعددي هم در مسأله وجود ندارد و سيره ـ لااقل ـ اماميه بر جواز جاري شده، معلوم مي‏شود كه حكم الزامي در كار نيست.

2 ) نقد استاد مد ظله بر كلام مرحوم آقاي خوئي(ره):

اولاً: روايات مسأله متعدد بود، و لازم نيست براي اهميت مسأله حتماً روايات متعدد صحاح وجود داشته باشد، تكثر روايات هرچند سند همه آنها صحيح هم نباشد، براي عموم مردم اطمينان آور است، اگر مسأله از مواردي باشد كه اغراض و دواعي سياسي در آن دخيل باشد مثل مسأله ولايت كه بخاطر حبّ و علاقه‏اي كه شخص دارد، ممكن است مطالب بي اساسي را هم نقل كند، در چنين مواردي تعدّد نقل چنانچه داراي اسناد معتبري نباشند. براي نوع مردم اطمينان آور نيست، اما در مسائل عادي كه داعي بر جعل يا دروغگويي وجود ندارد چنانچه نقلهاي متكثر شد، براي نوع افراد اطمينان آور است. لذا به نظر مي‏رسد كه از مجموع رواياتي كه در جلسات گذشته در اين باره نقل شد، اطمينان به صدور نهي از به دامن گرفتن صبيّه، حمل كردن و بوسيدن او پيدا شود. البته اينكه نهي تنزيهي است يا تحريمي، مسأله ديگري است.

ثانياً: مراد ايشان از سيره چيست؟ آيا سيره زمان ايشان بر جواز قائم شده است؟ اگر فقهاي معاصر ايشان فتوا به جواز داده باشند، سيره آن عصر مستند به فتوا خواهد بود و نمي‏تواند مستقلاً كاشف از جواز باشد. و اگر مثلاً در زمان مرحوم سيد ره صاحب عروة كه فتوا به عدم جواز داده است، سيره بر جواز قائم باشد، نشانه جهالت و يا بي‏تقوايي مردم است كه علي‏رغم حرمت آن در نظر فقهاء، مرتكب مي‏شوند. اگر سيره در عصر معصوم بر جواز قائم باشد و براي ما ثابت شود، البته مي‏تواند كاشف از جواز باشد ممكن است گاهي سيره از سؤال و جوابهايي كه از ائمه مي‏كردند و در روايات آمده، كشف شود و روشن گردد كه چه مسائلي نزد مردم مسلّم و چه مسائلي مجهول بوده است، در اين بحث از سئوال سائلين برنمي‏آيد كه به دامن گرفتن دختربچه شش ساله يا بوسيدن او در نظر مردم امر رايج و متعارفي بوده است، صرف اينكه در مجلسي از مجالس ولاة دختربچه را به دامن گرفته و مي‏بوسيدند، دليل بر وجود سيره در بين عموم مردم نيست، زيرا اطرافيان ولاة غالباً افراد فاسق و لاابالي بوده‏اند. و عمل چنين افرادي كه يا از روي فسق و لااباليگري انجام مي‏شده، يا براي خوشامد والي، نمي‏تواند ملاك باشد، پس سيره زمان معصوم نيز در اين مسأله بر جواز ثابت نيست، سيره عصري ديگر كه بر تسامح استوار بوده يا مستند به فتوا بوده است، نمي‏تواند كاشف از جواز باشد.

ثالثاً: بايد ملاحظه كرد كه علماء در اين مسأله چه موضعي داشته‏اند؟

نظر محدثين:

مرحوم كليني ره كه كافي را براي عمل تدوين كرده وكتاب فتوائي اوست، بابي با عنوان «باب حدّ الجاريه الصغيرة التي يجوز ان تقبّل» منعقد كرده است و روايات أبي‏احمد كاهلي و زراره را نقل كرده[1] و نشانه آن است كه شش سالگي حدّ ممنوعيت است.

صدوق در فقيه كه كتاب فتوايي اوست، بابي را با عنوان «باب الحدّ الذي اذا بلغه الصبيان لم يجز مباشرتهم و حملهم و وجب التفريق بينهم في المضاجع» منعقد كرده و روايات غياث بن ابراهيم، صحيحه كاهلي و بزنطي، مرفوعه ذكريا المؤمن را نقل كرده است[2]. از رواياتي كه نقل شده، بر مي‏آيد كه در مورد ابداء شعر، حد بلوغ ملاك است ولي ساير مواردي كه در عنوان باب آمده، گويا تميز يا ده‏سالگي يا شش سالگي ملاك قرار گرفته است.

