مؤمن به سه ویژگی نیازمند است.
مؤمن به سه ویژگی نیازمند است.
یکی از مهمترین نیازهای هر مومنی برای نیل به سعادت دنیا و آخرت که در روایات اهل بیت علیهم السلام بدان اشاره شده، نیاز به توفیق الهی است.
در روایت زیبایی از امام جواد علیه السلام در رابطه با نیاز مومن به توفیق چنین می خوانیم:
« المُؤمِنُ يَحتاجُ إلى تَوفِيقٍ مِنَ اللّه ِو واعِظٍ مِن نَفسِهِ و قَبولٍ مِمَّن يَنصَحُهُ » (محاسن برقی ج 2 ص 614)
امام جواد عليه السلام : مؤمن به توفيق از جانب خدا، پند دهنده اى از درون خويش و پذيرش خيرخواهىِ آن كه خيرخواه اوست، نيازمند است .
انسان در انجام كارهاى خیر، نیاز به عنایت و توفیق از جانب خداوند بزرگ دارد و تا توفیق الهى شامل حال او نشود، به انجام كارهاى خداپسندانه موفّق نخواهد شد. در تعریف توفیق می توان چنین گفت که مراد از توفیق همان عنایت خاص خداوند به بنده مومن می باشد که در پرتو آن مراحل کمال و موفقیت به سرعت طی می شود. به عبارت دیگر مراد از بی توفیقی آن است که فرد توانایی انجام عمل خیر را داشته و مقدمات آن نیز فراهم بوده اما موفق به انجام آن عمل خیر نشده یا نمی شوند. از این رو اگر كسي امكانات براي انجام يك عمل صالح را در اختيار دارد به عنوان مثال هم سرمايه دارد و هم از سلامت جسم بر خوردار است و هم راه باز است و استطاعت هم دارد اما به زيارت نمي رود اين را بي توفيق مي نامند اما كساني كه يا تهي دست هستند و يا از سلامت جسم بر خوردار نيستند ويا استطاعت ندارند و يا راه براي آنان مسدود است و در يك كلام نمي توانند اقدام به آن كار بكنند، اين گونه افراد رابي توفيق نمي نامند .
در قرآن نیز خداوند از قول حضرت شعیب (علیه السلام) مىفرماید كه او به قوم خویش چنین فرمود:
«… إِنْ أُرِیدُ إِلاَّ الإِصْلاَحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَ مَا تَوْفِیقِی إِلاَّ بِاللّهِ … » (8هود / 88
«من اراده ندارم مگر اصلاح را به قدرى كه استطاعت دارم و توفیق ندارم، مگر به كمك خداوند.»
این فرمایش دلیل بر آنست كه استطاعت و قدرت در انجام كارها كافى نیست، بلكه توفیق خداوند نیز مورد نیاز است. لطف و توفیق پروردگار باید قوّت و قدرت انسان را تكمیل كند وگر نه توانایى انسان، به تنهایى مشكل گشا نیست.
راهکارهایی برای جلب توفیق خداوند:
1- نیایش براى کسب توفیق: باید از خداوند بزرگ درخواست توفیق بنمائیم، تا از توفیقات الهى که نصیب مردان خدا شده است، ما نیز بهرهمند شویم. در دعاهاى بسیارى این مسأله را از خداوند بزرگ مسألت مىکنیم:
در دعاى پس از نماز جناب جعفر طیّار مىخوانیم:
«اَللَّهُمَّ اِنّی اَسْأَلُک تَوْفیقَ اَهْلِ الْهُدى وَاَعْمالَ اَهْلِ التَّقْوى.»(بحار الأنوار: 198/91)
«خدایا از تو سؤال مىکنم توفیق اهل هدایت و رفتار اهل تقوا را.»
این جمله تأیید این نکته است که تنها داشتن توفیق، دلیل بر انجام کار نیک نیست. از این لحاظ در این دعا علاوه بر خواستن توفیق اهل هدایت، رفتار اهل تقوا را نیز از خداوند طلب مىکنیم.
همچنین از امام حسن عسکرىعلیه السلام در تفسیر قول خداوند: «صِراطَ الَّذینَ اَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» نقل شده که فرمودند:
«قُولُوا اِهْدِنَا الصِّراطَ الَّذینَ اَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ بِالتَّوْفیقِ لِدینِک وَطاعَتِک.»( بحار الأنوار: 10/24، )
«بگوئید ما را به راه آنان که نعمت بر آنها بخشیدهاى به وسیله توفیق براى قبول دین تو و اطاعت تو، هدایت فرما.»
