قدم صدق (9)؛ اقامه عزاء و ماتم، سنّتی قرآنی و نبوی
قدم صدق (9)؛ اقامه عزاء و ماتم، سنّتی قرآنی و نبوی
امام صادق (علیه السلام) :
إِنَّ الْبُكَاءَ وَ الْجَزَعَ مَكْرُوهٌ لِلْعَبْدِ فِي كُلِّ مَا جَزِعَ- مَا خَلَا الْبُكَاءَ وَ الْجَزَعَ عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ‌ع فَإِنَّهُ فِيهِ مَأْجُورٌ
گریستن و بی تابی کردن در تمام ناملایمات و مصایب ناپسند است مگر در مصیبت حسین بن علی علیه السلام که آدمی در این گریه و جزع پاداش نیز خواهد داشت . کامل الزیارات ص 100
اما این که اقامه عزا و ماتم سنت قرآنی است، در قرآن کریم آیات متعددی بر مطلوبیّت اقامه این سنّت، خواه نسبت به اهل بیت علیهم السلام و خواه نسبت به هر مظلوم دیگری، دلالت دارد.
به عنوان مثال به این موارد می توان اشاره کرد :
الف ) آیاتی که بر لزوم مودّت و محبّت نسبت به اهل بیت علیهم السلام دلالت دارند.
در آیه 23 سوره شوری چنین می خوانیم :
ذلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُلْ لاَ أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَ مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ
با توجه به این آیه مودت و محبت نسبت به اهل بیت علیهم السلام از اعظم فرائض الهی بوده و البته واضح است که لازمه عرفی محبت و مودت به ایشان، حزن و ماتم در حزن و ماتم آنها و داشتن فرح در فرح آنها می باشد.
چنانچه درآیه 120 آل عمران می خوانیم :
إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِنْ تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِهَا وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لاَ يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئاً إِنَّ اللَّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ
طبق مفهوم این آیه، مقتضای دشمنی با پیامبر صلی الله علیه و آله، داشتن حزن در فرح پیامبر و فرح در حزن ایشان می باشد.
ب) همچنین آیات متعددی بر مطلوبیت رثاء و ندبه در طول تاریخ نسبت به مظلومین ، دلالت دارد. مانند آنچه که در مورد قصه حضرت یوسف علی نبیّنا و آله و علیه السلام و گریه و ندبه حضرت یعقوب علیه السلام بر فراق از دوری فرزند خویش و ظلمی که در حق او روا داشته شد، در قرآن نقل شده است.
در آیه 84 سوره یوسف چنین می خوانیم: وَ تَوَلَّى عَنْهُمْ وَ قَالَ يَا أَسَفَا عَلَى يُوسُفَ وَ ابْيَضَّتْ عَيْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ
همچنین در قرآن آیات متعددی است که مفاد آن، به نحوی ندبه و رثاء بر قتل انبیاء می باشد. مانند :
قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنْبِيَاءَ اللَّهِ مِنْ قَبْلُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ( بقره 91)
اما این که اقامه عزا و ماتم، سنت نبوی است، ادله متعددی در این زمینه از عامه و شیعه نقل شده است.
الف) گریه و اقامه ماتم پیامبر (صلی الله علیه و آله) در شهادت عمویش حمزه
ب) گریه و اقامه ماتم پیامبر (صلی الله علیه و آله) در شهادت جعفر بن ابی طالب
ج) گریه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در فوت فرزندش ابراهیم
د) گریه پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر عثمان بن مظعون
برای نمونه می توان به این منابع مراجعه کرد :
سيرة الحلبيه، حلبي، ج 1، ص 260، وسايل الشيعه، حّر عاملي، ج 2، ص 924. مغازي، و اقداي، ج 1، ص 315.
طبقات، ابن سعد، ج 8، ص 282، سيره ابن هشام، ج 4، ص 22.
صحيح بخاري، ج 1. كتاب الجنائز، باب 525، ص 158. فتح الباري، ج 3، ص 135.
برای نمونه توجه خوانندگان عزیز را به یکی از نقل های سیره حلبی جلب می کنم :
حلبي در سيره خود مي‌نويسد:
لما رأى النبى حمزه قتيلا، بكى فلما راى ما مثّل به شهق
پيامبر چون پيكر خونين حمزه را يافت گريست و چون از مثله كردن او آگاهى يافت با صداى بلند گريه سر داد.(السيره الحلبيه، ج 2، ص 247)
اين گريه و ناله از سوي آن حضرت براي عزاي عمويش حمزه آن‌قدر شديد بوده است كه ابن مسعود ميگويد:ما رأينا رسول اللّه صلّي الله عليه و آله وسلّم باكياً أشدّ من بكائه علي حمزه، وضعه في القبله، ثمّ وقف علي جنازته، وانتحب حتّي بلغ به الغشي، يقول: يا عمّ رسول اللّه! يا حمزه! يا أسد اللّه! وأسد رسوله! يا حمزه! يا فاعل الخيرات! يا حمزه! يا كاشف الكربات! يا حمزه! يا ذابّ عن وجه رسول اللّه!.
نديديم پيامبر بر كسي گريه كند، آن‌گونه كه با شدّت در شهادت عمويش حمزه اشك ميريخت، بدن حمزه را به طرف قبله قرار داد، سپس كنار آن قرار گرفته و با صداي بلند گريه كرد تا حال غش به آن حضرت دست داد، و خطاب به جسد عمويش ميفرمود: اي عموي پيامبر خدا، اي حمزه! اي شير خدا و شير پيامبر خدا، اي حمزه! اي كسي كه كارهاي نيكو انجام ميدادي، اي حمزه! اي كسي كه سختي‌ها و مشكلات را برطرف ميكردي، اي حمزه! اي كسي كه سختي‌ها را از رسول خدا دور ميكردي.