شيخ در تهذيب ـ باب زيارات ـ رواياتي نقل كرده و رواياتي را كه با مبناي ايشان مخالفت دارد، توجيه نموده، ولي روايت زراره را نقل كرده كه شش سالگي را ملاك قرار داده، و بدون توجيه عبور كرده است[3].

نظر فقهاء ـ مرحوم محقق ثاني ره ـ:

در كلمات فقهايي چون محقق ثاني و شهيد ثاني قدس سّرهما نيز مطالبي است كه بالاولوية العرفية استفاده مي‏شود كه تقبيل دختربچه شش ساله يا وضع او در حجر حرام است.

مرحوم محقق كركي ره در مسأله «نگاه كردن به صبيّه مميّز» و «نگاه كردن صبّي مميّز به زن»، حكم آنها را مورد بحث قرار داده، آيا بر ولي صبّي مميّز لازم است او را از نگاه كردن به زن منع كند يا نه؟ آيا زن بايد خود را از صبّي مميّز بپوشاند؟ اگر نظر به صبيّه مميّز اشكال داشته باشد، بوسيدن و نهادن او در دامن خود به طريق اولي اشكال خواهد داشت.

در اين بحث، مسائلي همچون نظر مرد به زن، زن به مرد، مرد به مرد، زن به زن، نظر مماثل و مخالفت مورد توجه قرار گرفته، چنانچه از جهت بلوغ و عدم بلوغ ناظر و منظور اليه و نيز مذكر و مؤنث بودن هر يك از آنها بحث شده است. سومين بحث «نظر الذكر الي الانثي» است، آمده است: «نظر الذكر الي الانثي فان لم تكن زوجة للناظر و لامملوكة و لامحرماً له فان كانت صبيّه صغيره و لم تبلغ مبلغاً تكون في مظنّة الشهوة يجوز النظر اليها»[4]

سپس مثال مي‏زند، در روايات آمده كه مرد مي‏تواند دختر سه ساله را غسل دهد، مراد مظنه نوعي شهوت است، گاهي سن خيلي پايين است مثل بچه دو يا سه‏ساله و گاهي پيرزن و عجوزه و مصداق «قواعد من النساء لاترجون نكاحاً» است و گاهي مابين اين دو حدّ است.

«ولو كانت عجوزاً فقد قيل انّها كالشّابه و الاقرب وفاقاً للتذكرة ان المرأة اذا بلغت في السّن حيث تنتفي الفتنة غالباً بالنظر اليها يجوز نظرها»[5]

ملاحظه مي‏شود كه در دو مرحله كه مظنّه شهوت در كار نيست، از نظر ايشان جايز است.

«و اما الاجنبية التي بلغت مبلغاً صارت به مظنّة الشهوة و لاحاجة الي نظرها فانه يحرم علي البالغ نظر ما عداها وجهها و كفيها اجماعاً»

در مورد كسي كه در معرض شهوت است، نه كم سن است و نه پيرزن، نظر كردن را بالاجماع حرام شمرده است. اگر نگاه كردن به دختربچه ـ مثلاً ـ مميز و نابالغ حرام باشد، بوسيدن و به دامن گرفتن او به طريق اولي حرام خواهد بود.

اين سخن را محقق كركي، كه در افقهيت فقهاء از درجه دوم محسوب مي‏شود، و در اين طبقه كسي به پايه او نمي‏رسد، مي‏فرمايد بسياري از مطالب شهيد ثاني ناظر به كلمات اوست و از او به المحقق شيخ علي تعبير مي‏كند. ايشان هم به تبع محقق ثاني اين مطلب را دارد.

بحث ديگر نگاه صغير مميّز به زن است و وظيفه زن در برابر صبي مميّز، از كلمات فقهاء برمي‏آيد كه گويا اين دو ملازم يكديگرند. اگر نگاه كردن به صبيّه غير مميّز حرام باشد، زن هم بايد خود را از صبّي مميز بپوشاند و صبّي هم نبايد به زن نگاه كند، البته وظيفه ولي اوست كه او را منع كند.

دلالت آيه شريفه:

درباره آيه شريفه «او الطفل الذين لم‏ يظهروا علي عورات النساء» مفهومش اين است كه اگر طفلي چنين نبود، زن حق ندارد نزد او ابداء زينت نمايد. از طرفي صحيحه بزنطي دلالت داشت كه زن مي‏تواند در برابر غلام (پسري) كه به حدبلوع نرسيده، ابداء زينت كند. اين روايت قرينه بود بر اينكه مراد از طفل در آيه شريفه، طفل غيربالغ است. تعبير آيه شريفه كنايه از غيربالغ است.