بنابراین توفیقِ دیندارى و اطاعت از فرمانهاى خداوند، لطفى است که باید از سوى او به بندگان عنایت شود و همه باید خواستار آن باشند که توفیق الهى رفیق راهشان شود، تا سفر پرخطر دنیا را با عافیت به پایان برسانند و در آخرت از اصحاب یمین باشند.
2- دعاى پدر و مادر ، عامل توفیق
دعاى پدر و مادر در ایجاد توفیق نقش عظیمى دارد. بعضى از بزرگان ما همه توفیقات خود را به خاطر دعاى پدر و مادر مىدانند.
مرحوم علاّمه مجلسى که از نظر کثرت تألیفات و خدمت به اهل بیت اطهار علیهم السلام در میان علماء شیعه کم نظیر بلکه بىنظیر است، توفیقات عظیم خود را مرهون دعاى پدر بزرگوارش مىباشد.
مرحومِ مجلسىِ اوّل که از بزرگان شیعه و صاحب حالات و کشف و شهود است مىگوید: در یکى از شبها پس از آن که از تهجّد فارغ شدم، حالتى برایم دست داد که فهمیدم اگر دعایى کنم به اجابت خواهد رسید.
در این اندیشه بودم که از خداى بزرگ چه چیزى را درخواست کنم؟ ناگاه صداى گریه محمّدباقر از گهواره بلند شد. گفتم: خدایا به حقّ محمّد و آل محمّد صلوات اللَّه علیهم اجمعین این کودک را مروّج دین و نشر دهنده احکام پیغمبر صلى الله علیه وآله وسلم قرار ده و او را از توفیقات بىنهایت خود بهرهمند گردان.
صاحب «مرآة الاحوال« گفته است: امور خارق العادهاى که از علاّمه مجلسى ظاهر شده است، مسلّماً از آثار این دعا است[1][1].
3 – تلاش و کوشش براى جلب توفیق ضرورى است
همان گونه که گفتیم یکى از راههاى کسب توفیق، دعا و خواستن از خداوند است. باید از صمیم دل دست به دعا بردارید و از پروردگار مهربان خواستار موفقیّت براى رسیدن به مقاصد عالى خود باشید، توجّه داشته باشید پس از دعا، باید دست به تلاش و کوشش نیز بزنید، وگرنه دعاى شما نوعى استهزاء و تمسخر بشمار مىآید.
حضرت امام رضا علیه السلام مىفرمایند:
«مَنْ سَأَلَهُ التَّوْفیقَ وَلَمْ یَجْتَهِدْ فَقَدِ اسْتَهْزَءَ بِنَفْسِهِ.»( بحار الأنوار: 356/78.) ؛
«کسى که از خداوند دارا بودن توفیق را مسئلت نماید، ولى کوشش نکند، خود را به تمسخر گرفته است.»
زیرا توفیق، گذشته از دعا، بر پایه دیگرى بنیان گذارى شده که عبارت است از تلاش و کوشش. بنابراین وظیفه دارید براى توفیق رسیدن به مقامات عالى و اهداف ارزنده خداپسندانه علاوه بر دعا، دست به تلاش و کوشش بزنید. در صورتى که پس از دعا به تلاش و کوشش بپردازید، توفیق الهى شامل حال شما خواهد شد.[2][2]
شما گذشته از آن که موظّف هستید براى کسب توفیق دعا کنید، باید در راه بدست آوردن آن، از کوشش و تلاش دست برندارید. و نه تنها باید عوامل توفیق را براى خود ایجاد کنید، بلکه باید کوشش کنید توفیقى را که بدست آوردهاید از دست ندهید.
گرچه سائل ممکن است خود را پست و بىقابلیّت بداند و توفیقات شیعیان و مقرّبین آل محمّد علیهم السلام را حاجتى بسیار عظیم و بىتناسب با خود ببیند؛ ولى چون خود را در محضر خداوند بزرگ مىبیند و بناى سؤال از درگاه خالق جهان هستى را دارد، باید بهترین و پرثمرترین حوائج را در نظر بگیرد؛ زیرا در محضر خداوند، باید عظمت و بزرگى خدا را در نظر بگیرد، نه آن که تنها پستى و ذلّت خود را در نظر بیاورد.
[3] – فوائد الرضویّه محدّث قمى رحمه الله: 411
[4] – کتاب اسرار موفقیّت ، جلد اول ، سید مرتضى مجتهدى سیستانى ص