ب) عبائر مفسران:

به كلمات مفسرين و فقهاء مراجعه كرديم كه درباره تفسير اين آيه چه مي‏گويند؟ تقريباً كالاتفاق است بر اينكه مراد از «لم يظهروا» بلوغ نيست، تا عصر صاحب جواهر و صاحب مستند كه «بلوغ» را معيار شمرده‏اند.

1) تبيان، «يظهروا» را بر مراهق حمل كرده است و مراهق را معيار قرار داده نه بلوغ را البته اين عبارت براي بحث ما مفيد نيست، ولي در تفسير آيه، بلوغ را ملاك ندانسته است.

«صغار الذين لم يراهقوا فانّه يجوز ابداء الزينة لهم»[6]

2) روض الجنان، به اطفالي معنا كرده كه بر عورت زنان مطلع نباشند و عورت و غير عورت تشخيص ندهند. پس زن حق دارد خود را به پسربچه‏اي كه عورت را از غير عورت تشخيص مي‏دهد و مميز است، ابداء زينت كند.

عبارت چنين است: «اطفالي كه ايشان بر عورت زنان مطلع نباشند و ندانند كه عورت چه باشد (اصلاً عورت و غير عورت را تشخيص نمي‏دهند، سن خيلي پايين است يعني غير مميز، پس عورت از غيرعورت تشخيص داده مي‏شود، حق ندارد به مميزين، آنكه عورت را مي‏فهمد چيست، زن خودش را ارائه بدهد به او، و ندانند عورت چه باشد) از آنجا كه ايشان را شهوتي نباشد به زنان (اصلاً از معرض شهوت خارج باشند)»[7]

3) مجمع البيان مي‏گويد: «يريد به الصبيان الذين لم‏يعرفوا عورات النساء و لم‏يقضوا عليها لعدم شهوتهم و قيل لم يطيقوا مجامعة النساء فاذا بلغوا مبلغ الشهوة فحكمهم حكم الرجال»[8].

ملاك اين است كه نتواند عورت را از غير عورت تشخيص دهد و به حد تميز نرسيده باشد.

4) زبدة البيان عبارت فوق را از مجمع البيان نقل مي‏كند و مي‏افزايد: «و الظاهر ان قيل ليس بجيّد و اليه اشار بقوله فاذا بلغوا مبلغ الشهوة»[9].

مي‏فرمايد: حرف صحيح همان حرف اول است. يعني كسي كه نمي‏داند عورت چيست و به حسب نوع شهوتي در او وجود ندارد.

5) فقه القرآن راوندي مي‏گويد: «يعني الصغار الذي لم‏يراهقوا فانه يجوز ابداء الزينة لهم اذا لم‏يطلعوا بعد علي الاستلذاذ و التمتع بهن و لم‏يروا العوراة لصغرهم»[10].

6 ) كنز العرفان نيز مي گويد: «لم‏يظهروا اي لم يطّلعوا علي العورة فيميزون بينها و بين غيرها»[11].

7) نتيجه بحث :

هيچ يک از مفسران، «لم‏يظهروا» را به معناي «لم‏يبلغوا» نگرفته‏اند. برخلاف آنچه كه قبلاً مي‏گفتيم به معناي قدرت نداشتن بر جماع نيست، بلكه به معناي عدم تشخيص و تميز عورت از غير عورت است، غلبه هم اينطور نيست كه قبل از پانزده سال، قدرت بر جماع نداشته باشد و بلافاصله پس از پانزده سال قدرت پيدا شود. پس حمل (لم‏يظهروا) بر عدم بلوغ خلاف ظاهر است.

روايت بزنطي هم فقط در باره ابداء شعر است، و به حكم اين روايت، زن مي‏تواند موي خودش را براي نابالغ آشكار كند ولي دلالت بر جواز ابداء بدن ندارد. آيه شريفه نيز دلالت بر جواز ابداء بدن به غير مميز دارد، ولي در مورد مو كه استثنائاتي هست مثل آنچه كه درباره امة گفته شده است، به حكم روايت مي‏تواند مويش را به مميز هم نشان دهد ولي بدنش را نمي‏تواند نشان دهد.

«والسلام»